استانا ەۋرازيا كەڭىستىگىندەگى جاھاندىق قالالاردىڭ ءبىرى بولۋى ءتيىس
- اسەت ورەنتاي ۇلى، «استانا ەكسپو-2017» حالىقارالىق مامانداندىرىلعان كورمەسىنىڭ ءوتۋى - استانا ءۇشىن عانا ەمەس، قازاقستان مەن بارلىق وڭىرلەر ءۇشىن ماڭىزدى وقيعا بولدى. كوپتەگەن تۋريستەر كەلدى، قالالىق قىزمەت ۇزدىكسىز رەجيمدە جۇمىس ىستەدى، بىرەگەي جوبالار ۇسىنىلدى. سوندىقتان، مىناداي سۇراقتىڭ تۋاتىنى ورىندى: ەكسپو استاناعا قانداي مۇرا قالدىردى؟
- بۇل سۇراققا جاۋاپ بەرمەس بۇرىن، مىنانى ەسكە سالعىم كەلەدى: مەملەكەت باسشىسى نە ءۇشىن وسىنداي جاھاندىق كورمەنى وتكىزۋگە باستاما جاسادى؟ ۇكىمەت پەن استانا اكىمىنىڭ الدىنا قانداي تاپسىرمالار قويىلدى؟ پرەزيدەنت «قازاقستان-2050» ستراتەگياسىن بەكىتتى، بەس ينستيتۋتسيونالدىق رەفورمانى جۇزەگە اسىرۋ باستالدى، «قازاقستاننىڭ ءۇشىنشى جاڭعىرۋى» اتتى تەحنولوگيالىق، ساياسي جانە رۋحاني جاڭعىرۋ شارالارى اۋقىمدى جۇزەگە اسىرىلا باستادى. نۇرسۇلتان ءابىش ۇلىنىڭ وسى باستامالارىنىڭ ەلىمىزدىڭ دامۋى ءۇشىن ستراتەگيالىق ماڭىزى وراسان. بۇل باسقا ەلدەرمەن تابىستى باسەكەلەسۋ، ەكونوميكانى دامىتۋ جانە حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىن جاقسارتۋ ءۇشىن قازاقستاننىڭ جاھاندىق قاۋىپ- قاتەرلەرگە بەيىمدەلۋ قۇرالى بولىپ تابىلادى.
وزدەرىڭىز بىلەتىندەي، مەملەكەت باسشىسى بيىلعى جولداۋدا 10 نەگىزگى مىندەتتى تاپسىرما رەتىندە قويدى، ولاردىڭ باسىم بولىگى ءتورتىنشى ونەركاسىپتىك ريەۆوليۋتسيا جاعدايىندا ەلدىڭ ەكونوميكا جانە الەۋمەتتىك سالاعا بەيىمدەلۋىنە قاتىستى بولىپ تابىلادى.
ەكسپو- نى وتكىزۋ - جاڭعىرۋ اياسىنداعى ىرگەلى، ماڭىزدى جوبالاردىڭ ءبىرى. نە ءۇشىن ەكەنىن تۇسىندىرەيىن: ەكسپو الەمدەگى ۋربانيستىك ۇدەرىستەردى ەسەپكە الا وتىرىپ، استانانىڭ الدىنا جاڭا مىندەت قويدى. بۇگىندە سالالار ەمەس، قالالار ەلدىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىك دەڭگەيىن انىقتاي باستادى. تاپ سول مەگاپوليستەردە جاڭا يندۋستريا مەن زاماناۋي تەحنولوگيالار قۇرىلىپ، جىلدام دامىپ جاتىر. جۋىردا 600 قالا الەمنىڭ دامۋ دەڭگەيىن انىقتايدى دەپ بولجانۋدا. كوپتەگەن قالالاردىڭ تۋريستەر مەن ينۆەستورلاردى، دارىندىلاردى تارتاتىن ورتالىق رەتىندە ەلدىڭ شارايناسىنا اينالىپ جاتقانىن كورىپ وتىرمىز. مىسالى، دۋباي، سينگاپۋر، گونكونگ، سەۋل جانە باسقالارى بار. وسى قالالاردا كرەاتيۆتى يندۋستريا پايدا بولىپ، ادامي كاپيتال دامىپ جاتىر، ولار ەلدىڭ ەكونوميكالىق ءوسىمىنىڭ قوزعالتقىشىنا اينالۋدا. مىنە، ەكسپو سياقتى وسىنداي ءىرى جوبالار ەۋرازيالىق كەڭىستىكتە استانانىڭ جاھاندىق قالاعا - ءوڭىر ءۇشىن ىسكەر، مادەني، تۋريستىك، ءبىلىم جانە مەديتسينا ورتالىعىنا اينالۋىنا كومەكتەسۋدە.
ايتا كەتكەن ءجون: استانادا كەرەمەت اۋەجاي پايدا بولدى، زاماناۋي تەمىرجول ۆوكزالى سالىندى، تالعامىڭىزعا جانە قاراجاتىڭىزعا ساي ىڭعايلى قوناقۇيلەر، سونداي- اق ءتۇرلى مەيرامحانالار بوي كوتەردى. ەسكپو- نى وتكىزۋ ءۇشىن كوپ قارجى مەن كۇش جۇمسادىق. سونىڭ ناتيجەسىندە استانا جاڭا دەڭگەيگە كوتەرىلىپ، تۋريستەر شوعىرلاناتىن مەكەنگە اينالدى.
راسىندا، ەكسپو ءۇش ايدىڭ ىشىندە قالالىق قىزمەت ءۇشىن ۇلكەن تاجىريبە بەردى. ءتۇرلى باعىت بويىنشا جەتى شتاب قۇرىلىپ، 5 مىڭنان استام ادام تاۋلىك بويى جۇمىس ىستەدى. ناتيجەسىنە وزدەرىڭىز كوز جەتكىزدىڭىزدەر، قالامىز تاپ- تازا، قاۋىپسىز ءارى ءتۇرلى قىزىقتى شارالارعا تولى بولدى. تۇپتەپ كەلگەندە، قوناقتار، حالىقارالىق قاۋىمداستىق استانادا كەز كەلگەن ءىس- شارانى جوعارى دەڭگەيدە وتكىزۋگە بولاتىنىنا كوز جەتكىزدى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ باستاماسىمەن كوپتەگەن ەلدەردىڭ كوشباسشىلارى قاتىسقان ش ى ۇ، ە ا ە و، يسلام ىنتىماقتاستىق ۇيىمى وتىرىستارى، سيريا كەلىسسوزدەرى مەن كوپتەگەن ءىرى ءىس- شارالار وتكىزىلدى. تانىمال تەاتر، ەسترادا جانە كينو جۇلدىزدارىنىڭ قاتىسۋىمەن ءىرى مادەني، سپورتتىق شارالار ۇيىمداستىرىلدى.
مىسالى، كەشە عانا ەلوردامىزدا ق ح ل جۇلدىزدار اپتاسى - قۇرلىقتىق حوككەي ليگاسىنىڭ جىل سايىنعى ايرىقشا ءىس- شاراسى ءوز مارەسىنە جەتتى. بيىل ول استانادا ءوتتى. قحل- دىڭ بارلىق جۇلدىزدارى بىزگە كەلىپ، قازاقستاندىق سپورتسۇيەر قاۋىمعا ۇمىتىلماس حوككەي مەرەكەسىن سىيلادى.
بۇل ەكسپو مۇراسىنىڭ تەك ءبىر عانا تۇسى. باسقالارىن دا اتاپ وتە الامىن: بىزدە قىزمەت كورسەتۋ سالاسىندا 300 مىڭداي ادام جۇمىس ىستەيدى. بۇكىل الەمدە ەكونوميكالىق كۇردەلى جاعداي ورىن الىپ جاتقاندا، قازاقستان كورمەنى ۇيىمداستىرۋ مەن وتكىزۋ كەزىندە ون مىڭداعان جۇمىس ورىندارىن اشتى. ەكسپو- عا 400 ميلليارد تەڭگە جۇمسالدى، ءبىراق بۇل قارجى بيزنەستى دامىتۋعا بەرىلگەن يمپۋلس ەسەبىنەن قايتارىلىپ جاتىر. 2016-2017 -جىلدارى استانانىڭ بيۋدجەتىنە 2 تريلليون تەڭگە ءتۇستى. بۇل وتە جاقسى كورسەتكىش، ال بۇرىن استانا بيۋدجەتتىڭ ەسەبىنەن قارجىلاندىرىلىپ جاتىر دەپ ايتىلاتىن ەدى.
كورمەنىڭ قالدىرعان مۇراسى دەپ جاستاردىڭ العان ءبىلىمىن دە ايتۋعا بولادى. بارلىق وڭىرلەردەگى مەكتەپتەردەن ەكسپو- عا 100 مىڭنان استام ادام كەلدى. بۇل ءبىزدىڭ بولاشاق ماماندارىمىز، الەمدەگى ەڭ ۇزدىك تەحنولوگيالاردى ءوز كوزدەرىمەن كورگەن ينجەنەرلەرىمىز بار. ولاردىڭ ميلارىندا، وي- ساناسىندا قانداي ەۆوليۋتسيا بولعانىن ەلەستەتىپ كورىڭىزشى؟
تەك وقۋشىلار، جاسوسپىرىمدەر عانا بولعان جوق. ءبىز كورمەگە ماماندارىمىزدىڭ بارلىعىن جىبەرىپ وتىردىق. ەكسپو- عا 100 ەل ءوز تەحنولوگيالارىن الىپ كەلدى. ال الەمنىڭ وسىنداي وزىق تەحنولوگيالارىمەن ءبىر مەزەتتە تانىسۋ مۇمكىندىگى ەندى قاشان تۋادى؟ مۋنيتسيپيالدىق قىزمەتتىڭ جۇمىسشىلارى مەن اكىمدىك تە كورمەدەن پايدالى دۇنيەلەر العانىن ايتا الامىن.
- ەكسپو مۇراسىنان تاجىريبە جۇزىندە بىردەڭە قولداناسىزدار ما؟
- ارينە! ءبىز استانانىڭ جاڭا تومەن كومىرتەكتى ەنەرگەتيكالىق مودەلىنە قالاي كوشۋ كەرەكتىگى تۋرالى ايقىن كوزقاراس قالىپتاستىردىق. وسىنىڭ ارقاسىندا قالا دەڭگەيىندە ءبىرقاتار ماڭىزدى شەشىمدەر قابىلدادىق. ەنەرگيا ۇنەمدەۋدىڭ جاڭا قاعيدالارىنا قالاي كوشۋ كەرەكتىگى، ەكولوگيامىز ءۇشىن قاۋىپسىز جاڭا ەنەرگەتيكالىق تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋ جوسپارىمىزدا بار. مىسالى، ەنەرگيانىڭ بالامالى كوزدەرىن قولدانا وتىرىپ استاناعا گاز تارتۋ. قالانى جىلۋمەن جانە ەنەرگيامەن جابدىقتاۋدىڭ جاڭا ۇلگىسى ازىرلەنۋدە، ول «تازا تەحنولوگيالارعا» نەگىزدەلەدى.
ءارتۇرلى قىزمەتتەردە جۇمىس ىستەيتىن ءبىزدىڭ 300 ينجەنەرىمىز ەكسپو ەكسپوزيتسياسىمەن تانىسىپ، 30 تەحنولوگيانى ىرىكتەپ الدى، سونىڭ ىشىندە 8- ءى قازىرگى تاڭدا ەنگىزىلىپ جاتىر. جىلۋ اعىنىن باسقارۋ جۇيەسى - جۇزەگە اسىرعالى جاتقان جوبالارىمىزدىڭ ءبىرى. ءبىزدىڭ ج ە و- لار بۇگىنگى تاڭدا جىلىنا 2300 گيگاكالوريي جىلۋ وندىرەدى، ال ۇزاق مەرزىمدى دامۋ جوسپارى بويىنشا مۇقتاجدىق 6000 گيگاكالورييدى قۇرايدى. سوندا ءبىز تاعى ءبىر ج ە و- نى سالۋىمىز كەرەك پە؟ وندا نە بولارىن كوز الدىڭىزعا ەلەستەتىپ كورىڭىزشى؟ سوندىقتان اكىمدىك جىلۋ اعىنىن باسقارۋ جوباسىن جۇزەگە اسىرۋعا كىرىسكەلى جاتىر، بۇل شامامەن % 20- عا ۇنەمدەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
«جاسىل» ەكونوميكاعا كوشۋ، ۇلكەن الەۋەتتى جاڭا جانە قولدانىستاعى عيماراتتار، اسىرەسە سپورتتىق، مادەني جانە اكىمشىلىك عيماراتتار ءۇشىن ۇنەمدەۋ ستاندارتتارى بولىپ تابىلادى. بۇل 800 گيگاكالورييدى ۇنەمدەۋگە ىقپال ەتەدى. جالپى ايتقاندا، وسى جوبالاردىڭ ەسەبىنەن مىڭداعان گيگاكالورييدى ۇنەمدەۋگە بولادى. ياعني، جاڭا مودەل جاڭا تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋ ارقىلى ەكولوگيالىق جاعدايدى ايتارلىقتاي جاقسارتۋعا سەپ بولادى. سونداي- اق، ءبىز ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگى مەن مونوپولياعا قارسى قىزمەتكە حابارلاسىپ، ەلەكتر ەنەرگياسىنا سارالانعان تاريفتەردى قايتارۋ ءۇشىن ءوتىنىش بىلدىردىك. ءبىزدىڭ كليماتتى ەسەپكە العاندا - بۇل ايتارلىقتاي تازا ەنەرگيا بولماق، سوسىن جەكە سەكتوردا كومىر از جاعىلادى. قازىر بۇل ماسەلەنى ەل ۇكىمەتى قاراپ جاتىر.
جالپى العاندا، جۇيەلى دەڭگەيدە ايتار بولساق، ەندى استانانىڭ تومەن كومىرتەكتى دامۋى بويىنشا جاڭا ستراتەگياسى مەن جاڭا ەكولوگيالىق باعدارلاماسى بولادى. ەكسپو تەك يننوۆاتسيالىق، جاڭا ەنەرگەتيكالىق تاسىلدەمە جاعىنان دەم بەرىپ قانا قويماي، استانانىڭ جاھاندىق قالاعا اينالۋىنا ىقپال ەتتى. مىسالى، تاياۋ شىعىستا دۋبايدىڭ بارلىق وڭىرگە تانىمال ەكەنىن بارلىعى بىلەدى. وڭتۇستىك- شىعىس ازيادا ءىرى شەتەلدىك بانكتەردىڭ شتاب- پاتەرلەرى، ۋنيۆەرسيتەتتەر جانە تاعى باسقالار شوعىرلانعان گونكونگ، سينگاپۋر قالالارى سانالادى.
سوندىقتان، استانا، مەملەكەت باسشىسىنىڭ «100 ناقتى قادام» ۇلت جوسپارىندا بەرگەن تاپسىرماسىنا سايكەس، ەۋرازياداعى ءىرى مەگاپوليستەردىڭ ءبىرى بولۋى ءتيىس. ياعني، جاھاندىق قالاعا، تۋريستەردى، شەتەلدىك ينۆەستورلار، نوۆاتورلار مەن دارىندىلاردى تارتاتىن ورتالىققا اينالۋى ءتيىس. بۇل قىزمەت ساپاسىن، قاۋىپسىزدىكتى جانە ەكونوميكانىڭ بارلىق سالالارىندا كوپتەگەن ماسەلەلەردى جاقسارتۋدى تالاپ ەتەدى. سونداي- اق قازىرگى ۋربانيستىك شەشىمدەردى قولدانۋ، ياعني ەلوردا تۇرعىندارى مەن قوناقتارىنا قولايلى جاعداي جاساۋ قاجەت. سوندىقتان، ءبىز ءبىرقاتار جۇيەلى شەشىمدەردى قابىلدادىق، مىسالى، قالا قۇرىلىسىن دامىتۋ ماسەلەسى بويىنشا: قازىرگى ۋاقىتتا استانا اكىمدىگى تۇرعىنداردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا حالىق سانىن 2 ميلليون ادامعا جەتكىزۋگە ارنالعان ۇزاق مەرزىمدى جوسپار جاسالىپ جاتىر.
ەڭ باستىسى - مەملەكەت باسشىسى ۇنەمى ايتاتىنداي، ادامداردىڭ ءال- اۋقاتىن جاقسارتۋ. سوندىقتان قالادا كەپتەلىستەر بولماۋى ءۇشىن، مەكتەپتەردىڭ سانى جەتكىلىكتى بولۋى ءۇشىن، كوشەلەر مەن تروتۋارلار جاقسى بولۋى ءۇشىن، قالا تۇرعىندارىنا قولايلى جاعدايلار قالىپتاستىرۋ ءۇشىن ەلوردا قۇرىلىسىن دامىتۋدىڭ جاڭا تاسىلدەرى قاجەت. تۇرعىندار سۋپەرماركەتكە بارۋ ءۇشىن نەمەسە بالانى ساباعىنا الىپ بارۋ ءۇشىن بۇكىل قالانى شارلاپ جۇرمەۋى كەرەك. بارلىعى جاقىن جەردە بولۋى ءتيىس.
تۇيىندەي ايتساق، «ەكسپو» كورمەسى ماڭىزدى مۋنيتسيپالدىق تاپسىرمالاردى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن ۇلكەن مۇمكىندىك بەردى. مىسالى، ءبىز قازىر قالاداعى قولجەتىمدى باسپانالاردى دامىتۋ جوسپارىمەن جۇمىس ىستەپ جاتىرمىز. ەكسپو استانانى ەۋرازيالىق كەڭىستىكتىڭ جاھاندىق قالالارىنىڭ ءبىرى رەتىندە دامىتۋدا، ونى دامىتۋدىڭ جاڭا ەنەرگەتيكالىق مودەلىن قۇرۋدا ماڭىزدى ءرول اتقاراتىنىنا سەنىمدىمىن. سونىمەن قاتار، ەكسپو كورمەسىنىڭ بارلىق وڭىرلەرگە جاڭا لەپ بەرگەنىنە سەنىمدىمىن.
- «جاھاندىق قالا» - سمارت- تەحنولوگيالار بويىنشا وتە ماڭىزدى عوي. استانادا قانداي سمارت- جوبالار جوسپارلانۋدا جانە جۇزەگە اسىرىلۋدا؟
- وزدەرىڭىزگە بەلگىلى، مەملەكەت باسشىسى جولداۋدا سيفرلاندىرۋ ماسەلەسىنە باسا نازار اۋدارعان. بۇل ەڭبەك ونىمدىلىگىن، تيىمدىلىگىن ارتتىراتىن ۋاقىت تالاپتارى؛ حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ جاعدايىن جاقسارتادى. پرەزيدەنت جولداۋدا استانانىڭ تاجىريبەسى نەگىزىندە «سمارت سيتي» «ەتالوندى» ستاندارتىن قالىپتاستىرىپ، قازاقستان قالالارى اراسىندا وزىق پراكتيكانى تاراتۋدى جانە تاجىريبە الماسۋ ءىسىن باستاۋ كەرەكتىگىن اتاپ ءوتتى.
سول سەبەپتى ءبىز قازىر وسى باعدارلاما توڭىرەگىندە بەلسەندى جۇمىس ىستەپ جاتىرمىز. «Smart-Astana» جوباسىن جۇزەگە اسىرۋعا جۇيەلى قادام جاسادىق. ەڭ باستى تالاپ - بۇل تەحنولوگيالار ءبىزدىڭ تۇرعىنداردىڭ ءومىرىن ىڭعايلاندىرىپ، مەملەكەتتىك قىزمەت كورسەتۋ راسىمدەرىن وڭتايلاندىرسا بولعانى. مىسالى، ءبىلىم، دەنساۋلىق، كولىك سالاسىندا جانە ءتۇرلى كەلىسىمدەر الۋ كەزىندە وسىنى وڭتايلاستىرۋ قاجەت. ءبىزدىڭ ماقساتىمىز - ولاردىڭ ىسكە اسىرىلۋى ءۇشىن تەك قانا اقىلدى تەحنولوگيالاردى ەنگىزىپ قانا قويماي، سونىمەن قاتار قالادا قاۋىپسىزدىكتى جاقسارتۋ، كوممۋنالدىق قىزمەتتەرگە اقى تولەۋدى، ەمحانالارعا بارۋدى ىڭعايلى ەتۋ جانە تاعى باسقالارى بولىپ تابىلادى. سوندىقتان، زاماناۋي تەحنولوگيالار قولدانىلىپ جاتىر.
كوپتەگەن قالا تۇرعىندارى قالا بيلىگىنىڭ ىسكە قوسقان Telegramm-بوتتارىنا باعا بەرگەن شىعار. ولار قالالىق قىزمەتتەردەن سمارتفون ارقىلى ءتۇرلى اقپارات الۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. مىسال رەتىندە استانالىقتارعا تانىمال «سەرگەك» جوباسىن - «نازاربايەۆ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ» ماماندارىن تارتا وتىرىپ ازىرلەنگەن نەيروندىق جەلىلەردىڭ الگوريتمىن پايدالانۋدى ايتىپ وتكىم كەلەدى. ۆيدەوباقىلاۋ جۇيەسى بارلىعىن ءتۇسىرىپ، تالدايدى جانە ونىمەن «كەلىسۋ» مۇمكىن ەمەس. ءبىز قازىر بارلىق اۋلالارعا، مەكتەپتەر مەن اۋرۋحانالارعا كامەرالار ورناتىپ جاتىرمىز. بۇل تەك جول قوزعالىسىن رەتتەپ قانا قويماي، كوشە قىلمىسىمەن كۇرەسۋگە مۇمكىندىك بەرىپ وتىر. مىسالى، ءى ءى د دەرەگى بويىنشا وتكەن التى ايدا جول- كولىك اپاتى %20- عا تومەندەگەن. ەڭ باستىسى، بۇل جوبا ادامداردىڭ پسيحولوگياسىن وزگەرتىپ، قۇقىقتىق مادەنيەتتى كوتەرۋگە ىقپال ەتۋدە. ادام جول ءجۇرۋ ەرەجەسىن بۇزباستان بۇرىن نەمەسە اۋلاعا قوقىس تاستاماس بۇرىن بۇل تۋرالى ءبىراز ويلانۋىنا تۋرا كەلەدى. سەبەبى اينالانىڭ بارىندە «سەرگەك» كامەرالارى ورناتىلعان.
سمارت- تەحنولوگيالار ەنگىزىلەتىن تاعى ءبىر جوبا بار. ءبىز كوشەدەگى شامداردىڭ لامپالارىن ەنەرگيا ۇنەمدەيتىن لامپالارعا اۋىستىرۋ تۋرالى كونكۋرس جاريالادىق. قازىر ناقتى ءبىر سومانى جارىقتاندىرۋعا جۇمساپ وتىرمىز، بۇل لامپالاردى اۋىستىرۋ ارقىلى ەنەرگيانى 60 پروتسەنتكە ۇنەمدەيمىز. بۇل رەتتە مەملەكەتتىك- جەكەشەلىك سەرىكتەستىك اياسىندا ينۆەستور ءوز قارجىسى ەسەبىنەن اۋىستىرادى، ءبىز بۇرىنعى سومانى تولەيتىن بولامىز جانە مەردىگەر ءوز قارجىسىن ۇنەمدەلگەن اقشادان الاتىن بولادى. مەملەكەتتىك- جەكەشەلىك سەرىكتەستىك جوباسى اياسىندا ءبىر باعدارلامامەن باسقارىلاتىن ينتەللەكتۋالدىق جارىقتاندىرۋ جوباسى دا قۇرىلادى. بۇدان بولەك، تىرەكتەردە اۋانىڭ ساپاسىن قاداعالايتىن، كولىك پەن ادامداردىڭ قوزعالىسىن باقىلايتىن داتچيكتەر ورناتىلادى، تەگىن ينتەرنەت تاراتىلادى.
دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە ءبىلىم بەرۋ بويىنشا دا اۋقىمدى باعدارلامالار بار. مۇنىڭ بارلىعى مەكەمەلەردىڭ جۇمىسشىلارى مەن تۇرعىنداردىڭ ۋاقىتىن ۇنەمدەيدى، سونداي- اق اشىقتىقتى قامتاماسىز ەتپەك. ءبىزدىڭ جوسپارىمىزدا كوپتەگەن جوبالار بار، ولاردىڭ ءبىر بولىگىن جەلتوقساندا ىسكە قوستىق، ال 2018 -جىلى «سيفرلىق قازاقستان» باعدارلاماسى اياسىندا ۇلكەن جوبالار جۇزەگە اسىرىلادى.
- استانادا ۇلكەن اۋەجاي، جاقسى ۆوكزال، جاڭا قوناقۇيلەر، ءتۇرلى مەيرامحانالار بار دەلىك. جالپى، تۋريستەرگە قاجەتتىنىڭ بارلىعى بار. ءبىراق، ءسىز تۋريزمدى قالاي دامىتپاقسىز؟ مۇندا نە تەڭىز جوق، نە تاۋلار مەن ۇلكەن بازارلار دا جوق، تەك بەلگىلى ءبىر شارالار مەن وقيعالارعا نەگىزدەلگەن تۋريزمدى دامىتاسىز با؟
- ەڭ الدىمەن، تۋريزم - بۇل قالانى ودان ءارى دامىتۋ ءۇشىن جاڭا ەكونوميكالىق ۇلگى شەڭبەرىندە نەگىزگى سالالاردىڭ ءبىرى ەكەنىن اتاپ وتكىم كەلەدى. ياعني، سونىڭ ەسەبىنەن قالانى دامىتىپ، سالىق الىپ، جاڭا جۇمىس ورىندارىن قۇرۋعا بولادى. ءبىز جاڭا ەكونوميكالىق مودەلدىڭ نەگىزگى باسىمدىقتارى جەكە ينۆەستيتسيالارعا، بۇقارالىق كاسىپكەرلىككە جانە ادامي كاپيتالدىڭ جاڭا ساپاسىنا نەگىز بولىپ تابىلاتىن كورىپ وتىرمىز.
بۇل جالپى قابىلدانعان قاعيداتتار. ءبىراق، ولاردى استانادا قالاي جۇزەگە اسىرۋعا بولادى؟ سول ءۇشىن ءبىز استانا سەكىلدى قالالاردىڭ قالاي دامىپ جاتقانىن سارالادىق. ولار نەنىڭ ەسەبىنەن دامىپ جاتىر؟ پايدا بولىپ جاتقان جاڭا يندۋستريانىڭ ەسەبىنەن، ەكولوگيالىق ماسەلەلەردىڭ ەسەبىنەن. تالداۋ ناتيجەسى بويىنشا شاعىن جانە ورتا بيزنەستى دامىتۋعا، جاڭا ساپالى جۇمىس ورىندارىن قۇرۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن ون سەكتور بار ەكەنىن كوردىك. بۇل جەردە ساپالى قىزمەتتەردى دامىتۋعا باستى نازار اۋدارىلادى.
جاھاندىق قالا مودەلىنە ۇلكەن باسىمدىق بەرىلەدى. مىسالى، دۋباي مەن سينگاپۋرعا جىل سايىن 15 ميلليون ادامنان بارادى. سەبەبى، بۇل قالالار - ساۋدا، ءبىلىم بەرۋ جانە دەنساۋلىق ورتالىعىنا اينالعان. بارلىق كەلۋشىلەر قوناقۇيلەردە تۇرىپ، قىزمەت كورسەتۋلەردى قولدانادى جانە بۇل ءوز كەزەگىندە ەكونوميكانى دامىتۋعا كومەكتەسەدى.
ءار باعىت بويىنشا مامانداردى، ەكونوميستەردى جۇمىلدىرىپ، ناقتى جوسپارلار جاسادىق. مىسالى، تۋريزمدى دامىتۋ بويىنشا ناقتى باعىتتار مەن مىندەتتەردى انىقتايتىن جوسپار قۇرىلدى: استاناداعى تۋريزمنىڭ جاقسى دامۋى ءۇشىن نە ىستەۋىمىز كەرەك، تۋريستەردى قالاي تارتساق بولادى؟
ءبىز ءۇش باعىتتى انىقتادىق. بۇلار: وقيعالىق تۋريزم نەمەسە mice-تۋريزم، قالاداعى دەمالىس جانە مەديتسينالىق تۋريزم. ارينە، mice-تۋريزم وتە ماڭىزدى. مىسالى، دۋبايدا جىلىنا الەم ەلدەرىن قىزىقتىراتىن 4 مىڭعا تارتا ءىس- شارا وتەدى. الەمنىڭ تۇكپىر- تۇكپىرىنەن مىڭداعان ادام كەلەتىن كونسەرتتەر، كينوپرەمەرلەر، فەستيۆالدەر، جارمەڭكەلەر، كورمەلەر، فورۋمدار، كونفەرەنسيالار ۇيىمداستىرىلادى.
ءبىز قازىر مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى سونداي- اق « Kazakh تۋريزم» كورپوراتسياسىمەن جانە باسقا دا ۇلتتىق كومپانيالارمەن بىرلەسە وتىرىپ 2018 -جىلعا ارنالعان ءىس- شارالار جوسپارىن دايىنداۋ ۇستىندەمىز. ونىڭ ىشىندە ءىرى فورۋمدار، كونفەرەنسيالار، ويىن- ساۋىققا باعىتتالعان شوۋلار، فەستيۆالدار مەن كونسەرتتەر بار. سەبەبى اتالعان شارالاردىڭ ءارقايسىسىنا مىڭداعان قوناقتار كەلەدى. ولار ءبىزدىڭ قوناقۇيلەردە تۇرىپ، مەيرامحانالارعا بارادى، كادەسىيلار ساتىپ الادى.
ايتا كەتەرلىگى، قالامىزدا قازىر 200 دەن استام قوناقۇي، 800 قوعامدىق تاماقتانۋ ورىندارى، مۇراجايلار، كادەسىي دايىندايتىن كومپانيالار جۇمىس ىستەپ تۇر. تاعى دا ايتايىن، قىزمەت كورسەتۋ سالاسىنىڭ وزىندە بارلىعى 300 مىڭنان استام ادام جۇمىس ىستەيدى. سوندىقتان بۇل ءبىز ءۇشىن وتە ماڭىزدى.
تاعى ءبىر ماڭىزدى ماسەلە - ءبىز ايتىپ وتىرعان قوناقتار اعىنى ءبىر قالىپتى بولۋى شارت. ول دەگەنىمىز استاناداعى تۋريزمنىڭ ماۋسىمدىق ەمەس، جىل ون ەكى اي بويى جۇمىس ىستەۋىن بىلدىرەدى. وسى رەتتە ءبىزدىڭ ماقساتىمىز - ەۋرازيالىق كەڭىستىكتەگى ەڭ ۇزدىك كونگرەسس- كورمە ورتالىقتارىنىڭ بىرىنە اينالۋ. بىزدە وعان قاجەت قۋاتتى كەشەندەر ەكسپو جانە كوپتەگەن مادەني- سپورتتىق نىساندار، تەاترلار، سپورت ارەنالارى مەن بيزنەس ورتالىقتارى، قوناق ۇيلەر بار. ءبىز قازىر اتالعان نىسانداردى سەرتيفيكاتسيالاپ، بيىلدىڭ وزىندە ءبىرقاتار اۋقىمدى ءىس- شارالار وتكىزۋ باعىتىندا جۇمىس ىستەپ جاتىرمىز.
ءىس- شارالار تۋريزمىمەن قاتار بىزدە الەۋمەتتىك تۋريزمدى دامىتۋعا باعىتتالعان مۇمكىندىكتەر بار ەكەندىگىن دە ايتا كەتكىم كەلەدى. استانا «جاسىل» ەنەرگەتيكانىڭ جاڭا تەحنولوگيالارى بويىنشا ءبىلىم بەرۋ ورتالىعىنا دا اينالا الادى. ويتكەنى، ءبىلىم بەرۋ دەگەنىمىز ج و و- لار كوللەدجدەردە وقۋ عانا ەمەس قوي. قازىر كوپتەگەن ينتەراكتيۆتىك كۋرستار ءوتىپ جاتىر. تۋريستەردىڭ ءبىرازى ءبىزدىڭ ءىرى مەديتسينالىق ورتالىقتاردىڭ قىزمەتىنە دە جۇگىنە الادى. بۇگىندە استانادا ەمدەلەتىندەردىڭ باسىم بولىگى قازاقستاننىڭ ايماقتارىنان كەلەتىندەر. وسىندا تۇرىپ، قىزمەتتەردى پايدالانعاننان كەيىن ولار دا تۋريستەر قاتارىنا جاتادى.
«ساپالى تۋريست» دەگەن تۇسىنىك بار. مىسالى حالىقارالىق قارجى ورتالىعى ورنالاسقان سينگاپۋرگە ادامدار كوبىنەسە ءۇش- ءتورت كۇنگە كەلەدى. ول جەردە قىدىرىپ، ارالاۋ قۇنى اجەپتاۋىر بولىپ كەلەتىن بوتانيكالىق باق سياقتى كوپتەگەن نىساندار بار. بۇل ورىندار تۋريستەر ەلگە جاڭاعى ءۇش- ءتورت كۇننىڭ ىشىندە كوبىرەك اقشا قالدىرىپ كەتۋى ءۇشىن جاسالعان. ول دەگەنىمىز ءبىر مىڭ دوللار ەمەس، ءۇش مىڭ دوللار بولۋى دا مۇمكىن.
«استانا» حالىقارالىق قارجى ورتالىعى جۇمىسىن باستايتىنى بەلگىلى. قارجىلىق كەڭەس الىپ ەسەپشوتتار اشۋ ءۇشىن سينگاپۋرداعى، دۋبايداعى قارجى ورتالىقتارىنا جىل سايىن ميلليونداعان ادامدار قاتىنايدى. سول سەكىلدى بىزدەگى قارجى ورتالىعىنا كورشى ەلدەردەن بيزنەسمەندەر كەلسە ولارعا وتباسىن بىرگە ەرتىپ كەلەتىندەي جاعداي جاسالۋى كەرەك. ولار «مەگا»، «ەكسپو» سياقتى ورىنداردى ارالاپ، حالىقارالىق سپورت تۋرنيرلەرىن نەمەسە فەستيۆالداردى قىزىقتايدى، «استانا بالەت»، «استانا وپەرا» تەاترلارىنا بارا الادى. وسىنداي قاراپايىپ ونىمدەر ميلليونداعان تۋريستەر اعىنىن قامتاماسىز ەتە الادى. «ەكسپو» وتكەن كەزدە تۋريست كوپ كەلدى، سوعان قاراماستان بىزدەگى قىزمەت كورسەتۋ سالاسى بارلىعىنا ۇلگەردى. شاعىن بيزنەس وكىلدەرى قوماقتى اقشا تاۋىپ، قالا بيۋدجەتىنە قوسىمشا قارجى ءتۇستى.
سونداي ءبىر مىسالدى ايتا كەتەيىن، دۋباي جازدىڭ كۇيىپ تۇرعان ايلارىندا باعانى ءتۇسىرۋ ارقىلى تۋريستەردى قىزىقتىرادى. بىزگە تۋريستەردى قىس مەزگىلىندە تارتۋ كەرەك. سول كەزدە تۋريستەر اعىنى دا، وسىعان سايكەس تۇسەتىن كىرىس تە ءبىرقالىپتى بولادى.
ءبىز پراگماتيكالىق جوسپارلار قۇردىق، ەندى وسى ايماقتان ءوز ورنىمىزدى الۋىمىز كەرەك. ءبىراق، ءىس- شارالار نەمەسە مەديتسينالىق تۋريزمدى دامىتىپ قانا قويماي، تەرەڭ تاريحىمىزبەن مادەنيەتىمىزدى، تۇمسا تابيعاتىمىزدى دا پايدالانۋىمىز قاجەت.
استاناعا جاقىن بۋراباي كۋرورتى ورنالاسقان، قالانىڭ ماڭى شەكسىز دالا. شەتەلدىكتەر ءار ءتۇرلى حالىقتاردىڭ تاريحى مەن مادەنيەتىنە قىزىعاتىن زاماندا بۇل دا وزگەلەردىڭ قىزىعۋشىلىعىن تۋدىراتىن ءونىم.
قازىر قىزىقتى تۋريستىك ونىمدەر قۇراستىرۋ بويىنشا جەكەمەنشىك ينۆەستيتسيالار ەسەبىنەن ءبىرقاتار جوبالارمەن جۇمىس ىستەپ جاتىرمىز. ول استانا جانە قالا ماڭىنداعى دەمالىس شارالىن ۇيىمداستىرۋ. بۇل - اكۆاپاركتەر، ەتنواۋىلدار، باسقا دا قىزىقتار. جۋىقتا ءبىز تۋريزمگە بايلانىستى جاقسى كورسەتكىشتەرگە كۋا بولامىز دەپ ويلايمىن.
- ءسىز استانانىڭ ەكونوميكالىق ءوسىمى تۋرالى ايتىپ ءوتتىڭىز. 2017 -جىلدىڭ كورسەتكىشتەرى تۋرالى ايتىپ بەرە الاسىز با؟
- وتكەن جىلدى جاقسى كورسەتكىشتەرمەن اياقتادىق. الدىمىزعا قويعان ماقساتتاردىڭ كوبىن جوسپاردان اسىرا ورىندادىق. مىسالى قالا ەكونوميكاسىنا 945 ميلليارد تەڭگە ينۆەستيتسيا تارتىلدى (جوسپارداعىدان 10 ميلليارد تەڭگەگە ارتىق). ونىڭ 69 پايىزى جەكەمەنشىك سەكتوردان بولىپ وتىر. استانالىق كاسىپورىندار 550 ميلليارد تەڭگەنىڭ ءونىمىن ءوندىردى ( جوسپارلانعان 6,5 پايىز ورنىنا +7,8 پايىز ). ونىڭ ۇستىنە ءوندىرىس ءوسىمىنىڭ ەكپىنى بويىنشا استانا وڭىرلەر اراسىندا ەكىنشى ورىنعا شىقتى. جالپى 2017 -جىلى قالادا 19 مىڭنان استام جاڭا جۇمىس ورىنى اشىلدى، ونىڭ 15 مىڭى شاعىن جانە ورتا بيزنەس سالاسىندا.
-20 جىلدىق مەرەيتويى قارساڭىندا استانانىڭ الداعى دامۋىنىڭ قانداي جوسپارلارىن ايتار ەدىڭىز؟
- پرەزيدەنت تاپسىرماسىن تاعى ەسكە سالا كەتەيىن، رەفورمالاردىڭ بارلىعى ادامداردىڭ يگىلىگىنە باعىتتالۋى كەرەك. استانا اكىمدىگى ءوز قىزمەتىنىڭ ەكى باعىتىن ايقىندادى. ءبىرىنشى - تۇرمىس ساپاسىن جاقسارتۋ. ەكىنشى - جاڭا جۇمىس ورىندارى مەن ەكونوميكالىق ءوسىم. تۇرمىس ساپاسىن انىقتايتىن بارلىق سالالار: ەكولوگيا، قوعامدىق كولىك قىزمەتى، قاۋىپسىزدىك، دەنساۋلىق ساقتاۋ، ءبىلىم، ەلەكتر جانە سۋمەن قامتاماسىز ەتۋ، اۋلالاردى اباتتاندىرۋ، ساياباقتار قۇرىلىسى جانە باسقا دا كورسەتكىشتەر ارقىلى 2018 -جىلدىڭ باعدارلاماسىنا ەنەتىن ناقتى جوسپارلار انىقتالدى.
قالالىقتاردىڭ بىزدەگى قىزمەتتەرمەن بىرلەسكەن ءىس- شارالار جاعدايىن جاقسارتامىز. 109 قىزمەتى مەن سيتۋاتسيالىق ورتالىق كەشەنىندە قالالىق جەدەل باسقارۋ جانە مونيتورينگ ورتالىعى قۇرىلدى. ول قالالىقتاردىڭ بارلىق ارىز- وتىنىشتەرىنە جەدەل نازار اۋدارىپ، جوعارى ساپالى قىزمەتپەن قامتاماسىز ەتەتىن بولادى.
جاڭا ەكونوميكالىق ۇلگى بويىنشا ءبىز ۇلتتىق كاسىپكرلەر پالاتاسىمەن، بيزنەس قاۋىمداستىقتارمەن بىرلەسىپ جاساعان ءبىرقاتار باعدارلامالاردى ماقۇلدادىق. بۇل باسىم سەكتورلار بويىنشا 10 باعدارلاما، شاعىن جانە ورتا بيزنەستى دامىتۋدى جاقسارتۋ باعدارلاماسى، ينۆەستيتسيا تارتۋ، يننوۆاتسيانى دامىتۋ. بۇعان بايلانىستى دا ماقۇلدانعان ناقتى جوسپارلار مەن جوبالار بار.
جۇمىسپەن قامتۋدىڭ جاڭا ساياساتى بويىنشا دا جۇمىستار جۇرگىزىلىپ جاتىر. حالىقتا جۇمىس اۋىستىرىپ، بىلىكتىلىگىن كوتەرۋ مۇمكىندىگى بولۋ ءۇشىن قۇرالداردى اۋىستىرۋ جولىندا جاڭاشىلدىقتار جاساۋدامىز. ياعني، تەگىن كاسىبي- تەحنيكالىق بىلىمنەن باسقا كەشكى نەمەسە كۇندىزگى ۋاقىتتا ءبىلىم بەرەتىن ءارتۇرلى كۋرستار ىسكە قوسىلادى. وسىعان وراي ارنايى قازاق جانە ورىس تىلدەرىندەگى باعدارلامالار ازىرلەنۋدە. اتالمىش باعدارلامالار ءوز جاعدايىن جاقسارتقىسى كەلگەن ادامدارعا الەۋمەتتىك ليفت رەتىندە قىزمەت ەتەتىن بولادى.
تاعى ءبىر جاڭالىق: 2018 -جىلدىڭ قاڭتارىنان قالالىق اكىمدىك جۇمىسىنىڭ رەفورماسى بويىنشا «ادال قىزمەت» العاشقى پيلوتتىق جوباسى ىسكە قوسىلادى. مەملەكەتتىك قىزمەت ىستەرى جانە سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءىس- قيمىل اگەنتتىگىمەن بىرلەسە وتىرىپ، مەملەكەتتىك قىزمەت ساپاسىن جاقسارتۋ ءۇشىن سمارت- تەحنولوگيالاردى ىسكە قوسامىز. وسىنىڭ ارقاسىندا مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ قالاي جۇمىس ىستەيتىنىن اشىق كورىپ وتىراتىن بولامىز.
استانا - بۇل پرەزيدەنتتىڭ پەرزەنتى سەكىلدى. بۇل ادەمى قالا كەۋدەمىزدە ماقتانىش سەزىمىن تۋدىرسا، ەلوردا قوناقتارى ءۇشىن دە تاڭعالارلىق عاجايىپ شاھارعا اينالىپ وتىر. ەلباسى كەيدە استانانىڭ قازىرگى جەتكەن جەتىستىكتەرىنە قاناعاتتانباي، الدىمىزعا بۇدان دا جوعارى ماقساتتار قويادى. استانا بويىنشا قاتاڭ ەسكەرتۋلەر بولدى، وسىنىڭ ەسەبىنەن ءبىز ءوز جوسپارلارىمىزدى جوندەدىك. استانانىڭ 20 جىلدىعى ەل تاريحىنداعى ايتۋلى داتا. ءبىز ونى كونسەرتتەرمەن عانا ەمەس، ناقتى ىستەرمەن دە اتاپ ءوتۋىمىز قاجەت.
الەۋمەتتىك نىساندار جەتپەي جاتقان جەرلەرگە مەكتەپ، اۋرۋحانا سالىنىپ، جولدار جوندەلۋى قاجەت. ءبىز سونىمەن قاتار بىرنەشە جاڭا ساياباقتار مەن گۇلزارلار سالۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز، ونىڭ ىشىندە وتباسىلىق دەمالىس ساياباقتارى دا بار. بيىل ءبىز قالا سىرتىنداعى تۇرعىن ءۇي الاپتارى جوباسىن، جول قۇرىلىسى، ايالداما كەشەندەرى، سپورتتىق نىساندار جانە باسقا دا جوبالاردى ىسكە اسىرامىز.
سودان سوڭ ارينە، مەملەكەتتىك كوميسسيا ماقۇلداعان استانانىڭ 20 جىلدىعىن مەرەكەلەۋ باعدارلاماسى اياسىندا ساپالى مادەني- بۇقارالىق ءىس- شارالار ۇسىنىلادى. وسىعان بايلانىستى، ەلوردالىقتاردىڭ بارلىعىن استانامىزدىڭ 20 جىلدىق مەرەيتويىنىڭ دايىندىعىنا اتسالىسۋعا شاقىرعىم كەلەدى. ەۋرازيا جۇرەگىندەگى قالادا قوناقتاردى كۇتەمىز. استاناعا قوش كەلدىڭىز!
- سۇحباتىڭىزعا راحمەت!