كلاسسيك جازۋشى بەردىبەك سوقپاقبايەۆتىڭ ءوزىن-ءوزى ولتىرگەنى راس پا؟
ول 1991 -جىلدىڭ 24 -شىلدەسىندە الماتى قالاسىنىڭ سىرتىنداعى ساياجايىندا كوز جۇمعان. سول كەزدەرى بىرگە تۇرىپ جاتقان ەكىنشى جۇبايى بيبىگۇل قونىسبايەۆا جازۋشىنىڭ جۇرەك اۋرۋىنان كەتكەنىن ايتادى.
جۋرناليستەردىڭ قايتالاي قويعان سۇراعىنا سوڭعى 20 جىلدا وسى جاۋاپتان ءبىر تانعان ەمەس. ءومىرىنىڭ سوڭعى جىلدارىندا جازۋشىلاردىڭ ەشقايسىمەن ارالاسپاعان بەردىبەك دۇنيەدەن وتەتىن كۇنى دە ساياجايىندا جالعىز بولعان. قازاق كەيدە مۇنداي قايعى ۇستىندە شىندىقتى ءبىلىپ تۇرسا دا، سىرتقا شىعارماي، ءۇنسىز قالىپ جاتادى. بەردىبەك تە ءۇنسىز جەرلەنگەن.
الايدا، ارادا جىلدار وتكەندە اقىن قادىر مىرزا-ءاليدىڭ «جازمىشى» جارىق كورىپ، جازۋشىلار اراسىندا ءبىراز ءدۇمپۋ تۋدىردى. اقىن كىتابىندا بەردىبەكتىڭ ءولىمى تۋرالى:
«بەردىبەك سوقپاقبايەۆ سەرگەك تە شىمىر، سۇيەگى اسىل، مىقتى قازاق بولعان. ۇلكەن- ۇلكەن اۋرۋلار تۇگىل، ۇساق- تۇيەك اۋرۋدىڭ وزىمەن اۋىرىپ، تىپتەن تۇماۋراتىپ كورمەگەن، اياق- قولى بالعاداي ازامات ەدى. ال جازۋشى رەتىندە شىندىقتان، رەاليزمنەن باسقانى مويىندامايتىن، بوياما شىعارمالاردى ءيتتىڭ ەتىنەن جەك كورەتىن بىربەتكەي باتىر قازاق-تى. ءبىر كۇنى سول اعامىز ويدا- جوقتا قايتىس بولدى. جۇرتتىڭ سوزىنە دە، ءوز قۇلاعىما دا سەنە المادىم. سەنۋىم دە مۇمكىن ەمەس ەدى. ءبىراق، سەن، سەنبە! ولگەن ادامدى تىرىلتە المايسىڭ. ارۋلاپ و دۇنيەگە اتتاندىردىق. قيماس قالامگەردى قارا جەر قۇشاعىنا تاپسىردىق. ءوز قولىمىزبەن جەرلەدىك. ايتسە دە، كوڭىلدە كۇدىك قالدى. ادام بىردەڭەنى سەزەدى. سەزەدى! كۇدىكتەنسەم، كۇدىكتەنگەندەي- اق ەكەنمىن. كەيىن بەردىبەك سوقپاقبايەۆ قازاسىنا كۋا بولعان ءبىر ارىپتەسىمنەن ءتورت-بەس ادام بولىپ بارىپ، كەڭسايداعى ساياجايىنان توبەدە اسۋلى تۇرعان مارقۇمدى ءوز قولدارىمەن ءتۇسىرىپ العانىن ەستىدىم. قازاق باسپا ءسوزى ونىڭ قالاي ولگەنى تۋرالى شىندىقتى بۇگىپ قالدى. ءبىزدىڭ ءوزىمىز تۇك بىلمەدىك. قالىڭ قازاق وقىرمانى ءالى كۇنگە شەيىن ونىڭ قالاي قازا بولعانىنان بەيحابار»، - دەپ جازدى.
وسىلاي جازۋشى قازاسىنىڭ قالاي بولعانىنان قازاق قوعامى حاباردار بولدى...
جازۋشىنىڭ سوڭىنا ك گ ب- نىڭ ءتۇسۋى
سايىن مۇراتبەكوۆتىڭ تىلىمەن ايتساق، «تەك كوزىمەن كورگەنىن جازاتىن، قاعازدى بەكەر شيمايلامايتىن شىنايى بەردىبەكتىڭ» ءولىمىنىڭ بۇلاي بولۋى جانىندا بىرگە جۇرگەن تۇستاستارى تۇرماق، بىزدەردەي قاراپايىم وقىرمانىنىڭ ءوزىن ويلاندىرارى حاق. «نەگە؟» «نە سەبەپتى؟» دەگەن سۇراقتار جان-جاقتان قاۋمالاپ، تىنىشتىق بەرەر ەمەس.
راسىمەن، «مەنىڭ اتىم - قوجا»، «بالالىق شاققا ساياحات»، «ولگەندەر قايتىپ كەلمەيدى» سەكىلدى ءموپ-ءمولدىر تۋىندىلار يەسىنىڭ وزىنە قول جۇمساۋى مۇمكىن بە؟ ءتىپتى، جۇمسادى دەگەن كۇندە، جازۋشىنى بۇل قادامعا يتەرمەلەگەن نەندەي اۋىر جاعداي ەكەن؟ وسى سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەپ تاعى دا زامانداستارىنىڭ جازعاندارىن اقتاردىق. بىرگە قىزمەت اتقارعان قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى مۇزافار الىمبايەۆ ءوز ەستەلىگىندە نازار اۋدارماسقا بولمايتىن مىنانداي ءبىر اڭگىمەنىڭ تيەگىن اعىتادى:
«ۇمىتپاسام، 1958 -جىلعى كۇز كۇندەرىنىڭ ءبىرى ەدى. قىزمەتتىڭ سوڭىندا كەڭسەدە جالعىز قالىپ، وي قۇشاعىندا وتىرعانمىن. بىرەۋ ەسىك قاقتى. تومپاق بەتتى، مونشاق كوزدى، قولتىعىندا جۇقالاۋ كىتابى بار، كوزگە ۇرارداي كوركەم كيىنبەگەن، ۇستىندەگىسى اسا جۇپىنى دا ەمەس، ءبىراق كوستيۋمى قونىمدى بەيتانىس جىگىت كورىندى. سول كەزدە 35 كە كەلگەن مەنەن دە جاس ەكەن. اماندىقتان كەيىن: «ءسىز مەنى تانىماسسىز. مەن جەرلەسىڭىز بولامىن. ءسىزدىڭ ولەڭدەرىڭىزدى ۇزبەي وقيمىن، ەل ەسىندە قالاتىندارى از ەمەس، ءبىراق، كوپ تە ەمەس ازىرگە. جۋرنالىڭىز ءتىپتى ادەمى. جۇرت جاپپاي ۇناتادى. باسىلىمنىڭ بەت-بەينەسى ايقىن. بالدىرعانعا نەنىڭ كەرەك ەكەنىن ءدوپ باسىپ تاباسىزدار»، - دەپ ءۇزدى الگى جىگىت اڭگىمەسىن. «پىكىرىڭە راقمەت. ءوز ماماندىعىڭ ادەبيەتشىلىك پە؟ ۇستازدىق پا؟» - دەپ سۇرادىم. «كەيىن ايتام عوي... تەگىندە تاڭداعان قىزمەتكەرلەرىڭىز شەتىنەن ىعاي مەن سىعاي، مىقتى بولسا كەرەك. ماسەلەن، جالعىز بەردىبەك سوقپاقبايەۆتىڭ ءوزى نەگە تۇرادى؟ كەرەمەتتەي تالانتتى، بالا پسيحولوگياسىنىڭ بىلگىرى، جازعاندارى قانداي تارتىمدى وقىلادى؟!» - دەپ ءسۇيسىنىس ءبىلدىردى.
«ونىڭ راس، تالانتتىلىعى تالاسسىز، سودان دا پروزا ءبولىمىن باسقارتىپ قويدىق»، - دەيمىن مەن. «ءانۋار دۇيسەنبيەۆ تە اجەپتەۋىر ءوسىپ كەلەدى، جاقسى بالالار اقىنى. ءوزى سەرىلەۋ مە دەيمىن. حاتشىلىققا وڭتايلى ما؟ ال قادىر مىرزاليەۆ وقۋىن بيىل بىتىرسە دە العىر سياقتى»، - دەدى. ءبىزدىڭ قىزمەتكەرلەرگە وسىنشاما جوعارى ءارى ءادىل باعا بەرىپ وتىرعان جىگىتكە، شىنىمدى ايتايىن، ءىشىم جىلىپ بارادى. سوندا بۇل كىم؟ سول سۇراقتى كوزىمنەن وقىدى بىلەمىن، ول: «مۇزاعا! مەن...» دەپ ءتوس قالتاسىنان كىشكەنتاي كۋالىگىن سۋىردى دا، كوزىمە تاقاپ، وقىپ الىڭىز دەگەندەي ءبىراز ۇستاپ وتىردى.
پورترەتى دە جەلىمدەلگەن. كۋالىگىن قالتاسىنا قايتا سۇڭگىتتى. «ءبىز ءسىزدىڭ ادال كوممۋنيست، ىسكەر جەتەكشى، جاۋاپكەرشىلىكتى تەرەڭ سەزىنەتىن ادام ەكەنىڭىزدى بىلەمىز. سول سەبەپتى دە اشىق سويلەسكەلى كەلدىم. بەردىبەك سوقپاقبايەۆ قانداي ادام؟ يدەيالىق پوزيتسياسى؟ ساياسي ۇستامدىلىعى؟» - دەپ ءسوزىن نىقتادى جىگىت.
«ول پارتيادا جوقتار قاتارىندا. ءبىراق، پارتيا مەن ۇكىمەتتىڭ ىشكى جانە سىرتقى ساياساتىن قولدايتىن ازامات. جازعان شىعارمالارى ۇستامدى، يدەيالىق تۇرعىدان بۇرا تارتىپ، بۇرمالانعانىن بىلمەيمىن. ءبىزدىڭ كوزىمىزشە لاعىپ سويلەگەنىن قۇلاعىمىز شالمادى. كوللەكتيۆتەگى مىنەز- قۇلقى وسىنداي. باسقا جەردەگىسى بىزگە بەيمالىم»، - دەدىم بار سىرىمدى اقتارىپ.
«وندا ءسىز مەنى كورگەن جوقسىز. مەن سىزبەن تىلدەسكەم جوق. وسىمەن اڭگىمە ءتامام»، - دەدى دە جىگىت كەتە باردى. دەل-سال كۇيدە، قاراپتان-قاراپ پۇشايمان بولىپ ۇيگە جەتتىم. «بۇل بەردىبەك نە ءبۇلدىرىپ ءجۇر؟» دەگەن سۇراققا جاۋاپ ىزدەپ، تابا الماي دال بولدىم. بىرەۋ- مىرەۋدەن سۇراۋعا جول جابىق. جان بالاسىنا ءتىس جارعان جوقپىن. تەك رەداكسياداعى الگى اڭگىمەگە جاناسىمى بار ما ەكەن دەپ تۇسپالداۋعا كەلەتىن ءبىر وقيعا بولدى. قازاق ادەبيەتى مەن ونەرىنىڭ ماسكەۋدەگى ونكۇندىگى كەزىندە قازاق بالالار ادەبيەتى پروبلەمالارى تالقىلانعاندا لەۆ كاسسيل: «بەردىبەك سوقپاقبايەۆ نەگە كەلمەگەن؟» - دەپ بارىمىزدەن سۇراعانداي جاعالاي قارادى.
بىرەۋ: «ول اۋىرىپ قالدى عوي دەيمىن»، - دەپ ەدى، لەۆ كاسسيل باسىن شايقادى. ونكۇندىكتەن ورالعان سوڭ دا مەن رەداكتور رەتىندە قىزمەتكەرلەرىمە ىقىلاس- پەيىلىمدى وزگەرتكەن ەمەن، بۇرىنعى سىيلاستىقتى قالپىندا ساقتادىم، ەشبىر سىر اڭداتپاۋعا تىرىستىم. بەردىبەكتىڭ مىنەزىنەن دە پالەندەي وزگەرىس اڭعارماعاندايمىن. ماعان ەشكىم ونى قىزمەتتەن بوسات دەپ نۇسقاۋ بەرگەن جوق. ول قىزمەتتەن ءوزى ارىز جازىپ، ءوز ەركىمەن بوساعان-دى. «ءبىرىڭعاي ادەبي شارۋامەن شۇعىلدانامىن»، - دەگەن سياقتى ەدى. رەداكسياداعى ارىپتەستەر ونىمەن قيماي ايىرىلىستىق. كوڭىلدە سىز- سىزات قالعانداي بولعان جوق. وسى كۇنى ويلاسام، ب. سوقپاقبايەۆتىڭ جۋرنالداعى جۇمىسىنان كەتۋىنە سىرتقى ءبىر كۇشتىڭ ىزعارى تيگەن سەكىلدى. ايتپەسە، ۋاقىت جاعىنان بەردىبەك تە، باسقا قىزمەتكەرلەر دە تاپ «بالدىرعان» رەداكسياسىندا تارشىلىق كورمەگەن شىعار-اۋ دەپ ويلايمىن.
راس، «بۇل - جازارىن جازىپ تاۋىسقان جازۋشى. ءوز ءومىرناماسىنان وزگەگە قيال ۇشقىرلىعى جەتپەيدى بىلەم»، - دەپ كۇڭكىلدەگەندەردىڭ، كۇندەگەندەردىڭ پىش-پىشى دا ەستىلمەي قالماعان.
«اقيقاتتى بايانداسام، الەۋمەتكە ءسوزىم جەتپەيدى، سۇزگىلەردەن وتپەيدى»، - دەپ قورعالاقتاعان قالامگەر ءۇن-ءتۇنسىز جاتقانىم ءجون دەپ ۇيعاردى ما ەكەن؟ الدە تىندىرىپ، تۇندىرىپ كەتكەندەرى ساندىعىندا ساقتاۋلى قالدى ما ەكەن؟ ءتىلىن تىستەگەن اقىن تۇنشىعادى. بەرەن تالانت بەردىبەكتى دە وسى مۇشكىلدىك شىرمادى ما؟ مەن شەشە الماي جۇرگەن ءبىر جۇمباق وسىنداي». ارىپتەسى جازعانىنداي، بەردىبەك جۇمىستان كەتىپ قانا قويعان جوق، ءومىرىنىڭ سوڭىندا مۇلدە جازباي دا كەتتى. مۇنىسىن ءوزى «وتىرىكتى جازا المايمىن» دەپ ءتۇسىندىردى. الدە، سوڭىنا تۇسكەن «ءۇش ءارىپتىڭ» قاتتىلاۋ قىسىمى بولدى ما ەكەن؟ ويتكەنى قارىنداسى نەسىپحان امانبايەۆا دا «اڭىز ادام» جۋرنالىنىڭ جازۋشىعا ارنالعان سانىندا بەرگەن سۇحباتىندا: «اعامنىڭ قوعامنىڭ وزىنە ۇنامايتىن جاقتارىنا قارسى بولعانى راس. بىردە ورتانشى باۋىرىم بەردىبەك اعا تۋرالى ءبىر قىزىق جايدى ايتىپ بەرگەن: «دۇكەندە تۇرسام، القىنىپ- جۇلقىنىپ، ءوڭ-ءتۇس جوق، بوزارىپ اعام كىرىپ كەلدى. «ءوي، اعا، تىنىشتىق پا؟ نە بوپ قالدى؟» - دەپ سۇراسام: «كوپتەن بەرى مەنىڭ سوڭىمنان بىرەۋ قۋدالاپ جۇرگەن سياقتى»، - دەپتى. باۋىرىم جالىنداپ تۇرعان جاس جىگىت قوي، بىردەن: «كىم ول؟! ورىستار ما؟ كورسەتشى، قانە! سازايلارىن تارتتىرايىن»، - دەپ بىلەگىن ءتۇرىپ شىعا كەلىپتى. بەردىبەك اعام: «جو-جوق، سەن ارالاسپا. ارانداپ قالاسىڭ»، - دەپ ءبىراز ۋاقىتقا دەيىن دۇكەننەن دالاعا شىعارماي قويىپتى. بىزگە جۇرەكتەن كەتتى دەگەن حابار جەتتى. ءبارىمىز سوعان يلاندىق. كەيىن كەلە ولىمىنە بايلانىستى ءتۇرلى قاۋەسەتتەر شىعا باستادى. سونداي اڭگىمەنى العاش ەستىگەن كەزدە باۋىرىمنىڭ ايتقانى ەسىمە ءتۇستى.
«سوڭىمنان بىرەۋ قۋدالاپ جۇرگەن سياقتى» دەگەندە نە ايتقىسى كەلدى؟ قۋدالاعان كىمدەر بولدى؟ نەگە اشىعىن ايتپادى؟ تۇبىنە سولار جەتپەدى مە ەكەن؟» دەگەن ويلار مازا بەرمەدى. اعا بىرەۋدى قاتتى رەنجىتىپ، سول ءۇشىن سوڭىنا شوق الىپ تۇسەتىندەي ادام ەمەس ەدى عوي. تەك تۋرا سويلەيتىندىگى وزىنە پالە بولىپ جابىسپاسا... ءولىمىنىڭ انىق-قانىعىن سۇراپ بىلۋگە بيبىگۇل تاتەدەن باتپادىم. ەسكى جارانىڭ اۋزىن تىرناپ، جۇرەگىن اۋىرتقىم كەلمەدى. جالپى، سوڭعى ساپارىنا باققوجا مۇقاي شىعارىپ سالدى عوي. اعانىڭ جەرلەۋ ءراسىمىنىڭ ءبارىن سول كىسى ۇيىمداستىردى. اعانىڭ ءولىمىنىڭ سىرىن ءبىر بىلسە، سول كىسى ەگجەي-تەگجەيلى بىلەتىن...» - دەيدى.
بۇل دا جازۋشى ءومىرىنىڭ تىنىش وتپەگەنىن كورسەتسە كەرەك.
بەردىبەكتىڭ بوستاندىق سۇراپ حات جازۋى
مۇزافار الىمبايەۆ بەردىبەكتىڭ سوڭىنا «ءۇش ءارىپتىڭ» 1958 -جىلدان تۇسكەنىن ايتتى عوي. ول قاتال باقىلاۋ 1970 -جىلدارى ءتىپتى ۇلعايدى. وعان سەبەپ بولعان 1973 -جىلدىڭ جەلتوقسانىندا الماتىدا وتكەن ازيا مەن افريكا جازۋشىلارىنىڭ دۇنيەجۇزىلىك كونفەرەنسياسى ەدى. بۇل تۋرالى جازۋشى رىمعالي نۇرعالي «تاۋدان تۇسكەن ادام» اتتى ەستەلىگىندە بەردىبەكتىڭ قونايەۆقا: «مەن قازاقستان تۇگىل، ودان زورعىعا دا ارىزدانعانمىن كەزىندە. ادىلەت، شىندىق بار ەكەن دەپ. ازيا جانە افريكا جازۋشىلارىنىڭ دۇنيەجۇزىلىك كونفەرەنسياسىنىڭ اتىنا، تاشكەنتكە جاعدايىمدى ايتىپ، ءۇيسىز-كۇيسىز جۇرگەنىمدى كورسەتىپ تەلەگرامما سالام دەپ ءومىر بويى پالەگە قالدىم ەمەس پە؟ ك گ ب- سى دا، س ك- سى دا، جازۋشىلار وداعى دا ءيتتى قۋالاعانداي سوڭىما شوق الىپ ءتۇسىپ بەرسىن. ءسىز دۇرىلدەپ تۇرعان شاعىڭىزدا قول ۇشىن بەرگەن جوقسىز، بۇگىن مەنى ماقتاپ، جۇرەگىمدى جارا جازدادىڭىز. تۇگەل ايتاتىنىمىز وتىرىك. بارلىعى وتىرىك. كىتاپ وتىرىك. گازەت وتىرىك. ادامدار اراسىنداعى قارىم-قاتىناس وتىرىك. وتىرىك، وتىرىك. بارىنەن جالىعىپ كەتتىم»، - دەگەنىن جازادى.
بۇل اڭگىمە بەرتىندە، قونايەۆ ورنىنان تۇسكەننەن كەيىن بولعان.
بەردىبەك نەگە جازباي كەتتى؟
بەردىبەك سوقپاقبايەۆ - بار جان-تانىمەن، بولمىسىمەن كەڭەس ۇكىمەتىنە قارسى بولعان ادام. اسىرەسە، ونىڭ سوڭعى رومانى «ولگەندەر قايتىپ كەلمەيدى» قوعامعا قارسىلىقتان، ساركازم، مىسقىل، كەكەسىنەن تۇرادى. بۇل تۋىندىسى جارىق كورگەنىمەن، قاتتى كۇزەلدى. سەنزۋرادان وتپەي قالعان تۇستارى كوپ بولدى. وسىدان كەيىن جازۋشىدا «وتىرىكتى جازبادىم، جازعان شىندىعىمدى باسپادى. وتىرىك جازعانشا، مۇلدە جازبايىن» دەگەن وي بولعان سەكىلدى. ويتكەنى، «نە جازىپ ءجۇرسىز؟ نەگە جازبايسىز؟» دەپ سۇراعانداردىڭ بارىنە سولاي جاۋاپ بەرگەن. ءبىراق ونىڭ جازباي جۇرگەنىنە جازۋشىلار سەنگەن جوق. ول تۋرالى قادىر مىرزا-ءالي: «اندا-ساندا جولىققاندا جىلىۇشىراسىپ، قۇشاقتاپ كورىسەمىز. مەن ول كەزدە «جۇلدىز» جۋرنالىنا اۋىسىپ كەتكەنمىن. ول كىسى دە جۇمىسىن تاستاپ، ەركىن شىعارماشىلىققا كوشكەن.
- بەكە، نە جازىپ ءجۇرسىز؟ - دەپ سۇرايمىن. - نە جازۋشى ەم؟ تۇك تە جازىپ جۇرگەم جوق. مەنەن ماسكۇنەمدەر جاقسى! ولار ەڭ بولماعاندا باستارىن جازادى. جازبايىن دەمەيمىن، ارينە! جازعىم-اق كەلەدى. ءبىراق، اقيقاتتى ايتتىرمايدى. وتىرىكتى جازعىم كەلمەيدى! - دەيدى ول ءبىر جاعىنان ازىلدەپ، ءبىر جاعىنان مۇڭايىپ.
- جازۋشى بولىپ جاراتىلعاننان كەيىن ايتەۋىر بىردەڭە جازۋىمىز كەرەك قوي! جازۋشى جازباي جۇرە الا ما؟! جۇرە الادى! قيىن! ءبىراق، امال جوق! بەكەڭنىڭ بۇل جاۋابىنا مەن ەشقاشان سەنگەن ەمەن. ءالى دە سەنبەيمىن. قۇداي بىلەدى، بەكەڭ بىردەڭە جازىپ ءجۇردى. ءبىراق، ازيا جانە افريكا جازۋشىلارىنىڭ تاشكەنتتە وتكەن كونفەرەنسياسىنان كەيىن كادىمگىدەي قورقىپ قالدى. ويتكەنى، ول سودان كەيىن ك گ ب قاداعالاۋىنا تاپ بولدى. وعان ەشقانداي كۇدىگىم جوق. ايتسە دە، قايتالاپ ايتام، ول ءبىر مىقتى شىعارما جازدى. رەسەي جازۋشىلارى جاسىرىن جازعان دۇنيەلەرىن شەتەلدەرگە شىعارىپ، جاريالاپ جاتتى. بەكەڭ ونى جاقسى بىلەدى. ونداي مۇمكىندىكتى ويلامادى دەيسىز بە؟! ويلادى، قۇداي بىلەدى. باستىرۋدى ماقسات ەتپەسە، جازىپ ءبىتىرۋدى ماقسات ەتتى. جاز كۇندەرىن كوبىنە-كوپ ساياجايدا وتكىزەتىن. سول كولدەنەڭ كوزدەن اۋلاقتا تەك ارام ءشوپ وتاپ جاتتى دەيسىز بە؟! بىردەڭە ءتۇرتىپ تە جاتقان شىعار. ءبىراق، «اينالدىرعان جاۋ الماي قويمايدى» دەگەن.
بەكەڭنىڭ، اسىرەسە قولجازباسىنىڭ سوڭىنا تۇسكەن تىڭشىلار تۇبىنە جەتىپ تىنعانعا ۇقسايدى. ەگەر مەنىڭ وسى بولجامىم راس بولسا، وندا ول قولجازبا قۇرىدى! بۇدان ارتىق قانداي قاسىرەت بولۋى مۇمكىن!.. ءومىرىنىڭ سوڭعى كۇندەرىندە بەردىبەك اعامىز كوپ نارسەدەن تۇڭىلە باستاعان-دى. ءتونىپ قالعان قارا بۇلتتى قاتتى سەزىنگەن بولۋ كەرەك!» - دەپ ەسكە الادى. مۇمكىن... جازسا، جازعان شىعار... شىعارماشىلىق ادامىنىڭ جازباي وتىرۋىنىڭ ءوزى ادام سەنگىسىز جاعداي عوي. ءبىراق جازىلعان دۇنيە بولسا، قايدا كەتتى؟
«اسىلىپ قالعان جوق، اسىپ كەتتى...»
مىنە، بەردىبەكتىڭ اينالاسىندا وسىنداي جاۋابى جۇمباق ساۋالدار وتە كوپ. ونىڭ مىنەزىن، بولمىسىن بىلەتىندەر «بەردىبەك ءوزىن ولىمگە قياتىن جان ەمەس ەدى» دەيدى. كوپتىڭ كوڭىلىندە «سوڭىنا تۇسكەندەر ءولتىرىپ تىنبادى ما ەكەن، قولجازباسىن قولدى قىلمادى ما ەكەن» دەگەن كۇدىك تە جوق ەمەس. اسىرەسە قادىر اقىن: «قالاي دالەلدەسە دە، مەن ونىڭ اسىلىپ ولگەنىنە سەنبەيمىن. الدىمەن ءولتىرىپ، سودان كەيىن اسىپ كەتۋى مۇمكىن. بۇل جاعىنان ونىڭ قازاسى سەرگەي ەسەنيننىڭ قازاسىنا قاتتى ۇقسايدى»، - دەپ باسقا ويدىڭ شەتىن شىعارادى.
ورىستار ەسەنيننىڭ ادام قولىنان قازا بولعانىن دالەلدەپ شىعاردى ەمەس پە؟! سولاي سۇيىكتى اقىندارىن اقتاپ الدى. ال ءبىز بەردىبەكتىڭ اقيقاتىن ءالى ايتا الماي كەلەمىز... بوستاندىققا ۇمتىلعان عازيز جۇرەكتىڭ مۇڭىن ءالى دە تۇسىنە الماعان سياقتىمىز.
تەك كەزىندە 1992 -جىلى بەردىبەكتىڭ الما اعاشتا اسۋلى تۇرعانىن ەستىپ، جانى اۋىرعان اقىن وتەجان نۇرعاليەۆ قانا «بەردىبەك بىزگە ولىمىمەن بىردەڭە ايتقىسى كەلگەن بولار. سەندەر ونىڭ ءولىمىن جاسىرۋ ارقىلى جازۋشىنىڭ سوڭعى ايتام دەگەن ويىن جاسىرعاندارىڭ. جازۋشىنىڭ ەركىنە قول سۇققاندارىڭ» دەپ الاسۇرعان دەسەدى...
اقىرى اقىن وتەجان نۇرعاليەۆ «ولگەندەر وياۋ، تىرىلەر نەگە ۇيقىدا؟» دەگەن پوەما جازىپتى. پوەمادان ءۇزىندى وقي وتىرىپ، تاعى ءبىر ويلانايىقشى. ءالى ۇيقىدا جۇرگەن جوق پا ەكەنبىز؟..
- مويىندا، جانىم، مويىندا،
كىم اناۋ كىرگەن قويىنعا؟
قۇيرىعى دا جوق، جالى جوق،
دالادا جۇرگەن قۇلان با؟
ادامنان ازعان جىلان با؟
كىم اناۋ، تۇرعان جالپىلداپ؟
اعاشتا تۇرعان سالپىلداپ؟
- بەكەڭ عوي، ويباي، اسىلعان،
قارا ءتۇن ەمەس، بۇلت ەمەس
- ادامدار - بەتىن جاسىرعان!
ادامدار دەيدى- اۋ، ويباي-اي،
ادام دەپ ءبىزدى كىم ايتار؟!
ءىسىم بار شاشقان قاندارىن،
قاندارىن شاشىپ ادامنىڭ،
توپىراعىن جەردىڭ تىڭايتار
اسۋدان باسقانى بىلمەيمىز،
اتۋدان باسقانى بىلمەيمىز،
ادام دەپ ءبىزدى كىم ايتار؟
و، بىزدەر... كىمدى اسپادىق،
و، بىزدەر... نەنى باستادىق؟
بالەنى باستايد قارا تانا،
بالەنى بىزدەر باستادىق!
«جەر استى وعان ازداۋ دەپ...» دەپ،
«جەر ءۇستى وعان ازداۋ دەپ...» دەپ،
الاتاۋ دەيتىن اسقار تاۋ
- ۇستىندە تۇرىپ ءولۋدى
بەكەڭە قۇداي جازدى-اۋ، دەپ،
سوقپاقباي ۇلى بەكەڭدى،
ءبارىمىز تۇگەل... جينالىپ،
كلاسسيك قىلىپ كومۋگە
- تۇردىق تا ازداپ قينالىپ،
«وسى دا ۇلكەن باعا» دەپ،
جاسى دا ۇلكەن اعا دەپ،
اسقار دا تاۋدىڭ ۇستىندە،
داچانىڭ قالىڭ ىشىندە،
الەمنىڭ اسقاق جۇلدىزىن
ەۋروپا مەن ازيا
- الەمنىڭ حالقى كورسىن دەپ،
ارىستان تۋعان بەكەڭدى...
اتا جاۋ بولعان دۇشپانداي،
الپىس تا سەگىز جاسىندا،
اعىباي ەردىڭ اسىندا
- «اعامىز عوي» دەپ،
ەركەلەپ، ءولتىرىپ تىندىق، نە كەرەك...
ەركەلەپ ءجۇرىپ ەنەسىن،
ۇردىق تا جايلاپ...دەنەسىن
اعاشقا اسىپ تاستادىق!
و، ادەبيەت، سورلاعان!
اركىمدەر ءمىنىپ قورلاعان،
ك گ ب سەنى زورلاعان،
ب ك پ سەنى قورلاعان،
«س ك- نىڭ» ءوزى زورلاعان،
تاعى دا كىمدەر قورلاعان؟
ءالى دە تالاي ايتار ەم،
ەسىمدە ءبارى قالماعان،
ەسىمدە جالعىز قالعانى
ادامدار ۇقساس الماعا...
اسىرەسە، بەردىبەك، بەردىبەك...
ۇقساس... الماعا...
مەن اسىلماي تۇرعاندا،
سەن اسىلماي تۇرعاندا،
بەكەڭ تۇر نەگە اسۋلى؟
نەكرولوگقا قول قوياردا،
ويلاندىڭدار ما، ادامدار؟
«تەك سەندەر ەمەس، دۇنيەگە
- «مەنىڭ دە اتىم قوجا» دەپ
ادەبيەتتىڭ قوجاسى،
باسىندا اپپاق سالدەسى،
كوزىنەن زۋلاپ كوز جاسى،
كىتابىنىڭ اتى «بۇلاق» بوپ،
«ولگەندەر قايتىپ كەلمەيد» دەپ،
اتاڭا نالەت يتتەر-اي،
تىم بولماسا اسىلماي،
ولۋگە مۇرسات بەرمەيد» دەپ،
اعاشتا تۇر ول - اسۋلى!!!
كىم استى ونى؟ قوعام با؟
ويلانۋ كەرەك وعان دا،
بىرەۋىڭ جاۋاپ بەرمەيسىڭ،
جارتاستىڭ اناۋ باسىنا،
باسىمدى بارىپ سوعام با؟
سوعايىن دەسەم، باسىمدى،
بەكەڭ تۇر وندا اسۋلى،
بەكەڭ تۇر وندا اشۋلى...
«نەگە ءولدى؟» دەگەن سۇراۋعا
جاۋابىن بەرمەي تۇنەرگەن،
دۇنيەگە مىناۋ اشۋلى!
ايتتىم با، الدە اسىرىپ؟
بولدى ما ءسوزىم اسىلىق؟
اعاشتار كىتاپ بولا ما،
جازۋشى ولسە اسىلىپ؟
دار عوي ول، ويباي، دار عوي ول،
كەسسەڭ ءتىلىن سويلەيدى،
دومبىرا دەيتىن كارى اعاش،
بۇگىنگى كۇيىم... تاۋ جاقتا...
بەردىبەكتى اسقان - دار اعاش!
ءوزىمىز ءۇشىن جەرلەدىك،
ءوزىمىز ءۇشىن تەرلەدىك،
كىم ءۇشىن قانىن ول توكتى،
توگىلگەن قانىن كورمەدىك،
بەردىبەك قالدى اسۋلى،
سول قالپى قالدى اشۋلى...
شىندىعىن ايتپاي حالقىنا،
جاسىرعان ادام كوپ شىعار!
بەردىبەك قۇساپ تالتۇستە
اسىلعان ۇلى جوق شىعار.
سوكرات... جەردى جاسىردى.
حريستوس كوككە باسىلدى.
قازاقتا مۇنداي جوق ەدى،
بەردىبەك... ەندى... اسىلدى!!!
بەردىبەكتى اسقان بۇل اعاش
ءۇزىلىپ كەتپەي، قايتىپ تۇر؟
ويلاندىڭدار ما، ەندى، ادامدار،
بەردىبەك بىزگە نە ايتىپ تۇر؟؟؟
مارفۋعا شاپيان
«ادەبيەت پورتالى»
