قۇراندا تۇيە تۋرالى عاجاپ مىسال ايتىلعان
اللا تاعالا «عاشيا» سۇرەسىنىڭ 17-اياتىندا تۇيەگە مىسال كەلتىرە وتىرىپ بىلاي دەگەن: «ولار تۇيەنىڭ قالاي جاراتىلعانىنا قارامايدى ما؟». نەگە جاراتۋشى اللا بىزدەردى تۇيەگە قاراۋعا شاقىرادى؟ بۇنىڭ سىرى نەدە؟ بۇل سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن ءبىز الدىمەن تۇيەنىڭ جاراتىلىسىنا زەر سالايىق، دەپ جازادى kazislam.kz.
تۇيە ءوز تابيعاتىنان كۇندىز نە تۇندە كوزى جاقسى كورۋ ءۇشىن ونىڭ ارنايى كىرپىكتەرى ۇزىن بولىپ جاراتىلعان. سونىمەن قاتار، تۇيەنىڭ تىنىس الۋ مۇشەلەرى دە ەرەكشە. ونىڭ مۇرىنى ارقىلى سىرتتان كىرگەن ىستىق اۋا سىرتقا سالقىن بولىپ شىعادى. بۇل تۇيەنىڭ ىستىق اۋا- رايىنا شىدامدى ەتەدى ءارى ونىڭ ىشكى قۇرىلىسىندا اۋاباپتاعىش سەكىلدى اعزا جۇمىس جاسايتىنىن كورسەتەدى. ال تۇيەنىڭ تەرىسى وزگە جانۋارلارعا قاراعاندا قالىڭ بولىپ كەلەدى. تەرىنىڭ مۇنداي قالىڭدىعى تۇيەنى ءشولدىڭ اپتاپتى ىستىعىنان ساقتايدى ەكەن. بۇعان قوسا، تۇيەنىڭ اۋىزىندا 34 ەرەكشە ءتىسى بار. مۇنداي تىستەر ءوز كەزەگىندە جانتاق سەكىلدى ينەسى بار تىكەن تەكتەس شوپتەردى ەشقانداي قيىندىقسىز شايناۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى.
سونداي- اق، تۇيە جاراتىلىسى باسقا سيىر، جىلقى سەكىلدى جانۋارلارعا قاراعاندا ونىڭ اسقازانى تاماقتى تەز قورىتپاي، ءبىراز ساقتاپ تۇرۋعا بەيىمدەلگەن. سۋدىڭ ءوزىن ىشكەندە ارنايى سىلەكەيى ارقىلى ىلعالدىلىقتى ءبىراز كۇنگە دەيىن ۇستاپ تۇرا الاتىنداي ەتىپ ساقتاي الادى. وسىنىڭ ارقاسىندا تۇيە جانۋارى ءشولدى جەرلەرگە وتە ءتوزىمدى ءارى اشتىق پەن ءشولدى ۇزاق مەرزىمگە دەيىن كوتەرە الاتىن ەرەكشە جاراتىلىس سانالادى. تۇيەنىڭ تابانى جۇمساق ءارى ارنايى قاپشىقتارمەن قاپتالعان. تاباننىڭ جۇمساق بولۋى ول ونىڭ ءشولدى قۇمدى وڭاي باسىپ جۇرۋگە كومەك تەسەدى، ال ارنايى قاپشىقتار تاباندى ءشول ىستىعىنان قورعايدى ەكەن. جىلقى، سيىر سەكىلدى جانۋارلاردىڭ تۇياعى قاتتى بولعاندىقتان ولار ءشولدى قۇمدا ۇزاق ۋاقىت جۇرە المايدى. تۇيە ءبىر كۇندە 200 ليترگە دەيىن سۋ ىشەدى جانە ىشكەن سۋدىڭ ىلعالىن دەنەدە ساقتاپ، سۋسىز 1 اپتا بويىن ءجۇرۋ مۇمكىندىگىنە يە. ەڭ قىزىعى، تۇيە دەنەسىنەن %40 ىلعال جوعالسا دا جۇك تاسىپ جۇرە بەرەدى ەكەن، ال باسقا ءۇي جانۋارلارى دەنەسىنەن %12 ىلعال جوعالسا ءولىپ قالادى.
بۇدان بولەك، تۇيە 300 ك گ دەيىنگى جۇكتى كوتەرىپ 22 شاقىرىمعا دەيىن توقتاۋسىز جۇرە الادى. بۇل دەگەنىمىز تۇيە ناعىز تابيعات قۇبىلىسىنا بەيىمدەلگەن ءارى ادامداردىڭ كوشىپ- قونۋ كولىگىنە ارنالعان جانۋار ەكەندىگىنىڭ بەلگىسى. تۇيە 25-30 جىلعا دەيىن ءومىر سۇرەدى جانە ونىڭ دەنە قۇرىلىسىنىڭ تابيعاتقا بەيىمدىلىگى سونشا، ول وزگە ءۇي جانۋارلارى سەكىلدى كوپ اۋىرمايدى. ونىڭ دەنەسىنەن شىققان ءسۇت «س» ۆيتامينىنە تولى بولادى. ال، مۇنداي ۆيتامين سايكەسىنشە تۇيەنىڭ ءسۇتى ۇزاق بۇزىلماي ساقتالىپ تۇرۋىنا سەپتىگىن تيگىزەدى. وسى سەكىلدى ەرەكشە جاراتىلىس يەسى بولعان تۇيە جانۋارى قۇراندا ەسكەرىلۋى بەكەر ەمەس-تىن.
ەرتەدە ارابتاردىڭ ءوزى ءشولدى دالادا ءومىر سۇرگەننەن كەيىن تۇيە ولار ءۇشىن ءومىردىڭ ەڭ قاجەتتى تىرشىلىگى سانالدى. سەبەبى، تۇيە، جوعارىدا اتاپ كەتكەندەي، شولگە، اشتىققا شىدامدى، ۇزاق ساپارعا اۋىر جۇكتەردى ارقالاپ شىعا بەرەتىن ءارى ەتى مەن ءسۇتى دە قۇنارلى بولعاندىقتان ارابتاردىڭ اجىراماس ءۇي تۇلىگى رەتىندە باعالانعان. سوندىقتان بولار، اللا تاعالا قاسيەتتى قۇراندا تۇيەنى مىسال ەتكەندە ونىڭ وزگە جانۋارلاردان ەرەكشە جاراتىلعانى تۋرالى ءارى ونىڭ ادامزات ءۇشىن بارلىق جاعىنان پايداسى بار ەكەنىن ەسكەرتكەن.
جالعاس اسحات ۇلى، ءدىنتانۋشى