سارى ىنگەننىڭ بوتاسى - ءسابي كوزىممەن

نۇر- سۇلتان. قازاقپارات. لەۆ تولستوي: «مەن تۋعاندا دۇنيە نارتتاي قىپ- قىزىل ەدى»، - دەگەن ەكەن.

ادەبيەتشىنىڭ اڭگىمەسىنەن.

ادامنىڭ ءسابي شاعىنداعى تام- تۇم ەسىندە قالعاندارى شاعىن كوركەم دۇنيەلەرگە بەرگىسىز اسەرلى كورىنەدى. ول بىرەۋدە ەندى تالپىنىپ، جۇرە باستاعان كەزدەن، ال ءبىرقاتارىندا ودان كەيىندەۋ جادىندا ساقتالادى بىلەم.

مەنىڭ ەكى جاستان ءسال اسقان كەزىمنەن كوپتەگەن كورىنىستەر ەسكى فوتوسۋرەتتەردەي كوز الدىمدا قالىپتى. ولاردا باعزى ءومىر حالى بوياماسىز، ءسابي كوڭىلىمەن كىرشىكسىز كورىنەدى.

سەرپىلۋ

تىرشىلىكتە جاڭا، سەرپىلىستى ءومىردىڭ لەبى بايقالادى. مىڭعىرعان مال، كوكمايسا، كوركەم تابيعات، شۇرقىراسا تابىسقان ەل. قىرعا، كەڭىستىك وڭىرلەرگە شىققاسىن ادامداردىڭ ارشىنى اسىپ، قارىمى كەڭەيە تۇسكەندەي.

ەرۋلىك، توي، سالت- جورالعىلار... كۇندە ءبىر جاعىمدى وقيعا، جاڭالىق. ەندى مالدى ورسكىگە ەمەس، گۋريەۆكە ايدايتىن بولىپتى. حالىق ىنتىماقتاسا تۇسكەندەي. ەرەكشە پەيىلدى. كيىم- كەشەكتىڭ، دۇنيە- مۇلىكتىڭ، ازىق- تۇلىكتىڭ جاڭا تۇرلەرى كوبەيدى. شوپاندار ءماۋىتى قالپاق كيىپ، مۇرتتارىن شيىرىپ، اجارلانا ءتۇستى. الاشا، باۋ- باسقۇر توقۋ، ءۇي كوتەرۋ...

حالىق جەدەل وڭالىپ، تۇرمىسىن تۇزەي باستادى. «دوسقا» شايدىڭ ورنىنا «ەكسترا» كەلدى. اقساقالدار: «سەسترا شايسىز باسىم جازىلمايدى،» - دەپ جاراسىمدى شالجيا باستادى. ول- ول ما، ىلە- شالا قوس قاقپاقتى، سىڭعىر ەتىپ ادەمى اۋەنمەن اشىلاتىن، ەلۋ، ءجۇز، ەكى ءجۇز گرامدىق تەمىر ساندىقشالارداعى شايلار دا كەلدى. سىرتى كوركەم سۋرەتتى، ساقاتاستاي ساندىقشانىڭ ءوزىنىڭ ءباسى ىشىندەگى شايىنان كەم ەمەس ءتارىزدى.

«قوي ارقاسىنا بوزتورعاي جۇمىرتقالاعان زامان، مىنە، كەلدى»، - دەستى ۇلكەندەر.

سارى ىنگەننىڭ بوتاسى

كوپ اقشا. ولار مۇقيات سانالىپ، تەكشە- تەكشەسىمەن رەتتەپ قويىلىپ جاتىر.

- جەتى مىڭ جارىم، - دەدى اكەم. سودان كەيىن اق شۇبەرەككە وراپ، ورسكىدەن اكەلگەن شىنتاقتاي سارى چەمودانعا سالدى.

كوپ ۇزاماي ءبىزدىڭ ۇيدە سارى ىنگەن پايدا بولدى. ونىڭ سارى بوتاسىنىڭ سۇيكىمدىلىگىن ايتساڭىز! ءوزى ەركە، شولجىڭ بولعاندا بار عوي... اسىرەسە، ماعان ءۇيىر. ءۇي ماڭىندا جايىلىپ جۇرەدى دە، مەنى كورىپ قالىپ، الىپ- ۇشىپ، جۇرەگى ءلۇپ- ءلۇپ ەتىپ قاسىما جەتىپ كەلەدى. كوزىمنەن، مۇرنىمنىڭ ۇشىنان سۇيە بەرەدى، سۇيە بەرەدى.. . «بوتا، بوتا...» - دەيمىن مەن ونى ەركەلەتىپ. قولىمداعى جەپ جۇرگەن نانىم مەن شەكەرىمدى بەرەمىن. ءتاتتىنى ۇناتادى.

اۋىلدا بوتالى تۇيەلەر جامىراپ، ءسۇتسىز قالاتىن كەزدەر بولادى. بىردە ءتۇس الەتىنە تاياۋ اۋىلدىڭ بىرنەشە بوتاسى ورىستەن ەرتە قايتقان ەنەلەرىنە جوڭكىلە شاپقانى. الدى ەمىپ جاتىر. ءبىزدىڭ بوتا دا ورتا جولعا جەتىپ قالىپتى. قۋانىپ، تايراڭداپ بارادى.

- بوتا، بوتا، - دەدىم مەن سول ساتتە داۋىستاپ، - بوتا، بوتا...

سارى بوتا كىلت توقتاپ، قىرىمەن بۇرىلىپ تۇردى. ارجاعىندا اڭىراپ ەنەسى كەلەدى، بەرجاعىندا مەن تۇرمىن قولىمدى سوزىپ. بىرەسە ارى قارادى، بىرەسە بەرى قارادى. اقىرى بوزداپ ماعان كەلدى.

سول ءبىر ساتتە ونى ەنەسىنەن بەتەر ماعان تارتقان قانداي كۇش ەكەنىن بىلمەيمىن... بالكىم، سارى بوتانى، جان بالاسىن شىنىمەن جاقسى كورەتىن شىعارمىن.

قوجانازار - جايساڭ جىگىت!

ۇلكەندەر باس قوسا قالسا - شايىردى اڭگىمەلەيدى. سۋىن، جەرىن ماقتايدى، الىس ساپارلاردا سىنالعان جان سەرىكتەرى تۋرالى كەزەك- كەزەك اڭگىمە ايتادى. اكەم كوبىنە قوجانازاردىڭ كىشىپەيىلدىگىن، تاپقىرلىعىن، ادامگەرشىلىگىن اڭگىمەلەپ تاۋىسا المايدى.

- ءاي، جايساڭ جىگىت- اۋ، ءبىر دە ءبىر بوتەن نيەتىن كورگەم جوق، - دەيدى باسىن شايقاپ. - وندايلار جۇزدەن بىرەۋ شىعار... انا جىلى وسى جەرمەن ورسكىگە مال ايداپ بارا جاتتىق. جول الىس، ەلسىز دالا، ءيت- قۇس كوپ. ءۇستىرت جازدا دا سالقىن. ءبىر ءتۇنى سۋىق جاڭبىر سىركىرەپ، قوي ىعاتىن بولعاسىن تاڭ اتقانشا ۇيقىسىز كۇزەتتە تۇردىق. انا شەتتە ەكى جىگىت، مىنا شەتتە - قوجا ەكەۋمىز. وتتى ءۇستى- ۇستىنە جاعىپ قويدىق تا، ىسقىرىپ، ايتاقتاپ وتاردى اينالىپ جۇردىك. تاڭعا تاياۋ قاسقىردىڭ ۇلىعان داۋىستارى بىرتە- بىرتە جاقىنداي بەردى. ال، تاڭ بوزارىپ بىلىنە باستاعاندا ەكى قاسقىر ءتىپتى قاسىمىزدا ءجۇردى. اتۋعا وعىمىز دا ازداۋ، جول الىس، كەيىنگە ساقتاپ ءجۇرمىز. قاسقىر دا وسىنى سەزگەندەي، قاسىمىزعا تاقاپ كەلمەسى بار ما؟ وسى كەزدە قوجانازار وتتا جانىپ جاتقان اشا بۇتاقتى الىپ، الگىلەرگە قاراي لاقتىرىپ جىبەرگەندە، ول بىرەۋىنىڭ موينىنا كيىلىپ قالعانى! ەكەۋى ءبىرىن ءبىرى قۋىپ كەتتى دە قالدى. سوندا قوجا ىشەك- سىلەسى قاتىپ: - وي، ىڭكە، وق شىعارىپ نە ىستەيمىز ولارعا، ونان دا ءبىرىن ءبىرى ءپىسىرىپ جەپ جاتسىن سولاي، - دەپ كۇلەدى كەلىپ.

اكەم جايساڭ سەرىكتەرىن ايتا ءجۇرىپ، شايىر دەگەن قاسيەتتى جەردى، ونىڭ حالقىن اڭساعان ءشولىن باساتىنداي.

مەن دە، بۇكىل سام ءوڭىرىنىڭ ۇرپاقتارى شايىردى، ماڭعىستاۋدىڭ قارا ويىن ساعىنۋمەن وستىك.

1968 -جىلى ماۋسىمدا وڭتۇستىك ءۇستىرتتىڭ ءۋالى جەرىندە مالشىلار تويى بولدى. باليا بىرنەشە كۇن بۇرىن اۋىل جاستارىمەن تويعا ازىرلىككە كەتكەن. شەشەم ماكەڭ شالبارىمنىڭ ىشكى جاعىنا قاباتتان قالتا تىگىپ، اقشا سالىپ بەردى. 1200 سوم. بالياعا اپارىپ بەرۋگە. كيىم- كەشەك، ماتا، تۇرمىس زاتتارىن الۋعا. ونشاقتى ادام كەنجە بەردىسۇگىروۆتىڭ ماشيناسىمەن كەشكە جۇردىك. ءتۇن ورتاسىندا ۋالىگە تاياۋ ءبىر ۇيگە كەلىپ، ۇيىقتاپ قالدىق. كۇنمەن تالاسا تۇردىق. تاڭ ساپ- سالقىن. جەروشاقتا تايقازان قايناپ جاتىر. ءۇي يەلەرى تۇندە مال سويىپ، ەت ءپىسىپ قالىپتى.

شايدا، ەر قوسايدىڭ ۇرپاعى بولعاسىن ىلگەرى وتكىزدى مە، ون بەستەگى مەن ۇلكەندەردىڭ ءىزىن الا، تورگە تاياۋ وتىرعام. قوناق ايەلدەردىڭ بىرەۋى شاي قۇيۋدا. داستارحان باسى سول باياعى ساعىنىشتى اڭگىمە- دۇكەن. ءۇي يەسى ايەل، اققۇمان، شاينەك استىنداعى شوق قىزۋىنان بيدايى ءوڭى الابۇرتا، الدىنداعى ۇلكەن سارى تاباقتاعى ەتكە سالاتىن قامىر ناندى يلەپ بوپ قالىپتى. سام ەلىنىڭ، قىر ەلىنىڭ حابارىنا كەنەلۋلى. ءبىر كەزدە ول:

- مىنا بالا كىم؟ - دەپ مەنى سۇرادى.

- ال، مۇرنىنا قارا دا، ءوزىڭ ايتشى كىمنىڭ بالاسى ەكەنىن، - دەدى ءتىلىنىڭ سۇيكىمدى يۋمورى بار كەنجە. ايەل قامىردىڭ ءيىن قاندىرعان باپتاۋىن كىدىرتىپ، اجارىن اشا قاراپ، ەسىنە بىرەۋلەردى تۇسىرگەندەي كەيىپكە ەنە بەرگەندە، كەنجە شىداي الماي:

- بۇل باياعى ءىڭىرباي مەن... - دەي باستاعاندا، ايەل:

- قۇدا- ا- اي، مىرزاعاليجان با؟ - دەپ، ءبىر ۋاقىتتا ەگىلىپ جىلاپ قويا بەرگەنى... ساعىنىش جاسى توگىلىپ جاتىر... وتكەن داۋىرلەردى ايتىپ وتىر... ءبىزدىڭ ۇيمەن بىرگە وتىرعاندارى... جاس تۇسكەن كەلىن شاعىندا اۋەلى مەنى بەسىككە بولەپ ۇيرەنگەنى...

ءبىز تۇندە قوجانازاردىڭ ۇيىنە ءتۇسىپپىز. مىنا كىسى - زايىبى ساۋلەش ەكەن. قوجانازار شارۋادا ءجۇرىپتى.

نەتكەن اياۋلى ادامدار ەدى. ارداقتى جاندار.

ءسابي شاققا قايتا ورالايىقشى.

ويداعى ەل مەن قىرداعى ەل، قوس ايىرىلعانداي، ءبىر- ءبىرىن كورگىسى كەلىپ، شولدەپ ءجۇردى.

بۇل نەتكەن ءحال؟

شايىردان قىرعا بارعان العاشقى مامىر- ماۋسىم.

ءبىر كۇنى الدەقانداي ءتۇس كوردىم دە، كۇندەگىمنەن ەرتە وياندىم. جازعا ۇلاسقان كوكتەم تاڭى. ءۇستىرتتىڭ ايرىق، تاساستاۋ، قاينارىندامىز. شىرىلداپ كوكتە ءان سالعان بوزتورعايدى اشۋلى تۇندىكتەن كورىپ جاتتىم. ال، كوڭىلىم الىس قالعان شايىردا ەدى.

ءتاتتى ءبىر ويدان راحات تاۋىپ، قۋات الىپ جاتقاندايمىن.

كوكەيدەگى بۇل ءحالدى بىرەۋگە ايتقىم كەلەتىن ءتارىزدى.

الماتى، N 42263 اسكەري بولىمشە.

1973 -جىلعى 12-25 - مامىر كۇندەرى.

جازۋشى، حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى مىرزاعالي ىڭىربايەۆ

«جۇلدىز» جۋرنالى