جازۋشى بەكسۇلتان نۇرجەكە ۇلىنىڭ ءبىر كۇنى

استانا. قازاقپارات - جازۋشى بەكسۇلتان نۇرجەكە ۇلىن تانىمايتىن ادام جوق شىعار. ونىڭ «ءبىر وكىنىش، ءبىر ءۇمىت»، «كۇتۋمەن كەشكەن عۇمىر»، «جاۋ جاعادان العاندا»، «بەيتانىس ايەلدىڭ قۇپياسى» سەكىلدى تۋىندىلارىن دا ادەبيەتكە جاقىن قاۋىم ءسوزسىز وقىدى.

ال بيىل جازۋشى «ءاي، دۇنيە- اي!» رومانى ءۇشىن ادەبيەت بويىنشا ەلىمىزدەگى جوعارى ماراپات سانالاتىن مەملەكەتتىك سىيلىقتى الدى. ءبىر جاعىنان جازۋشىنى قۇتتىقتاپ، ەكىنشى جاعىنان قالامگەردىڭ ءبىر كۇنى قالاي وتەر ەكەن دەپ، الماتىعا ارنايى ات باسىن بۇرىپ، اباي مەن گاگارين كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىنداعى «باسپالار» ۇيىندە ورنالاسقان بەكسۇلتان اعانىڭ جۇمىس ورنىنا كەلدىك.

1992 -جىلدان بەرى «جالىن» باسپاسىن باسقارىپ كەلە جاتقان جازۋشى ءبىز كەلگەندە دە قايناعان جۇمىس ۇستىندە وتىر ەكەن. جاس قالامگەرلەردىڭ ءبىرى كىتابىن شىعارتپاق بولىپ كەلىپ وتىر. كەدەرگى كەلتىرمەي، سىرتتاي باقىلاي باستادىق. جازۋشىنىڭ كابينەتىندە نازارىمىزدى اۋدارعان دۇنيە «جالىن» باسپاسىنان شىققان كىتاپتار بولدى. اراسىنان «جاس تولقىن» سەرياسىمەن شىققان كىتاپتار، مۇقاعاليدىڭ جىر جيناقتارى مەن بەكسۇلتان اعانىڭ كوپ تومدىعى ەرەكشە كوزگە ءتۇسىپ تۇر. قولى بوساعاننان كەيىن جازۋشىدان باسپانىڭ جۇمىسى تۋرالى سۇرادىم. اعا كوپ دۇنيەگە كوڭىلى تولمايتىنىن ايتتى.

- بەكىتىلىپ قويىلعان كىتاپتار بار. شىعارساڭ دا شىعاراسىڭ، شىعارماساڭ دا شىعاراسىڭ. جاقسى بولسا دا شىعاراسىڭ، جامان بولسا دا شىعاراسىڭ. ويتكەنى تەندەر مەن اقشا وسىعان ءبولىندى دەيدى. ءبىتتى. ادەبيەتتىڭ ساپاسى كەتتى. كوركەم ادەبيەتكە ءوز تالابىڭدى قويا المايسىڭ. ونى قويىپ، جاراتپاي تاستاساڭ، اناۋ اقشا موينىڭا مىنەدى. كوردىڭىز بە؟ ادەبيەتتىڭ نە ەكەنىن بىلمەيدى. مۇنى شىعارماشىلىق ەمەس، كادىمگى جىلدا ۇكىمەتكە بەرىلەتىن پالەنباي توننا كارتوپ سەكىلدى كورەدى. ادەبيەت دەگەن ونداي ەمەس قوي. باسىندا جوسپارلايسىڭ، كوركەمدىگى، ءتىلى، وقيعاسى ناشار بولسا، شىعارمايسىڭ. ال مۇندا قولىڭ بايلاۋلى. كىتاپتى وقيتىن رەداكتورعا، پىكىر جازۋشىعا اقشا بەرمەيدى.

بۇرىن كەڭەس ۇكىمەتىندە كادىمگى جۇيە بار بولاتىن. اۋەلى شىعارما ساعان تۇسەدى، قارايسىڭ. ودان كەيىن رەداكتور وقيدى دا «مىنا كىتاپ شىعارۋعا جارايدى» دەپ قورىتىندى جاسايدى. نە بولماسا «مىناۋ شىعارۋعا جارامايدى، كوركەمدىگى، يدەياسى، ءتىلى دە ناشار» دەپ قايتارىپ بەرەدى. ونى جوسپارعا كىرگىزبەيتىنسىڭ. قازىر ءبارى وتىرىك! «قازاق ءتىلى ءۇشىن ءولىپ جاتىرمىز، قازاق ءتىلىن جاقسارتۋ ءۇشىن جانىمىزدى قيىپ جاتىرمىز» دەگەننىڭ ءبارى وتىرىك... ال وسىنى ايتسام، بۇلارعا جاقپايدى.

مەملەكەتتىك سىيلىقتى الۋعا استاناعا باردىم عوي. ونىڭ الدىندا: «اعاي، ءبىز ءسىزدى سوزگە جازىپ قويدىق. سىيلىق الىپ تۇرىپ سويلەيسىز»، - دەدى. «جاقسى، ءسوز بولادى عوي»، - دەدىك. ەكى- ءۇش كۇن وتكەننەن كەيىن «اعا، نە سويلەيتىنىڭىزدى بىزگە جازىپ بەرىڭىز»، - دەدى. مەن «جازبايمىن» دەدىم. «بىزدە پروتوكول» دەيدى. «پروتوكول بولسا، ودان ءارى قۇرىسىن. مەن مالشى نەمەسە تراكتورشى بولسام، سويلەي الماي قالمايىن دەپ جازىپ بارۋشى ەم. ال قازىر ساعان ءبىر ءسوز جازىپ بەرىپ، اناۋ جەردە ءبارىبىر باسقا ءسوز ايتام. جاتتاپ الادى عوي دەيسىڭ بە؟» - دەپ ۇرىستىم. ءسويتىپ ەدىم، بۇلار «جارايدى، ءسىزدى قينامايتىن بولدىق، سىزگە ءسوز بەرىلمەيتىن بولدى»، - دەدى. مەن «بەرسەڭ دە، بەرمەسەڭ دە سويلەيمىن. پرەزيدەنتكە بارام دا، الدىندا تۇرعاندا- اق ايتام. ءبىر ءسوز ايتۋعا ماعان رۇقسات ەتپەيدى دەيسىڭدەر مە؟ سەندەر قايدان شىققان ادامسىڭدار؟» - دەدىم.

اقىرى سويلەدىم. ال ولار ايتقانىنا كونبەيتىن بولعاننان كەيىن «سىزگە ءسوز بەرىلمەيتىن بولدى» دەپ، سويلەتپەي تاستاعىلارى كەلدى. دەمەك، پرەزيدەنتتىڭ توڭىرەگىن قورشاعان كىسىلەر حالىقتىڭ ءسوزىن جەتكىزبەيدى. ءبارىن بەرگى جاعىنان قايتارىپ وتىرادى. ال ەلباسى بىزدە وسىنداي بيۋروكراتيا قالىپتاسقانىن بىلمەيدى دەپ ويلايمىن. مەن سونداي ويعا كەلدىم.

- ال سوڭعى كۇندەرى ەداۋىر پىكىرتالاس تۋدىرىپ جاتقان لاتىن قارپىنە كوشۋ تۋرالى نە دەيسىز؟

- «قازاق ادەبيەتىنە» قالاي كوشۋ كەرەك ەكەنىن جازدىم. ونى پرەزيدەنت كورمەيدى، بۇلار اپارمايدى. بىرىنشىدەن، بىزگە عالىم ەمەس ادامدار پىكىر ايتىپ وتىر. ءبىز ولاردى نەگە تىڭداۋىمىز كەرەك دەيدى. الفاۆيتكە «и» ءارىپىن وتىرىك قوسىپ وتىر. قازاق تىلىندە داۋىستى «ي» جوق، شولاق «ي» عانا بار. داۋىستى «ي» دەيدى. ول ورىستا بار. كيريللگە كوشكەنىمىزدەن كەيىن عانا قوسىلدى. ال وعان دەيىن لاتىنعا كوشكەندە ءبىزدىڭ ءتىلىمىز دە، گرامماتيكامىز دا وزگەرگەن جوق. سول كۇيىندە ساقتالعان. تەك ءارىپ قانا وزگەردى. بۇرىن «سياقتى» دەگەن سەكىلدى سوزدەردە، «س»- دان كەيىن «ى» جازاتىنبىز.

كەڭەس ۇكىمەتى «ورىس ءتىلىن ەنگىزە المادىق» دەپ، 1940 -جىلى كيريللگە كوشىردى. 42 ءارىپتى تۇگەل اكەپ قويدى دا، قازاقتا جوق «и» سياقتىلار پايدا بولدى. سوندىقتان، قازاق سوزدەرىنىڭ الدىنداعى «ى»، «ءى» دەگەن ارىپتەردىڭ ءبارىن قۇرتتى. بۇرىن «ىراي» دەپ سويلەيتىنبىز، قازىر «راي» بولدى. راي - ورىستىڭ جۇماق دەگەن ءسوزى. سونىمەن ءبىزدىڭ اۋا رايى ەكەۋى ءبىر ءسوز بولدى. ومونيم. ورىس ءتىلىنىڭ رايى مەن قازاق ءتىلىنىڭ رايى. ايتپەسە، قازاق «ىراي»، «ىلاق» دەيدى. «لاق ەتكىزىپ توكتىك» دەگەن ەكەۋى ءبىر بولدى. قازىر «لەسكۇل» دەيتىن بولدىق. قازاق بالانىڭ اتىن «لەس» دەپ قويمايدى. ارتىنان بالا ىلەسسىن دەگەن نيەتپەن «ىلەسكۇل» دەپ قويعان. «رىس» دەپ جازدىق. ونداي ءسوز بىزدە جوق. «ىرىس» دەگەننەن شىعىپ، «ىرىسقۇلوۆ» بولۋى كەرەك. ونى «رىسقۇلوۆ» دەپ جازاتىن بولدىق. ءسويتتى دە بىزگە جاساندى «ي» جاساپ بەردى.

قازاق ينەلىكتى «ىينەلىك» دەپ ايتاتىن. كوردىڭىز بە، «ى» مەن «ءى»- ءنى بارىنەن الىپ تاستادى. ويتكەنى ورىستاندىرۋ كەرەك بولدى. ايتپەسە لاتىنعا كوشكەنىمىز دۇرىس بولاتىن. ەندى كيريلدەن قايتادان لاتىنعا كوشەيىك دەسەك، ءبىزدىڭ عالىمدار اناۋ قالىپتى ساقتاعىسى كەلەدى. وندا لاتىنعا كوشۋدىڭ ەشقانداي قاجەتى جوق. «ءى»- ءنى وزگەرتپەسەك، «ي»، «يا»، «يۋ (и, я, ю)- دى الىپ تاستاماساق، نەسىنە كوشەمىز؟

ءبىزدىڭ قازاقتىڭ، تۇرىكتىڭ تىلدەرىن «اگليۋتيناتيۆتى ءتىل» دەيدى. تۇبىرگە بارىپ قوسىمشا جالعانادى. ول جۇرناق بولادى، جالعاۋ بولادى. بىزدە دىبىس، دىبىس ۇندەستىگى، بۋىن ۇندەستىگى، ءسوز ۇندەستىگى بار. ۇندەستىكتىڭ ءبارىن قۇرتتى. قازاق ەشقاشان «كوكونىس» دەپ سويلەمەيدى. «كوكونۇس» دەيدى. «شەكارا» ەمەس، «شەگارا» بولۋى كەرەك. بۇل - بىرىككەن ءسوز. ال ءبىزدىڭ عالىمدار مۇنى بىرىككەن ءسوز ەمەس، ەكى ءتۇبىر ءسوز عىپ قويدى. سودان ءبىزدىڭ ءتىل وزگەردى.

قازىر راديونى، تەلەديداردى تىڭداي المايمىن. راديودا ۇندەستىك زاڭىن ساقتايتىن بىرەر قىز- جىگىت قانا بار. قالعاندارى بالپ- بالپ، سالپ- سالپ ەتەدى. ەكپىندى ءبىرىنشى بۋىنعا سالىپ سويلەيدى. «بىزدە تۇركى تىلدەرىنىڭ ىشىندەگى ەڭ ادەمى ءتىل - قازاق ءتىلى» دەپ بايتۇرسىنوۆ ايتقان. قازىر ەڭ وڭباعان ءتىل قازاق ءتىلى بولدى. دورەكى، گۇرس- گۇرس ەتىپ سويلەيدى. ويتكەنى ءتۇسىرىپ وتىرعان ەكپىنىمىزدىڭ ءبارى ورىسشا. قازاقشاسىن تۇسىنبەيسىڭ. ءوزىڭ راديونى تىڭداپ كور. العاشقى ەكى- ءۇش سەكۋندتا قاي تىلدە ەكەنىن اجىراتا الماي تۇراسىڭ.

ءبىز وسىنداي كۇيگە ۇشىرادىق. ال عالىمدار ۇندەمەيدى. عالىمدارعا لاتىننىڭ دا، كيريلدىڭ دە كەرەگى جوق. ولارعا جالاقى كەرەك. ينستيتۋتتار لاتىنعا كوشكەندە بىزگە شتات بەرەدى، سول كەزدە سەنى جۇمىسقا الامىز دەپ تالاي ادامعا ۋادە بەرىپ وتىر. ولاردا تىلدىك ۇران جوق. ورىس قايتادان كەلسە دە، قۋانىشتى. بىزدە تاۋەلسىزدىككە ەش قۇشتارلىق جوق. نانباساڭ، كەز كەلگەن فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، اكادەميكتەردى تەكسەرىپ كور. بارىپ سويلەسشى. «ورىستاردان ەش جاماندىق كورگەنىمىز جوق» دەپ سايراپ وتىر، قايتا سولاردىڭ قۇشاعىنا كىرىپ كەتۋگە ءازىر...

- اعا، 2017 -جىل ءسىز ءۇشىن تابىستى جىل بولىپ، مەملەكەتتىك سىيلىق الدىڭىز. بۇل سىيلىق ومىرىڭىزگە قانداي وزگەرىس اكەلدى؟

- ەشقانداي وزگەرىس اكەلمەدى. مۇنداي سىيلىقتار ءبىر- اق نارسە بەرەدى. ايتەۋىر ەڭبەگىمدى مەملەكەت باعالايدى ەكەن عوي دەگەن ۇعىمعا كەلەسىڭ. جانە سەنى بىلمەيتىن، ءومىرى كىتاپ وقىمايتىن ادامدار بار عوي، سولاردىڭ بارلىعى «مەملەكەتتىك سىيلىق الۋىڭىزبەن» دەپ قۇتتىقتايدى. ءبىر سويلەسكەننەن- اق وقىعان، وقىماعان ادام بىردەن ءبىلىنىپ تۇرادى عوي. بىزدىكىلەر وقىماي- اق قۇتتىقتاي بەرەدى. بۇنىڭ ارتىقشىلىعى سول. باسقا ەشنارسەسى جوق. ال بۇرىننان وقيتىن، باعالايتىن ادامدار: «اعا، ءسىزدىڭ «كۇتۋمەن كەشكەن عۇمىرىڭىزداعى» قاينىكەش ءبۇيتىپتى عوي، ءسويتىپتى عوي. ول نەگە ءويتتى؟ وبال ەمەس پە؟» - دەپ ناقتى سۇراق قويادى، وقىعانىن ءبىلدىرىپ تۇرادى.

ودان كەيىن: «كوكەم، ول - سونداي زامان. الاساپىران ۋاقىت. 1916 -جىل قازاقتىڭ باسىنا تۇسكەن ءبىر قاسىرەت. سونداي كەزدە ەلدىڭ ءسوزىن تىڭدايتىن، ايتقانىن ورىندايتىن ءار جەردە، ءار اۋىلدا، ءار رۋدا ادامدار بولادى. سولار باس قوسسا، حالىق بىرىگەدى. ال ولار ءوزدى- ءوزى اراز بولىپ، ءبىرىن- ءبىرى ءولتىرىپ، اتىپ جاتسا، حالىقتىڭ باسىنا قوس قاسىرەت قاتار كەلەدى. ءارى پاتشا ۇكىمەتى زورلاپ جاتادى، ءارى ءوزىنىڭ اتقامىنەرلەرى قورلاپ جاتادى. مەن سول ءۇشىن جازدىم» دەپ ولارعا جاۋاپ بەرەمىن.

جازۋشىمەن سۇحباتتاسقاندار جاقسى بىلەدى. بەكسۇلتان اعا ارنايى سۇراق قويىلماسا دا، تاريح تۋرالى ايتقاندى، اڭگىمەلەگەندى جاقسى كورەدى.

- وسىدان 3-4 جىل بۇرىن مارات ءتاجين تاريح جونىندە بايانداما جاسادى. سونىڭ ىشىندە «تاريحقا كوڭىل ءبولۋىمىز كەرەك، شىڭعىس حاندى دا قايتارىپ الامىز» دەگەن سويلەم بار. سوندا تاريحشىلار «وسى ۋاقىتقا دەيىن بىزگە قولبايلاۋ بولىپ كەلىپ ەدى. ەندى اكەسىن تانىتاتىن بولدىق» دەدى. قانە تانىتقانى؟! ودان بەرى تاريحتا نە اشتى؟ بار بىتىرگەندەرى، شىڭعىس حاننىڭ تۇرىك ەكەنىنە، الەمدە سەگىز سەرى دەگەن اقىننىڭ سۇرگەنىنە قارسى بولىپ جاتىر. شىڭعىس حاننىڭ تۇقىمىنىڭ ءبارى تۇرىكشە سويلەگەن. شىڭعىس حاننىڭ مۇسىلمان بولعاندىعى بۇكىل گازەتتە ءتۇپنۇسقادا تۇر. سونى قايتا وقىپ، جاريالاي المايدى. وعان ەشقانداي تالاسۋدىڭ قاجەتى جوق. وقىساڭ، ءبىتتى. «راشيد- اد- ديندى قايتادان وقى. ماعجان جۇمابايەۆتىڭ «تۇركىستان» دەگەن ولەڭىن وقىشى. «شىڭعىس حان - ەر تۇرىكتىڭ ۇلانى» دەپ ايتادى. «ءبىز سول قارا شاڭىراققا يە بوپ قالدىق» دەيدى. وسىنىڭ ءبارىن تىڭدامايتىن تاريحشىنى قالاي سىيلايمىن؟ ايتشى.

ەستەرىڭدە بولسا، پرەزيدەنت الدىندا ءبىر جىلدى «تاريح جىلى» دەپ، «ءتۇبىمىزدى، قايدان شىققان حالىق ەكەنىمىزدى انىقتايىق» دەپ تۇرىپ ايتتى. تاريحشىلار تۇگىن دە انىقتاعان جوق. شەجىرە ارقىلى انىقتاۋ كەرەك ەدى. شەجىرە مەن تاريحتى سالىستىرۋ قاجەت ەدى. قازاق جونىندە العاشقى پىكىردى ايتقان، تاريحتىڭ اتاسى - گەرودوت. ءبىزدىڭ ارىس بابامىزدى «اناحارسيس» دەپ ايتادى. ءبىز قازاق ارىستىڭ ءۇش اۋىلىنان تۋعان ەلمىز. كەڭەس ۇكىمەتى كەزىندە اقاراسى - ۇلى ءجۇز، جانارىس - ورتا ءجۇز، بەكارىس - كىشى ءجۇز دەپ ايتىلاتىن. ال شەجىرەگە قاراساڭ، ارىستىڭ 6 بالاسى ەنشىلەسكەن. التى ارىستان تارايمىز ءبىز. گەرودوتتىڭ ايتقانى مەن لۋن ياننىڭ ايتقانىن ءبىزدىڭ اتا شەجىرەمەن سالىستىرىپ وتىرساڭ، اناحارسيس، ارىس كادىمگى تاريحي تۇلعا بولىپ شىعادى. وسىنىڭ ءبارىن قانشا جازدىم. ءبىزدىڭ تاريحشىلار وقىمايتىن بولۋ كەرەك. ويتكەنى مىناۋ ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە ىستەيتىن قارجاۋباي سارتقوجا ۇلىنىڭ ءوزى «شىڭعىس حان - موڭعول» دەپ ماعان قارسى ماقالا جازدى. «راشيد- اد- ديننىڭ» پالەنشە- تۇگەنشە بەتى دەپ سىلتەمە بەرىپتى. «راشيد- اد- دين» قولىمدا تۇر عوي، بارىپ قاراسام «پالەن بەت، تۇگەن بەت«دەگەنىنىڭ ءبارى وتىرىك.

- مۇمكىن ونىكى باسقا باسىلىم شىعار؟

- جوق، «راشيد- اد- دين» 1952 -جىلى ءبىر- اق رەت اۋدارىلعان عوي. قايتا باسىلعان جوق، وتىرىك ايتادى. ەگەر ول «راشيد- اد- ديندى» وقيتىن بولسا، وندا: «نىنە ەتو مەستو نازىۆاەتسيا موگولستان» دەپ جازىلعان. شىڭعىس حاننىڭ تۋىپ- وسكەن جەرى قازىر موعولستان اتالادى دەگەن ءسوز تۇر. ال ورىستار ونىڭ ىشىنە «تو ەست سترانا مونگولوۆ» دەپ تۇسىنىك بەرەدى. موعولستان دەگەنىمىز - مونعوليا دەيدى. موعولستاننىڭ قاي ەل ەكەنىن دۋلاتيدىڭ «تاريحي راشيديىنەن» وقۋ كەرەك. ول موعولستاندا بولعانىن، كورگەن جەرلەرىن ايتادى. ول جەردە الماتى، الماتىدان كەيىن شۋ، شۋدان كەيىن تاراز دەپ انىق ايتىلىپ تۇر. وسىنى سالىستىرا الماعان تاريحشىلاردى مەن قالاي سىيلاۋىم كەرەك؟ وزدەرى وقىمايدى.

شىڭعىس حاننىڭ جەرلەنگەن جەرىن، شىققان تەگىنىڭ جالايىر ەكەنىن دالەلدەپ جازدىم. كىتاپتا شىڭعىس حانمەن بايلانىستىرىلعان جەرلەردىڭ ءبارى ءبىزدىڭ جاركەنت ماڭىنداعى جەر اتاۋلارىمەن سايكەس كەلەدى. ول - مەنىڭ تۋعان جەرىم. ال باسقا تاريحشىلار بىلە المايدى. مونعول دەگەن انا جاقتا ەدى عوي دەپ جەردى ەلەستەتە المايدى. ال مەن ءبارىن ەلەستەتىپ تۇرمىن. الدىندا پرەزيدەنتتىڭ الدىندا دا وسىنى ايتتىم. شىڭعىس حان جايىندا اڭگىمە بولدى. مەنىڭ دالەلدەرىمدى ول كىسى دە دەن قويىپ تىڭدادى.

وسى جەردە بەكسۇلتان اعانى اشۋلاندىرعان سۇراق قويىپ الدىم.

- جالپى بەكسۇلتان اعا، شىڭعىس حاننىڭ تۇركى بولىپ شىعۋى قازاققا نە بەرەدى؟

- ءبىر پۇت التىن بەرەدى. وسىنى مەنەن تاريحشىلار دا سۇرادى. «اتاڭنىڭ باسىن بەرەدى» دەدىم. نە بەرۋ كەرەك بىزگە؟ ءوز اتا- باباسىن تانىماي جۇرگەن ادام، ءوز اتا- باباسىن باسقا بىرەۋدىڭ اتا- باباسى قىلىپ قويعان ادامنان نە كۇتۋگە بولادى؟ تەگىن تانىماعان حالىقتان نە كۇتۋگە بولادى؟ ول - ماڭگۇرت.

- جوق، الەم سولاي تانىدى عوي ەندى. سول قالىپتاسىپ قالعان نارسەنى بۇزۋ مۇمكىن بە؟

- مۇمكىن. بىرەۋگە قارسى شىعىپ جاتقان جوقپىز، بىرەۋدىڭ مۇلكىن تارتىپ الىپ جاتقان جوقپىز. بىزدەن تارتىپ العان موڭعولدار مەن ورىستار ۇيالۋ كەرەك. «راشيد- اد- ديندە» سول كەزدەگى شىڭعىس حاننىڭ قولىنداعى تۇرىك تايپالارىن جالايىردان باستايدى. موڭعول دەگەن ءبىر دە ءبىر تايپا جوق. ونىڭ ءبارىن ويدان شىعارىپ وتىر. موعول دەگەندى موڭعول دەپ اۋدارعان. ونىڭ ءبارى تاريحي دالەلدەنىپ وتىر. سەندەر سياقتى توعىشارلار «بىزگە نە بەرەدى؟» دەيدى. ءبىر پۇت التىن بەرەدى ساعان. التىن بەرۋ كەرەك پە؟! نە بەرۋ كەرەك تاريح ساعان؟! ءوز اتا- باباڭدى تانۋىڭ كەرەك. ءوز اتا- باباسىن، اكە- شەشەسىن تانىماي تۇرعان ۇلتتان نە كۇتۋگە بولادى؟ شىڭعىس حان وسى جەتىسۋدا، موعولستاندا وسكەن، ول 800 جىل بۇرىن جازىلىپ قويعان.

- وندا شىڭعىس حاننان قالاي ايىرىلىپ قالدىق؟

- سەن ونى ايتاسىڭ، كەشە وتكەن سەگىز سەرىدەن دە ايىرىلىپ وتىرمىز عوي. «سەگىز سەرى دەگەن ادام جوق. «گاۋھارتاستى ول شىعارعان جوق، ول - حالىق ءانى» دەيدى. حالىق ونى ءبارى بىرىگىپ جازىپ پا؟ وسىنداي ماڭگۇرت ادامداردان نە كۇتۋگە بولادى؟ تۇك وقىمايدى. سەن ماعان نە بەرەدى دەمە. وسى اعام نە ايتىپ وتىر، نە ساندالىپ وتىر دەپ، بارىپ ەرتەڭ تەكسەر. «راشيد- اد- ديندى» وقى، جۇگىنەيدى وقى. سوندا مىنا كىسىنىڭ ايتىپ وتىرعانى راس قوي دەيسىڭ. بىزگە رۋبرۋك اتتى ساياحاتشى كەلگەن. سولاردىڭ جازعانىنىڭ ءوزىن وقي المايدى عوي.

سول رۋبرۋك: «مەن اۋەلى ۇلكەن وزەننەن قايىقپەن ءوتتىم. (بۇنى تاريحىشالار ىلە دەيدى). ىلەدەن وتكەننەن كەيىن ەكۆيۋس دەگەن قالاعا باردىم» دەيدى. (بۇنى ءبىزدىڭ تاريحشىلار ەكىوگىز دەيدى). مەن ايتام، اتاڭنىڭ باسى ەكىوزگىز، ەكيۋس دەگەن ەكىسۋ دەگەن ءسوز. ول قاراتال مەن كوكسۋدىڭ قوسىلاتىن جەردە قالانىڭ قالدىعى ءالى جاتىر. «ودان كەيىن قويلىققا باردىق، وندا 12 كۇن ايالدادىق» دەيدى. ول قويلىق ەمەس، قايالىق، قايلىق. قايى دەگەن تايپا بولعان. سول جەردى مەكەندەگەن. سول جەرگە كەلگەندە رۋبرۋك «بۇل جەردە بازارلار دۇرىلدەپ تۇر، قالا كوركەيگەن» دەيدى. ءوزىنىڭ جەرىن شىڭعىس حان ءوزى شاپپايدى. ەشقانداي قالانى قيراتپاعان.

«سول قايلىقتا 12 كۇن ايالدادىق. وسى جەردە تۇرىپ بىزگە شىڭعىس حاننىڭ اتاقونىسىن كورسەتەمىز دەدى» دەيدى. مەن ايتام، وسىنى دۇرىستاپ وقىمايسىڭ با؟ شىعىس تۇركىستانعا دا كەلگەن جوق، ءالى جوڭعار قاقپاسىنان وتكەن جوق، شىڭعىس حاننىڭ اتاقونىسىن كورسەتەمىز دەيدى. بۇل جەتىسۋ عوي. بۇل شىڭعىس حاننىڭ اتامەكەنىنىڭ قاي جەر ەكەنىنە كۋالىك. وسىعان كوڭىل بولمەگەن تاريحشى تاريحشى ما؟ رۋبرۋك ءبىزدىڭ جەرگە جەلتوقساندا كەلەدى. جانە ايتادى: «وڭ جاعىمىزدا ءبىر ۇزىن قالا، 25 كۇن بويى ءبىزدى قورعادى. سول جاعىمىزدا ءبىر كول مە، تەڭىز بە، دەيدى. بۇل بالقاش قوي. بالقاشتىڭ ەكى ورتاسى. قازىر قويلىق دەپ قازىپ جاتىر الاكولدە. قايىلىق دەگەن اتتى ۇمىتتى بۇلار، قويلىق دەپ قويادى. رۋبرۋك «قايالىق» دەپ جازادى. مىنە، وسىنداي ءدال تاريحي دەرەكتىڭ وزىنە ءمان بەرمەي، بۇل بىزگە نە بەرەدى دەيسىڭدەر؟ نە بەرۋ كەرەك ول سەندەرگە؟

كوكشەتاۋدا ءبىر اقىن «شىڭعىس حاننان باسقا باتىرلارىمىزدى كەلىستىرىپ الساق» دپ جازىپتى. بۇل - توعىشارلىق. ۇلت بولىپ قالىپتاسپاۋ، ۇلتتىق ماقتانىشتان ايىرىلۋ. رۋبرۋك «ەكى ىشەكتى گيتارا تارتتى» دەيدى. ول دومبىرا بولماعاندا نە؟ ال «اقساق قۇلاندا» جوشىنىڭ ولگەنىن دومبىرامەن جەتكىزەدى. ونى نەگە دومبىرامەن تارتادى؟ وسىنداي اياقتىڭ استىندا جاتقان دالەلدەرگە ءمان بەرىلمەيدى. نە بەرەدى دەگەنىڭ شامىما ءتيدى. كوكشەتاۋداعى اقىن دا وسىنى ايتادى. نە بەرۋ كەرەك ول سەندەرگە؟ وندا قازاقتىڭ بىزگە نە كەرەگى بار؟ قازاق دەگەن بىزگە نە بەرەدى؟ ورىستىڭ وتارى بولىپ كەتە بەرمەيمىز بە؟ وندا جۇرە بەرمەدىك پە؟ جۇمىسىڭ بار، ورىستار جاۋدان قورعايدى، وتار بولىپ جۇرە بەرمەدىك پە؟ ءيت تويعان جەرىنە دەپ نەگە جۇرە بەرمەدىك؟ وندا تاۋەلسىزدىكتىڭ نە كەرەگى بار؟ بىزدە ۇلتتىق سانا جوق، ۇلتتىق سانادا دامىپ جاتقان عالىمدار دا جوق.

- اعا، جارايدى، مەن بىلىمسىزدىكپەن سۇرادىم دەيىك، ال تاريحشىلار ونىڭ ءبارىن بىلەدى عوي. ءسىزدىڭ ايتقانىڭىز اقيقات بولسا، ولار نەگە نازار اۋدارماي جاتىر؟

- ماڭگۇرت. ەشتەڭە دە ءبىلىپ جاتقان جوق، وقىمايدى. «شىڭعىس حاندى تۇرىك دەگەننىڭ ءبارى ساندالما» دەپ جازدى قويگەلدى مامبەت. ەندى تاريحشىلاردىڭ الدىڭعى قاتارى دەيسىڭ، سونى ماقتاپ. ءوزى «راشيد- اد- ديننەن» سيتاتا كەلتىرەدى. اناۋ قادىرعالي جالايىردىڭ العىءسوزىن جازىپتى. ال ول سوندا «راشيد- اد- ديندە» جالايىرعا ايتىلعان ءسوزدى وقىمادى ما؟ «ەتو مەستو نازىۆاەتسيا موگولستان» دەگەنىن. موعولستاننىڭ جەتىسۋ ەكەنىن سوندا مامبەت بىلمەي مە؟ ونى بىلمەسە، نەسىنە تاريحشى؟ ءبارى وتىرىك. عىلىم دوكتورى، كانديدات بولىپ العان. ولارعا تاريح كەرەگى جوق، جالاقى، قىزمەت ورنى كەرەك! ەندى ادامداردىڭ ءبارى شەتەلگە قىزمەتكە كەتىپ جاتقان جوق پا؟ ولارعا وتان كەرەگى جوق، قارىن توياتىن جەر كەرەك. سولاي ەمەس پە؟ ماڭگۇرت حالىقپىز. بۇعان ەش ۇيالماۋ كەرەك. تاۋەلسىزدىك دەپ تاۋەلسىزدىككە ماقتاناتىن ادام جوق. قانشاما قان توكتىك قوي. اقتابان شۇبىرىندى قايدا قالادى؟ ءۇش ءجۇز جىلدىق قالماقتارمەن سوعىسىمىز قايدا قالادى؟ بىلمەيمىن...

اڭگىمەمىزدى تەلەفون قوڭىراۋى ۇزە بەردى. جازۋشىنى اشۋلاندىرىپ العانىما قاراداي قىسىلىپ مەن وتىرمىن.

- وسىنى ەلباسىنىڭ الدىندا ايتتىم دەدىڭىز عوي. ول كىسى قانداي كوزقاراس ءبىلدىردى؟

- ەشتەڭە دەگەن جوق. تەك «شۇبار قاي جەردە؟» دەپ ءبىر سۇراق قويدى. «وسى ۋاقىتقا دەيىن جۋگۋر دەپ بۇرمالانىپ اۋدارىلىپ كەلگەن جەردى قىتايدان كەلگەن تىلەۋبەردى دەگەن جىگىت شۇبار ەكەنىن ايتتى. سول شۇبار بولعاننان كەيىن بارلىعى ورىن- ورنىنا قويىلدى. 100 پايىز جەردىڭ اتى جەتىسۋ ەكەنى دالەلدەندى» دەدىم.

- ەلباسىمەن اڭگىمەدە ءسىزدىڭ وربۇلاق تۋرالى ايتقانىڭىزدى كورسەتتى. نەگىزىنەن تاريحي ماسەلەلەردى قوزعادىڭىز. ادەبيەتكە قاتىستى اڭگىمە ايتىلدى ما؟

- ەندى ادام ءوزىنىڭ بىلەتىنىن ايتادى عوي. بىرگە بارعان جازۋشىلارعا «مەن سوڭعى ءۇش ماسەلەنى كوتەرەم، سەندەر قالعان ماسەلەنى كوتەرە بەرىڭدەر، سەندەرگە ارالاسپايمىن» دەدىم. ءبىراق ارالاسۋىم كەرەك ەكەن. ءوزىم ۋادە بەرىپ قويعان سوڭ ارالاسپادىم. ءۇش تۇعىرلى ءتىلدى باستاۋىش مەكتەپتەن كەيىن ەنگىزۋ كەرەك دەگەندى ايتۋىم كەرەك ەدى. سول ىشىمدە كەتىپ قالدى. اڭگىمەلەسىپ ۋاقىتقا قاراماي وتىرىپ قالىپپىز.

جازۋشى ساعاتىنا قارادى دا «جولدا اڭگىمەلەسەيىك، اپايىڭ تۇسكى اسقا كۇتىپ وتىرعان شىعار»، - دەدى. سىرتقا شىقتىق.

- ەلباسى ءسىزدىڭ قانداي دا ءبىر تۋىندىڭىزعا قاتىستى پىكىر ايتتى ما؟

- اناۋ سەنىڭ تازابەگىڭ، ءشايىڭ دەپ كەيىپكەرلەرىمدى اتاپ وتىردى. سىيلىقتى تاپسىرىپ تۇرعاندا «سەن وسى نەگە بەرىگە جەتكىزبەيسىڭ؟» دەپ سۇرادى. ول ەندى «شىعارمالارىڭدا تاۋەلسىزدىك كەزىن نەگە ايتپايسىڭ؟» دەگەنى بولۋ كەرەك. ايتپەسە، بەرگى 1986 -جىلعا دەيىن اكەلدىم عوي. «ودان بەرى اكەلۋگە كوز جاراماي تۇر» دەدىم. كوزىمنىڭ اۋىراتىنىن «نۇر- وتان» پارتياسىنىڭ ءتوراعاسى مۇحتار قۇلمۇحاممەد قانا بىلەتىن. سول ايتتى ما ەكەن، «دەنساۋلىعىڭ بولماي ءجۇر دەيدى عوي. قاي جەرىڭ اۋرىپ ءجۇر؟» دەپ سۇرادى. كوزىمدى ايتتىم. «قازىر بۇيرىق بەرەم، قارال. سودان كوزىڭدى جاز دا، مىنانىڭ جالعاسىن جاز» دەدى. قۇپ دەدىم. سودان 10 مينۋت وتپەي كومەكشىلەرى كەلىپ، تەلەفون ءنومىرىمدى جازىپ الىپ «ءسىزدى ەرتەڭ قارايدى» دەدى. ەرتەڭىنە تولىق تەكسەرۋدەن وتكىزىپ، «وكپەڭىزدە ءبىر كىنارات بار ەكەن، ءبىراق كوزىڭىزگە شامامىز كەلمەيدى. ءوتىپ كەتكەن، 5-اق پايىزى كورەدى» دەدى. دۋلات، سماعۇل ۇشەۋمىزدى قابىلداعاندا دا كوزىمدى سۇرادى.

جازۋشى ساتپايەۆ پەن بايزاقوۆ كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىنداعى ۇيىنە جۇمىسىنان كەيدە جاياۋ، كەيدە مەترومەن بارادى ەكەن. «اۋا رايى بۇگىنگىدەي جاقسى بوپ تۇرسا، جاياۋ تارتىپ كەتەمىن. دەنساۋلىققا پايدالى. ءبىراق بۇگىن سەنى اياپ تۇرمىن. مەترومەن بارايىق»، - دەپ «الاتاۋ» بەكەتىنە قاراي باستاي جونەلدى. ەرىپ كەلەمىن، اراسىندا سۇراقتارىمدى دا قويىپ قويامىن.

- اعا، تاريحتىڭ جاي- كۇيىن ءبىراز ايتتىق قوي. ەندى ادەبيەتكە قاراي ويىسساق. قازىرگى ادەبيەتتىڭ جاي- كۇيىنە كوڭىلىڭىز تولا ما؟

- بىزدە ماقتانشاقتىق، داراقىلىق بار. ادەبيەتتى الەم ءۇشىن جازبايسىڭ. ءوزىڭنىڭ حالقىڭ ءۇشىن جازاسىڭ. ادەبيەت دەگەن حالقىڭنىڭ، مەملەكەتىڭنىڭ قۇلى بولۋ كەرەك. سوعان قىزمەت جاساۋ كەرەك. مەندە الەمگە شىعاتىن ماقسات جوق. مەنىڭ زامانداستارىمنىڭ ءبارى شىعارمالارىن ورىس تىلىنە اۋدارتىپ قىرىلىپ جاتىر عوي. ءوزىم ورىس تىلىندە شىعارۋعا ەشقاشان ۇمتىلعان ەمەسپىن. ويتكەنى، مەن قازاق ءۇشىن جازامىن. مەنى قازاق ۇعۋ كەرەك دەپ تۇسىنەمىن. شەتەلگە تانىلۋدىڭ ماعان تۇككە دە قاجەتى جوق.

بەكسۇلتان اعا ەكەۋمىزگە جەتون الدى دا، ەكسكالاتورعا قاراي بەتتەدى. مەتروعا كوڭىلى تولاتىنىن، ارى- بەرى قاتىناۋعا جاقسى بولعانىن ايتىپ، ەندى ۇزارسا ەكەن دەگەن تىلەگىن ءبىلدىردى.

الماتىنىڭ تاپ- تازا مەتروسىندا جازۋشى ەكەۋمىز كولىك كۇتىپ تۇردىق. تۇسكى ۋاقىت بولعاننان كەيىن بە، مەترودا ادام از.

ۇيگە جەتتىك. ەسىكتەن ايزاش اپايدىڭ جىلى ءجۇزى كورىندى. بىردەن جايۋلى تۇرعان داستارحانعا جايعاستىق.

نەمەرەلەر دە اتالارىن كۇتىپ ءجۇر ەكەن. بىردەن قاۋمالاپ الدى. مەيىرىمدى اتا ەكەنى كورىنىپ تۇر. بەرەكە- بىرلىك ۇيالاعان شاڭىراق ەكەن.

ايزاش اپايدىڭ پەيىلى كول- كوسىر.

نەمەرەنىڭ ۇلكەنى مەكتەپتە ەكەن، كىشىلەرىنىڭ قىلىعىن اتا مەن اجە قىزىقتاپ- اق ءجۇر. جىپ- جىلى اڭگىمە قۇرىپ، تاماق ىشتىك. تۇسكى استان كەيىن جولدا ۇزىلگەن سۇحباتىمىزدى قايتا جالعادىق. تەلەديداردىڭ جانىنا ەلباسىمەن كەزدەسۋدەن سۋرەت قويىلىپتى.


- «قازىر كىتاپ وقىلمايدى، قازاق جازۋشىلارى ۇزىن- سونار جازۋدى قويۋ كەرەك» دەگەن پىكىر ءجيى ايتىلىپ ءجۇر. ال ءسىزدىڭ «تەلەگرافتىق ستيل كوركەم ادەبيەت ەمەس» دەگەنىڭىز ەسىمدە. ەگەر ۇزاق، قالىڭ روماندار وقىلماسا، قىسقا جازۋ كوركەم ادەبيەت بولماسا، قازىرگى جازۋشىلار قالاي جازۋى كەرەك؟

- كەزىندە «قازىر كىتاپ وقىمايدى» دەگەندى مەن دە ايتقانمىن. جوق، كىتاپ وقيدى ەكەن. «ءاي، دۇنيەنى» جازعالى بەرى «اعا، كىتابىڭىزدى وقىدىم. تۇنىمەن جىلادىم. سۇمدىق قوي مىناۋ. ءبىزدىڭ حالىق قانداي قورلىق كورگەن؟» دەپ پىكىر ايتقان ادام كوپ. جاقىندا ەمدەلىپ، 12 كۇن ساۋمال ءىشتىم. بيە ساۋعان جەرگە بارام، وزگە ادامدار دا كەلەدى. سوندا «كىتابىڭىزدى وقىدىق» دەيتىن. ادەبيەتشىلەر ەمەس، كوپشىلىگى وزگە ماماندىق يەلەرى. بۇرىنعىداي جاپپاي وقۋ جوق بولعانىمەن، ادەبيەتتى سۇيەتىن ادامدار ءالى دە بار ەكەن، ءالى دە وقيدى ەكەن. راحىمجان وتاربايەۆ اۋەزوۆتەر، تولستويلار قازىر وقىلمايدى دەپ جازدى. ول كىتاپ وقىلمايدى دەپ تۇرعان جوق، ۇلكەن رومانداردىڭ وقىلمايتىنىنا مەڭزەپ تۇر. مەنىڭ «ءاي، دۇنيەم» ۇلكەن رومانعا جاتپايدى. وندا ارتىق ءسوز بولماۋ كەرەك دەگەن پرينتسيپتى ۇستاندىم. بۇرىنعىداي تابيعاتتى سۋرەتتەپ ءبىر بەت تولتىرۋدىڭ قاجەتى جوق. توق ەتەرىن ايتۋ كەرەك، ءبىراق اقپاراتتىق تىلمەن ەمەس، كوركەم تىلمەن، سەزىمدى قوزعايتىن تىلمەن ايتۋ كەرەك. سەزىمدى قوزعاماسا، وندا ول ادەبيەت ەمەس. تاريحي، عىلىمي ادەبيەتتەر بولعانىمەن، كوركەم ادەبيەتتىڭ ءجونى باسقا.
قىسقا جازۋ دەگەن ءسوز، اقپاراتتىق تىلمەن جازۋ دەگەن ءسوز ەمەس. بەينەلەپ، استارلاپ، يدەيا بەرىپ جازۋ كەرەك. تابيعاتتى دا مانمەن سۋرەتتەۋ كەرەك. تابيعات كۇڭىرەنىپ تۇر ما، ادامنىڭ جانى دا كۇڭىرەنۋ كەرەك. ءبىر- بىرىمەن بايلانىستىرىپ، شەندەستىرىپ قانا جازۋ كەرەك. بوس، ارتىق سوزدەردى ازايتۋ كەرەك. مەن وسىعان كوشتىم. جۇرت سونداي دۇنيەنى وقيدى ەكەن. مىسالى، بىلتىر «ءاي، دۇنيەم» 4 رەت شىقتى. اۋەلى ازعانتاي ەتىپ «الاتاۋ» باسپاسىنان شىعاردىم. مەملەكەتتىك سىيلىققا تاپسىرۋ ءۇشىن، ءوزىنىڭ ۋاقىتى بار عوي. سوندىقتان ءوز اقشاما شىعاردىم. ول ازعانتاي دانا كوميسسيا بار، باسقاسى بار، تەز ءبىتىپ قالدى. كەيىن ەكىنشى رەت شىعارتتىم. ول دا ءبىتتى. «البان كوتەرىلىسىنىڭ 100 جىلدىعىنا» شىعارىلدى. ودان كەيىن مەملەكەتتىك تاپسىرىسپەن جارىق كوردى. وقىپ جاتىر، ءالى دە سۇرايدى.

وسىنىڭ بارىنەن سوڭ ءبىزدىڭ «ادەبيەت وقىمايدى» دەگەنىمىز وتىرىك ەكەن دەگەن ويعا كەلدىم. وقيدى. وقيتىن ادامدار بار. مىسالى، مەن «جارتاستان شال قۇلاپتى تەرەڭ سۋعا» دەگەن اڭگىمە جازدىم. «جۇلدىزعا» باسىلدى. كوپ ايەلدەر زۆونداپ: «اعا، قازىر جاسىرىن جەزوكشەلىك دەگەن بار. ءسىزدىڭ ايتىپ وتىرعانىڭىز سول» دەدى. اڭگىمەمدە جاس قىز اقشا ءۇشىن شالدىڭ قوينىنا جاتادى. ونداي ادامدار بار عوي. ول قازىر جاسىراتىن ەمەس. ونىڭ مۇددەسى اناۋ. بۇرىن ابايدىڭ سوزىندە قىز جارتاستان سەكىرسە، مەن شالدى قۇلاتتىم. وسىنداي زامان تۋدى دەپ وتىرمىن. عالىمدار دا وقىپ، جىلى لەبىزىن ءبىلدىردى. تاريحشى گۇلنارا، پروفەسسور ايگۇل ىسىماقوۆا وقىپ، پىكىرىن ايتىپ جاتىر. وسىنى كورىپ، قالاي وقىمايدى دەپ ايتاسىڭ؟

جاقىندا كەگەن، نارىنقول جاققا كادىربەك، قۋانىشباي ءبارىمىز نۇرلاننىڭ 70 جىلدىعىنا باردىق. ول جەردە قاراپايىم اۋىل ادامدارىنىڭ: «اعا، مىناۋىڭىزدى وقىدىق. ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ، اتا- بابامىزدىڭ تاريحىن كورسەتكەن ەكەنسىز»، دەگەندەرىن ەستىدىم. وقىماسا ونى قايدان ايتادى؟ وقيدى. ءبىراق بۇرىن جاپپاي وقۋشى ەدىك قوي. قويشى دا، جۇمىسشى دا، پروفەسسور دا، ءبارى وقيتىن. ءبىراق ول كەزدە دە «اعا، ءسىزدىڭ ماقالاڭىزدى وقىدىق» دەپ سوعاتىندار بار ەدى. روماندى «ماقالا» دەۋشى ەدى عوي. ونداي سول كەزدە دە بولعان، قازىر دە بار. جانردى اجىراتا المايدى. ىشىمىزدەن «ە» دەپ قويۋشى ەدىك، ءالى دە «ە» دەپ قويامىز.

جاقىندا ءبىر كەزدەسۋدە «بەكسۇلتان اعامىز اقىن» دەپ سوقتى، «ورتامىزدا بەلگىلى اقىن بەكسۇلتان نۇرجەكەيەۆ وتىر» دەيدى. قايتەسىڭ ەندى؟ نە دەيسىڭ؟ ۇستىلەرىنە قۇلاپ قالام با؟ سودان كەيىن سوڭعى كەزدەگى مەنىڭ ءبىر ويىم، ءبىز ءوز ءسوزىمىزدى قادىرلەمەيتىن حالىق بوپ بارامىز. بىرەۋلەردىڭ ايتقان ءسوزىن الدەقانداي بىلگىشسىنىپ، حالىقارالىق تەرمين دەگەندى شىعارىپ الىپپىز. حالىقارالىق ۇيىم جوق، حالىقارالىق ءتىل دە جوق، ونىڭ ءبارى وتىرىك. ادامنىڭ ءوزىنىڭ ءتىلى بار. ول تىلدە جەتپەيتىن نارسەنى عانا شەتتەن الامىز.

مەنىڭ قابىرعاعا ىلىنگەن سۋرەتكە نازارىم اۋعانىن كورىپ، اتاسى مەن اجەسى ەكەنىن ايتتى.

- «ءبىر وكىنىش، ءبىر ءۇمىت» اتتى تۋىندىڭىزدا ايتىلاتىن اتا- اجەڭىز وسى كىسىلەر عوي، ءيا؟

- ءيا، ءيا.

- سول شىعارماڭىزدا نەگىزىنەن ءوزىڭىزدىڭ ءومىرىڭىز سۋرەتتەلەدى عوي؟

- ءيا. ءجاميعا دەگەن - مىناۋ شەشەم. نۇرجەكەنى كىم دەپ الدىم، بىلمەيمىن، ۇمىتىپ قالدىم. نۇرجان دەپ الدىم با؟ مەن ۇيلەنگەننەن ءشايزا دەگەن كەيىپكەر بار عوي. تەرىس وقىساڭ، ايزاش بولىپ شىعادى. ۇيدەگى اپايىڭ. مىناۋ مەنىڭ اكەم. اناۋ تەنتەك قىز قۇلاعى قالقيىپ، اكەمنەن اينىمايدى. بۇنى قالاي جاقسى كورمەيسىڭ؟ جاڭاعى كىشكەنتاي اۋماعان اتام. اناۋ وتىر عوي ەسىمحان. ول كەلگەندە تاڭەرتەڭ ەرتە وسى سۋرەتتىڭ جانىنا كەلىپ: «ۇلكەن اتاڭ مەن اجەڭە امانداس» دەيمىن. قازىر ءبارىن تۇسىنەدى، قالىپتاستى. نەمەرەنى ءسويتىپ تاربيەلەۋ كەرەك دەپ ويلايمىن. ءوزىم اكەدەن جالعىزبىن.

- سىزدە دە ءبىر ۇل عوي؟

- ءيا، ونىڭ دا ۇلى بىرەۋ بولىپ تۇر. كەلىنىمە تاعى دا بولسا دەپ قويامىن. قۇدايدىڭ قولىنداعى نارسە عوي. ءبىراق ادام ىنتا جاسا، پەيىل، نيەت بۇرىلۋ كەرەك قوي.

وسى كەزدە جازۋشى «سەنىڭ مىنا فوتواپپاراتىڭ جاقسى ەكەن. اناۋ اتا- اجەمنىڭ الدىندا وتىرعان مەن قۇساتىپ، مىنا نەمەرەمىزبەن ءبىزدى ءتۇسىرىپ الشى» دەپ ءوتىنىش جاسادى. ءتۇسىردىم. شىققان سۋرەت وسى. اڭگىمەمىزدى جازۋشىنىڭ كابينەتىندە جالعاستىردىق.

- اتا- اجەڭىز قانشا جاسىڭىزدا ومىردەن ءوتتى؟

- ەكەۋى دە مەن 15-كە كەلگەن جىلى 77 جاستارىندا قايتىس بولدى. اپام 23 - ناۋرىزدا، اتام 29 - قازاندا. مەكتەپتەن دەمالىس ۋاقىتى بولاتىن. زويا فەدوروۆنا دەگەن سىنىپ جەتەكشىم بەس شاقىرىمنان بۇكىل سىنىپتاستارىمدى ەرتىپ كەلدى. ونداي نارسەلەر ۇمىتىلمايدى ەكەن. جالعىز بالاسىنان قالعان جالعىز نەمەرە - مەنى جاقسى كورمەگەندە ول ەكەۋى كىمدى جاقسى كورەدى؟ «بەكەجان» دەپ ەركەلەتەتىن. اپام: «بەكەجانىم 10-سىنىپتى قالاي بىتىرەدى، سولاي ۇيلەندىرەم» دەپ وتىراتىن. وعان جەتە الماي كەتتى. كىمدى الاتىنىمدى دا وزدەرى بەلگىلەپ قويدى. مەن دە وعان قارسى ەمەس بولاتىنمىن. اۋىلدىڭ ەڭ ادەمى قىزى. ءوزىم دە عاشىق بولىپ جۇرگەن قىز عوي. ونى ايتقان سايىن ءوزىم دە السا، الىپ بەرسە ەكەن دەپ جۇرەتىن ەدىم. ءبىراق بولماي قالدى. ول دا كەمپىر بولدى. بىلتىر قايتىس بولدى دەپ ەستىدىم. انىق پا ەكەن... جامان حابار ءوزى قاتە بولمايدى عوي.

- اعا، بۇل كەيىپكەرىڭىزدى دە تانىپ وتىرعان سەكىلدىمىن. ءبۇبىشتى ايتىپ تۇرسىز عوي. «ءبىر وكىنىش، ءبىر ءۇمىت» جارىق كورگەن سوڭ ونىمەن كەزدەستىڭىز بە؟

- كەزدەستىم.

- كىتاپتاعى ءوزىن قالاي قابىلدادى؟ بىردەڭە دەدى مە؟

- جاقسى قابىلدادى.

- رومانداعى شىن اتى ما ەدى؟

- شىن اتى باسقا. كىتاپتان ءوزىن تانىعان شىعار. كەزدەسۋىمىز قىزىق بولدى. شياپاجايعا ەمدەلۋگە بارعانمىن. ول سوندا ىستەيدى ەكەن. مەنىڭ سوندا ەكەنىمدى ەستىپ، ءوزى ىزدەپ كەلدى. التى بالاسى بار ەكەن. ءوزىنىڭ باسىنان كەشكەندەرىن، سىرىن ايتتى. مەن «كوزىمە ءشوپ سالدىڭ» دەپ وكپەمدى ايتتىم. ويتكەنى مەن ونىڭ اپكەسىنىڭ اۋىلىندا قامىس زۋىتتا جۇمىس ىستەپ ءجۇرمىن. ول اۋىلدا قالعان. قىس كەزىندە قىز جۇكتى بولىپ قالادى. سويتەدى دە، بالاسىن الدىرىپ تاستايدى.

ونى كەيىن ەستىگەن مەن: «نەگە الدىراسىڭ؟ كەلىپ، ساعان ۇيلەنەتىن ەدىم عوي. ياعني بالا مەنىكى بولماعانى عوي. سەن سودان الدىرىپ تاستادىڭ»، - دەدىم. شاتاق وسىدان شىقتى. ءارى «ماعان ادال كەلگەن جوقسىڭ» دەپ سوقتىم. ارامىزعا ءتۇسىپ جۇرگەن ءبىر جىگىت بار ەدى. سودان كۇمانداندىم. ەكەۋمىز سولاي اجىراستىق. ارادا 25 جىل وتكەندە سول جاعدايدى قايتا سۇرادىم. «مويىندا» دەدىم. ول «جوق» دەپ مويىنداماي قويدى. سوڭعى رەت ونى 1-كۋرسقا وقۋعا بارعاندا كوردىم. ودان كەيىنگى كورگەنىم جاڭاعى، «جاركەنت- اراساندا». «نەگە ءويتتىڭ؟» دەپ ءبارىن سۇرادىم. جاۋاپتىڭ نانىمدى، نانىمسىزى بولادى عوي. سوسىن «قيناپ قايتەم» دەدىم. ال ءبىراق ءوزىم شىن جاقسى كوردىم. وسى كۇنگە دەيىن ويلايمىن.

سودان كەلەسى جىلى كۇيەۋى قايتىس بولىپتى دەپ ەستىدىم. ءبىر اۋىلدىڭ بالاسىمىز عوي، اقجول دەگەن دوسىم اپارىپ، كوڭىل ايتىپ قايتتىق. اۋىلدىڭ ەڭ ادەمى قىزى سول بولاتىن، ەڭ ادەمى بالاسى مەن بولاتىنمىن. مەن ونى، ونىڭ مەنى جاقسى كورمەۋگە حاقى جوق ەدى. ءبىراق جاڭاعىداي نارسەلەر ءبىزدى ءبۇلدىردى. ەكەۋمىز 5 جاسىمىزدان بىرگە ويناعانبىز. سول كەزدە ول مەنەن پىسىقتاۋ بولاتىن. «سەن مەنىڭ كۇيەۋىم بولاسىڭ، مەن سەنىڭ ايەلىڭ بولامىن» دەپ قوياتىن. ءوزى ۇيىمداستىرعىش بولاتىن. ءىنىسى، ءسىڭلىسى، اعاسى، اپكەسى بار ەدى. ەكەۋمىزدىڭ قاتىناسىمىزدى ءبارى بىلەتىن. ءبىراق انانداي كۇيگە ءتۇسىپ قالدىق. كۇدىك دەگەن جامان عوي. جەك كورىپ جۇرگەن جوقپىن. كەيدە ويلايمىن... كەشىرۋ كەرەك پە ەدى دەيمىن... بىلمەيمىن ەندى. ەگەر سول كۇيىممەن ءجۇرىپ، قايتادان بارسام، تاتۋلاسىپ كەتەر مە ەدىك...

الماتىدا وقيمىن. كۇيەۋگە تيگەنىن ەستىگەندە قاتتى قينالدىم. دەمالىسقا شىققان سوڭ اۋىلعا دا بارا الماي قالدىم. اۋىلدى كورگىم كەلمەدى. جۇرتتىڭ ءبارى «قىزىڭ سەنى تاستاپ قاشىپ كەتتى» دەپ ماعان قارايدى عوي. 24 كۇن جاتاقحانادا جالعىز جاتتىم. الماتىنى ارالايمىن. ونى شىن جاقسى كورمەسەم ويتپەيمىن عوي. ايەل بالاسىنىڭ سۇلۋلىعى تازالىعىندا بولادى. وتە تازا قىز بولاتىن. جۋىنىپ، شايىنىپ جۇرەتىن. ۇستىندە بوتەن ءيىس بولمايتىن. قانداي عاجاپ! حوردىڭ قىزىنداي ەدى. ءوز ويىنداعىسىن ىرىكپەي ايتاتىن شەشەن، تىلگە جۇيرىك قىزبولاتىن. كىناسى بولماسا، ءوزىن- ءوزى اقتاۋعا شاماسى كەلەتىن ەدى عوي دەپ ويلايمىن، وسى كۇنى...

- سوناۋ 1968 -جىلى مۇقاعالي ماقاتايەۆ «كىنالى ماحاببات» اتتى پوۆەسىڭىزدى «جۇلدىز» جۋرنالىنا جاريالاتقان ەكەن. ادەبيەتكە كەلۋىڭىزدى وسى پوۆەسىڭىزبەن بايلانىستىرا الامىز با؟ مۇقاعالي تۋرالى كەيىن ءجيى جازۋىڭىز اقىننىڭ وسى قامقورلىعىنان با؟ وسى جاعداي بولماسا، ول تۋرالى جازۋىڭىز مۇمكىن بە ەدى؟

- مەن فيلولوگيا فاكۋلتەتىن بىتىرگەننەن كەيىن 1965 -جىلى 5 - قىركۇيەكتە جاركەنتتىڭ ءۇشارال دەگەن اۋىلىنا مۇعالىم بولىپ قابىلداندىم. «كىنالى ماحابباتتى» سوندا ءجۇرىپ، 12 بەتتىك 8 داپتەرگە جازدىم. 1966 -جىلى تۇڭعىش قىزىم ءلايلا، ايەلىم ايزاش ۇشەۋمىز الماتىعا كەلدىك. «جۇلدىزدى» بىلەمىن ايتەۋىر. رەداكسياسىنا ساعات توعىزدا بارىپ الدىم. جان ادام جوق، ءبارى تارس جابىق. كاريدوردا ورىندىق بار ەكەن ايتەۋىر، سوندا كۇتىپ وتىردىق. ساعات ونعا قاراي ءبىر سارى ايەل كەلىپ:

«ءويبۇۋ، ولار 12-دە كەلسە جاقسى، ۇيىقتايدى عوي، بۇل جاقتا ءتارتىپ سولاي»، - دەپ ءبىراز شوشىتتى. تاعى ءبىراز وتىرعاننان كەيىن شاشى جالبىراعان ۇلكەن سارى جىگىت كوتەرىلدى. الدىنان شىقتىم. «اسسالاۋماعالەيكۋم» دەدىم، «الەكسالام» دەدى. جاركەنتتەن كەلگەنىمدى ايتتىم. «اكەلگەنىڭ ولەڭ بە، پروزا ما؟» دەپ سۇرادى. پروزا جازعانىمدى، ءوزىمنىڭ مۇعالىم ەكەندىگىمدى ايتتىم. ادەمىلەپ جازعانمىن عوي. «مۇعالىم ەكەنىڭ كورىنىپ تۇر. پروزانىڭ باستىعى احان نۇرمانوۆ دەگەن اعاڭ. ول قازىر جوق. مەن پوەزيا بولىمىندەگى مۇقاعالي دەگەن اعاڭمىن. ماعان تاستاپ كەت، بەرەم»، - دەدى.

ماشينكاعا باستىرۋعا قالدىرىپ كەتتىم. شىمكەنتكە بارىپ، قايتىپ كەلسەك، باستىرىپ قويىپتى. مۇقاڭا باردىم. «قارلىعاشىم، كەلدىڭ بە» دەگەن جيناعىن بەرىپ، ىشىنە: «مەن مىنا شىعارمانىڭ ءبىر ارپىنە دەيىن قويماي قالاي وقىسام، سەن دە مۇنى سولاي وقى. سەنىڭ وسى قالپىڭنان وزگەرمەگەنىڭدى تىلەيمىن مەن» دەپ قولىن قويىپتى. «مەن مىنا شىعارماڭدى ءبىر ءتۇن ىشىندە وقىپ شىقتىم. كەلىن، مىناۋ - جازۋشى. سەن بۇعان جوندەپ قارا. بۇل حالىقتىڭ ادامى بولادى. سەن، شىراعىم، جوندەپ قارا»، - دەپ ءبىرتالاي ماقتاۋ سوزدەر ايتتى. سوسىن: «سەن مىناعان الاڭداما. مەن ءتىرى تۇرسام، بۇنى باستىرام. سەن باسقا شىعارماڭدى جازا بەر»، - دەدى.

اۋىلعا بارعاننان كەيىن ەكى اڭگىمە جازدىم. ءبىرى - «كۇي تولعاق»، ەكىنشىسى - «ساعىنعانىم- اي». ەكەۋىن دە الماتى وبلىسىنىڭ گازەتى «جەتىسۋعا» جىبەردىم. سوندا «كۇي تولعاعىمدى» جارق ەتكىزىپ باسا سالدى. ال «ساعىنعانىم- اي» جاڭاجىلدىق نومىرگە باسىلدى. سويتسەم، ول كەزدە بەكەن ءابدىرازاقوۆ دەگەن اقىن اعامىز ادەبيەت بولىمىندە وتىرادى ەكەن. سول كىسى جاريالاپ وتىرعان. كەيىن بۇل كىسى اۋىسىپ، «جۇلدىزعا» كەلگەندە، باياعى مەنىڭ «كىنالى ماحابباتىمدى» باستى. قىزىق ءوزى. 1966 -جىلى تاپسىرعان دۇنيە 1968 -جىلى بارىپ شىقتى عوي.

- سوندا مۇقاعاليدىڭ شاماسى كەلمەگەن بولدى عوي؟

- ول ەكەۋمىز حات جازىسىپ تۇردىق. «سەنىڭ شىعارماڭدى ءبارى ماقتايدى. ءبىراق باسۋعا كەلگەندە ءبارى كەيىنشەكتەي بەرەدى. سوندىقتان سەنىڭ مىنا كىتابىڭدى حامزا ەسەنجانوۆقا وقىتتىم. حامزا ەسەنجانوۆتىڭ جازبا پىكىر مىناۋ. وقى دا، وزىمە سالىپ جىبەر»، - دەدى. ونى وقىعان سوڭ كوشىرىپ الۋىم كەرەك ەكەن عوي، اقىرى جوعالىپ كەتتى. كوبىن ۇمىتىپ تا قالدىم. «باسۋعا بولاتىن شىعارما» دەپ ماقتاعانى عانا ەستە.

مەنىكى بالالىق، شالالىق قوي. كەيىن مۇقاڭ قايتىس بولعاننان كەيىن قولجازبالارىن ورتەپ جىبەرگەن بە، جەڭگەم دە، ەشكىم تاۋىپ بەرە المادى عوي. مۇقاڭ جايىندا كوپ ايتاتىنىم وسى سەبەپتى، كەيىن اعا- ءىنى بوپ كەتتىك قوي. ءبىر قىستا ۇيىنە كەلىپ قوندىم. «ۋايىمداما، شىعارام» دەدى. ءسويتىپ 2 جىلدان كەيىن حامزا ەسەنجانوۆتىڭ جازباسىنان ارقاسىندا جارىق كوردى. ءوزىمنىڭ قويعان اتىم «كۇنالى ماحاببات» بولاتىن. «كۇنالى دەگەن نە بالە؟ كۇنا دەگەندى دىنمەن بايلانىستىرادى»، دەپ، بۇلار «كىنالى» عىپ جىبەردى.

الماتىعا كەلگەننەن كەيىن دە مۇقاعاليمەن جاقسى تانىسىپ، قاسىندا ءىنى بولىپ ءجۇردىم. العاش «ءاي، سەن بەكەر جۇرمە، ءابىلماجىن جۇمابايەۆقا كىتابىڭدى بەرىپ قوي، كىتابىڭدى شىعارسىڭ» دەپ ۇيرەتكەن دە سول كىسى. «كۇي- تولعاق» دەگەن كىتابىم شىقتى. سودان كەيىن «كۇتۋمەن كەشكەن عۇمىر» دەگەن ەكىنشى رومان جازدىم. رومان دەپ قويۋعا ىڭعايسىزدانىپ، پوۆەست دەگەن ەم. ءسويتىپ «كۇتۋمەن كەشكەن عۇمىردى» «كەشكەن دەگەن نە پالە؟» دەپ، اقىرى «كۇتۋمەن وتكەن عۇمىر» قىلدى. «قيىنشىلىقتى باستان كەشۋ» دەپ قانشا تۇسىندىرگىم كەلسە دە، تۇسىندىرە المادىم. ءبىراق كەيىن ءوزىمنىڭ قولىم جەتكەننەن كەيىن وزگەرتتىم. ءبىراق جۇرتتىڭ ءبارى «كۇتۋمەن وتكەن عۇمىر» دەپ ايتادى. كەشكەنگە ۇيرەنە الماي قويدى. ويتكەنى باسىندا «وتكەنمەن» كەتتى عوي.

- بۇل «كۇتۋمەن كەشكەن عۇمىردىڭ» دا پروتوتيپى اۋىلدا بار عوي؟

- بار.

- كىتاپتا كەلتىرىلگەن «باركورنەۋ» ءانىن ءوزىڭىز شىعاردىڭىز عوي؟

- ءيا، قازىر نۇرجان جانپەيىسوۆ دەگەن ءانشى ءىنىم ايتىپ ءجۇر. 75-كە كەلگەندە «ءاي، دۇنيە- اي» دەگەن تاعى ءبىر ءان شىعاردىم. رومانىمدى جازدىم دا، ءانىمدى شىعاردىم. ونى دا سول ايتىپ ءجۇر. ءان شىعارايىن دەپ ماقسات قىلمايدى ەكەنسىڭ، ىڭىلداپ جۇرگەندە ءوزى كەلە قالادى ەكەن.

- جۇرتشىلىق «كۇتۋمەن كەشكەن عۇمىردى» قالاي قابىلدادى؟

- جاقسى قابىلدادى. وقىرمانداردان حاتتار كوپ بولدى.

- مەنىڭ دە جىلاپ وقىعانىم ەسىمدە...

- ءشومىشباي ەكەۋمىز بىردە سەمەيگە باردىق. «جۇلدىزدا» ىستەيتىن كەزىمىز. كۇزدە كەلەسى جىلعا دەپ تيراج جينايمىز. ول كەزدە كىتاپ دەفيتسيت. ماسكەۋدەن ءبىردى- ەكىلى بايرون سەكىلدى اقىنداردىڭ كىتاپتارى شىعادى. سەمەيدىڭ كىتاپ دۇكەنىنە بارساق، كىتابىمىزدى بىزگە ساتپايدى. سودان كەيىن كاسساداعى قىزعا بارىپ: «قاراعىم، وسىنداي دەگەن اعاڭ ەدىم»، - دەدىم. «كۇتۋمەن كەشكەن عۇمىردى» جازعان ءسىز بە؟» - دەپ تاڭعالىپ، كىتاپتى اكەپ بەردى. جانىم راحاتتانىم قالدى. كەشكە جاقىن ۇيىنە شاقىردى. كۇيەۋىنە حابارلاسىپ: «پالەنشە، ەكەۋمىز بىرگە وقىعان «كۇتۋمەن كەشكەن عۇمىردىڭ» اۆتورى، اعامىز كەلىپ وتىر. بۇگىن ءبىزدىڭ ۇيدە قوناقتا بولادى»، - دەدى. ءشومىشباي ەكەۋمىز قوناق بولدىق. سولاي ايدالادا، سەمەيدە ءجۇرىپ تۋىس تاپتىق.

«ءبىر وكىنىش، ءبىر ءۇمىت» شىققاننان كەيىن ءتىپتى تانىمال بولدىم. ايتپاقشى، ودان بۇرىن «ءبىر عانا ماحاببات» دەگەن كىتابىم شىقتى. ونى ون شاقتى سانىنا «لەنينشىل جاس» باستى. «لەنينشىل جاستى» ول كەزدە جاستار ءسۇيىپ وقيدى. مەنى اۋىل- اۋىلعا تانىتقان سول اڭگىمە بولدى. وزىمنەن كەيىنگى ىنىلەرىم: «اعا، «ءبىر عانا ماحابباتىڭىزدى» وقىپ، ءسىزدى تانىپ ەدىك» دەپ تۇرادى. ونداي ءسوزدى ەستىگەندە جۇرەگىم جىلىپ كەتەدى. سودان كەيىن بارىپ «ءبىر وكىنىش، ءبىر ءۇمىت» شىقتى عوي. ول شىققاندا مەن «قازاق ادەبيەتىندە» مە، «جۇلدىزدا» الدە «جالىندا» ىستەيمىن بە، بىلمەيمىن. ايتەۋىر شەرحان (مۇرتازا) كوكەمىز باستىعىم ەدى، كىتابىمدى بەردىم. ءبىر اپتا وتپەي: «بالا، مىنا جازعانىڭ ۇنادى. جاقسى ەكەن. كوزىمە جاس كەلىپ وقىدىم. مىنا جەتىم بالانىڭ جاعدايى ءبىزدىڭ باستان كەشكەن نارسە. اي، ەندى جاۋىڭ كوبەيەدى- اۋ»، - دەدى بىلەگىمدى ۇستاپ تۇرىپ. ايتقانى كەلدى.

«كۇتۋمەن كەشكەن عۇمىردى» وقىعاندا اتىكەنىڭ ءانىن ەستىمەسەم دە، جان دۇنيەممەن سەزىنگەن ەدىم. رەتى كەلىپ تۇرعان ءساتتى پايدالانىپ، جازۋشىعا «باركورنەۋدى» ورىنداپ بەرىڭىزشى» دەپ قولقا سالدىم. كوپ جالىندىرعان جوق. «ءاي، دۇنيە- ايدى» دا، «باركورنەۋدى» دە ورىنداپ بەردى. كىتاپتان العان اسەردى قايتا باستان وتكەرگەندەي اسەردە وتىردىم.

- بۇل «ءبىر وكىنىش، ءبىر ۇمىتتەن» كەيىن عوي؟

- ءيا. سودان ءابدىجامىل نۇرپەيىسوۆ اعامنىڭ ءوزى جازۋشىلار وداعىنا تالقىلاۋعا كەلگەندە: «بەكسۇلتان، سەن باستىق بولعان سوڭ، ەلدىڭ ءبارى سەنەن ىعادى. مەن دە قورقامىن. ءبىراق وسى اڭگىمەڭدى تالقىلاتپاي- اق قويساڭ قايتەدى؟ ويتكەنى ساعان قاتتى ايتايىن دەپ جاستار ءتىسىن قايراپ ءجۇر»، - دەدى. «وي، اعا، سابامايتىن شىعار ەندى. تالقىلاي بەرىڭىز»، - دەدىم. ءوزىم سونشالىقتى قىلمىستى كىتاپ دەپ ويلاعان جوقپىن. «ساباماسا بولدى، پىكىرىن ايتادى، وندا تۇرعان نە بار؟» دەپ ويلادىم. ەكى رەت كەپ ايتتى. سويتسەم بۇل كىسى مەنى «مەملەكەتتىك سىيلىققا ابىشكە كونكۋرەنت بولادى، ءوزىن ۇسىنادى» دەپ ويلايدى ەكەن. مەنىڭ ونداي ويىم جوق.

اقىرى تالقىلاۋ باستالدى. باستالعاننان قارسىلىق. «مىنا شىعارمانىڭ ديناميكاسى جوق. وسىنداي رومان بولا ما؟»، - دەدى ءابدىجامىل نۇرپەيىسوۆ. مەنى «شىعارمانىڭ ءبارى ءسىز ايتقانداي بولۋ كەرەك پە؟ شىعارمادان كەمشىلىك قانا ىزدەۋ كەرەك پە؟ بۇل - جاقسى شىعارما»، - دەپ مەنى قابدەش جاقتادى. ودان كەيىن ماعاۋين جاقتاپ شىقتى. سىنشى قاراتايەۆتان باستاپ جاقتادى. ءبىراق ءابدىجامىل اعام قارسى بولدى. سولاي بولادى ەكەن.

ودان كەيىن «وزەندەر ورنەكتەگەن ولكە» دەگەن كىتاپ جازدىم. ول ءۇشىن جۇمىستان قۋىلدىم. «جەتىسۋ جەرى نايمان، البان، سۋان، دۋلات، جالايىر دەگەن قازاقتىڭ تايپالارىنا جەر بەسىك بولعان» دەپ اننوتاتسيا جازعانمىن عوي، سول مەنىڭ قىلمىسىم بوپتى. رۋ، تايپا تاريحي كاتەگوريا، جەتىسۋدا مەكەندەگەنى راس قوي. ەندى ونىڭ ءبارى سىلتاۋ بولسا كەرەك. بارعان باسشىم: «شىراعىم، سەن قازاقشا جازاسىڭ. مەن قازاقشا وقي المايمىن. ءوزىڭنىڭ جازۋشى اعالارىڭ مەن دوستارىڭ عوي اكەپ تۇرعان. كاماليدەنوۆتىڭ قولىندا استى قىزىلمەن سىزىلعان كىتابىڭ جاتىر»، - دەدى. كىم ەكەنىن سۇراپ ەم، «كاماليدەنوۆكە ءابدىجامىل نۇرپەيىسوۆ، فاريزا وڭعارسىنوۆا، ءابىش كەكىلبايەۆ ۇشەۋى ءجيى كىرەدى»، - دەدى.

كەيىن، وسىدان 7-8 -جىل بۇرىن كاماليدەنوۆكە حات جازدىم. «ءسىز سوندا تۇرعاندا مەنى وسىلاي سىناتتىڭىز، قىزمەتىمنەن الدىڭىز. بيلىك ءۇش ادامنىڭ اتىن اتادى. مەنىڭ كىتابىمدى سولاردىڭ قايسىسى اپارىپ بەردى؟» - دەپ، ادرەسىن ينتەرنەتتەن تاۋىپ الىپ حات جازدىم. بۇل جاۋاپ بەرمەي قويدى.

سودان ارادا ءبىراز ۋاقىت وتكەندە زاكاشتىڭ ءوزى تەلەفون سوعىپ: «بەكسۇلتان، سەنىڭ حاتىڭدى الدىم. ۋاقىتىندا جاۋاپ بەرە المادىم. ويتكەنى جەڭگەڭ قايتىس بولىپ، قىرقىن بەرىپ، ەندى- ەندى ەسىمدى جينادىم. سەنىڭ حاتىڭدا ايتىلعان نارسە ەسىمدە جوق. ونى ءبىر بىلسە، قۋانىش سۇلتانوۆ بىلەدى»، - دەدى. مەنى الدادى، ايتقىسى كەلمەدى. ايتقىسى كەلمەسە قويسىن دەدىم. مەن ونى انىقتادىم نە، انىقتامادىم نە، ايتەۋىر بىرەۋ ايتتى عوي. كىمدەر قارسى بوپ جۇرگەنىن ءوزىم دە بىلەم عوي، ءبىراق انا كىسىنىڭ اۋزىنان ءوزىم ەستيىن دەپ ەدىم، ايتپادى. ءسويتىپ 4 جىل جۇمىسسىز ءجۇردىم.

1989 -جىلى مىرزاتاي جولداسبەكوۆ اعامىز س ك ا كومپارتيانىڭ مادەنيەت ءبولىمىنىڭ باستىعى بولىپ كەلە قالدى. مىرزاتاي اعا بىزگە 1-كۋرستا اۋىز ادەبيەتىنەن لەكسيا وقىعان عوي. تولەن ابدىك ەكەۋمىز بىرگە وقىعانبىز عوي. سول: «بەكسۇلتاننىڭ جۇمىسسىز جۇرگەنىنە 5 جىل بولدى، ءوزىنىڭ 5 بالاسى بار»، - دەپ مىرزاتاي اعاعا ايتىپتى. دەرەۋ مەنى شاقىرىپ الدى، باردىم. «بەكسۇلتان، سەنىڭ جۇمىسسىز جۇرگەنىڭدى بىلگەن جوقپىن. مىنا تولەن ايتتى. بىزدە قازىر، قۇدايعا شۇكىر، جاقسى گازەتتەر شىعىپ جاتىر. سونىڭ بىرەۋىنە ىڭعايى كەلگەندە سەنى جۇمىسقا الامىز»، - دەدى.

كەيىن وزبەكالى جانىبەكوۆ قابىلداپ، مەنى «پاراساتقا» جىبەردى. ول كەزدە «مادەنيەت جانە تۇرمىس» ەدى عوي. مەنىڭ الدىمدا كامال سمايىلوۆ بارىپ، اتاۋىن «پاراسات» دەپ وزگەرتىپ، ءتىپتى ءبىرىنشى نومەرىن دايارلاپ تا كەتكەن ەكەن. بۇل 1989 -جىلدىڭ قاراشاسىنىڭ 19-ى. ال مەنى 1985 -جىلدىڭ 15 - ناۋرىزىندا جۇمىستان شىعارعان. سولاي 4 جىلدان كەيىن قايتادان جۇمىسقا كەلدىم. ارادا ءۇش جىل وتكەن سوڭ مىرزاتاي اعا «كەزىندە ادىلەتسىز جۇمىستان قۋىلدىڭ دەپ، «جالىننىڭ» ديرەكتورى» ەتتى. جاڭا جىلدان كەيىن باردىم. سويتسەم «جالىندى» ەكىگە ءبولىپتى. «بالاۋسا» دەگەن بالالار رەداكسياسىن سەيدىاحمەت بەردىقۇلوۆ اعامىزعا بەرىپ، مەنى «جالىنعا قالدىرىپتى.

ول جەردە دە العاشىندا وڭاي بولعان جوق. شەرحان اعانىڭ ايتقانى كەلدى. ەلەۋسىز بوپ جۇرسەڭ، ەشكىم ەسكەرمەيدى ەكەن. كىشكەنە بىردەڭەگە ءىلىنىپ، جاقسى كورىنە باستاساڭ، بالە دەگەن شىعادى ەكەن. ايتپەسە ءابدىجامىل اعام ماعان ولاي ەتەتىندەي نە ىستەدىم؟ اكەمدەي ادام. قازىر «بەكسۇلتان»، «اعا» دەپ امانداسىپ تۇرامىز. كەزىندە سونداي ءوتتى. جالپى تۇسىنگەنىم، تالانت دەگەن ادامگەرشىلىكپەن بايلانىستى ەمەس ەكەن. تالانتتى جازۋشى، تالانتتى سۋرەتشى دەگەندەر ادامگەرشىلىگى تومەن، بىرەۋگە قاستاندىق جاسايتىن ادامدار بولا بەرەدى ەكەن. جازۋشى دا كادىمگى ادام سياقتى، ونىڭ دا ءىشى تارلارى، قىزعانشاقتارى، بىرەۋگە قيانات جاسايتىندارى بولادى ەكەن.

- اڭگىمەلەرىڭىزدە جاقسىنى ءجيى ساعىناسىز. ءومىردىڭ جاقسى ادامدارمەن ادەمى ەكەنىن ايتاسىز. ءوز عۇمىرىڭىزدا جاقسى ادامدار قانشالىقتى ءجيى جولىقتى؟ سىزگە كىمدەردىڭ جاقسىلىعى ءوتتى؟

- مەن جاقسىلىقتى كوپ ادامنان كوردىم. ابايدا ءبىر ولەڭ بار، ماعان قاتتى ۇنايدى. «دوسىڭ دا، جاقىنىڭ دا، ءبارى ەكى ۇشتى، سوندىقتان دا دوسىڭنان دۇشپان كۇشتى» دەيدى. قانداي عاجاپ! دوسىڭ سەنى تۇبەگەيلى جاۋىڭ سياقتى جاقتامايدى. جاۋىڭ، دۇشپانىڭ سەنى قايتسەم قۇرتام دەپ قۇر كۇشىن جۇمسايدى. ال دوسىڭ - ەكى ۇشتى. سوندىقتان دۇشپان كۇشتى بوپ كەتەدى. وسى بىزدە وتە قاتتى دامىعان ەكەن. سوندىقتان مەن كوپ جەردە جەڭىلدىم. جۇمىستان قۋىلۋىمنىڭ، ءويتىپ- ءبۇيتۋىمنىڭ ءبارى دە دوستارىمنىڭ قاتتى قولدامايتىنىنان. وربۇلاققا دوستارىمدى اپارىپ تالاي كورسەتتىم. سوندا دوستارىم مەنى جاقتاي كەتەدى دەپ ويلادىم عوي. ءبارى بارادى دا «ە» دەيدى. ەشقايسىسى مەنى قولداپ جازبادى. «بەكسۇلتان ءبىزدى الىپ باردى، سونداي جەر كوردىك» دەگەن جوق. قابدەشكە قارسى «قابدەش، سەن نە ايتىپ وتىرسىڭ؟ ءبىزدى اپارىپ كورسەتتى عوي»، - دەمەدى.

سونداي ءسوزدى مەن كۇزدە ءارىن امىرە دەگەن «جەتىسۋ» گازەتىنىڭ رەداكتورىنىڭ اۋزىنان ەستىدىم. ومىرىمدەگى ىرزا بولعانىم سول. ول «بەكسۇلتان اعا بولماسا، وربۇلاق شايقاسىن تاريحي اينالىمعا ەشكىم كىرگىزبەيتىن ەدى. وربۇلاقتىڭ جەتىسۋدا ەكەنىن ەشكىم دالەلدەمەيتىن ەدى. وربۇلاق دەگەندى تاريحي تەرمينگە كىرگىزگەن ءبىزدىڭ بەكسۇلتان اعا»، - دەدى. باسقالار ايتپاسا دا، ول انىعىن ايتتى. قانشاما دوستارىم ءسويتىپ تولىق جاقتامادى. ەكىۇشتىلاۋ. وزىمە «سەنىڭ ايتقانىڭ دۇرىس» دەپ قويادى. ءبىراق ەشتەڭە جازبايدى. مەنىڭ 50 جىلدىعىمدا دا، 60 جىلدىعىمدا دا، 70 جىلدىعىمدا دا ماقالا جازادى. ال وربۇلاق تۋرالى ۇندەمەيدى. مىنە، وسىنداي بولادى ەكەن.

جاقسىلىقتى ءبىرىنشى مۇقاعاليدان كوردىم، ابدەش ەكەۋىنەن. العاش «مۇقاعالي بايگەدە» دەگەن ماقالا جازدىم. «شولپان» دەگەن جيناعىن كوزى كەتكەن سوڭ مەملەكەتتىك سىيلىققا ۇسىندىردىم. ال ەگەر ول كەزدە ولگەن ادامعا بەرىلمەيتىن بولسا، كوميسسيا قايتارىپ جىبەرۋ كەرەك ەدى. قايتارىپ جىبەرگەن جوق. بايگەگە ءوتتى. فاريزا وڭعارسىنوۆا دا، مۇحتار ماعاۋين دا، سەرىك قيرابايەۆ تا ءوتتى. مۇقاعاليدان باسقالار الدى- اۋ دەيمىن. مۇقاعالي المادى. بۇل 1984 -جىلى.

بۇكىل جۇرت مۇقاعاليدى بىلەتىن. ءبارى ماقتادى، ءبارى جازدى. ءانۋار ءالىمجانوۆ تا جازدى. سوتسياليستىك ەڭبەك ەرى زىليحا تامشىبايەۆا دا جازدى. بۇل جايىندا فاريزانىڭ ءوزى دە ولەڭ عىپ جازدى. ءبىراق المادى. سونداعى ايتقان ۋاجدەرى «ماسكۇنەمگە بەرەمىز بە؟» بولىپتى. سەرگەي ەسەنين جايلى: «ءاي، سەرگەي، سەرگەي، سەرگەي، سەرگەلدەڭگە ءتۇستىم عوي مەن دە سەندەي» دەپ مۇقاعالي دا اشىپ ايتىپ وتىر عوي. ءبىراق مەملەكەتتىك سىيلىق ماسكۇنەمدىككە نەمەسە قىزمەتكە ەمەس، شىعارماشىلىققا بەرىلمەي مە؟ كەيىن التىنبەك پەن مۇحتار قۇلمۇحاممەد «اتامۇرادان» شىققان كىتابىن ۇسىنىپ، اقىرى الدى. ءبىراق ول سىيلىق مۇقاعاليعا كەرەك بولماي قالعان كەزدە الدى.

- ءبىر جولى ءسىزدىڭ ءبىر ارىپتەسىڭىز: «سەنىڭ قولىڭ كىر. سەنىڭ قولىڭدى المايمىن» دەپ بۇرىلىپ كەتكەنىن ءوزىڭىز ايتاسىز. ول كىسى ونى نەگە سۇيەنىپ ايتتى؟ ادەبيەتكە ادال بولا الدىڭىز با؟ ادەبيەتكە ادالدىق دەگەندى قالاي ءتۇسىنۋىمىز كەرەك؟

- كۇزەمبايەۆ دەگەن جۇمىسشىدان اقىن شىعارامىز دەپ، ولەڭىن شىعاردىق. ءوزىم تانىمايتىنمىن، ولەڭدەرى ورتاشا بولاتىن. قىزمەتتەن كەتكەنىمدە «سەنىڭ قولىڭدى المايمىن» دەيدى. «سەنىڭ قولىڭدى مەن المايمىن، كەرىسىنشە» دەدىم. مەن قىزمەتتەن ءتۇسىپ قالعاننان كەيىن وزىنشە بولعانى عوي. وعان مەن ءزارۋ ەمەسپىن عوي. ونىڭ ولاي ايتاتىن سەبەبى، ءبىر جيناعى باسپاعا كەتتى. كەيىن كەلگەن سوڭ ءبىرىنشى داناسىن وقىپ وتىرسام، ءبىز تۇزەتكەندەردىڭ ۇستىنە وندىرىسكە بارىپ، ءبىز وڭدەمەگەن ولەڭدەردى قوسىپ جىبەرىپتى. سونى انىقتاپ الدىم دا، الدىرتىپ تاستادىم. قوسقان ادامداردى جازالادىم. بۇل وزىنشە سونىڭ كەگىن العانى. وعان پىسقىرعان دا جوقپىن.

ارالاسىپ جۇرگەن ىنىلەرىم تانىماعانسىپ ءوتىپ كەتكەن كەزدەر بولدى. توقتاپ، شاقىرىپ الدىم. «كاك بۋدتو ۆسە ۆ پوريادكە ۋ تەبيا» دەيدى. قىزمەتىمنەن ايىرىلدىم دەپ ولەمىن بە؟ پاركتە جارقىراپ جۇرگەنىمە تاڭعالعان عوي. سوندا مەن جۇمىستان شىققاننان كەيىن قۇل بولىپ جۇرەدى، جازۋشىلىعىن قويدى، كىرىپتار بولىپ قالدى دەپ ويلايتىن بولۋى كەرەك.

- راسىمەن وتباسىڭىزدى قالاي اسىرادىڭىز؟

- بەس بالام، ءبىر ايەلىم، ءىنىم، كەلىنىم، ءبارىمىز ءبىر جەردە تۇرامىز. ولاردى باعۋ كەرەك قوي. كىتاپتى سارتىلداتىپ جازا المايسىڭ. سەيدىاحمەت بەردىقۇلوۆ اعامىز «جالىن» باسپاسىنا كەلگەن سوڭ باققوجانىڭ ايتۋىمەن بارىپ، ءوتىنىش بەردىم. ول كەزدە جازىلماعان كىتابىڭ بولسا، اتىن ايتاسىڭ. سوندا كىتاپقا تولەنەتىن اقشانىڭ 25 پايىزىن بەرەدى. ءتورت جىل سونداي- سوندايلاردى ازىق قىلدىم. «اشارشىلىقتا جەگەن قۇيقانىڭ ءدامى اۋزىڭنان كەتپەيدى» دەيدى. سايىن كوكەم مەن سەيدىاحمەت كوكەم ەكەۋى جازىلماعان كىتاپقا 25 پايىز اقشا بەرىپ، سولاي كومەكتەستى. ول كەزدە كادىمگىدەي اقشا. سونداي- سونداي اعالارىم جاقسىلىق جاسادى. ول كەزدە راديو، تەليەۆيدەنيەگە بارىپ ءۇش مينۋت سويلەسەڭ، ارتىڭنان ءۇش مىڭ تەڭگە كەلىپ وتىراتىن. سويلەسەڭ ءبىتتى - قالاماقى. وسى كۇنى جارتى ساعات سويلەسەڭ دە جارتى تەڭگە بەرمەيدى عوي.

جازۋشى تۇسكى تاماعىن ءىشىپ، ءبىر ءسات تىنىعىپ العاننان كەيىن شارۋالار بولسا جۇمىسقا بارىپ، بولماسا ءۇي جانىنداعى ءابىلحان قاستەيەۆ مۋزەيىنىڭ ماڭىنداعى ساياباقتا نەمەرەلەرىن ەرتىپ الىپ، ءبىر ۋاقىت قىدىرادى ەكەن. بۇگىنگى تۇستەن كەيىنگى ءبىراز ۋاقىتىن مەن الىپ قويسام دا، داستۇردەن جاڭىلماي، سۇراقتار اياقتالۋعا تاقاعاندا سىرتقا شىعىپ، داڭقتى سۋرەتشى ءابىلحان قاستەيەۆتىڭ ەسكەرتكىشىنىڭ جانىنا كەلدىك. نەمەرەلەرىنىڭ كىشكەنتاي «بۇل - مەنىڭ اتام» دەپ ماقتانىپ قويدى.

- كەڭەس كەزىندە جازۋشىلاردىڭ ماتەريالدىق جاعدايى جاقسى بولسا، قازىر ەندى ءتىلى ەركىن عوي. قاي كەزدە ءوندىرتىپ جازا الدىڭىز؟ قاي كەزدە ەركىندەۋ جازدىڭىز؟

- ءوندىرتىپ جازعانىم 4 جىل قىزمەتسىز جۇرگەندە بولار. ەكى رومان «ەرلى- زايىپتىلار» مەن «جاۋ جاعادان العاندانى» جازدىم. ويتكەنى ارحيۆتە وتىردىم. ءبىر ايداي مەملەكەتتىك ارحيۆتە، وبلىستىق ارحيۆتە وتىردىم. جاركەنتكە بارىپ، اۋداندا وتىردىم. «جاۋ جاعادان العانداعا» جانىمنان ەشتەڭە قوسپادىم، تۇگەلىمەن ارحيۆتەگى ماتەريال بويىنشا جازىلدى.

ال ەركىن جازعانىم - تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن شىعار. مىسالى، «ءاي، دۇنيە- ايداعى» دۇنيەلەردى ول كەزدە ايتا المايتىنمىن. 1916 -جىلدىڭ وقيعاسىن سول كەزدە ايتسام، باياعىدا سوتتالىپ كەتەتىنمىن. ەركىندىك كەلگەنگە دەيىن جينالعان ۋدى ىشىمىزدە ساقتاپ- ساقتاپ جۇردىك قوي. كورسەتكەن قورلىق حالىقتىڭ كوكەيىندە، ءبىراق جازا المايسىڭ، ايتا المايسىڭ. مۇمكىندىك كەلگەننەن كەيىن جازدىم.

- تۋىندىلارىڭىزدا توسەك ماسەلەسى تاپتىشتەپ جازىلادى. ءتىپتى ءوزىڭىز: «ەركەك پەن ايەل ءۇشىن توسەك دەگەنىڭ تاپ ءبىر ەڭ سۇيكىمسىز ورىن سەكىلدى سويلەيمىز. ال شىندىعىندا سولاي ما؟ قايتا ەكەۋىنىڭ ءبىر- بىرىنە ەڭ ەركەلەيتىن جەرى سول ەمەس پە؟» دەيسىز...

- راس، ءبىرتالاي اڭگىمەلەر جازدىم. ولار پورنوگرافياعا دا، انايىلىققا دا جاتپايدى. بارلىعى دا ءومىردىڭ ءوزى. كەزىندە كوكەيىڭدە تۇرعاندا اشىپ ايتا الماۋشى ەدىك قوي. «ويباي، مىنانىڭ تاربيەلىك ءمانى جوق» دەپ شىعا كەلۋشى ەدى.

- جازۋشىلار قازىرگى سىنشىلار جازعان كىتاپتارىنا پىكىر بىلدىرمەيتىن بولعانىن ايتادى. ءسىز جاڭا «ءبىر وكىنىش، ءبىر ءۇمىتتىڭ» قالاي تالدانعانىن ايتتىڭىز. «ءاي، دۇنيە- اي» سول سەكىلدى جىلىگىن شاعىپ، مايىن ءىشىپ تالداندى ما؟

- «ءاي، دۇنيە- ايعا» ءامينا قۇرمانعالي قىزى دەگەن ءبىر ايەل «جۇلدىزدا» ءبىر جىلدىق سانىنا شولۋ جاساپتى. باسىلىم بەتتەرىندە العاش ايتىلعان پىكىر سوندا. «ءاي، دۇنيە- اي» وسىنداي ەكەن، بەكسۇلتان زالىم ەكەن» دەگەندى ايتقان دا سول. ودان كەيىنگى جاقسى تالداۋ تەلەديداردا بولدى. «كىتاپحانا» دەگەن حاباردا ايگۇل ءىسىماقوۆا مەن گۇلدانا سماعۇلوۆا دەگەن ەكى پروفەسسور پىكىر ايتتى. ودان كەيىنگى تالداۋدى جاقىپجان نۇرعوجايەۆ جاسادى. «مىنانى جازۋشى جىلاپ وتىرىپ جازعان» دەدى.

شىن مانىندە سولاي. مەن تالاي جەرىندە جىلاپ وتىرىپ جازدىم. كوبى بالا كەزىمنەن ەستىپ كەلە جاتقان اڭگىمەلەر. سونى جيناقتاپ، ارحيۆتە وتىرىپ قورىتىندىلاپ، ۋدى سىعىپ شىعاردىم. جانە نەگىزگى ماقساتىم نە بولسا سونى ايتىپ مىجىماي، توق ەتەرىن ايتۋ بولدى. سولاي قىسقا جازۋدىڭ ۇلگىسىن كورسەتكىم كەلدى. ءۇش بولىمنەن اسىرمادىم. قايتا ارتىق ءسوز جىبەرمەۋگە تىرىسسام دا كولەمى مەن ويلاعاننان ۇلكەن بوپ كەتتى. قازىر جيناقى سويلەيتىن زامان كەلدى. كەڭ قولتىقتاپ، الىستان وراعىتۋدىڭ قاجەتى جوق. كوركەم تىلمەن قىسقا جازۋ كەرەك. بالزاكتىڭ با «ۋاقىتىم جوق بولعاندىقتان شىعارمالارىم كولەمدى بولىپ كەتتى» دەيتىنى بار. «ماعان ءبىر اپتا بەرسە، سونىڭ ءبارىن قىسقارتار ەدىم» دەپ ارماندا كەتكەن عوي.

ءبىر نارسەنى قىسقاشا سۋرەتتەۋىڭ ءۇشىن ءبىر كۇن ويلانۋىڭ كەرەك. ال ويلانباي جازساڭ كوپ بولىپ كەتەدى. شىعارمانىڭ كوپتىگى سودان، قىسقا- قىسقا، ويلانىپ جازاتىن بولساڭ، شىعارمانى از جازاسىڭ، ءبىراق ۋاقىتىڭ كوپ كەتەدى. بىزگە دە سوندايعا كوشۋ كەرەك. كوپ ويلانىپ، از جازۋ كەرەك.

- قازىرگى قازاق قالامگەرلەرى عىلىمي فانتاستيكا، فەنتەزي، دەتەكتيۆ جانرلارىنا نەگە قالام تارتپايدى؟ بولماسا وسى جانرداعى كىتاپتار نەگە اۋدارىلمايدى؟ سۇرانىس جوق پا، الدە باسقا سەبەبى بار ما؟

- مەنىڭ ويىمدا، بۇلار - بولاشاعى جوق جانرلار. ويتكەنى عىلىم سەنىڭ قيالىڭنان اسىپ كەتتى. بۇرىن «اسپاندا ۇشاتىن كىلەم» دەدىك، ويتكەنى ءالى ۇشاق، تىكۇشاق جوق ەدى. ولاردىڭ ءبارى بولدى. جيۋل ۆەرننىڭ سۇڭگۋىر كەمەلەرى دە جۇزەگە اسىپ كەتتى. عارىشتىڭ باسقا نەگە بارىپ قونىپ جاتىرمىز؟ فانتازيا جەتپەي قالدى. قيالدان عىلىم اسىپ، وزىپ كەتتى. تۇككە تۇرمايتىن، نەگىزى جوق بىردەڭەلەر، بالانىڭ ەرمەگى بولىپ قالدى. نەگىزگى ءبىز سياقتى ادامدار وعان قىزىقپايدى. بالالار قىزىعادى. فانتاستيكا ادامنىڭ قيالىن، ويىن دامىتادى. سول ءۇشىن عانا كەرەك.

قاستەيەۆ ەسكەرتكىشىنىڭ جانىندا جازۋشىمەن ەستەلىككە سۋرەتكە ءتۇسىپ، قوناقۇيگە قاراي اياڭدادىم. ميدا سان ساۋال، كوپ سۇراق... ءبىراق ءبىر تۇيگەنىم بار. ادەبيەتكە جان- تانىمەن قىزمەت ەتكەن بەكسۇلتان نۇرجەكە ۇلى سەكىلدى جازۋشىلار قازاقتا كوپ ەمەسى انىق...

مارفۋعا شاپيان

adebiportal.kz