بەيىت باسىنداعى بەلگى
«ەرتەڭ، - دەدى ول كىسى، - مۇقاڭنىڭ پانفيلوۆ پەن شەۆچەنكو كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىنداعى ۇيىنە كەل. اقىننىڭ زيراتى باسىنا قويىلاتىن بەلگىتاس دايىن بولىپتى. كەڭسايعا بارار الدىندا لاشىن اپاي توقتارباي، بەكسۇلتان اعاڭ بار ءبارىمىزدى ۇيگە كىرىپ شىعىڭدار دەيدى. كەشىكپەگىن. جاراي ما؟»
ەرتەسىندە ساعات 9-داردا ايتقان جەرگە جينالدىق. بيۋست الماتى كوركەمسۋرەت ۋچيليشەسىنىڭ شەبەرحاناسىندا ەكەن. ءۇي يەلەرى مەن اعالارىمىز: «ءبىز ءوزارا اقىلداسىپ بولعانشا، ونى مۇندا الىپ كەلىڭدەر»، - دەدى. وسىنداي ۇيعارىمنان كەيىن ەسىك الدىنداعى جەدەل جاردەم سياقتى ماشيناعا ءمىنىپ، ءمۇسىندى جاساعان سۋرەتشى- سكۋلپتور جىگىتتىڭ باستاۋىمەن احۋ عيماراتىنا باردىق.
ونداعى شەبەرحانادان العاش رەت اقىننىڭ بەيىتى باسىنا قويىلاتىن بيۋستتى كوردىك. گيپستەن جاسالعان ونى جوعارىداعى سانيتارلىق كولىككە تيەپ، اقىننىڭ ءۇيىنىڭ الدىنا كەلدىك. سول جەردە ۇلكەندەر باستاعان توپ ناعيمان اجەمىزدى قولتىقتاپ، ماشيناداعى مۇسىنگە بەتتەدى.
ول ۋاقىتتا اپايدىڭ كوزى كورۋدەن قالعان-دى.
قارت انا ساۋساقتارىمەن اقىننىڭ تاس بەينەسىن ىزدەدى. سوسىن ونى ايالاي سيپاپ، كوڭىلى بوسادى. ...ساعات 11-دەن اسا بەرە كەڭسايعا كەلگەنىمىز ەسىمدە. ارتىمىزدان ىلە-شالا ۇلكەن جۇك ماشيناسى دا جەتتى. وعان بيۋست قويىلاتىن تۇعىرتاس تيەلگەن ەكەن. كوز ولشەمىمىزگە سالىپ قاراپ تۇرمىز. مۇقاڭنىڭ بەيىتى مەن زيراتتاعى قارا جول جيەگىنىڭ اراسى 150 مەتردەي جەر سياقتى. ءىشى قۋىس گيپس بيۋستتى ءۇش ادام قاۋمالاي كوتەرىپ، ورناتاتىن تۇسقا وڭاي جەتكىزگەنىمىزبەن، جۇك ماشيناسىنداعى گرانيت تۇعىرتاستى ءتۇسىرۋ مەن اپارۋ وتە قيىن بولدى.
تەمىر سۇيمەندەرمەن دەمەي جىلجىتايىق دەسەك، ەكى جاعى جىپ-جىلتىر بوپ وڭدەلگەن تاس قىرلارى مەن قاسبەتتەگى جازۋ ءبۇلىنۋى مۇمكىن. بەكسۇلتان، باققوجا، جامبىلبەك اعالار جانە پولكوۆنيك شەنىندەگى بەيتانىس اسكەري ادام ءوزارا اقىلداسا كەلىپ، تۇعىرتاستى تۋريستەردىڭ قونالقالىق شاتىرى ما، الدە سۋلىق شينەل مە، ايتەۋىر سونداي ءبىر كەنەپكە وراپ، ارقانمەن العا تارتۋعا شەشىم قابىلدادى. تۇعىرتاس وتە اۋىر. ءبىر مەتردەي جەرگە سۇيرەتىپ بارىپ ءبىر توقتايمىز. تاعى دا ءبىر مەترگە جۋىق جىلجىتىپ، قايتا دامىلدايمىز. كۇن بولسا شىجىپ تۇر. ءوستىپ وتىرىپ زيرات ورتاسىنداعى 150 مەتر جەردى ءۇش ساعات جۇرگەنىمىز بار.
كەلسەك، مۇقاڭنىڭ ءىنىسى توقتاربايدىڭ ۇيىمداستىرۋى بويىنشا اقىننىڭ ۇلكەن ۇلى جۇلدىز ەكى جولداسىمەن سەمەنت لاي ازىرلەپ، ونىمەن قورشاۋ دىڭگەكتەرىنىڭ ءتۇبىن بەكىتىپ جاتىر ەكەن. پوستامەنتتەگى تەمىر شىنجىرلار ماسكەۋدەگى ا. پۋشكين ەسكەرتكىشىنىڭ اينالاسىنداعى كورىنىستى كوزگە ەلەستەتكەندەي.
ساۋلەتشى مىنا ۇلگىنى سوعان ەلىكتەپ الدى ما ەكەن دەگەن وي كەلدى ونى كورگەندە. ءسال دامىلداپ العان سوڭ ءبارىمىز جابىلىپ ءجۇرىپ، تۇعىرتاستى تىكتەۋگە كىرىستىك. سودان سوڭ وعان كەۋدەمۇسىن - بيۋستتى ورناتتىق.
بىزبەن بىرگە جۇرگەن سۋرەتشى- سكۋلپتوردىڭ ايتۋىنشا ەسكەرتكىشتى بەكىتكەن سەمەنت پەن اسبەستىڭ قاتۋى ءۇشىن ەكى ساعات ۋاقىت كەرەك ەكەن. بەيىت باسىنداعى كۇرەك، شەلەك، باسقا دا زاتتاردى جيناستىرىپ ءجۇرىپ، مىنە، سول ۋاقىتتى توستىق. ساعات كەشكى 5-تەن اسا بەرگەندە ءمۇسىنشى جىگىتتىڭ: «ءبىتتى. ءبارى دۇرىس»، - دەگەن داۋسى ەستىلدى.
مۇنى قۇلاعى شالعان اقىننىڭ ءىنىسى توقتارباي اعا ەسكەرتكىش ماڭايىن اسىقپاي كورىپ شىقتى. ءسويتتى دە كوڭىلى تولقىپ تۇرىپ بارىمىزگە راحمەت ايتتى.
بۇل جەردە ءبارىمىز دەپ وتىرعانىمىز: كەيىن مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتتارى اتانعان جازۋشىلار بەكسۇلتان نۇرجەكە مەن باققوجا مۇقاي، اقىن ومىرگە كەلگەن نارىنقول ءوڭىرىنىڭ تۋماسى، سول كەزدە الماتىدا ەكسپەديتور- جابدىقتاۋشى بولىپ جۇمىس ىستەپ جۇرگەن جامبىلبەك نۇرداۋلەتوۆ جانە اتى-ءجونىن ءبىز بىلمەيتىن پولكوۆنيك اعاي بولاتىن. بىردە جەرلەس ارىپتەستەرىم رىسبەك سارسەنباي مەن باتىق ءماجيت ۇلىنا جوعارىداعى اڭگىمەنى ايتقانىمدا: «ول بەيتانىس اسكەري ادام اقىننىڭ تۋىسى، كەيىن سەمەيگە اۋىسىپ، گەنەرال- مايور شەنىندە وتستاۆكاعا شىققان ءابدىقايىم يسابايەۆ اعا عوي»، - دەدى.
مۇنى مۇقاڭنىڭ ۇلى جۇلدىز دا سولاي دەپ راستادى. ءسوز ورايىندا اقىن مۇقاعالي ماقاتايەۆتىڭ بەيىتى باسىندا ورناتىلعان بەلگىنىڭ اۆتورى تۋرالى از-كەم اڭگىمە ايتساق دەيمىز. تۇعىرتاستى ورناتىپ بولىپ دەمالىپ وتىرعانىمىزدا، ءبىر-بىرىمىزدەن ءجون سۇراسقانبىز. سوندا ول ءوزىن قىسقاشا تانىستىرعانى بار.
ۇمىتپاسام 1947 -جىلى ومىرگە كەلدىم دەگەن سياقتى. اتى - ەلامان. فاميلياسى - قاسىمبايەۆ. تۇركىستاندا تۋىپتى. ماسكەۋ مەن لەنينگرادتاعى ءيا سۋريكوۆ، ءيا رەپين اتىنداعى ما ەكەن، جوق الدە لۆوۆتاعى جوعارى كاسىپتىك كوركەمسۋرەت ۋچيليشەسى مە، ايتەۋىر سول جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ بىرەۋىن بىتىرگەن. بۇل جەردە اتالمىش وقۋ ورىندارىنىڭ ءبارىنىڭ اتىن ايتىپ، وتىرعانىمىز ءمۇسىنشىنىڭ زايىبى، باشقۇرت قىزى دا سۋرەتشى ەدى. ءسوز اراسىندا ول ونى دا تانىستىرىپ، جارىنىڭ رەسەي نە ۋكراينادا وقىعانىن ايتقان.
ەلامان شالت قيمىلدى، تەز اشۋلاناتىن، مىنەزى شالكەس جان ەدى. ءسال نارسەگە ابىرجىپ، كۇيگەلەكتەنىپ رەنجىگەنىنە نەمەسە اياق استىنان قۋانىپ، جادىراپ سالا بەرەتىنىنە سول كەزدە بىزدەر تۇسىنىستىكپەن قاراعانبىز. ويتكەنى ول سۋرەتشى، ءوز الەمىمەن ءومىر سۇرەتىن، وزگەشە بولمىس-بىتىمگە يە شىعارماشىلىق ادامى عوي. ال ونداي تالانت يەلەرىندە بىلايعى جۇرت كوپ تۇسىنە بەرمەيتىن مىنەز-قۇلىقتار بولاتىنى تابيعي جاعداي.
ءسوز سوڭىندا وسى ماقالامەن بىرگە بەرىلىپ وتىرعان سۋرەت تۋرالى دا ءبىر-ەكى اۋىز ءسوز ايتا كەتەيىك. اقىن بەيىتى باسىنداعى بەلگى ورناتىلعان سوڭ 1977 -جىلعى شىلدە، تامىز ايلارىنىڭ بىرىندە «لەنينشىل جاس» گازەتىنىڭ ءفوتوتىلشىسى الاشىباي ەسماعامبەتوۆ تۇعىرتاستاعى كەۋدە ءمۇسىندى «قازاق ادەبيەتىنىڭ» تاپسىرماسىمەن رەداكسياعا ءتۇسىرىپ اكەلگەن. بۇل ءراسىمنىڭ سەكرەتاريات بولمەسىندەگى ارتىق داناسىن سول كەزدەرى جاستار باسىلىمىندا جۇمىس ىستەيتىن وسى جولدار اۆتورى سوندا وزىنە ساقتاۋعا الىپ قويعان بولاتىن. ارادا 40 جىل وتكەندە، ونى وقىرماندارعا ۇسىنۋدى ءجون كوردىك.
جانبولات اۋپبايەۆ، استانا
