اياگۇل مانتاي: «جيىركەنىشتى» بايرون اقىننىڭ تراگەدياسى

None
None
نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - ءومىر بويى وزىمەن- ءوزى الىسىپ، بىردە جەڭىلىپ، بىردە جەڭىپ، بىردە ءيتجىعىس ءتۇسىپ، ءوزىن-ءوزى شارشاتقان، ءوزىن- ءوزى جۇباتقان ونىڭ ءومىرى - تاعدىردىڭ كارتيناسى ەدى.

ول ومىردە بارىنەن كوڭىلى قالىپ، بارىنەن جالىعىپ، جەرلەستەرىنەن، وتانىنان قاشىپ، جىراققا كەتسە دە، پوەزيادان باس تارتا المادى. سەبەبى، ونىڭ ءوزى دە، ءومىرى دە - پوەزيا ەدى. اعىلشىننىڭ ايگىلى اقىنى بايرون ءبىر اياعىن سىلتىپ باساتىن اقساق بولاتىن. ۇلىنىڭ جۇرەگىندەگى جازىلماس جارانى بىلە تۇرا، ءبىراق ونى تەرەڭ سەزىنبەگەن اناسى «مەنىڭ اقساق بالام» دەيتىن. بۇل سۇپ-سۋىق ءسوز بالانى اناسىنان شەتتەتە بەردى. اناسىنا عانا ەمەس، مىنا الەمگە دەگەن رەنىشى مەن وكپەسىن ۇلعايتا بەردى.

ۇرسىسىپ قالعان بالالار دا ونى «اقساق» دەپ كەلەكە ەتەتىن. ءتىپتى ءوزى عاشىق بولىپ، ولەڭ ارناعان مەريدىڭ «سول اقساق جىگىت ماعان كەرەك ەدى؟» دەگەن سۇپ-سۋىق ءسوزىن ەستىپ قالىپ، قاتتى قورلانعانى بار. «سول اقساق جىگىت» كەيىننەن اعىلشىننىڭ عانا ەمەس، ەۋروپانىڭ سۇلۋ ايەلدەرىن وزىنە عاشىق ەتىپ، ارتىنان جۇگىرتىپ، سەزىمدەرىمەن وينادى. «سول اقساق جىگىت» قانشاما سۇلۋدىڭ تۇسىنە كىرىپ، ارمانىنا اينالدى.

«سول اقساق جىگىت» ايەلدەردى عانا ەمەس، بۇكىل الەمدى اۋزىنا قاراتىپ، ۇلى تۋىندىلار تۋدىردى. بۇل - دۇنيە ەسىگىن لوندوندا 1822 -جىلى كەدەيلەنگەن اقسۇيەك وتباسىندا اشقان بايرون اقىن ەدى. ءتىپتى اقساقتىعىنان قاتتى قورلانعان بايرون بىردە دارىگەرگە بارىپ، كەمىستىگى بار اياعىن كەسۋدى وتىنگەن ەكەن. دارىگەردىڭ ۇگىتتەۋىنەن كەيىن اياعىن كەسكىزۋ تۋرالى رايىنان قايتىپتى. بالكىم، كوڭىلدەستەرىن قولعاپتاي اۋىستىرۋىنىڭ ءبىر سەبەبى: باياعى مەري بويجەتكەننىڭ «سول اقساق جىگىت ماعان كەرەك ەدى» دەگەن سوزىمەن بايلانىستى شىعار؟ ىزالانعان، كەكتەنگەن بايرون مەريدەن عانا ەمەس، بارلىق ايەل بالاسىنان ءوش العىسى كەلگەن سەكىلدى. بالكىم، ءوزى تولىققاندى سەزىنبەگەن انا ماحابباتىن ءار ايەلدىڭ بويىنان ىزدەدى مە ەكەن؟ بايروندى كوزى تىرىسىندە جەرلەستەرى «جەڭىل ءجۇرىستى، بۇزىلعان» دەپ ايىپتادى. بىزدىڭشە، بايروننىڭ «جەڭىل جۇرىستىلىگىنىڭ» ءبىر سىرى - ونىڭ پسيحولوگيالىق سوققى الۋىندا جاتىر. ونسىز دا تىم سەزىمتال اقىن كوشەدە بىرەۋلەر اياعىنا ۇزاق قاراسا، اقساقتىعىنان قورلانىپ، دەپرەسسياعا ءجيى ءتۇسىپ، اراق-شاراپ ءىشىپ، ءتىپتى اناشا شەگىپ، جاتىپ قالاتىن. ول اجالىمەن ويناپ ءجۇرىپ، قانشاما شىعارمالار جازدى. شىعارمالارىن تالاسىپ وقىپ، تالانتىنا كوز جۇمعان قوعام اقىننىڭ بولمىسىن، تابيعاتىن قابىلداي المادى.

تولىقتىققا بەيىم ەتجەندى اقىن ءومىر بويى ديەتامەن تاماقتانىپ، سەمىرۋدەن ساقتانىپ ءجۇرىپتى. ءبىراق قاتتى دەپرەسسياعا تۇسكەندە ديەتا ۇستاۋ قايدا، تولعان ۇستىنە تولا ءتۇستى. ءتىپتى بايرون ايەلدەردىڭ ەر ادامنىڭ كوزىنشە تاماقتانعانىن جاراتپاپتى. اقسۇيەكتەر جينالعان بالدار مەن كەشتەردە اقىنعا عاشىق ايەلدەر بايروننىڭ كوزىنشە استى ءتىپتى شۇقىپ تا جەمەۋگە تىرىسىپتى. ءتىپتى بايروننىڭ ايەلى انابەللا ءومىر بويى تاڭەرتەڭ دە، تۇستە دە، كەشكە دە بايرونسىز، جالعىز ءوزى تاماقتانىپتى. بايروننىڭ ايەلى دەمەكشى، انابەللا ەكەۋىنىڭ جۇبايلىق ءومىرى ءبىر- اق جىلعا سوزىلدى. داۋلەتتى، تەكتى جەردىڭ قىزىنا بايرون ءوزىن-ءوزى قۇتقارۋ ءۇشىن، ءوزى ءۇشىن وتە قىمبات جان-اپكەسى اۆگۋستانى وسەكتەن اراشالاۋ ءۇشىن ۇيلەندى.

اۆگۋستا - بايروننىڭ اكەلەرى ءبىر، شەشەلەرى بولەك اپكەسى. ەكەۋىنىڭ بالالىق شاعى ەكى بولەك الەمدە ءوتتى. بايرون اۆگۋستامەن ون ءۇش جاسىندا تانىستى. بۇل كەزدە اۆگۋستانىڭ جاسى ون جەتى دە بولاتىن. اۆگۋستانىڭ ايتتىرىپ قويعان جىگىتى بارىن بىلگەن بايرون قاتتى قايعىردى. بۇل - اپكەسىن جات جەرگە قيماعان باۋىرلىق قارىم- قاتىناستان تۋعان سەزىم ەمەس، قورقىنىشتى سەزىم ەدى. بايرون ءوز اپكەسىن ەركەكتىك سەزىممەن جاقسى كورىپ قالىپ ەدى. بۇل، وكىنىشكە قاراي، وتپەلى سەزىم بولماي، كۇننەن كۇنگە ۇلعايا بەردى. قانى ءبىر باۋىرىنىڭ سەزىمىن سەزىنگەن اپكەسى بۇعان توسقاۋىل قويۋدىڭ ورنىنا، ول دا بايروندى ايەلدىك سەزىممەن ۇناتتى. قانى ءبىر تۋىستار، اپكە مەن ءىنى اتتاماۋعا ءتيىس شەكارادان اتتاپ كەتتى... ولار ەرلى- زايىپتىلارداي قارىم- قاتىناستا بولدى. بۇل - بايروننىڭ ەڭ ۇلكەن تراگەدياسى ەدى. شايتاننىڭ ارباۋىنا تۇسكەن اقىن اپكەسىنەن قانشا قاشسا دا، اينالىپ كەلىپ، اپكەسىنە ورالا بەردى. اپكەسى اۆگۋستا بايروننان مەدورا ەسىمدى قىز تۋدى. ۇياتتان ورتەنگەن اقىنعا ومىرمەن قوشتاسۋ كەرەك نە ادام سەكىلدى ءومىر ءسۇرۋ كەرەك ەدى. ول ءوز ءومىرىن وزگەرتۋگە تالپىندى.

بايرون انابەللاعا ۇيلەنگەننەن كەيىن دە شايتاننىڭ ارباۋىنان شىعا الماي، اپكەسىمەن قارىم- قاتىناسىن جالعاستىردى. اپكەسى ءارى كوڭىلدەسى اۆگۋستا تۋرالى بايرون «ءبىز ەشقاشان ۇرىسپايمىز، وڭاشا قالعاندا ءجيى كۇلەمىز. مەن ونىڭ قاسىندا ءوزىمدى وتە جاقسى سەزىنەم» دەپ جازادى. بايرون، ومىردەن جانى ەشقاشان تىنىشتىق تاپپاعان ۇلى اقىن اپكەسىنىڭ ءارى كوڭىلدەسىنىڭ قاسىندا تىنىشتىق تاپسا، تاپقان شىعار. ءبىراق... ءتورت بالاسى بار، كۇيەۋى بار ايەلدىڭ ءوزىنىڭ باۋىرىنىڭ كوڭىلدەسىنىڭ ءرولىن ويناعانى - كەشىرىلمەيتىن قىلمىس. اۆگۋستانىڭ تەرەڭ، پاراساتتى ايەل بولماعانى وسىدان-اق بايقالادى. ءبىراق ءبىز - سوت ەمەسپىز. ولاردى داتتاۋعا دا، اقتاۋعا دا قاقىمىز جوق. بايرون تانۋشىلار اۆگۋستانىڭ ادەمى بولماعانىن، قاراپايىم، ءبىلىمسىز ايەل بولعانىن جازادى. بايرون ايەلدەردىڭ بىلىمدىلىگىن ۇناتپايتىنىن ەشقاشان جاسىرماعان.

بايروننىڭ «دون جۋاندىعىنان» شارشاعان ايەلى انابەللا قىزى ادا ومىرگە كەلگەننەن كەيىن توركىنىنە كەتىپ، كۇيەۋىمەن اجىراسۋ تۋرالى سوتقا ارىز بەرەدى. بايرون كەشىرىم سۇراپ، تالاي ولەڭ جازسا دا، كۇيەۋىنەن ابدەن كوڭىلى قالعان انابەللا العان بەتىنەن قايتپايدى. بايروننىڭ ايەلىنەن كەشىرىم سۇراپ جازعان ولەڭىن وقىعان تالاي قىزدار مەن كەلىنشەكتەر بۇل كەزدە «شىركىن، انابەللانىڭ ورنىندا ءبىز بولساق قوي، بايرون بۇل ولەڭدەرىن بىزگە ارناپ جازعاندا عوي. نە دەگەن قاتىگەز ايەل» دەپ انابەللانى كىنالاپ جاتتى. ءبىراق ەشكىم دە اقىنمەن ءومىر سۇرگەن انابەللانىڭ ورنىنا ءوزىن قويىپ، بايرونمەن ءومىر ءسۇرۋدىڭ، شىن مانىندە، قيىن ەكەنىن تۇسىنگەن جوق. انابەللا ەشقاشان تۇرمىسقا شىققان جوق. بۇكىل ءومىرىن قىزى اداعا ارنادى. ءوزى ماتەماتيكانى جاقسى كورەتىن انابەللا ادانىڭ ماتەماتيكاعا دەگەن بەيىمىن بايقاپ، ونى وسى سالاعا بەيىمدەدى. ادا - ءوز كەزىندە ايگىلى ماتەماتيك بولدى. بۇگىندە بايروننىڭ قىزىن الەم ەڭ ءبىرىنشى پروگرامميست رەتىندە بىلەدى.

ايەلى بايروندى قىزىمەن ارالاسۋىنا تىيىم سالدى. بۇعان قاتتى قايعىرعان بايرون بولمادى. بۇل كەزدە اقىن «كوڭىلدەستەر الەمىندە» كوڭىل كوتەرىپ ءجۇردى. اپكەسى اۆگۋستادان باسقا ايەلدەردىڭ ءبارى بايروندى تەز جالىقتىردى. مىسالى، اقسۇيەك ايەل كارولينا لەم بايرون ءوزىن تاستاپ كەتكەندە ىزالانعانى سونداي، ءبىر كەشتە ءوز قولىن ءوزى كەسىپ جىبەرەدى.

بايروننىڭ ومىرىندە ۇلكەن ءرول ويناعان ايەلدەردىڭ ءبىرى - تەرەزا گۆيچچيولي. ول ءتىپتى بايرون ءۇشىن وتە داۋلەتتى، گراف كۇيەۋىمەن اجىراسادى.

بايرون 1824 -جىلى گرەتسيادا تۇرىكتەرگە قارسى سوعىسىپ ءجۇرىپ، بەزگەك اۋرۋىنان كوز جۇمدى. ولەر الدىندا بۇكىل اقشاسىن، 100 مىڭ فۋنت ستەرلينگتى اپكەسى اۆگۋستاعا قالدىرادى. بۇل ول كەزدە وتە كوپ اقشا بولاتىن. جانە ايەلى انابەللاعا اپكەسى اۆگۋستاعا قامقور بولۋىن ءوتىنىپ، حات جازادى. اۆگۋستا بارلىق اقشانى ەكى جىلدان كەيىن جوق قىلادى. اۆگۋستاعا بارىنشا قامقور بولۋعا تىرىسقان انابەللا شارشاپ، قولىن ءبىر- اق سىلتەيدى.

بايرون مەن ونىڭ كوڭىلدەستەرى تۋرالى توم- توم كىتاپ جازىلدى. ءبىراق... ودان بايروننىڭ بەدەلى تومەندەگەن جوق. سەبەبى، ادامزات ءۇشىن الەمگە «چايلد- گارولد»، «پرومەتەي»، «لارا»، «كورسار»، «دون جۋان» سىندى ولمەس تۋىندىلاردى بەرگەن بايروننىڭ شىعارماشىلىعى قىمبات.
adebiportal.kz


سوڭعى جاڭالىقتار