ءسابي كوزىممەن

نۇر- سۇلتان. قازاقپارات. لەۆ تولستوي: «مەن تۋعاندا دۇنيە نارتتاي قىپ- قىزىل ەدى»، - دەگەن ەكەن.

ادەبيەتشىنىڭ اڭگىمەسىنەن.

ادامنىڭ ءسابي شاعىنداعى تام- تۇم ەسىندە قالعاندارى شاعىن كوركەم دۇنيەلەرگە بەرگىسىز اسەرلى كورىنەدى. ول بىرەۋدە ەندى تالپىنىپ، جۇرە باستاعان كەزدەن، ال ءبىرقاتارىندا ودان كەيىندەۋ جادىندا ساقتالادى بىلەم.

مەنىڭ ەكى جاستان ءسال اسقان كەزىمنەن كوپتەگەن كورىنىستەر ەسكى فوتوسۋرەتتەردەي كوز الدىمدا قالىپتى. ولاردا باعزى ءومىر حالى بوياماسىز، ءسابي كوڭىلىمەن كىرشىكسىز كورىنەدى.

الماتىدا اسكەر قاتارىندا ءجۇرىپ، 1973 -جىلدىڭ مامىرىندا سول ۇزىك سىرلاردىڭ كەيبىرەۋلەرىن ءوز جۇيەسىمەن ۇلكەن قالىڭ داپتەرگە تۇسىرگەن ەدىم. جيىرما جىلدان استام ۋاقىتتان سوڭ قاراسام، الگىلەر، مەنىڭ پىكىرىمشە، كىسىگە وي سالاتىنداي تام- تۇم نوۆەللالار بولىپ شىعىپتى. ەڭ العاشقى كورىنىستەردىڭ مەرزىمىن 1966 -جىلى ينتەرناتتان قىرداعى - قاسقىربۇلاقتاعى اۋىلعا كەلگەندە اتا- اناما اپ- ايقىن، ەگجەي- تەگجەيلى بايانداي وتىرىپ، انىقتاپ العان ەدىم.

مەنىڭ بۇل نوۆەللالارعا ۇزاق جىلدار بويى قايتا ورالماۋىمنىڭ سەبەبى، ءبىرقاتار ادەبيەتشىلەردىڭ ءسابي شاقتان ەستە ساقتاۋ قابىلەتىمە سەنىڭكىرەمەي، مۇنى ازىلگە بالاي بەرۋىنەن بولعان ەدى. ەكىنشىدەن، جەتپىسىنشى، سەكسەنىنشى جىلدارعى «ءۇرىپ ءىشىپ، شايقاپ توككەن» كەزەڭدە، سوناۋ ەلۋىنشى جىلداردىڭ باسىنداعى قازاق اۋىلىنىڭ جۇدەۋلەۋ كورىنىستەرىنە كەڭەستىك قوعامعا داق تۇسىرەردەي، سەكەم الا قارالعانى دا راس.

...

بۇل دۇنيەلەردى ەندى قولعا الۋ سەبەبىم - ەلۋىنشى جانە توقسانىنشى جىلدارداعى (بۇل نوۆەللالار العاش رەت 1993 -جىلى جارىق كوردى. رەد.) مال اۋىلدارىنىڭ اراسىندا پالەندەي كوپ ايىرما جوق سەكىلدى. ەندەشە، وسىناۋ شاعىن سىرلاردىڭ بۇگىنگى پروبلەمالاردى تەرەڭىرەك سەزىنۋگە ءسال دە بولسا ىقپالى تيەر؟

مىنە، قولجازبامدى - ۇقىپتى ساقتالىپ، ادەمى ەسكىرە باستاعان، جۇقا مۇقابالى جالپى داپتەردى ايالاپ قولعا الىپ وتىرمىن. باياعى جازۋ مانەرىم... العاشىندا بۇل «ەستە قالعاندار» تاقىرىبىمەن تۋعان ەدى. ودان كەيىن ءبىرقاتار قالامگەردىڭ «ەسىمدەگىلەر» سەكىلدى شىعارمالارى دۇنيەگە كەلگەسىن، جالپى اتاۋى وزگەرتىلدى، قىسقارتۋلار جاسالدى.

سونىمەن، مەنىڭ ءسابي كوزىممەن وتكەن داۋىرگە سەرۋەن قۇرىپ قايتايىق.

«قارقىراۋىق قارا قۇس...»

قىس بولاتىن. ءبىر تاس ۇيدە وتىردىق. ۇيدە اكەم، شەشەم، كىشكەنتاي اپكەم بولعانى انىق ەسىمدە. ءۇيدىڭ جالعىز تەرەزەسى وڭتۇستىككە قاراپ تۇردى. ەسىك سولتۇستىك جاقتاعى قابىرعادا بولدى. بولمەنىڭ باتىس جاعىنداعى اۋزى تورگە قاراعان پەشتە وت جانىپ جاتتى.

ءبىر ۋاقىتتا ۇلكەندەر اتىمدى اتاپ: «قاراپ جىبەرشى، قۇدا كەلە جاتقان جوق پا ەكەن؟» - دەپ سۇرادى. وتىرعان كۇيى تەرەزە جاققا موينىمدى سوزدىم (الدەكىمدەر كۇلگەندەي بولدى). ەشتەڭە كورە المادىم، سەبەبى ءتۇس كەزىندەگى كۇن ساۋلەسى بەتكە ۇردى. ورنىمنان تۇرىپ، الاسا تەرەزەدەن سىرتقا قاراسام، ۇزىن قارا پالتولى، بالداقتى ادام كەلەدى ەكەن... جەردە تەگىس اپپاق قار. ول تۇيە تابانىمەن تاپتالعان. اق قار ۇستىندە قاپ- قارا بوپ تۇيەنىڭ قۇمالاقتارى شاشىلىپ جاتىر.

... سول كۇنگى كەش. داستارحان باسى. ءبارى ۇساق- تۇيەگىنە دەيىن كوز الدىمدا.

- قۇداعا ءان سالىپ بەرمەيسىڭ بە ەندى؟ - دەپ سۇرادى مەنەن. جانىپ جاتقان وتقا ءبىراز قاراپ وتىردىم دا، كەنەتتەن:

قارقىراۋىق قارا قۇس،

حان باسىنا قونعان قۇس، -

دەپ «سايراي» جونەلگەنىم بار.

«ءبىز سوندا سەن باج ەتە قالعاندا قاتتى شوشىپ كەتتىك»، - دەدى الپىس التىنشى جىلى اتا- انام. ارادا ولار مەنەن ءان سۇراعانىن ۇمىتىپ كەتەتىندەي ۋاقىت ءوتىپتى. «ال سىزدەر قۇدانى قاراپ جىبەرشى دەگەندە نەگە كۇلدىڭدەر؟» - دەپ سۇرادىم مەن. «سەن كىشكەنتايىڭدا وتىرعان ورنىڭنان قوزعالمايتىن «ەرىنشەك» ەدىڭ. سول جولى دا ۇشىپ تۇرماي، تەرەزە جاققا موينىڭدى سوزدىڭ. سوعان كۇلدىك...» بولدى جاۋاپ.

- ۇيدە ءبىز نەگە تورتەۋ بولدىق؟ اقشەكەم، ءبىلعالي (تۇيەشى) قايدا؟

- مامام سول كۇندەرى شايىردا، مۋرساليم اعاڭنىڭ ۇيىندە بولدى، - دەدى اكەم. ەكى جاستان اسا كىشى بىلعالي ءىنىم سودان كەيىن، 1955 -جىلدىڭ قاڭتارىندا دۇنيەگە كەلىپتى. ءۇي تۇيە باعىپ وتىرعاندا تۋعاسىن ونى ەركەلەتىپ تۇيەشى اتاپ كەتكەن.

بۇل 1954 -جىلدىڭ جەلتوقسانى ەكەن.

ءبىز سول جىلى تۇيەسۋدا ەلەمەس تۇياقوۆتىڭ ۇيىمەن بىرگە تۇيە باعىپ وتىرىپپىز.

ەلەمەس - ايگىلى جەلاياق، رەكوردسمەن، 1964 -جىلعى توكيو وليمپياداسى جەڭىمپازدارىنىڭ ءبىرى ءامين تۇياقوۆتىڭ اكەسى.

«كەندىر مايدى اكەل، كەندىر مايدى!»

قىس ءوتىپ، كوكتەم كەلدى. بىزدەر اعاش ۇيدە وتىردىق. ورتادا، جەروشاقتا وت جانىپ جاتتى. ۇيگە اكەم كىردى. شاماسى، وزىمنەن ءۇش جاستاي ۇلكەن اپام باليانى شايعا شاقىر دەگەن بولۋى كەرەك، مەن سىرتقا شىقتىم. ءۇيدىڭ شىعىس جاق بەلدەۋىندە ات بايلاۋلى تۇردى جانە بەلدەۋگە ۇزىن قىزىل قۇرىق قىستىرۋلى ەكەن. تۇيە باقتاشىسىنىڭ قۇرالى. ءسال كىدىرىپ، توبىلعىدان نەمەسە جىڭعىلدان جاسالعان سول قىزىل قۇرىقتىڭ كەيبىر قابىعى كەتكەن جەرلەرىنە قاراپ تۇرىپ، ونىڭ بويىمەن جوعارىلاي اۋەگە كوز سالعانىمدا، ول ءبىزدىڭ كيىز ۇيدەن الدەقايدا بيىك تارىزدەنىپ كورىندى.

كۇن بۇلىڭعىرلاۋ، بۇلتتى ەدى.

بەس جاستان ەندى اسقان اپام اۋىل سىرتىندا تەزەك تەرىپ ءجۇر ەكەن. مەن وعان قاراي ءۇي مەن اتتىڭ اراسى ارقىلى ءوتتىم.

ەكەۋمىز ۇيگە كىردىك. ول الدىمدا، تورگە وزىپ كەتتى. مەن داستارحان قاسىنا جاقىنداپ وتىرا بەرگەنىم سول ەدى، بىرەۋ بوكسەمنەن قاعىپ جىبەرگەندەي بولدى دا، ەتپەتىممەن قۇلاپ كەلە جاتىپ، قولدارىممەن تىرەپ قالدىم. وڭ قولىم جانىپ جاتقان وتقا ءتۇستى.

- كەندىر مايدى اكەل، كەندىر مايدى! - دەدى اكەم. سول ءبىر قاسقاعىم ساتتە ونىڭ ماعان قاراي جەدەل كوتەرىلىپ كەلە جاتقانىن، شەشەمنىڭ قازان- اياق جاقتاعى كەرەگە باسىندا ءمايسىڭدى ءشۋداجىپ باۋىنان ءىلۋلى تۇرعان شولمەككە ۇمتىلعانىن كوردىم.

مەن ۇيگە كىرىپ كەلە جاتقاندا وتتان، داستارحاننان ءسال كەيىندەۋ كورپە جابىلعان بەسىك تۇر ەدى. «بوكسەمنەن قاققان» سول ەكەن. وندا سول 1955 -جىلى قاڭتاردا دۇنيەگە كەلگەن ءىنىم ءبىلعالي بولەۋلى جاتىپتى.

ىلبىراپ كۇيگەن ساۋساقتارىمدى شەشەم مەڭدەش ءبىر- بىرىنە جابىسىپ بىتپەسىن دەپ، ءارقايسىسىن جەكەدارا تاڭىپ، مايلاپ ەمدەپتى. بۇگىندە كۇيىكتەن ەش بەلگى جوق.

بايعازى

جاز. ءالى ۇشكە تولماعان كەزىم. ءتۇس اۋعان شاق. ويناپ ءجۇرىپ، كەنەت، قالاي ەكەنىن ءوزىم دە بايقاماي قالدىم، سىرتتاعى قازان اساتىن تەمىر وشاققا قۇلادىم. جىلاپ ۇيگە قاراي كەلە جاتقاندا ىشتەن جۇگىرىپ ماكەڭ - شەشەم مەڭدەش شىقتى. ازداپ شەكەم قاناعان ەكەن، باسىمدى اق شۇبەرەكپەن تاڭىپ بەردى. سودان كەيىن ول جاڭا تىگىلگەن كويلەك كيگىزدى دە، الدارقاتىپ:

- بار، بايعازى سۇراپ كەل، - دەپ كورشى ۇيگە جىبەردى. ول ءۇي ءبىزدىڭ باتىس جاعىمىزدا ەدى. (جالپى ءبىزدىڭ ءۇي باسقا ۇيلەردىڭ كوبىنە شىعىس جاعىندا تىگىلەتىن). كەلدىم، ءتۇرۋلى ەسىكتەن ىشكە كىردىم. ءۇي يەسى ايەل جاساڭداۋ كىسى كورىندى، بىردەن:

- ءاي- ءاي كويلەك ەكەن عوي، ءاي- ءاي كويلەك ەكەن عوي، - دەپ اسەم اندەتىپ بارىپ، توردە كەرەگە باسىندا ءىلۋلى تۇرعان ۇزىن قارا- كوك بەشپەنتتىڭ قالتاسىنان تيىن الىپ ۇسىندى.

ۇمىتپاسام... سول كىسىنىڭ ەسىمى قاراگوز ەدى.

اۋىل كوشكەندە

سول وتىرعان جەرىمىزدەن ءبىر كۇنى كوشتىك. ماشينانىڭ از كەزى، ءۇيدىڭ ازعانا جۇگىن ادامدار تۇيەلەرگە ارتۋدا. مەن جۇك ارتىلىپ بوپ جاتقان تۇيەنىڭ قاسىندا تۇرمىن. كەنەت كوزىم الگىندە ءۇي تۇرعان، ەندى جۇرتقا اينالعان جەردەن اۋلاقتاۋ وتىرعان كىشكەنتاي ىنىمە ءتۇستى. قولىندا بوتەلكە. وعان كۇشى ارەڭ جەتىپ، كوتەرە تۇسەدى. كوتەرگەن سايىن قارا سۇيىق ونىڭ اقشىل كويلەگىنىڭ ومىراۋىنا توگىلىپ جاتىر - ول ىشكىسى كەلىپ وتىر! قارا سۇيىق! قارا ءدارى! بالكىم، ايقايلاپ جىبەرگەن شىعارمىن، ايتەۋىر، الدەقانداي سوزدەرمەن مەن جاعدايدى ۇلكەندەرگە جەتكىزدىم. سوسىن ىنىمە قاراعان كۇيى قالشيىپ تۇرىپ قالدىم.

بىرەۋ جۇگىرىپ بارىپ شولمەكتى نارەستەنىڭ قولىنان جۇلىپ الدى. سوسىن ونى كوتەرىپ، لاستانعان كويلەگىن شەشىپ تاستادى.

- قۇداي ساقتادى- اي، - دەپ جاتىر ادامدار. اكەمنىڭ داۋسى سەكىلدى.

شولمەكتەگى قارا سۇيىق ۋلى كرەولين ەكەن.

جازۋشى، حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى مىرزاعالي ىڭىربايەۆ

«جۇلدىز» جۋرنالى

جالعاسى بار