ۇيلەنۋدىڭ بەس ءتۇرىن بىلەسىز بە؟

نۇر-سۇلتان. قازاقپارت - ناقشىبەندي شاح قىزى بويجەتتى- اۋ دەگەندە ونى ەرتىپ، مەدرەسەگە كەلىپ، شاكىرتتەر اراسىنان كۇيەۋ بالا تاڭدايدى.

ءبىرشاما سىناي قاراپ، كوڭىلى تولعان جىگىتتى تاپقاندا: « قىزىم بويجەتتى. ەندىگى ۋاقىتتا ءبىر كۇن دە ۇستاماعاندى ابزال كورەمىن. شاكىرتتەرىم اراسىنان تاڭدى قۇلشىلىقپەن اتىرعان تەك سەنى كورىپ تۇرمىن، سوندىقتان قىزىمدى ساعان لايىق كوردىم»، - دەپ، الاۋددين اتتارعا نەكەلەگەن ەكەن.

نەكەلەسۋ ادامزاتتىڭ كوپ كۇنادان ساقتانۋىنا سەبەپ بولماق. اكەسى قىزىنا ەر تاڭداۋى ءبىزدىڭ قوعامدا وتە سيرەك. ۇلعا قالىڭدىق پەن قىزعا كۇيەۋ جىگىت تاڭداۋدى دا باستى نازاردان شىعارماۋ ابزال. ويتكەنى، وسى ماسەلەگە كوڭىل ءبولۋ ۇرپاق جالعاستىعىن، قاسيەتتى شاڭىراقتىڭ سۇتتەي تازالىعىن، شاتتىعى مەن باقىتىن بەرىك قىلماق. يسلام ءدىنى - ادال نەكەگە قۇرىلعان وتباسىن ۇلتتىڭ نەگىزىنە، ىرگەتاسىنا، تىرەگىنە بالايدى. ەر ازاماتتىڭ اقىل- ەسى كىرىپ، ۇيلەنۋگە شاما- شارقى جەتەر مەرزىمدە شاڭىراق كوتەرۋى - سۇننەت. جالپى، ۇيلەنۋدى ادامنىڭ مۇمكىندىگىنە قاراي يسلام عالىمدارى بىرنەشە ساتىعا ءبولىپ قارايدى.

پارىز: زينا جاساۋ قاۋپى تونگەن كىسى ەگەر ۇيلەنگەننەن كەيىن وتباسىن اسىراي الاتىنداي جاعدايى بولسا، وندا ونىڭ كۇنادان ساقتانۋى ءۇشىن ۇيلەنۋى - پارىز. ياعني، حارام ىستەرگە بوي الدىرۋ قاۋپى تونگەن ادامعا ەڭ ابزالى - ۇيلەنۋ. ويتكەنى ونىڭ ۇيلەنۋدەن تارتىنۋى وزىنە دە، قوعامعا دا زياندى.

سۇننەت: زينا جاساۋ قاۋپى جوق بولسا دا، شاڭىراق كوتەرۋدى قالاعان ادامنىڭ ۇيلەنۋى - سۇننەت.

حارام: ۇيلەنگەننەن كەيىن دە تەرىس ءجۇرىسىن توقتاتپايتىن نەمەسە وتباسىن باعۋ ءۇشىن ۇرلىق- قارلىق، پاراقورلىق سياقتى ءتۇرلى تەرىس ارەكەتتەرگە، ياعني ءدىني تۇرعىدان تىيىم سالىنعان ىستەرگە باراتىن ادامنىڭ ۇيلەنۋى - حارام. عالىمدار بۇل ۇكىمدى جۇبايىنا ءزابىر كورسەتەتىندەرگە دە قاتىستى دەپ سانايدى.

ماكرۇھ: ۇيلەنگەننەن كەيىن جۇبايىنا قيانات جاسايتىنى انىق بىلىنبەسە نەمەسە وتباسىن اسىراۋ ءۇشىن حارامعا بارۋى مۇمكىن بولسا، ونداي ادامنىڭ ۇيلەنۋى - ماكرۇھ.

ءمۇباھ: تابىسى ادال، زينا جاساۋ ىقتيمالدىعى جوق (ءدىندار، تاقۋا)، ءماحىر بەرەتىن جاعدايى بار، ءىسى تىڭعىلىقتى ادامنىڭ ۇيلەنۋى ءمامدۋح نە ءمۇباح، ياعني قۇپتارلىق. ونداي ادام قالاسا ۇيلەنەدى، قالاماسا ۇيلەنبەيدى.

پايعامبارىمىز (س. ا. ۋ. ): « ءاربىر اداممەن ءوز دارەجەسىنە ساي قارىم- قاتىناس جاساڭدار» دەپ كىسىلەردى تانۋعا شاقىرادى. وسى حاديس نەگىزىندە ەر - زاماتتان ۇيلەنۋدى تالاپ ەتكەندە ونىڭ اقىل دارەجەسىنە قاراي باپپەن باعدار كورسەتۋ قاجەت. كۇشتەپ، ءوز قالاۋىنسىز وتاۋ تىككەن وتباسىندا بەرەكە- بىرلىك ساقتالماۋى عاجاپ ەمەس. ۇلىن ۇيلەندىرىپ، قىزىن ۇزاتاردا ولاردىڭ ومىرلىك سەرىكتەرىنىڭ جوعارىدا كورسەتىلگەن امالدارعا سايكەستىگىنە اتا- انا اسا كوڭىل ءبولۋى ابزال. جاستىق، ماحاببات، دۇنيە دەپ بولاشاعىنا اتۇستى قاراعان جاستار وتباسىن قۇرعاننان كەيىنگى كەدەرگىلەرگە توتەپ بەرە الماۋىنان شاڭىراق شايقالىپ جاتىر. باتىسقا ەلىكتەپ كوپ جاستاردىڭ وتاۋ تىكپەي وتىرعانى دا اسا قۇپتارلىق جاي ەمەس. اللا ەلشىسى (س. ا. ۋ): ««ۋا، جاستار، ارالارىڭداعى ۇيلەنۋگە شاماسى جەتەتىندەر ۇيلەنسىن. سەبەبى، كوز زيناسىنان دا، ءىس- ارەكەتپەن جاسالاتىن زينادان دا ەڭ كۇشتى ساقتانۋ جولى - ۇيلەنۋ. بۇعان شاماسى جەتپەگەندەر ورازا ۇستاسىن. سەبەبى، ورازا ول ءۇشىن قورعان»، - دەگەن. ال، وتباسىن اسىراي المايمىن دەيتىندەرگە اللا تاعالا قۇراندا بىلاي دەگەن: «ەگەر ولار كەدەي بولسا، اللا ولاردى شەكسىز شاراپاتىمەن بايىتادى» («نۇر» ءسۇرسى، 32-ايات).

ۇيلەنگەن وتباسى رۋحاني جىپپەن بايلانعان قۇتتى مەكەن. شاڭىراق قۇرۋ جاستاردى بايسالدىلىققا، سابىرلى، ءتوزىمدى بولۋعا تاربيەلەيدى. باعالاي بىلگەن ەر مەن ايەلدەن يماندى وتباسى قۇرالىپ، ساليقالى ۇرپاق تارالادى. «ۇيلەنۋ - مەنىڭ سۇننەتىم. كىم مەنىڭ سۇننەتىمنەن باس تارتسا، مەنەن ەمەس (ياعني ۇمبەتىم ەمەس) . ۇيلەنىڭدەر، ويتكەنى باسقا ۇمبەتتەردىڭ الدىندا مەن سەندەردىڭ كوپتىكتەرىڭدى ماقتان تۇتامىن»، - دەلىنگەن. ولاي بولسا، شاڭىراق قۇرۋدى كەيىنگە قالدىرىپ، قاتەلىككە ۇرىنىپ قالمايىق.

ماحمۇد نۇر ۇلى،

«بالا قاجى» مەشىتىنىڭ باس يمامى

ihsan.kz