جاۋدىڭ بەتىن ءۇش رەت سۋ بۇركەپ قايتارعان كوتىمىلتىق جايلى نە بىلەسىز؟
العاشقى ۇشەۋىنىڭ زيراتى قىزىلوردانىڭ جەتىكولى مەن ايدارلى ەلدىمەكەندەرىنىڭ ورتاسىندا ورنالاسقان. بۇ جاققا قۇدايعا قىلىعىمەن جاققان اۋليەلەردەن شاپاعات، جاراتقاننان مەدەت سۇراپ كەلەتىن زياراتشىلاردىڭ قاراسى كوپ. ال Baq.kz اگەنتتىگىنىڭ ءتىلشىسى وسى قورىمدا ماڭگىلىك جاي تاپقان، ەل اراسىندا «كوتىمىلتىق» دەگەن لاقاپ اتپەن تانىمال ءپىرزادا قوجانىڭ كەرەمەتىن ءسوز ەتەدى.
ءمادى ديۋانا قوجانىڭ ۇرپاقتارى جەرلەنگەن كيەلى جەردىڭ توپىراعى قۇنارلى، جاسىل- جەلەك جامىلعان، مىڭ تۇپتەي الما، شيە، ورىك اعاشتارى ءوسىپ تۇر. مۇندا قارلىعاش قۇستارى دا كوپ ەكەن. تابيعاتى ءوز الدىنا ءبىر بولەك اڭگىمە، قاسيەتتى مەكەننىڭ اۋراسى ادامدى ايرىقشا رۋحاني اسەرگە بولەيدى.
ءبىزدى شىراقشى عاريفوللا ءابىلاسانوۆ جىلى قارسى الىپ، ءا دەگەننەن ەلگە رياسىز قىزمەت ەتكەن ءپىرزادا اۋليەنىڭ ءومىرى مەن حيكايالارىنان سىر شەرتتى. ونىڭ ايتۋىنشا، پ. ءمادىقوجا ۇلى دۇنيەگە كەلۋ تاريحى دا عيبراتقا تولى.
ءمادى ديۋانا قوجا قاجىلىققا بارا جاتقاندا جولاي قاراقالپاق ەلىندە ءبىر اۋقاتتى ادامنىڭ ۇيىندە قۇدايى قوناق بولادى. قويلارى تولدەيدى، ءبارىنىڭ ءتۇسى اپپاق بولىپ شىعادى. تۇندە ءۇي يەلەرى قوناق جاتقان جايدىڭ ەسىگىنەن سىعالاپ قاراسا، ونىڭ ۇستىنەن جارقىراعان ساۋلەنى كورەدى. ول ساۋلە قۇدايدىڭ نۇرى ەكەن. باي كەمپىرىمەن اقىلداسىپ، قوناعىنىڭ تەگىن ادام ەمەسىن ءبىلىپ، توعىز ۇلدىڭ ورتاسىنداعى جالعىز قىزىن ءمادى قوجاعا بەرمەكشى بولادى. وسى كەزدە تولدەردىڭ اپپاق بولۋىنىڭ سىرىن ءمادى قوجا تۇسىندىرەدى. «نيەتتەرىڭ اق ەكەن» دەيدى. ال جيىن- تويدان ورالعان قىزدىڭ باۋىرلارى: «قاڭعىپ جۇرگەن ادامعا ايداي قارىنداسىمىزدى بەرمەيمىز» دەپ شاتاق شىعارىپ، قوناقتىڭ كوزىن قۇرتپاق بولادى. مىلتىقپەن بىرنەشە رەت اتسا دا بابامىزعا وق دارىمايدى. بەيقام وتىرعان بابامىز مىنا زۇلىمدىقتى كورىپ، التاۋىن ارۋاعىمەن ءبىر- اق اتادى. تاباندا ءبارى جان تاپسىرادى. توعىز ۇلدى جەرلەگەننەن كەيىن كەمپىرگە كۇمان كەلەدى. سول ۋاقىتتا قويلارى تولدەيدى، ءبىراق ءتۇسى قارا- الا بولادى. ءۇي يەلەرى مۇنىڭ سىرىن سۇراعاندا: « ءبىرىڭىزدىڭ پەيىلىڭىز ءتۇزۋ، ەكىنشىڭىزدىڭ نيەتىڭىز بۇزىلىپ تۇر» دەگەن ەكەن. وسى ساتتە كەمپىر دە تاۋبەگە كەلەدى. ءمادى قوجا ولاردى اياپ: «توعىز ۇلىڭدى تىرىلتەيىن بە؟ الدە سولارعا تاتىرلىق ءبىر ۇل اللادان تىلەيىن بە؟ » دەپتى. سوندا ولار: «شىراعىم، ولەر بالالار ءولدى. اقىماقتىعى وزدەرىنە سور بولدى. ەندى بارىنە تاتيتىن ۇل بەر» دەپتى. بابانىڭ تىلەگى قابىل بولىپ، ۇلدى بولىپتى، بار قادىر- قاسيەتىمەن تۋىپتى. سول كەزدەگى قىزىلباستاردان (يراندىقتاردان) ەلىن قورعاعان باتىر، اۋليە، ءارى اقىل يەسى بولىپتى. بۇل - اساناس بابا ەدى. (اساناس بابا مەن ءپىرزادا بابانىڭ بەيىتى جەردىڭ ەندىگىندە ءبىر دەڭگەيدە جاتقانىمەن، قازىرگى ۋاقىتتا ەكەۋىنىڭ اراسىن جەتىكول مەن ايدارلى باعىتىنداعى تاس جول ەكىگە ءبولىپ تۇر. ءۇي يەلەرى قىزىن ءمادىقوجاعا قوسادى. سول جەردە 2-3 ايداي ايالداپ، ونان سوڭ قاجىلىق ساپارىن جالعاستىرادى.
كەتەرىندە كەمپىر مەن شالعا: « قىزىڭنىڭ بويىندا ۇل پەرزەنتىم قالدى. سىر ەلىندە بارشىن وزەنىنىڭ جاعاسىندا قوججان، قىلىش دەگەن اعالارى بار، 11-12 جاسقا كەلگەندە ىزدەپ تاپسىن» ، - دەيدى. ايى، كۇنى جەتىپ، ءمادى قوجانىڭ جارى ۇل تاۋىپ، ەرىنىڭ وسيەتى بويىنشا اتىن ءپىرزادا قويادى. 12 جاسقا كەلگەندە كەرۋەنگە ەرىپ، سىر بويىنا اعالارىن ىزدەپ شىعادى. ءپىرزادانىڭ ايتقان جەرگە جەتۋىنە ءبىر تاۋلىك قالعاندا، قوججان بابام: «اتامنىڭ ءوزى نە كوزى كەلە جاتىر، ويتكەنى ءيىسى مۇرنىمدى جارىپ بارا جاتىر» دەگەن ەكەن. وسىلايشا، باۋىرلارىمەن قاۋىشقان ءپىرزادا بابامىز سىر ەلىندە ماڭگىلىككە قالادى.
« ءپىرزادا بابامىز ءىرى دەنەلى، وتتى كوزدى، قارۋلى بولعان ەكەن. مەيىرىمدى، جومارت، ءىلىمدى جاننىڭ تالايعا شاراپاتى دا تيگەن. مەنىڭ اكەم ءالي قوجا وسى قورىمدا 25 جىلداي شىراقشى بولدى، ءتورت جىل بۇرىن دۇنيە سالدى، سودان بەرى بۇل مىندەتتى مەن جاۋاپكەرشىلىككە الدىم» ، - دەيدى عاريفوللا ءابىلاسانوۆ.
ال شىراقشىنىڭ ايتقوجا ءابىلاسانوۆ تا اتا- باباسىنىڭ تاريحى مەن شەجىرەسىن جاتقا بىلەدى. ودان ءپىرزادا قوجانى نە سەبەپتەن «كوتىمىلتىق» اتانىپ كەتكەنىن سۇرادىق.
« ءپىرزادا قوجا شامامەن 14 - عاسىردا ءومىر سۇرگەن. جاۋگەرشىلىك كەزەڭدە قاراتاۋ بوكتەرىندە ورنالاسقان ەلگە پارسىلار قاۋىپ توندىرەدى. اعاسى قىلىش قوجا باتىر بولعان، سوعان قاراماستان اعاسى مەن اقساقالدار اقىلداسىپ ءپىرزاداعا جۇگىنەدى. «مەنى اۋرە قىلماي، جاۋدىڭ بەتىن ءوزىڭ قايتار» ، دەيدى قىلىش قوجا. ءپىرزادا بابا قۇمانىن، شىبىعىن الىپ كەتكەن ەكەن. سوندا اۋزىنا سۋ تولتىرىپ، جاۋعا قاراي ءۇش رەت بۇركىگەن ەكەن. «الدىڭ تۇمان، تاس قاراڭعى بولسىن، ارتىڭ جارىق بولسىن» دەپ دۇعا قىلىپتى. جاۋ تۇماننان كوزىنىڭ الدىنداعىنى كورۋدەن قالادى، جۇرەكتەرى داۋالاماي، كەرى شەگىنىپ، قاشقان ەكەن. وسى وقيعادان كەيىن قۇرداستارى، جەڭگەلەرى «دامبالىن شەشىپ، جەل شىعارىپ، تۇمان عىپ جىبەرىپتى، سودان دۇشپان اداسىپ كەتىپتى» دەگەن قاۋەسەت تاراتقان. ءسويتىپ، «كوتىمىلتىق» اتانىپ كەتكەن» ، - دەيدى ايتقوجا.
قىزىلوردا قالاسىنىڭ تۇرعىنى، اۋليەلەردىڭ ءومىرىن، حيكايالارىن زەرتتەۋشى سىرىم ءابىشتىڭ ايتۋىنشا، ءپىرزادا قوجا شىنىمەن دە جەل جىبەرىپ، جاۋدى باعىتىنان جاڭىلىستىرعان- دى.
«اۋليە دەگەن - قۇدايدىڭ سۇيىكتى ءارى ەركە قۇلى. ولار ادامنىڭ ويىنا كەلمەگەن نەبىر كەرەمەتتى جاسايدى. سوندىقتان، ءپىرزادا بابانىڭ كەرەمەتىنە تاڭعالۋدىڭ قاجەتى جوق» ، - دەيدى.
«كوتىمىلتىق» اۋليەگە كيەلى ورىننىڭ ەكى بىردەي جەرىنە بەلگى قويىلعان. كوپشىلىك ءپىرزادانى قوججان، قىلىش اتانىڭ جانىنا، ءبىر كەسەنەنىڭ ىشىنە جەرلەنگەن دەپ بىلەدى. ەكىنشى نۇسقاعا كەلسەك، ءپىرزادا قوجا كەسەنەنىڭ سىرتىندا، ياعني ودان 15-20 مەتردەي ارالىقتا سۇيەگى جاتىر دەلىنەدى. شىراقشى عاريفوللا ءابىلاسانوۆ مۇنى بىلاي ءتۇسىندىردى: كوزى تىرىسىندە بابامىز «مەنىڭ كوڭىلىم قازاقتىڭ دارحان دالاسىنداي، سوندىقتان سۇيەگىم تۇزدە جاتادى. ال اعالارىم ءبىر- ءبىرىنىڭ شالعايىن باسىپ، كۇمبەزدىڭ ىشىندە جاتار» ، - دەپ بولاشاعىن بولجاعان. قازىر سوندا بەلگى- قۇلپىتاس قويىلعان.
سونىمەن قاتار، كيەلى ورىننىڭ شىراقشىسى قوججان، قىلىش، ءپىرزادا بابالاردىڭ زامانىنان قالعان، سولار پايدالانعان ىدىس- اياقتارىن كورسەتتى. بۇل مۇرالار وسى داۋىرگە دەيىن ۇرپاقتان- ۇرپاققا ءوتىپ، ساقتالعان ەكەن.
يبراش ءالي
Baq.kz