ادام دەنەسى مەن جىنىسىنىڭ پايدا بولۋى

استانا. قازاقپارات - جاراتىلىستىڭ كەرەمەتى بولعان ادام دەنەسى قالاي پايدا بولادى؟

ەركەكتىڭ سپەرما كلەتكاسى مەن ايەلدىڭ جۇمىرقاسىنىڭ كلەتكالارى قاي جەردە جانە قالاي ازىرلەنىپ، بۇلار قالاي تابىسادى؟

بيولوگيا مەن مەديتسينا عىلىمى وسى سۇراقتارعا بەلگىلى ءبىر دارەجەدە تۇسىنىكتەمە بەرەدى. ەندى ادام جاراتىلىسىنىڭ ەڭ كىشكەنە ىرگەتاسى بولىپ سانالاتىن كلەتكالاردان باستاپ وسى ۇلكەن جاراتىلىستىڭ پايدا بولۋىن تۇسىندىرۋگە تىرىسىپ كورەيىك.

قازىرگى تاڭدا مەديتسينا عىلىمىنىڭ ايتۋى بويىنشا، ادام دەنەسىنىڭ نەگىزگى ىرگەتاسى بولىپ سانالاتىن ەركەكتىڭ سپەرما كلەتكاسى مەن ۇرعاشى جۇمىرتقا كلەتكاسىنىڭ نەگىزى اكە- شەشەمىزدىڭ جىنىستىق مۇشەلەرىنە، ولار انالارىنىڭ قۇرساعىندا التى اپتالىق كەزىندە ورنالاستىرىلا باستايدى. ۇلكەن ءومىر جوسپارىن ارقالاعان سپەرما مەن جۇمىرتقا كلەتكالارى العاش رەت قوسىلعان كەزدەرىندە تەك ميكروسكوپپەن عانا كورىنەتىندەي دارەجەدە ءبىر كلەتكا پايدا بولادى. كىشكەنتاي توزاڭداي عانا وسى جالعىز كلەتكا، ودان كەيىن ميلليون رەت ءبولىنىپ دامىپ، وزىنەن ەڭ ازىندا 25-30 مىڭ ەسە، بالكىم ودان دا ۇلكەيىپ ادام بەينەسىنە كەلەدى.

ادام كلەتكاسىنىڭ تۇقىمىندا 46 حروموسوم بولادى. بۇلار 23 جۇپ قۇرايتىنداي ەكىدەن تىزىلگەن. ءاربىر جۇپتىڭ بىرەۋى انادان، ەكىنشىسى اكەدەن كەلەدى. سول سەبەپتى اكە مەن شەشەدەن گەن ارقىلى وتكەن ەرەكشەلىكتەر، ادامنىڭ تىرناعىنىڭ ۇشىنان باستاپ شاشىنا دەيىن بارلىق كلەتكالارىنا ءوتىپ، الدىن الا بەلگىلەنىپ قويىلعان.

ادام دەنەسىندەگى كلەتكالار ءبولىنۋ جولىمەن كوبەيەدى. بۇل ەكى ءتۇرلى بولادى: ميتوز جانە مايوز بولىنۋلەر. ميتوز بولىنۋدە كلەتكا تەڭ قاسيەتكە يە تاعى 46 حروموسومدىق ەكى ەگىز كلەتكاعا اينالادى. كلەتكانىڭ ءبولىنۋى ەڭ جوعارعى تەحنولوگيامەن جابدىقتالعان حيميا لابوراتورياسىنىڭ جۇمىسى سياقتى جۇمىسپەن ىسكە اسادى. ماسەلەن، كلەتكانىڭ بولىنۋىندە، جانسىز زاتتاردىڭ ەڭ كىشكەنتاي شيكىزاتى بولىپ سانالاتىن 20-30 ءتۇرلى «اتوم» قولدانىلادى. وسى اتومداردىڭ شامامەن ءجۇز تريلليون داناسى كلەتكا ىشىنە الىنىپ، كلەتكا فابريكاسىندا وڭدەلىپ ۇلكەن مولەكۋلالاردى قۇرايدى. سوسىن وسى مولەكۋلالاردان كلەتكاعا قاجەتتى مۇشەلەر جاسالىنادى. انا كلەتكانىڭ ىشىندەگى 46 حروموسوم بىردەي سينتەز ەتىلەدى. ناتيجەسىندە، وزىمەن بىردەي ەكى كلەتكا تۋدىرادى.

بيولوگيالىق تۇرعىدان جاندى بولىپ سانالاتىن ءبىر كلەتكانىڭ، ءوزى سياقتى ءبىر كلەتكانى 100 تريلليون جانسىز اتوم بولشەكتەرىنەن تۇرعىزۋى تاماشا وقيعا. ءبىر ادامنىڭ دەنەسىندە شامامەن 100 تريلليون كلەتكا بولعانىنا قاراعاندا، تاماق ارقىلى دەنەگە كىرگەن تريلليونداعان جانسىز اتومدارعا كلەتكا ىشىلىك سينتەز ارقىلى جانداندىرىلاتىندىعى بايقالادى. ەر مەن ايەلدىڭ باليعات شاعىنا دەيىن جىنىستىق كلەتكالارى دا جوعارىدا ايتىلعانداي بولىنۋگە ۇشىرايدى.

باليعاتقا تولعان كەزدەن باستاپ ەر مەن ايەلدە تەك جىنىستىق كلەتكالارى ەرەكشە بولىنە باستايدى. «مايوز» ءبولىنۋ دەپ اتالاتىن بۇل بولىنۋدە نەگىزگى كلەتكا ەكىگە بولىنگەن كەزدە حروموسوم سانى ەكىگە ازايادى. وسىلايشا ەركەكتىڭ سپەرماسى مەن ايەلدىڭ جۇمىرتقاسى 23 حروموسومدىق بالا كلەتكانى قۇراپ كوبەيەدى.

ءبىر المانىڭ ەكى بولشەگى سياقتى جارتى كلەتكا تۇرىندەگى جانە كەم بولعان اتالىق جانە انالىق كلەتكالار ۇرىقتانعاننان كەيىن تاعى 46 حروموسومدىق انا كلەتكانى قۇرايدى. بۇل زيگوتا دەپ اتالاتىن ۇرىقتانعان جۇمىرتقا كلەتكاسى ادامنىڭ نەگىزىن قۇرايدى.

تۋاتىن بالانىڭ ۇل نەمەسە قىز بولۋى دا عىلىم تۇسىندىرە المايتىن، اللاھ تاعالانىڭ ەركىندەگى نارسە. «اللاھ قالاعانىنا قىز بالا، قالاعانىنا ۇل بالالاردى بەرەدى. نەمەسە ولاردى، ءارى ۇل ءارى قىز بالا رەتىندە قوستان بەرەدى. قالاعانىن بەدەۋ ەتەدى. ول بارلىق نارسەنى ءبىلۋشى جانە بارلىق نارسەگە كۇشى جەتۋشى» دەلىنەدى قۇران اياتىندا («شۋرا» سۇرەسى، 49-50).

انا قۇرساعىندا جىنىستىڭ پايدا بولۋى بىلاي ىسكە اسادى. ەركەك سپەرماسىنىڭ انا كلەتكاسىندا 44+ХҮ=46 حروموسوم بولادى. كامەلەتكە تولعان شاعىنان باستالاتىن «مايوز» ءبولىنۋ ارقىلى وسى انا كلەتكادان 22+Ү=23 حروموسومدىق اتالىق قابىلەتكە يە سپەرما كلەتكاسىن قۇرايدى. ايەلدەگى جۇمىرتقا انا كلەتكاسىنىڭ كامەلەت شاعىنان باستاپ «مايوز» ءبولىنۋدىڭ ناتيجەسىندە ۇنەمى 22+Х=23 حروموسومدىق انالىق قابىلەتكە يە ەكى جۇمىرتقا كلەتكاسى پايدا بولادى. اقىرى سپەرما مەن جۇمىرتقا كلەتكاسىنىڭ بىرىگۋىنەن 46 حروموسومدىق نە اتالىق قابىلەتتەگى نەمەسە انالىق قابىلەتتەگى زيگوتا قۇرالادى.

ايەلدىڭ قۇرساعىندا پايدا بولعان زيگوتانىڭ دامىپ، ادام پايدا بولاتىندىعىن جوعارىدا ايتقان بولاتىنبىز. مەديتسينا عىلىمى ەركەك سپەرما كلەتكاسىندا اتالىق جانە انالىق (ياعني X جانە V) قابىلەتى، ايەلدىڭ جۇمىرتقا كلەتكاسىندا بولسا تەك انالىق قابىلەتى (X) بولاتىندىعىن 40 جىل بۇرىن عانا انىقتاعان بولاتىن. الايدا اللاھ تاعالا تومەندەگى اياتتا مۇنى 6- عاسىردا بايانداعان: «اللاھ سپەرمادان (ەركەكتىڭ ۇرىعىنان) ەكى جۇپتى، ەر مەن ايەلدى جاراتتى» («قيامەت» سۇرەسى، 39).

ايەل ەتەككىرىنەن تازارعان سوڭ شامامەن ون كۇننەن كەيىن بوساتقان ۇرىقتانۋعا قولايلى ءبىر عانا جۇمىرتقا كلەتكاسىنا قارسى، ەركەكتىڭ سپەرماسىندا 200-300 ميلليوننىڭ اراسىندا سپەرما كلەتكاسى بولاتىندىعى بەلگىلى. وسى سپەرمادان جۇمىرتقا كلەتكاسىنا تەك 500 بەن 1000 دايى عانا جەتىپ، بىرەۋى عانا جۇمىرتقانى ۇرىقتاندىرادى. سپەرمانىڭ سانى 50 دەن تومەن تۇسكەن كەزدە بەلسىزدىك تۋرالى ايتۋعا بولادى.

ەكىنشى جاعىنان، سپەرما كلەتكاسى، ايەلدىڭ انالىق جۇمىرتقاسىنا جەتكەن سوڭ، جۇمىرتقا كلەتكاسى «فەرتيليزين» وسىعان قارسى سپەرما كلەتكاسى «انتيفەرتيليزين» دەپ اتالاتىن ءبىر زات ءبولىپ شىعارادى. ەگەر وسى ەكى زات سايكەسە السا، سپەرما كلەتكاسى جۇمىرتقانىڭ بەتىنە جابىسا الادى. ايتپەسە ولاردىڭ جابىسۋى جانە بالانىڭ بولۋى مۇمكىن بولمايدى. بۇل، ءارتۇرلى تۇرگە ءتان سپەرما كلەتكاسىنىڭ جۇمىرتقا كلەتكاسىنا جاقىنداۋىنىڭ الدىن الۋ جانە ءتۇردىڭ بۇزىلۋىنىڭ الدىن الۋ ءۇشىن ماڭىزدى شارا. سوندىقتان دا ءار ءتۇرلى تۇرگە جاتاتىن مايمىلدان ادامعا نەمەسە ادامنان مايمىل تۇرىنە ءوتۋ بيولوگيالىق تۇرعىدان مۇمكىن ەمەس.

باقىتجان وتكەلبايەۆ