التايدان كوشىپ كەلگەن اعايىن اۋداندا «ات سۇيەر» قاۋىمداستىعىن قۇردى

 استانا. قازاقپارات - قۇماي تازى، جۇيرىك ات باپتاعان جىگىت قوعام قايراتكەرلەرىنىڭ ءبىرى «قازاق ۇلتىنا سىرتتان كەلەر ۇلكەن كومەك بار، ول- ورالماندار» دەگەن ءسوز ايتقانى بار.

 شەتتەن كەلىپ جاتقان قازاقتار بۇگىندە قاي جەردە بولسا دا ەڭبەكقورلىعىمەن ەرەكشەلەنىپ، كاسىپپەن اينالىسۋعا، مال تابۋعا دەگەن قۇلشىنىسىمەن قادىرلى بولىپ ءجۇر. جوعالىپ بارا جاتقان اتا- ءداستۇر، سالتىمىزدى قايتادان ورتامىزعا الىپ كەلىپ، جاڭعىرتىپ، جالعاستىرىپ جاتقان دا سول اعايىندار ەكەنى راس.

زايسان اۋدانىنا ءىس ساپارمەن بارعان جولى قارابۇلاق اۋىلىنا كوشىپ كەلىپ، ەلىمىزدەگى اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتۋعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلامالارعا قاتىسىپ، ءتورت تۇلىكتى كوبەيتىپ، ەگىن ەگىپ، وسى شاعىن شارۋاسىنان جىل سايىن بىرنەشە ميلليونداعان تابىس ءتۇسىرىپ وتىرعان بەرەكەلى ورالمان وتباسىنىڭ شاڭىراعىندا بولىپ قايتتىق.

ەردىبەك حاميتتىڭ ءۇي- ءىشى تۋىستارىمەن بىرگە قىتايدىڭ التاي ايماعىنان ەلگە 2011 -جىلى كوشىپ كەلگەن. كەلگەن بەتى اۋىل ىرگەسىندەگى ساتباي قىستاۋىنان ءۇي، جەر الىپ، مال باعىپ، ءداندى- داقىل سالۋعا كىرىسىپتى. ساتبايدىڭ جان- جاعىنداعى جازىقتا جايىلىپ، مامىرلاپ جاتقان مالدىڭ ءبارى وسى ەردىبەكتىڭ قىسى- جازى ەرىنبەي، جالىقپاي ءوسىرىپ، ورگىزىپ وتىرعان تۇلىكتەرى.

وسى تۇلىكتەردىڭ ىشىندە ەردىبەككە ەڭ جاقىنى، ارينە، ەر قاناتى- جىلقى. شىڭگىل جەرىندە كىشكەنتايىنان ات جالىندا ويناپ وسكەن ول قارابۇلاققا كەلگەن سوڭ دا قاسيەتتى جانۋارلاردى، جۇيرىك جىلقىلاردى باپتاپ، كۇتۋدى جالعاستىرىپ كەلەدى ەكەن. ونىڭ باپتاپ وتىرعان جەل جەتپەس جۇيرىكتەرى ءارىسى وبلىستىڭ، بەرىسى اۋداننىڭ، اۋىلدىڭ بايگەسىنە قاتىسىپ، الدارىنا ات سالدىرماي ءجۇر.

- دۋمان حاسەنوۆ دەگەن شاباندوز بالا وسى جۇيرىكتەرگە ءمىنىپ تالاي بايگەنىڭ باسىندا كەلەدى. بىلتىر ەكى ات زايسان اۋدانى بويىنشا وتكەن بايگەدە ءبىرىنشى ورىن الدى، ونىڭ الدىندا جاراتىپ جۇرگەن تاعى ءبىر سايگۇلىگىم شىلىكتىدە ءۇشىنشى ورىن الدى. بيىلعى ناۋرىزدا باقاسۋ اۋىلىندا بايگە ءوتىپ، وعان قوسقان تۇلپارىمىز ءبىرىنشى ورىندى يەلەندى، - دەيدى ەردىبەك كومبەگە قاشان دا ءبىرىنشى بولىپ كەلىپ جۇرگەن بايگە اتتارىنىڭ اتىن اتاپ، قىر- سىرى مەن مىنەزىن بىزگە سيپاتتاپ بەرىپ.

ەردىبەك باپتاعان سايگۇلىكتەردىڭ اراسىنان اسىرەسە، ايتۇمار مەن بەس پارىز سۋىرىلىپ شىعىپ، بايگەنى بەرمەي كەلەدى. قازاقتا اتاقتى تۇلپارلار از بولعان جوق. اقانسەرى قۇلاگەرىم دەسە، بايشۇبار- الپامىستىڭ، تايبۋرىل- قوبىلاندىنىڭ اياۋلى ارعىماعى بولعانىمەن بەلگىلى. ەردىبەكتىڭ اڭگىمەسىنەن ايتۇمار دا ەردىبەكتىڭ اۋزىنان تاستامايتىن ءدۇلدۇلى، ەڭ سەنىمدى، سۇلۋ سايگۇلىگى ەكەنىن ۇقتىق. ساۋىردە زايسان اۋدانىندا وبلىستىق دەڭگەيدە دەرلىك ۇلكەن بايگە ءوتىپ، الامانعا العاش رەت تۇسكەنىنە قاراماستان ايتۇمار وسى جارىستا تاعى دا توپتان قارا ءۇزىپ شىعىپ، ءۇشىنشى ورىن الىپتى. اۋداندا وتكەن بۇل بايگەنىڭ ۇيىمداستىرۋشىسى- اۋداندىق «ات سۇيەر» ۇلتتىق ات سپورتى، اتبەگىلەر قاۋىمداستىعى. «ات سۇيەر» قاۋىمداستىعىن قۇرعان، وسى ىسكە باستاماشى بولعان دا ەردىبەكتىڭ ءوزى ەكەنىن ايتا كەتكەن ابزال.

- وبلىستىق سپارتاكياداعا، قاي جارىستارعا بولماسىن زايسان اۋدانىنان بايگە اتتارىنىڭ قاتىسپايتىندىعى اۋدانىمىزدا ۇلتتىق ات سپورتىنىڭ كەنجەلەپ قالعاندىعىنان، دامىماعاندىعىنان، بايگەگە ۇكىلەپ قوسار بايگە اتتارىنىڭ ازدىعىنان ەدى. ءوسىپ كەلە جاتقان ۇلداردىڭ وسى ۇلتتىق سپورت تۇرىمەن اينالىسۋىنا مۇمكىندىك تۋدىرا وتىرىپ، زايساندا ۇلتتىق ات سپورتىن دامىتۋ ماقساتىندا اقپان ايىندا ات سۇيەر جىگىتتەر، بايگە اتتارىن جاراتىپ جۇرگەن جاستار باسىمىزدى قوسىپ، كەڭەسە كەلە «ات سۇيەر» ات سپورتى قاۋىمداستىعىن قۇردىق. وسى قاۋىمداستىق قۇرىلا سالىسىمەن كوكتەمدە «ءبىسىمىللا» دەپ اۋداندا بايگە وتكىزدىك، وعان وزگە اۋدانداردان، قالالاردان دا شاباندوزدار كەلىپ، قاتىستى. جەڭىمپازدارعا كورسەتكەن ماراپاتىمىز دا جامان بولعان جوق، قال- قادىرىمىزشە قوسىلىپ، قاراجات جينادىق، جەڭىمپازداردىڭ سىيلىعىن مالداي دا بەردىك، - دەپ باستاعان ىستەرىنىڭ باياندى بولاتىنىنا سەنىم ارتقان «ات سۇيەر» قاۋىمداستىعىنىڭ ءتوراعاسى ەردىبەك اۋدان اكىمدىگى تاراپىنان وسى شارۋاعا ۇيتقى بولعان وزدەرىنە قولداۋ كورسەتىلىپ جاتقاندىعىن جەتكىزدى.

ەردىبەكتىڭ 90 نان اسقان اپاسى- كۇلىمحان اپا نەمەرەسىنىڭ، ءوزىنىڭ قولىندا ەكەن. ەردىبەك كۇلىمحان اپانىڭ ۇلى حاميتتىڭ بەس بالاسىنىڭ تۇڭعىشى. اكەسى حاميتتە ۇلىمەن بىرگە قوجالىق شارۋاسىنىڭ بەل ورتاسىندا ءجۇر. ەردىبەكتىڭ قارىنداسى ايگۇل اۋداندىق مادەنيەت ءۇيىنىڭ ونەرپازى، كورەرمەندەرىن اسەم داۋسىمەن ءتانتى ەتىپ جۇرگەن ءانشى. ۇلىنىڭ، نەمەرە، شوبەرەلەرىنىڭ جانىندا ەمەن جارقىن وتىرعان اپامىز قازاقستانعا كەلىپ، ەلگە ەل بوپ قوسىلىپ وتىرعاندارىنا ، ۇرپاعىنىڭ ءوز وتانىندا ەڭبەكەپەن كوركەيىپ جاتقاندىعىنا اسقان ريزاشىلىعىن ءبىلدىرىپ، كەتەرىمىزدە اق باتاسىن بەرگەن.

- جۇيرىك اتتاردىڭ مىنەزى دە قىران قۇستاردىڭ مىنەزىندەي، ولار وتە كەڭ، كوبىنەسە جۋاس كەلەدى. بايگە اتتارىنا ايرىقشا باپ كەرەك. ولاردى كۇتكەن اپامدى كۇتكەنمەن بىردەي عوي، - دەپ ازىلدەيدى ەردىبەك.

 - جەم، سۋىن ۋاقىتىمەن بەرىپ، دەمالدىرىپ، كۇتىمدە ۇستاپ وتىرۋ كەرەك. بايگە اتتارى جەكە ۇستالىپ، كوبىنەسە قورا ماڭىندا باعىلادى. ولاردى مىنبەيمىز، كوپ ارقاندامايمىز دا. حالقىمىزدا جۇيرىك اتتاردى ءتىل- كوزدەن، كەلەڭسىز جاعدايلاردان قورعاۋ ءۇشىن اتقارىلاتىن سالت- ءداستۇر ادەت عۇرىپتار بار. اتالارىمنان كورگەن، بىلگەن ول ىرىمنىڭ ءبارىن ساقتاۋعا تىرىسامىن. بەس- التى جاستاعى بالا كەزىمنەن جۇيرىك اتتى باپتاۋعا، ساقتاۋعا بايلانىستى ءجون- جوسىقتاردى اتامنىڭ، اكەمنىڭ جاساعان سالت- جورالعىلارىنان كورىپ، ۇيرەنىپ ءوستىم. جۇيرىكتەردىڭ جۇگەنىن ەرەكشە قاستەرلەيمىن، ات ابزەلدەرىن تومەنگە تۇسىرمەي بيىك جەرگە ءىلىپ قويامىن.

ەردىبەك ءوزىنىڭ جۇيرىك اتتارىن بايگەگە قوسار الدىندا كەكىلى مەن جالىنا ىرىمداپ ۇكى تاعىپ قوياتىنىن دا ايتتى. سايگۇلىكتەردى جارىس جولىنا شىعارار الدىندا اعايىندارىنىڭ ىشىندەگى كوپتى كورگەن قاريالاردان باتا الىپ بارىپ ءبىراق قوسادى. ول ءوز سايگۇلىكتەرىن ءوزىنىڭ عانا ەمەس، بۇكىل اۋلەتىنىڭ، ەلىنىڭ، جەرىنىڭ اتىن ايگىلەيتىن، مارتەبەسىن كوتەرەتىن تۇلىك تورەسى دەپ بىلەدى. سوندىقتان دا، بايگەگە قوسار تۇلپارلارىنىڭ تىلەۋىن تىلەپ كۇلىمحان اپاسى شاشۋ دا شاشىپ جاتادى. ەردىبەكتىڭ بايگەنى بەرمەيتىن سايگۇلىكتەرى «ايتۇمار» مەن «بەس پارىز» كۇنى كەشە عانا ۇلى جەڭىس كۇنىنە وراي زايساندا، كۇرشىمدە وتكەن بايگەدەن تاعى دا ءبىرىنشى ورىن الىپ كەلىپتى.

قوستاناي، رەسەي جىلقىلارىنىڭ تۇقىمدارى بولىپ كەلەتىن ەردىبەكتىڭ شابىسىنان جاڭىلماعان جۇيرىك جىلقىلارىنىڭ بىرەۋىنىڭ قۇنى ميلليون تەڭگەگە جەتىپ جىعىلادى. ەردىبەك وسى جۇيرىك جىلقىلاردى بابىندا ۇستاۋ ءۇشىن، وزگە دە مالدىڭ ازىعى ءۇشىن جىلداعىداي بيىل دا 20-30 گەكتار جەرگە جوڭىشقا سالماق. قيعان اعاش تەلىمى تۇسىندا 1000 گەكتار جايىلىمدىق جەرى بار، جازدىگۇنى مالدىڭ دەنى سوندا بولادى. قارابۇلاق اۋىلدىق وكرۋگىنىڭ باس مامانى مارات سارسەمبايەۆ الداعى ۋاقىتتا باسى كوبەيىپ كەلە جاتقان قوجالىقتىڭ ءىرى قاراسى مەن ۇساق مالىنا، جىلقىسىنا جايىلىمدىق جەر بەرۋ مۇمكىندىكتەرىن قاراستىرىپ جاتقانىن ايتتى.

بايگەگە ات جاراتىپ قانا قويماي، اۋداندا بايگەنى ۇلتتىق سپورت تۇرىندە دامىتساق، وركەندەتسەك دەپ تالاپتانىپ جۇرگەن جىگىت اتادان بالاعا مۇرا بولىپ كەلە جاتقان - ءيت جۇگىرتىپ، قۇس سالعان ساياتشىلىق ءداستۇرىن دە جالعاستىرىپ ءجۇر. مويناق، تايماس، بۋرا اتتى قۇماي تازىلاردى ەردىبەك وسىدان بىرەر جىل بۇرىن قىرعىزستاننان، الماتىدان جانە ۇلان اۋدانىنان ساتىپ الىپ كەلىپتى. تازىلاردى التى ايىنان باستاپ اڭشىلىققا باۋلىپ كەلە جاتىر. ۇشەۋى دە قازىر تۇلكى مەن قوياندى قۇيىنداي سوعىپ جۇرگەن سىرتتاندار. ەپتى، ءادىسقوي، جۇيرىك تازىلاردان اۋىلدىڭ بىلايعى يتتەرى دە جاسقانىپ، تازىلار جالعىز جۇرسە دە وزگە يتتەر وعان ايبات شەكپەيدى ەكەن.

- ءبىر توپ ءيتتىڭ اراسىن جالعىز ءوزى قاق جارىپ وتە بەرەتىنىن الدەنەشە رەت بايقادىم. بۇل دا ونىڭ اڭشىلىق، قايسارلىق رۋحىنىڭ بەلگىسى شىعار. ءۇش تازىم دا ازۋلى، قايراتتى. اڭشىلىققا ءجيى شىعۋعا شارۋادان قول بوسامايدى، ايتسە دە ءساتى ءتۇسىپ شىققاندا ءبىر رەت قۇر قايتارىپ كورگەن جوق، - دەيدى ەردىبەك.

العىرلىعىمەن، سۇيكىمدىلىگىمەن، جۇيرىكتىگىمەن سۇيسىنتكەن تازى تۇقىمىن ءوسىرىپ، باپتاپ وتىرعان ەردىبەك « قىزىل كىتاپقا» ەنىپ كەتۋ قاۋپى ءتونىپ تۇرعان بۇل اسىل تۇقىمدى جانۋاردىڭ دا سانىن كوبەيتۋدى كوزدەپ، ساياتشىلىقتى دامىتۋدى ويعا الىپ ءجۇر.

ەردىبەكتىڭ جەر تارپىعان سۇلۋ سايگۇلىكتەرى مەن قىراعى، كەربەز تازىلارىن كورىپ، شاپقان سايىن ادىمى اشىلاتىن ارعىماقتارى مەن قۋعانى قاشىپ قۇتىلا الماعان مويناق، بۋرا، تايماس تۋرالى ايتقان اڭگىمەسىن ەستىپ، ساياتشىلىق قۇرىپ، جۇيرىك تۇلپار جاراتۋ سياقتى سانامىزدان الىستاپ كەتكەن باعزى زامانداعى اتا ءداستۇرىمىزدى، سالتىمىزدى ءبىر ساتتە بولسا بۇكىل بولمىسىممەن، تامىر- تامىرىممەن سەزىنگەندەي بولدىم.

جانارگۇل مۇقاتاي

«ديدار» گازەتىنەن