بارشا قازاقتىڭ باس رەداكتورى
«تالاپتىنىڭ» تىلەگى مەن تۇلەگى
ايدارى جەلكىلدەپ تۇرعان «لەنينشىل جاستىڭ» شارۋا جاستار بولىمىندە ءالى اتى تانىلماعان جاس ءتىلشى بولىپ وتىرىپ، جامبىل وبلىسى جۋالى اۋدانى كارل ماركس كولحوزىنىڭ «تالاپتى» اتتى بولىمشەسىنەن كەلگەن ءبىر حاتتى قورىتىپ بەرگەنبىز.
اۋىلدىڭ سول زامانعى مادەني يگىلىك اتاۋلىدان جۇرداي ەكەنىن جەتكىزگەن جاستاردىڭ جانايقايى بولاتىن. حاتقا ءوز تاراپىمىزدان «تالاپتىدا» تالاپتى جاستار جوق پا؟» دەگەن تاقىرىپ قويدىق. گازەتكە شىققان كۇنى رەداكتورىمىز سەيداحمەت بەردىقۇلوۆ شاقىرىپ الدى. «بۇل - وتە ماڭىزدى ماسەلە» دەپ ءسوز باستادى.
شاعىن دارىستەن ۇققانىمىز: قازاق ك س ر- ىندەگى مىڭ-مىڭداعان بولىمشەنىڭ بارىندە قازاق جاستارى تۇرادى. مىنا ءبىر بولىمشە ارقىلى رەسپۋبليكاداعى بارلىق بولىمشەنىڭ احۋالىن جەتكىزۋگە، جوعارى جاقتىڭ كوزىن اشىپ، موينىن بۇرعىزۋعا بولادى. دەمەك، ەندى «تالاپتى» اۋىلىنىڭ جاعدايىن ءتىلشى رەتىندە ارنايى بارىپ، بۇكىل ەلگە جاريا ەتكەن ءلازىم. باستىقتان - بۇيرىق، بىزدەن - قۇلدىق. اتتاندىق تا كەتتىك.
كارل ماركس اتىنداعى كولحوزدىڭ بارلىق باستىعى سلاۆيان ۇلىستارىنىڭ وكىلدەرى ەكەن. ولار تۇراتىن ورتالىق مەكەندە ءمىن جوق. سونىڭ ءبىرى تىجىرىنا وتىرىپ ءبىزدى ەرتىپ اپارعان «تالاپتى» مال ءوسىرىپ، جەر تىرمالايتىن قيىرداعى بولىمشە بولىپ شىقتى. كىلەڭ قازاق تۇرادى. جايراپ جاتىر. وسىنىڭ ءبارىن الماتىداعى كەڭسەسىنەن-اق كورىپ وتىرعان بەردىقۇلوۆ، شىنىندا، اۋليە رەداكتور ەدى.
ەڭىرەتىپ تۇرىپ ەتەكتەي ماقالا جازدىق. «بولىمشە». تۇندىكتەي بولىپ گازەتتىڭ ءبىر بەتىن جاۋىپ تۇردى. بەردىقۇلوۆ ريزا. «ەكى س ك(ورتالىق كوميتەت - رەد.) بىردەي وقيدى. بولىمشەلەردىڭ مادەني جانە الەۋمەتتىك جاعدايىن جاقسارتۋ كەرەكتىگىن تۇيسىنەدى» دەدى لەزدەمەدە. ءبىز ءۇشىن كوپ تاپسىرمانىڭ ءبىرى ورىندالدى. كۇندەلىكتى ماقالانىڭ ءبىرى جازىلدى. جاۋ تۇسىرگەندەي جەلپىنەر جاعداي ەمەس، قالپىمىزدان اۋماي ءجۇرىپ جاتتىق.
بىرەر كۇننەن كەيىن بەردىقۇلوۆ دالىزدە تۇسكى ءۇزىلىس كەزىندە تەننيس ويناپ جاتقان جەرىمىزدەن كورىپ، «سەنى شەرحان مۇرتازايەۆ دۋەلگە شاقىرۋعا ىزدەپ ءجۇر» دەدى. جۇرەگىمىز تۋرا تابانعا ءتۇستى. ماڭايىنان جۇرمەگەن مۇرتازايەۆتىڭ نەسىن ءبۇلدىرىپ ەدىك؟ بايقايمىز، ءداۋ باستىعىمىزدىڭ جۇزىندە اشۋ دا، ابىرجۋ دا جوق. باياعى ماڭعاز كەيىپتە. ءبىزدى ءبىر قورقىتىپ تاستاعان سوڭ ءمان-جايدى ءتۇسىندىردى.
- الگى «تالاپتى» - شەرحاننىڭ تۋعان جەرى ەكەن. جازعان ماقالاڭدى وقىپ، قاتتى ريزا بولىپ جاتىر. قولىڭ تيسە، اتىڭدى ايتىپ، ءتۇرىڭدى كورسەتىپ سالەم بەرىپ شىعارسىڭ، - دەدى.
ارنايى بارمادىق. «بارساڭ، سەنى «قازاق ادەبيەتى» گازەتىنە قىزمەتكە شاقىرادى» دەپ ءوز رەداكسيامىزداعى جىگىتتەر قورقىتىپ قويعان. ءسويتىپ «تالاپتىنىڭ» تاقىرىبى ءبىزدى شەر-اعاڭمەن سىرتتاي تانىستىرعان.
«ءمۇيىزتۇمسىقتىڭ» ءمۇسىنى مەن مىنەزى
سالماعى مىڭ باتپان «سوتسياليستىك قازاقستان» گازەتىنىڭ ناسيحات بولىمىندە اعا ءتىلشىسى رەتىندە ءوزىمىز جاۋاپتى ءتورت-بەس رۋبريكانىڭ ءبىرى «ءمۇيىزدى ءمۇيىس» اتتى ايداردىڭ كەزەكتى توپتاماسىن ازىرلەگەنبىز.
ءبولىم باستىعىنان، ول ءبولىمدى وقيتىن رەداكتوردىڭ ورىنباسارىنان كىدىرمەي ءوتىپ، سەكرەتارياتتاعى «قورعا» ءتۇستى. ءساتى كەلگەن كۇنى ماكەتكە سالىندى. ماكەت بەكىتىلۋگە رەداكتورعا كەتكەن. سالدەن سوڭ «مۇرتازايەۆ» شاقىرادى» دەگەن شۇعىل حابار جەتتى.
ءيا، شەرحان مۇرتازايەۆ بىرنەشە كۇن بۇرىن ءبىزدىڭ گازەتكە باس رەداكتور بولىپ ۇلكەن س ك- دان بەكىتىلىپ كەلگەن. مۇز داۋىرىندە سىرەسىپ تۇرعان گازەتتىڭ توڭىن ءجىبىتىپ، سەڭىن بۇزۋ تەك وسى كىسىنىڭ قولىنان كەلەر دەگەن سەنىم ءالى ەسەلەپ اقتالاتىن بولادى. گازەتتىڭ اتىنان باستاپ قارپىنە دەيىن وزگەرەدى ءالى.
شاقىرعان سوڭ، كىردىك.
- «ءمۇيىزدى ءمۇيىس» دەگەن ءسوز بولا ما؟ - دەپ مۇرتىن قايشىلادى جاڭا باستىق.
شىنى كەرەك، بۇل تىركەس وزىمىزگە دە ۇنامايتىن. الدىمىزدا قىزمەت اتقارىپ، ءوسىپ كەتكەن اعا تىلشىدەن مۇراعا قالعان رۋبريكا ەدى. ءتۇسىندىرىپ جاتپاي، ءسوزدىڭ اياعىن توستىق.
- ساتيرالىق ايداردىڭ اتى بىلاي بولادى، - دەدى دە، شەر-اعاڭ ماكەتتەگى «ءمۇيىزدى ءمۇيىستى» بەلىنەن ءبىر سىزىپ، ۇستىنە قارا سيامەن باتتيتىپ «ءمۇيىزتۇمسىق» دەپ جازدى.
باس رەداكتوردىڭ الدىنان شىعا سالا سۋرەتشىگە باردىق. ويتكەنى دەرەۋ جاڭا رۋبريكانىڭ سۇلباسىن جاساپ، كليشەگە شىعارتۋ كەرەك. گازەت قورعاسىنمەن قۇيىلاتىن زامان.
رەداكسيانىڭ سۋرەتشىسى جانە رەتۋشيەرى جانۇزاق ءابدىقۇلوۆ اعامىز «جەر ورتەنىپ جاتىر» دەپ اتتانداپ بارساڭ دا الدىمەن راحاتتانا ءبىر كۇلىپ الاتىن جايساڭ كىسى ەدى. سول كۇلكىسىنە سالىپ العان سوڭ: «رۋبريكانى جاساۋ ءۇشىن ءمۇيىزتۇمسىقتىڭ فوتوسىن الىپ كەل» دەپ قاراپ وتىر. تۇيەنى سۇراسا، مىسىقتى سۇراسا فوتوسى تابىلار ەدى، مىنا پالەنى قايدان تاپپاقپىز؟ وندا ينتەرنەت جوق. ءتىپتى كومپيۋتەردى ءالى كورمەگەن كەزىمىز.
الماتىنىڭ حايۋاناتتار باعىنان ءتۇسىرىپ كەلمەك ەدىك، «ونداي جانۋار بىزدە جوق» دەپ الاقاندارىن جايدى. قاپەلىمدە ەسىمىزگە «قازاق- سوۆەت ەنسيكلوپەدياسى» ءتۇستى. قاجەتتى تومىن الىپ، «ءمۇيىزتۇمسىق» دەگەن ماقالانىڭ تۇسىن بەزەندىرىپ تۇرعان سۋرەتىن تاۋىپ، جاكەمىزدىڭ الدىنا ءشيىرىپ تاستادىق. ەندى شەگىنەر جەرى جوق جانۇزاق اعامىز جانە ءبىر كەڭكىلدەپ كۇلىپ الدى دا ىسكە كىرىستى.
ەرتەسىندە «سوتسياليستىك قازاقستان» گازەتىنىڭ سوڭعى بەتىندە تۋرا ءمۇيىزتۇمسىقتىڭ دەنە ءبىتىمىن قايتالاپ سالىنعان «ءمۇيىزتۇمسىق» اتتى جاڭا ايدار جارقىراپ تۇردى. بۇل ءوزى اينالاعا مويىن بۇرمايتىن، بۇرىلسا بۇكىل دەنەسىمەن ءبىر-اق بۇرىلاتىن جانۋار دەسەدى. شەرحان مۇرتازايەۆ باسشىلىققا كەلگەن سوڭ بۇرىنعى «سوتسياليستىك قازاقستان»، ودان اتى وزگەرگەن «ەگەمەن قازاقستان»، ۇلتىمىزعا بۇكىل دەنەسىمەن بۇرىلىپ ەدى-اۋ. گازەتتىڭ عانا ەمەس، ءوزىمىزدىڭ دە اتى-ءجونىمىز وزگەردى. ەندىگى جەردە: شەرحان مۇرتازا، قاينار ولجاي...
«قارا دالانىڭ» قاسىرەتى مەن قاسيەتى
حاتشى ايەل «شەرحان اعا شاقىرادى» دەدى. باسقا جۇمىستى كەيىنگە ىسىرىپ، الدىنا باردىق. باس رەداكتور ءبىر قۇشاق وبلىستىق گازەتتەردى وقىپ وتىر ەكەن. شەرحان مۇرتازا باس رەداكتور بولىپ كەلگەن سوڭ وسى ورايدا ەكى وزگەرىس بولدى.
ءبىرىنشىسى: گازەت بەتىندە باس ماقالا دەگەن جاساندى جانر جويىلدى. ءوزى جاستار گازەتىنەن اۋىسىپ كەلگەن ءبىز باس ماقالانىڭ وتە قيسىنسىز، كوبىك ءسوز ەكەنىن جاقسى بىلەتىنبىز. كەيبىر توقىراپ قالعان اعالارىمىزدىڭ باياعى باس ماقالالارىن ءبىر جىل، بىرەر توقساننان سوڭ ابزاتس-ابزاتسىمەن قايتالاپ جازعانىن سالىستىرا وقىپ، ىشتەي مازاقتاپ جۇرەتىنبىز. جاڭا باس رەداكتور «بۇگىننەن باستاپ باس ماقالا توقتايدى» دەگەندە تالايلار وكىنگەن شىعار، ال ءبىز - قۋانا قول سوققاننىڭ ءبىرىمىز.
ەكىنشىسى: بۇرىن بىردەن كىتاپحاناعا تۇسەتىن وبلىستىق گازەتتەر الدىمەن باس رەداكتوردىڭ الدىنا باراتىن بولىپتى. تەك شەر-اعاڭنان سوڭ كىتاپحاناعا كەتەدى. بىرەر كۇن كەشىگىپ وقيتىنىمىزعا ونشا قايعىرمادىق. باستىقتىڭ اتى - باستىق. ءبىز «ودان جامان كۇندە دە تويعا بارعانبىز».
حوش، شەرحان مۇرتازا وبلىستىق گازەتتەردىڭ پوشتامەن جاڭا كەلگەن نومىرلەرىن اسىقپاي وقىپ وتىر ەكەن. ءبىز كىرگەندە كەزەكتى گازەتتى بىلاي تاستادى دا، جەكە شىعارىپ قويعان بىرەۋىن قولىمىزعا ۇستاتتى.
- ءما، وقى!
بىرەر كۇن كۇتسە ءوزىمىز دە وقيتىن ەدىك-اۋ! باس رەداكتور جەكە شىعارىپ قويعان گازەت «سەمەي تاڭى» ەكەن. وندا وبلىستىق گازەت دارەجەسى بار، ءتاپ-ءتاۋىر باسىلىم. سول نومىرىنە اتى بەلگىسىز تىنىشتىقبەك دەگەن جاس اقىننىڭ توپتاما ولەڭدەرى جاريالانعان ەكەن. باس رەداكتور سونىڭ ءبىرى: «قارا دالا» دەگەن ولەڭدى قىزىل قارىنداشپەن باتتيتىپ قورشاپ قويىپتى.
وقىدىق. پوليگوننىڭ قاسىرەتى تۋرالى سۇمدىق سۋرەت ەكەن. «قارا دالا» دەگەنى - سەمەي يادرولىق سىناق پوليگونى. ول كەزدە شەرحان مۇرتازا ءوزى باس بولىپ پوليگوندى جابۋ تۋرالى حالىق پىكىرىن كۇن سايىن جاريالاپ جاتقانبىز. ءارى ابىرالى اۋدانىن اشۋ تۋرالى تالاپتى قويىپ كەلەمىز. «ابىرالىنى قايتا اشۋ - پوليگوننىڭ تاماعىنا تاس تىعىلتۋ» دەگەندى باس رەداكتور ءبىر لەزدەمەدە ايتقان. وسى تەڭەۋ ەرەكشە اسەرىمەن ءالى سانامىزدا ساقتالىپ تۇر.
«قارا دالانىڭ» ءاربىر جولى بىردەن ميىمىزعا قۇيىلىپ، ءوز-وزىنەن جاتتالىپ قالدى.
- قالاي؟
- كەرەمەت!
- كەرەمەت بولسا، وسىنى ەرتەڭگى نومىرگە كوشىرىپ باسۋدى تاپسىرامىن.
ءدال وسى بۇيرىعى - رەسپۋبليكالىق گازەتتىڭ وبلىستاعى باۋىرلارىنا قاتىستى ءۇشىنشى تىڭ قادامى. بۇعان دەيىن وبلىستاعى گازەتتەر رەسپۋبليكالىق گازەتتەردى ارا-تۇرا كوشىرىپ باسۋدى وزدەرىنىڭ پارىزى سانايتىن. ءسويتىپ، كىشىلىكتەرىن مويىندايتىن. ال رەسپۋبليكالىق گازەت وبلىستىق گازەتتەگى ماقالانى قايتا جاريالاپ كورمەگەن. كوشىرىپ باسسا ابىرويى كەمىپ، نامىسى قورلانىپ قالادى دەپ سانايتىن.
جوق، اسپان اينالىپ جەرگە قۇلاعان جوق. جوعارى جاقتا ەشكىم «رەسپۋبليكالىق اعا گازەت باستارىڭمەن قايداعى ءبىر «سەمەي تاڭىن» كوشىرىپ باساسىڭدار» دەپ جەر تەپسىنگەن جوق. ءبارى بۇعان دەيىن قولدان جاسالعان استامشىلىق، وگەيسىپ قاراعان وكتەمدىك ەكەن.
«قارا دالا» پوليگونعا قارسى جان الىپ- جان بەرىسكەن سوعىسىمىزدا كەزەكتى وق بولىپ اتىلدى. ونى «جاساعان شەبەر» ول تۇستا اتى تانىلماعان تىنىشتىقبەك ابدىكاكىموۆ بولعانىمەن، «قورامساقتان سۋىرىپ» كەزەپ اتقان - شەرحان مۇرتازا.
«سالبىراقتىڭ» سورى مەن سىرى
«باس رەداكتور شاقىرادى». جاڭا عانا ماشينكاعا باسىلعان، ءالى ءۇتىر- نۇكتەسى تۇگەندەلىپ، ۇستىنەن قارالماعان رەپورتاجدى جولاي كابينەتىمىزگە تاستاپ، قابىلداۋ بولمەسىنە كىردىك. باستىق نە تاپسىرما بەرەرىن قايدام، ءبىزدىڭ ويىمىز - ءالى سياسى كەپپەگەن رەپورتاجدىڭ ۇستىندە.
كەڭەس زامانىندا قازاق حالقىنىڭ تاعى ءبىر سورلاعان تۇسى - ءوز استاناسى الماتى مەن وبلىس ورتالىقتارىندا ۇيگە جارىماعانى. قازاقتىڭ مەكەنى - باياعى «بولىمشە». ءبىزدىڭ جاستار گازەتىندەگى ماقالامىزدان بەرى ون جىلداي ۋاقىت وتكەنىمەن، جاعداي وزگەرمەگەن. ءبىراق ول تۇستا بارىنە كونگەن بۇيىعى حالىق ەندى مىنەز كورسەتە باستاعان. ونىڭ شارىقتاۋ شەگى - جەلتوقسان كوتەرىلىسى بولسا، بەرىدە تاعى باسقا ارەكەتتەر جاساعان. توقسانىنشى جىلداردىڭ باسىندا الماتىنىڭ باسپاناسىز جۇرگەن ادامدارى بوس تۇرعان ۇيلەر مەن پاتەرلەرگە باسا- كوكتەپ كىرىپ الاتىن ادەت تاپقان. ولار كىرىپ الادى، سودان سوڭ بىرەر كۇننەن كەيىن ميليتسيا، ونىڭ جاي ءوزى ەمەس، ايرىقشا ماقساتتاعى وتريادى (قىسقارتىلعان تۇردە و م و ن) كەلىپ، ءبارىن مۇكاممال- مۇلكىمەن بىرگە دالاعا سۇيرەپ شىعارادى. ەگەر تويىنعان، كويلەگى كوك، ۋايىمى جوق قوعام بولسا، بۇل - تەگىن كونسەرت. ال ءبىزدىڭ قوعام ءۇشىن تالاي ۋاقىت قاسىرەتتىڭ قاڭعىرلاعان قوڭىراۋى رەتىندە قاعىلىپ جاتتى.
جاڭا ۇيدەن سۇيرەلىپ، تەپكىلەنىپ شىعارىلعاندار قالاي ەكەنى بەلگىسىز، كەلەسى ءبىر بوس ءۇيدى، بولماسا پودەزدى تاۋىپ الادى. ارادا اپتا وتپەي جاتىپ الماتىدا تاعى دا شۋ. بىردە «اقسايدان»، ەندى بىردە «جەتىسۋدان»، تاعى بىردە «سامالدان» وسىنداي باسىپ كىرۋ ارەكەتى كورىنىس بەرەدى. الماتىنىڭ جاندوسوۆ كوشەسىندە ءىرى پانەلدەن قيىستىرىپ سالعان، ەسكىلەۋ، سىرتى قىزعىلت-سارى ءتورت قاباتتى ءۇي بولدى. ول قالاداعى وسى تەكتەس ۇيلەردىڭ ءزىلزالاعا شىدامدىلىعىن انىقتاۋ ءۇشىن «سەيسميكالىق پوليگون» رەتىندە بوس تۇرادى. ماماندار كەلىپ اندا-ساندا تەربەلىس جاساپ، تەكسەرىپ كەتەدى. «باسىپ العىشتار» ءۇشىن باستى نىسانانىڭ ءبىرى - وسى. ەكى جاق ءۇشىن ستالينگرادتاعى «پاۆلوۆ ۇيىنەن» كەم بولماعان مايدان نۇكتەسى.
تەلەۆيزيا قانشالىق ءتۇسىردى، ونى بىلمەدىك، «ءۇي باسىپ الۋ مەن ونى ازات ەتۋ وپەراتسيالارىنان» باسپا سوزگە ەڭ كوپ رەپورتاج جازعان ءبىز پاقىرىڭىز شىعارمىز. كەزەكتى مايدان بارىسىندا نەبىر وقىس وقيعالار بولىپ جاتادى. بىردە «قورعانىستاعىلار» كەمپىردىڭ قولىنا سىرىڭكە بەرىپ، بەنزين تولى ىدىستى قاسىنا قويىپ، بوساعاعا تۇرعىزىپ قويادى. ەندى بىردە ەكى بالا مەن اياعى اۋىر كەلىنشەكتى شىنجىرمەن ماتاپ، جىلۋ باتارەياسىنا بايلاپ تاستايدى. تاعىسىن- تاعى ارەكەتتەر. قورعانىستاعىلاردىڭ قارعاپ- سىلەگەن سوزدەرى. شابۋىل جاساپ جاتقانداردىڭ «بۇل - زاڭ بۇزۋشىلىق، سوتتالاسىڭدار، ايىپ تارتاسىڭدار» دەپ مەگافونمەن ايقايلاعان ۇندەرى.
وسىنى سيپاتتاپ جازعان، سوڭىنا اجەپتاۋىر ءتۇيىن تۇيگەن رەپورتاجدى كابينەتتە قالدىرىپ، باس رەداكتورعا كىردىك. و عاجاپ، ول كىسىنىڭ سۇراعى دا تۋرا وسى مايدان مالىمەتى بولدى دا شىقتى.
- باردىڭ با؟
- باردىم.
- بۇگىن قانداي كورىنىس بولدى؟
- سەيسميكالىق سىناق ءۇيىنىڭ توبەسىنە شىعىپ العان ءبىر جىگىت شاتىردىڭ ەرنەۋىندەگى كولدەنەڭ تەمىردەن ۇستاپ، تومەن قاراي سالبىراپ تۇردى. «بالالارىمدى بۇل ۇيدەن شىعارساڭدار، قۇلاپ ولەمىن» دەپ ايقايلادى.
شەر-اعاڭنىڭ قاباعىنا قار جاۋدى. قاھارلاندى. ءبىزدىڭ قولىمىزدان نە كەلسىن؟ قانداي كورىنىس بولدى، سونى سيپاتتاپ، كەزەكتى رەپورتاجدى گازەتكە شىعاردىق تا تىندىق.
ال شەرحان مۇرتازا سول قاھارمەن قالامىن قولعا الدى. قازاق قوعامىنىڭ سورماڭداي كۇيىنە كۇيىنگەن پەسا جازدى. «جالعىز ۇيلىك ءزىلزالا» . باس كەيىپكەردىڭ ءبىرى - سالبىراق. بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر تەاترىندا ايلار بويى قويىلعاندا ادام تولىپ وتىرعانىن كوردىك.
ءبىر كۇندىك قانا كۇشى بار رەپورتاجدى ونداعان جىلدار بويىنا جەتەر قۋاتى بار كوركەم تۋىندىعا اينالدىرۋ تەك شەرحان مۇرتازانىڭ قولىنان كەلدى.
«شايقاستىڭ» شەبى مەن شەگى
ەندى بىرەر مينۋتتان كەيىن تۇسكى تاماق ۋاقىتىندا ءوزىمىز سياقتى ءبولىم مەڭگەرۋشىسى، القا مۇشەسى، اتى جەر جاراتىن فەلەتونشى نۇري ءمۇفتاح اعامىزدىڭ كەشەگى شاحمات تاقتاسىندا قويعان ماتىنىڭ ەسەسىن قالاي قايتارۋدى قيالداپ وتىرعانبىز.
بۇرىن الدىنا شاقىراتىن باس رەداكتور كابينەتىمىزگە كىرىپ كەلگەنى. ساسقالاقتاپ اتىپ تۇردىق. شەرحان مۇرتازانىڭ قولىندا ءداۋ كونۆەرت بار.
- ءما، سەنىڭ ماقالاڭا مارشال يازوۆتىڭ جاۋابى.
ءماسساعان. ءوزى اكەلىپ بەرەتىندەي ءجونى بار ەكەن. «ەگەمەن قازاقستان» جەتپىس جىلدىق تاريحىندا جازىلعان قاي ماقالاعا ك س ر و قورعانىس مينيسترىنەن جاۋاپ الىپ كورىپ ەدى؟ «ايدى اسپانعا شىعاردى» دەگەن وسى.
- جاقسىلاپ اۋدارىپ، بۇگىن بەتتەلىپ جاتقان نومىرگە سالعىز، - دەپ بۇيىردى دا، باس رەداكتور تۇسكى تاماعىنا كەتتى. ءبىز مارشال يازوۆتىڭ جاۋابىن ءبىر وقىپ شىقتىق. ءمۇفتاحقا مات قويۋ جايىنا قالدى. ك س ر و قورعانىس ءمينيسترىنىڭ وزىنە شاح بەرىپ جاتقان جوقپىز با؟
سول زاماندا قازاق جاستارىنىڭ كەڭەس وداعى ارمياسىنان قاشۋى ەتەك الدى. بۇل - بارلىق ۇلتتىق ايماقتاردان اسكەرگە بارعان بالالاردىڭ باسىنا تۇسكەن اۋىر جاعداي. كەڭەس وداعىنىڭ كەنەۋى كەتكەندە اسكەرى قوجىرادى. الىمجەتتىك جاپپاي كورىنىس بەردى. بۇرىنعى جاي الىمجەتتىك ەمەس، شوۆينيستىك پيعىلداعى(ۇلى ۇلتشىلدىق - رەد.) ارەكەتتەرگە اينالدى.
اننان- مۇننان قاشىپ كەلگەندەر جايىندا جەكەلەگەن ماقالالار جاريالاپ جۇردىك. ءبىر كۇنى «قۋىرداقتىڭ كوكەسىن تۇيە سويعاندا كورەسىڭنىڭ» ءوزى بولدى. ماسكەۋ تۇبىنەن جيىرما شاقتى بالا بىردەن قاشىپ كەلىپتى.
جانە باسقا ەشقايدا بارماي، ءبىزدىڭ رەداكسيا عيماراتىنىڭ ءبىرىنشى قاباتىن پانالادى. دەرەۋ ماقالا جازدىق. تاماقتاندىردىق. جۋىندىردىق. اتا-انالارىن جينادىق. جوعارى جاقتان، اسكەري كوميسسارياتتان وكىلدەر كەلدى. بالالار اسكەري بولىمگە بارۋدان ءۇزىلدى- كەسىلدى باس تارتتى. ەندى جوعارى جاقتىڭ شەشىمىمەن ماسكەۋگە ارنايى كوميسسيا اتتاناتىن بولدى. پرەزيدەنت پەن مينيسترلەر كابينەتى اپپاراتى قورعانىس ءبولىمىنىڭ، رەسپۋبليكالىق اسكەري كوميسسارياتتىڭ، جاستار وداعىنىڭ، ارداگەرلەر ۇيىمىنىڭ وكىلدەرىنەن تۇرادى. اراسىنا شەرحان مۇرتازا اتتانداپ وتىرىپ ءبىزدى قوسقىزىپتى. كوميسسيانى سول تۇستا مەملەكەتتىك كەڭەسشى دەگەن لاۋازىمى بار يۋري حيترين باسقاردى.
تۋرا ماسكەۋ اۋە شابۋىلىنان قورعانۋ اسكەري وكرۋگى قولباسشىسىنىڭ كابينەتىنە كىردىك. حيترين قازاق بالالارىنىڭ مۇددەسىن ورشەلەنە قورعاپ، قولباسشىنىڭ تابانىنا تاپتاتپادى. ودان كۋرسكىدەگى اسكەري بولىمدە بولدىق. ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەزىندە ءوزىمىزدىڭ اتامىز ولجايدىڭ نەمىس مارشالى گۋدەرياننىڭ تانكىلەرىن زەڭبىرەكپەن اتقان شەپتەرىن كورگەنىمىز جەكە جىر. ال مىنا شايقاستىڭ ءجونى بولەك.
سودان نە كەرەك، قايتىپ كەلە سالا ەتەكتەي ماقالا جازدىق. «كۋرسك يىنىندەگى بۇل قاي شايقاس؟». ءوزىمىزدىڭ گازەتكە شىققان بەتىن جانە سول تۇستا «كازاحستانسكايا پراۆدا» گازەتىندە قىزمەت ىستەيتىن دوسىمىز تاكۋرا جاقسىباي اۋدارىپ بەرگەن ورىسشا نۇسقاسىن باس رەداكتور شەرحان مۇرتازانىڭ اتىنان جازىلعان رەسمي حاتپەن بىرگە ك س ر و قورعانىس مينيسترلىگىنە سالىپ جىبەرگەنبىز. مىناۋ سونىڭ جاۋابى.
نە كەرەك، ءوز قولباسشىمىز شەر-اعاڭنىڭ قايراۋىنىڭ ارقاسىندا قورعانىس مينيسترىنە قايمىقپاي سەرمەلگەن قىلىش بولدىق-اۋ. سونشا ەڭبەگىمىزگە قاراماي، ءبىزدى مۇسىركەمەي مات قويا بەرەتىن نۇري اعا ءمۇفتاحتى دا ساعىنامىز. تەك كوڭىلگە مەدەۋ بولارى - ول جىلداردىڭ ارمانى جوق، ۇلت قامى ءۇشىن شايقاستىڭ شەبى مەن شەگىندە اتويلاپ ءوتىپپىز.
«كەربابايدىڭ» كەر مارالى مەن كەر مالايى
تابيعاتى تۇيەقۇس سىندى ۇشا المايتىن گازەت رەتىندەگى بەينەسى قالىپتاسقان «ەگەمەن قازاقستاننىڭ» ارنايى ءتىلشىسى رەتىندە رەسەيدىڭ ومبى وبلىسىنان ورالىپ، باس رەداكتوردىڭ الدىندا ەسەپ بەرىپ وتىرعانبىز.
«شەتتەگى قازاقتاردى تۇگەندەۋىمىز كەرەك» دەپ ارنايى تاپسىرما بەرگەن. ءبىزدىڭ ءبولىم «الىستا جۇرگەن اعايىن» دەگەن ايدار اشقان. العاش حاليفا التايدى جازدىق. «ەت-جۇرەك ەلجىرەيدى ەل دەگەندە». ودان ميۋنحەندە موتور جاساۋ زاۋىتىندا ىستەيتىن حابي سۇمەردى جازدىق.
«ادام كەۋدەسىندەگى الىپ قوزعاعىش». موڭعولياداعى قازاق تاريحشىسى يسلام قابىش ۇلىن جازدىق. «بويىندا بالاۋسا ءيىسى بايولكەنىڭ». مۇستافا وزتۇرىكتىڭ تابانى بابالار جەرىنە تيگەن كۇننىڭ ەرتەڭىندە ءبىزدىڭ ماقالا جالاۋلاپ تۇردى. «تاەكۆون-دو ءتاڭىرى». ءبىزدىڭ «ەگەمەن» جەكسەنبىدە شىعىپ كەتكەن، باسقا گازەتتەر كەلەر اپتانىڭ سارسەنبىسىندە ونى تانىستىرىپ، «سۇيىنشىلەپ» جاتتى. ءدىن تانۋشى مۇرتازا بۇلۇتايدى جازدىق. «مۇرتازا دەيتىن مۇسىلمان». تاقىرىبىمىزدى وقىعان ساتتە شەر-اعانىڭ قاباعىن ادەيى باققانبىز. قاستارى تارازىنىڭ تاباقتارىنداي تەڭسەلىپ بارىپ، تەڭەسكەن ساتتە تاقىرىپتى وزگەرتپەي قول قويىپ بەرگەن.
قايسى ءبىرىن ايتىپ تاۋىسقاندايسىڭ. ەگەمەندىك جىلدارى باستالعاندا ەل ءۇشىن ەتكەن قىزمەت ويدا قالعان با؟ مىنالار قاداۋ- قاداۋ تۇستارى. وندا دا كەيىپكەرلەردىڭ مىقتىلىعىنان ويدا قالعان- اۋ.
شەتەلدەگى قازاقتاردى ىزدەي باردىق. شەر-اعاڭ ءوزى باس بولىپ تۇركيانىڭ، يراننىڭ قازاقتارىن جازدى. ءبىز ا ق ش ساپارىنان سوڭ «كەبەنەك كيگەن كۇنتۋعاندى» جارياعا شىعاردىق. «لوندوننىڭ قايماعى مەن قاسپاعى». «ءپارانجاسىز پاكستان». «قارابۇعاز قازاقتارى». «بارعان جەرىڭ - بالقانتاۋ». ماقالا تاقىرىپتارى ءبارىن ايعاقتاپ تۇر.
سونداي ساپاردىڭ ءبىرى رەسەيدىڭ ومبى وبلىسىنا ارنالعان. شەر-اعاڭ ارنايى جىبەرگەن. قوشكە كەمەڭگەروۆتىڭ ۇرپاعى نارتايدان باستاپ قانشاما تۇلعانى تاۋىپ ەدىك. سۋرەتشىسى بار، عالىمى بار، اقىنى بار - قازاق ءۇشىن شىرىلداعان قانداستارىمىزدى جولىقتىردىق. ءبىزدى الىپ جۇرگەن ءۇش اعايىندى جىگىت شە! اتتارىنىڭ ءوزى نەگە تۇرادى: جالەلەددين، جامالاددين، جاۋھاراددين!
اينالا ون قاباتتى بيىك ۇيلەر ورتاسىندا قىستى كۇنى قىسىراق ۇستاپ قىمىز ءىشىپ وتىرۋدى ەرلىك دەمەي، نە دەر ەدىڭىز! توقسانىنشى جىلدار باسىندا ەلدەگى قازاقتار ورازا، اۋىزاشارعا ۇيرەنە الماي جاتقاندا اينا جەڭگەي بەرگەن اۋىزاشاردىڭ ءوزى ءبىر ماقالانىڭ جۇگى بولاتىن. سونشاما اسەر. ەندى، مىنە، قايتا ورالىپ، نە جازارىمىزدى بايانداپ جاتىرمىز.
ساباقتاپ جاتقان ءسوزىمىزدى ءبىر تۇستا باس رەداكتور ءۇزىپ جىبەرگەن. ءسىرا، اپتىعا ايتقانىمىزدان گورى كوسىلە جازعانىمىز اناعۇرلىم جاتىق شىعارىن ءبىلىپ العان.
- باياعىدا تۇرىكمەننىڭ جازۋشىسى بەردى كەربابايەۆ قازان قالاسىنا بارىپتى، - دەگەن شەر-اعاڭ. - سودان ول اۋناپ-قۋناپ ەلىنە قايتقاندا تاتار اراسىندا مىناداي ولەڭ قالىپتى.
وسىنى ايتىپ، ءسال كىدىرىس جاساپ كۇلىپ الدى دا، تاماعىن كەنەگەن:
قازانعا كەلدى كەرباباي،
سرازۋ دەدى «قىز داۆاي».
قازاننان كەتتى كەرباباي،
ارتىندا قالدى ءبىر مالاي.
قالاي؟
ءبىز دە كۇلدىك. «مالاي» - تاتارشا «بالا» دەگەن ءسوز. سول كۇلگەن قالپىمىزدا ءۇش نومىرگە سوزىلعان وچەركتى ءبىر دەممەن جازىپ تاستادىق. سول كۇلگەن قالپىمىزدا تاعى قانشاما ماقالانىڭ باسىن قايىردىق. بىردەڭە جازاردا وسى شۋماق تۋرا شەر-اعاڭنىڭ داۋىسىمەن ميىمىزدا كۇيتاباق سياقتى اينالا قويادى. ءبىر كۇلىپ الامىز، بولدى، ماقالا جازۋدا ەش قينالمايمىز. توگىلەدى دە تۇرادى.
حوش، «شەتتەگى قازاقتاردى تۇگەندەپ بولعان سوڭ تۇرىكمەن مەن تاتاردى ايتپاعاندا، التايدان ياكۋت- ساحاعا دەيىن جازىپ كەلەسىڭ» دەپ ەدى. باسىن باستادىق. «ەنەسايدى ەمگەن ەل» دەپ حاكاس ۇلتىنا ءبىر وچەرك، «ون سان نوعاي. ول قايدا؟» دەپ نوعاي ۇلتىنا ءبىر وچەرك ارنادىق. اتتەڭ، ودان كەيىن جوعارى جاق شەر-اعاڭنىڭ ءوزىن قايتا قۇرىلعان تەلەراديو كومپانياسىنا پرەزيدەنت ەتىپ جىبەرگەن. ءبىز بولساق مۇز داۋىرىنەن كەيىنگى كەڭشىلىككە شىققان قازاق باسپا سوزىندە قالا بەرگەنبىز.
قاينار ولجاي
