دۇيسەن قاسەيىنوۆ: تاۋەلسىز ەل ءوزىنىڭ ءتول مادەنيەتىنىڭ تەرەڭدىگىمەن ەرەكشەلەنەدى

تۇركيا- كاستامونۋ. قازاقپارات - تۇرىكسوي ۇيىمىنىڭ باس حاتشىسى دۇيسەن قاسەيىنوۆپەن بولعان سۇحباتتى نازارلارىڭىزعا ۇسىنامىز.

- اۋەلى كاستامونۋ قالاسىنىڭ تۇركى الەمىنىڭ مادەني استاناسى اتانۋىنداعى ەرەكشەلىگىن ايتىپ بەرسەڭىز؟

- بۇل قالا - تۇركى الەمىندە ماڭىزى بار ەجەلگى قالالاردىڭ ءبىرى. تەرەڭ تاريحىمەن، مادەنيەتىمەن، كونە زاماننان سىر شەرتەتىن ساۋلەتتى كەسەنەلەرىمەن ەرەكشەلەنەدى. 2012 -جىلدان باستاپ تۇركى الەمىنىڭ مادەني استانالارىن بەلگىلەۋ - تۇرىكسوي ۇيىمىنىڭ ەڭ ءساتتى جوبالارىنىڭ ءبىرى. سول ۋاقىتتان بەرى التى قالا مادەني استانا اتانىپ، ولاردا ءتۇرلى شارالار ءوتتى. اتاپ ايتار بولساق، تۇركى دۇنيەسىنىڭ مادەني استاناسى اتاعىنا العاش يە بولعان قازاقستاننىڭ ەلورداسى - استانا قالاسى. ارتىنان 2013 -جىلى تۇركيانىڭ ەسكيشەحير قالاسى، 2014 -جىلى تاتارستاننىڭ قازان قالاسى، 2015 -جىلى تۇرىكمەنستاننىڭ مارى قالاسى، 2016 -جىلى ازەربايجاننىڭ شەكي قالاسى، وتكەن جىلى ءوزىمىزدىڭ تۇركىستان وسى مارتەبەگە يە بولعانى امبەگە ايان. مىنە، وسى ارالىقتا ءبىز كوپ تاجىريبە جينادىق. مادەني استانا مارتەبەسىن الۋ سول قالانىڭ داۋمىنا ۇلكەن سەرپىن بەرەتىنىن بايقادىق. سونىمە بىرگە بۇل ءۇردىس، ءارتۇرلى سەبەپتەرمەن ءبىر- بىرىنەن تىم الشاقتاپ كەتكەن باۋىرلاس حالىقتاردىڭ اراسىن جاقىنداتۋدا ايرىقشا ءرول اتقارادى. مالەسەن، بىلتىر تۇركىستاندا قىرىقتان استام حالىقارالىق دەڭگەيدەگى مادەني شارالار ۇيىمداستىرىلدى.

- مادەني استانا اتانۋ ءۇشىن ۇمىتكەر قالالارعا قانداي تالاپتار قويىلادى؟

 - تۇرىكسوي- دىڭ شەشىمىمەن مادەني استانا مارتەبەسى جىل سايىن بەلگىلى ءبىر مەملەكەتتىڭ شاھارىنا اۋىسىپ تۇرادى. بيىل تۇركيانىڭ التى قالاسى ءوز ۇسىنىستارىن جىبەرىپ، مادەني باس كەنت اتانۋعا نيەت ءبىلدىردى. ءبىز ۇلكەن قالالاردى ەمەس، كەرىسىنشە ازىرگە كەڭىنەن تانىلا قويماعان تاريحي قالالاردى تاڭداۋعا تىرىسامىز. بۇل تاجىريبە ەۋروپا ەلدەرىندە دە سولاي. قازىر ەشكىم لوندوندى نەمەسە پاريجدى مادەنيەت استاناسى ەتىپ جاريالامايدى. ويتكەنى ولار ونسىز دا الەمگە بەلگىلى قالالار. ال، شاعىن شاھارلاردى مادەني استانا ەتۋ ارقىلى سول ءوڭىردىڭ بارلىق سالادا ءوسىپ- وركەندەۋىنە كەڭىنەن جول اشىلادى.

مادەني استانا بولعان قالالاردىڭ كوبى تاريحي ورىندار. سوندىقتان ولار يۋنەسكو- نىڭ الەمدىك ماتەريالدىق جانە ماتەريالدىق ەمەس قۇندىلىقتار تىزىمىنە كىرۋگە كۇشتەرىن سالادى.

- كاستامونۋدا بيىل قانداي اۋقىمدى شارالار وتەدى؟

 

- كاتامونۋدا جىل بويى ءارتۇرلى دەڭگەيدەگى ۇتىمدى شارالار ۇيىمداستىرىلادى. ناقتىلاي تۇسسەك، سۋرەتشىلەر كورمەسى، جازۋشىلارمەن جۇزدەسۋ، ءتۇرلى سپورتتىق ويىندار باسەكەسى، عىلىمي سيمپوزيۋمدار مەن سەمينارلار، ونەر ۇجىمدارىنىڭ گاسترولدىق ساپارلارى جانە بىرنەشە دەرەكتى فيلم تۇسىرىلمەك. ءبىز جاقىندا العاشقى بىرنەشە ايدىڭ جوسپارىن بەكىتتىك. نەگىزگى شارالار كاستامونۋ قالاسىندا شىعىس حالىقتارىنىڭ جاڭا جىلى - ناۋرىز مەرەكەسىن تويلاۋمەن باستالادى. سونداي- اق بيىل تۇرىكسوي اياسىندا الاشتىڭ اقتاڭگەر اقىنى ماعجان جۇمابايەۆتىڭ، ازەربايجاننىڭ ايگىلى كومپوزيتورى كارا كارايەۆتىڭ، قىرعىزدىڭ اتاقتى جازۋشىسى شىڭعىس ايتماتوۆتىڭ مەرەيتويلارى اتالىپ وتىلەدى. بۇدان بۇرىن ءبىز ولجاس سۇلەيمەنوۆتىڭ شىعارمالارىن 10 تىلگە اۋدارىپ شىعارعانبىز جانە باسقا دا تۇركى الەمىنىڭ اقىندارىن اۋدارىپ باستىق. سول سەكىلدى بيىل،

 «تۇركىستان - ەكى دۇنيە ەسىگى عوي،

تۇركىستان- ەر تۇرىكتىڭ بەسىگى عوي .

تاماشا تۇركىستانداي جەردە تۋعان.

تۇرىكتىڭ ءتاڭىرى بەرگەن نەسىبى عوي»، دەپ جىرلاعان ماعجان بابامىزدىڭ ولەڭدەرى ءبىرقاتار تۇركى حالىقتارىنىڭ تىلىنە اۋدارۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. بۇل باعىتتا ارينە قازاقستاندا دا كوپتەگەن شارالار وتەتىن بولادى.

- وتكەن جىلى قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى باعدارلامالىق ماقالاسى جاريالانعانىن بىلەسىز. ونداعى ايتىلعان ويلار تۇرىكسوي- دىڭ اتقارىپ جاتقان جۇمىستارى - مەن ۇندەسىپ تۇرعانداي.

- تۇرىكسوي بۇگىندە بەدەلدى حالىقارلىق ۇيىمعا اينالىپ كەلەدى، كەيدە ونى «تۇركى الەمىنىڭ يۋنەسكو- سى» دەپ تە جاتادى. ارينە، بۇل ءبىز ءۇشىن ۇلكەن مارتەبە. ەلباسىنىڭ «رۋحاني جاڭعىرۋ»، «ۇلتتىق كودىمىزعا ورالۋ» يدەياسى اسا ماڭىزدى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى. ويتكەن ناعىز تاۋەلسىز ەل ءوزىنىڭ ءتول مادەنيەتىنىڭ تەرەڭدىگىمەن ەرەكشەلەنۋگە ءتيىس. الەمدىك وركەنيەتكە ءبىز ءبىر قولىمىزعا سكريپكا، ەكىنشى قولىمىزعا دومبىرا ۇستاپ كىرگەندە عانا اينالامىز مويىندايدى. ءتول ونەرىمىزدى تورگە شىعارماي وركەنيەت كوشىنە ىلەسە المايىز. ءاربىر ەلدىڭ دەلەگاتسياسى ەكىنشى ءبىر جاققا بارعان كەزدە، ولاردى ءوز ەلىنىڭ تۇلعالارى ارقىلى تانىپ جاتادى. سوندىقتان باي سالت- ءداستۇرىمىزدى، كەمەڭگەر پەرەزەنتتەرىمىزدى كەڭىنەن ناسيحاتتاي ءبىلۋمىز كەرەك. مەن بۇل ءسوزىم ارقىلى ءاربىر ۇلت الەمدىك وركەنيەتكە ءوزىنىڭ ۇلەسىن قوسۋعا ءتيىس دەگەندى ايتقىم كەلەدى. ارينە بۇل باعىتتاعى ءبىزدىڭ جۇمىستارىمىز ررۋحاني جاڭعىرۋ باعدارلاماسىمەن ۇندەسىپ جاتىر.

- الداعى جىلداردا مادەني استانا بولۋعا لايىق قالالارىن ۇسىنۋعا قانداي ەلدەر ۇمىتكەر؟

- ازىرگە الدىنعى كەزەكتە قىرعىزستان تۇر. قاي قالاسىن ۇسىنسا دا، ءبىز ونى قولداۋعا ءازىرمىز. ءارى قاراي بۇل ءۇردىس وسىنداي تارتىپپەن جالعاسا بەرەدى.

- تۇرىكسوي- دىڭ وزگە دە الەمدەگى حالىقارالىق ۇيىمدارمەن بايلانىسى جونىندە ايتا كەتسەڭىز؟

- ماسەلەن، بىزدەگىدەي ەۋروپا ەلدەرىنىڭ دە مادەني استاناسى اتالىپ وتىلەدى. سونداي- اق، يسلام مادەنيەتىنىڭ استانالارى دا بەلگىلەنىپ وتىرادى. مىسالى، بيىل مۇنداي قۇرمەتكە ازەربايجاننىڭ ناحيچيەۆان قالاسى يە بولدى. ءبىز ولارمەن مەيلىنشە جاقىنىراق ارالاس- قۇرالاستىققا جول اشقانىمىز ءجون. سوندا ءارتۇرلى مادەنيەتتەر اراسىنداعى ديالوگ كەڭىنەن ءورىس الىپ، ءبىر- ءبىرىمىزدى جاقىنىراق تانۋىمىزعا مۇمكىندىك تۋرادى. ءبىز يۋنەسكو جانە يسەسكو سەكىلدى حالىقارالىق ۇيىمدارمەن ارىپتەستىك قارىم- قاتىناس ورناتۋعا مۇددەلى ەكەنىمىزدى ايتقىم كەلەدى.

اۆتور: ريزابەك نۇسىپبەك ۇلى