ابايدىڭ كۇنى بۇگىنگە دەيىن باسپا بەتىن كورمەگەن ءبىر ولەڭى

None
None
استانا. قازاقپارات - ابايدىڭ كۇنى بۇگىنگە دەيىن باسپا بەتىن كورمەگەن ءبىر ولەڭىن وقىرمان قاۋىممەن تابىستىرايىق.

قولجازبانىڭ يەسى سامەن الىبەك ۇلى دەگەن كىسى. سامەن توعجاننىڭ «الىبەك باتىر» اتالعان بالاسىنان تۋعان. سامەن اقساقال 1921 -جىلى ماۋسىم ايىندا تەكەس اۋدانىنىڭ قاراتوعاي اۋىلىندا دۇنيە ەسىگىن اشىپ، 1998 -جىلى اقپاندا قايتىس بولعان.

1930 -جىلدان 1935 -جىلعا دەيىن توعجان مەدرەسەسىندە (كەيىنگى «اقجول» مەكتەبى) وقىعان. 1944 -جىلى ءۇش ايماق توڭكەرىسىنە قاتىناسىپ، ورتا باعىت ارمياسىندا اسكەر بولعان كىسى. ىلە ايماقتىق ساقشى مەكەمەسىندە، تەكەس اۋداندىق اۋىل شارۋاشىلىق بانكىسىندە قوعامدىق قىزمەتتە بولعان.

سامەن دىنگە تاقۋا ءارى حالىق اراسىنداعى ولەڭ-جىرلاردى، تاريحي دەرەكتەر مەن شەجىرەلەردى قۇنتتاپ جيناپ، بىرنەشە قولجازبانى كوشىرىپ ساقتاعان كىسى. توعجان اۋىلىندا قولجازبا كوشىرىپ ساقتاۋ ءداستۇرى الىگە دەيىن بار. مىنا اباي ولەڭى سامەن الىبەك ۇلى ساقتاعان قولجازبادان شىقتى. ءبىز قولجازبانىڭ ءتۇپنۇسقاسىنا ادالدىق ەتۋ تۇرعىسىنان جانە وقىرمانداردىڭ زەرتتەۋىنە قولايلى بولۋى ءۇشىن قولجازبانىڭ اۋەلگى نۇسقاسىن وزگەرىسسىز جاريالاپ وتىرمىز.

سامەن الىبەك ۇلى ساقتاعان قولجازباسىنان:

قايتەر ەدى، جىگىتتەر،

تىم قىمباتتى كيمەسەك؟

ماقتان ءۇشىن ءبۇلىستى [1]،

ءۇستى-ۇستىنە ۇيمەسەك.

قالاداعى بايلاردىڭ،

ىڭعايىنا بيلەسەك.

ورتا كيسەك ۇرسا ما،

ءبىز ەشكىمگە تيمەسەك.

بۇزاقىلىق ەمەس قوي،

قۇر ناقاقتان كۇيمەسەك.

ەلتىرى مەن تەرىنى،

جاقسى قىلىپ يلەسەك.

ءارى جىلى، ءارى بەرىك،

جىرتىلمايدى سۇيرەسەك.

كەرىم، كەربەز كەي جىگىت،

جاقتىرمايدى ءبۇي دەسەك [2].

بولامىز با جازالى،

شارۋانى جوندەسەك؟

امىركەنسكي ءماسى، ەتىك [3]،

پارىز بولىپ شىقتى ما؟

اياعىڭدى زورلىق قىپ،

بىرەۋ وعان تىقتى ما.

ءوڭى جىلتىر دەمەسەڭ،

وپايكەدەن [4] مىقتى ما؟

ەتىگىڭنەن يمەنىپ،

جاۋىڭ قورقىپ بۇقتى ما.

پۇلدى كيىم بورىش بوپ

القىمىڭنان سىقتى ما.

ناۋقاس بولىپ نەمەسە،

قازاققا دا جۇقتى ما.

ورىنسىز شاشقان ىسىراپ،

ابۇيىرىڭدى جىقتى ما.

ۇرسىڭقىراپ ايتامىن،

ەرەگەسپەي ۇقتىڭ با.

ءۇش تەڭگەلىك سوكىنادان،

مالىسكەن [5] بەرىك ەمەس پە.

سىپايى تىگىپ، ءجون پىشسە،

قولا كوبەل[6] ەمەس پە.

ءشاي ىشپەي-اق ءسۇت ىشسەك،

جۇتاتا ما كەڭەسكە.

بال قوسپاي-اق ماي قوسساق،

كەلگەن قوناق جەمەس پە.

مۇنشا نەگە قۇمارسىڭ

ءتۇبى پايدا ەمەسكە.

كۇمىس تۇرمان تاعىنىپ،

مەن قالاي دەپ ەگەسپە.

قارىزدانىپ كۇن سايىن،

شارۋا كەتتى كەلمەسكە.

وكىنەرسىڭ، كورەرسىڭ

نە تاڭەرتەڭ، نە كەشتە.

قىمبات ىشىك، قىل شاپان،

پوپىراش [7] تارتتىم ماقتانىپ.

ۇستىمدەگى كيىمدى،

تىگىنشى تىككەن اقشا الىپ.

كۇمىس باۋلى ساعاتىم،

قولىمدا تۇر ساقتالىپ.

رەزينكە كالوشىم [8]،

اياعىما شاقتالىپ.

قۋانىپ ولە جازدايمىن،

كيىمىمە ماقتانىپ.

ءبارى بورىش ويتكەنمەن،

ءبىر كۇن ءوتىپ كەتەدى- اۋ،

ءىش- قارىندى اقتارىپ».

ولەڭ ءتۇپنۇسقادا «قايتەر ەدى، جىگىتتەر، تىم قىمباتتى كيمەسەك» دەگەن سوزدەر ءبىر جول ەتىلىپ كوشىرىلگەن. ياعني، 13, 14 بۋىندى ءبىر تارماق ەتىپ كوشىرىلگەن. ءبىز ولەڭنىڭ 7، 8 بۋىندى جىر ۇلگىسىنە جاقىن ەكەندىگىن اڭعارىپ، 7، 8 بۋىندى ءبىر جول ولەڭ ەتىپ رەتتەپ بەرىپ وتىرمىز. ولەڭ ۇيقاسىنا نەگىزدەلىپ شۋماقتارعا بولدىك. ولەڭ ءداستۇرلى شۇبىرتپالى ۇيقاسپەن جازىلعان. ولەڭ ءتۇپنۇسقادا 35 جول. جىر ۇلگىسى كۇيىنشە رەتتەگەندە، 65 جول ولەڭ بولىپ شىقتى.

تۇسىنىكتەمەلەر:

 [1] ءبۇلىس ـ ماقپال قاتارلى كەزدەمەلەردىڭ جالپى اتاۋى.

 [2] ءبۇي دەۋ ـ بۇلاي ايتۋ، بۇلاي دەۋ. بۇل قازاق تىلىندەگى ەسكىدەن كەلە جاتقان تىلدىك قۇبىلىس. فولكلوردا ءجيى كەزدەسەدى.

 [3] امىركەنسكي ءماسى، ەتىك ـ ءامىرقان ەتىك. سول كەزدە اۋىز ەكى تىلدە سولاي اتالاتىن كورىنەدى. ورىس تىلىندەگى زات ەسىمدى انىقتايتىن سىن ەسىمدى نەمەسە سىن ەسىمدەنگەن سوزدەردى ورىسشا قوسىمشاسىمەن بىرگە قابىلداۋ  19 -عاسىرداعى قازاق ءتىلىنىڭ ءسوز قابىلداۋداعى ءبىر قۇبىلىسى. ابايدىڭ «سامورودنىي سارى التىن، ساۋداسىز بەرسەڭ المايدى...» دەگەن ولەڭ جولىنداعى سامورودنىي (تابيعي، قوسپاسىز دەگەن ماعىنادا، اباي تىلىنە قوسىمشاسىمەن ەنگەن) ءسوزى بۇل ايتقانىمىزعا ايعاق.

[4] وپايكە ـ بۇزاۋ تەرىسىنەن وڭدەلگەن بىلعارى.

[5] مالىسكەن ـ سىرتتىق قالىڭ ماقتانىڭ ءبىر ءتۇرى. ولەڭ ماتىنىنە قاراعاندا سوكىنادان مالىسكەننىڭ ارزان ەكەندىگى بايقالادى.

[6] قولا كوبەل ـ بۇل ءسوزدىڭ ماعىناسىن ءداپ باسىپ ايتۋ قازىرشە قيىن. بۇل كوشىرىلگەن قولجازبا ولەڭ. قولا كوبەل ەمەس قۇلا توبەل بولۋى دا مۇمكىن. ۇ ءارپى و بولىپ جازىلىپ، ت ءارپانىڭ ەكى نۇكتەسىن قوسىپ تەز جازعاندا ك بولىپ كەتۋ ىقتيمالدىعى دا بار. قۇلا توبەل دەگەنى ورتاشا دەگەنى، بۇل دا ءماتىننىڭ مانىنەن الشاق كەتپەيدى. بۇل ءسوزدى ويلى وقىرماننىڭ تالقىسىنا قالدىردىق.

[7] پوپىراش ـ ورىس تىلىنەن ەنگەن كىرمە ءسوز، ماعىناسى وراۋلى تەمەكى. ورىسشا پاپيروستىڭ قازاقىلانعان ايتىلىمى.

[8] رازينكە كالوش ـ ورىس تىلىنەن قازاق تىلىنە اباي داۋىرىنەن بۇرىنىراق ەنگەن كىرمە ءسوز، قازىرگە دەيىن قولدانىلىپ كەلەدى.

 

سوڭعى جاڭالىقتار