ن. نازاربايەۆ. ءدىن مەن ءداستۇر

نۇر- سۇلتان. قازاقپارات - ەلباسى ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ «ۇلى دالا ۇلاعاتتارى» اتتى كىتابىنىڭ جالعاسىن ۇسىنامىز.

***

ءدىن - رۋحسىزدىق پەن قاناعاتسىزدىقتىڭ الدىنا قويىلعان ەڭ بەرىك قامالداردىڭ ءبىرى.

ءدىن تۋرالى ءسوز، سايىپ كەلگەندە، ادامنىڭ جان دۇنيەسىنىڭ تازالىعى مەن ادامگەرشىلىگى تۋرالى ءسوز. ءدىن - ادامنىڭ ءومىر ءسۇرۋ شارتىنىڭ قالىپتاسقان قاعيداتتارى ءارى ادامزات دامۋىنىڭ قۇبىلاناماسى.

ءدىني نانىم- سەنىم ادامزاتپەن بىرگە پايدا بولعان. ادامنىڭ تابيعات تىلسىمدارى مەن جۇمباقتارىن قابىلداۋ كەزىندەگى العاشقى ءىس- ارەكەتتەرى ونىڭ تانىمىن تۋعىزدى. ءدىننىڭ قاينار كوزى سول باعزى زامانداردان باستاۋ الىپ، ۋاقىت وتە كەلە ول ءارتۇرلى اعىم، سان- سالالى سەنىم سۇرلەۋى رەتىندە قالىپتاسا باستادى. ءدىندى زەردەلەۋ، ونى ءتۇسىنۋ باعىتىنداعى باستاپقى ىزدەنىستەر العاشقى قاۋىمدىق قۇرىلىس كەزىندە قالىپتاسا باستاعانى داۋسىز. ءبىزدىڭ زامانىمىزدا ول وراسان زور عىلىمي- الەۋمەتتىك نىسانعا، فيلوسوفيالىق كاتەگورياعا اينالىپ، ەسەپسىز عىلىمي ەڭبەكتەر مەن سان جەتپەس ساراپتاۋ- پايىمداۋلار جاريالانىپ جاتىر.

جالپى، شاريعات تۋرالى قازىر بىرنەشە اعىم بار سىڭايلى. سولاردىڭ ءبىرى - قۇدايسىزدىق پىكىرىن ۇستاناتىندار. ەكىنشىسى، يسلام دىنىنە تازا ۇلتشىلدىق تۇرعىسىنان قارايتىندار. ەندى بىرەۋلەرى - يسلام ءدىنىنىڭ نەگىزدەرىن حالىقشىل- مەملەكەتشىل تۇرعىدان تەرەڭ ءتۇسىنىپ، ونىڭ قادىرىن بىلەتىندەر. وسى ءۇش باعىتتا دا ۇگىت- ناسيحات جۇمىستارى ءجۇرىپ جاتىر.

قازىر العاشقى ەكى باعىتتىڭ ىشىندە ءدىني اعىمداردى دارىپتەيتىندەر، ول تۋراسىندا وتە ءجيى جازىپ، تىنباستان قىزمەت جاساپ جۇرگەندەر كوپ. بۇلاردىڭ كىتاپتارى مەن جيناقتارىن وقىپ العان ءدىني ساۋاتى ءالى كەمشىن ادام نەگىزگى ءدىن وسى ەكەن دەپ ويلايدى. سودان قاتەلىككە ۇرىنادى. ويتكەنى، ءدىني ساۋاتتىڭ ازدىعى، ءدىني ورىنداردىڭ تازا ءدىندى جالعان دىننەن اجىراتۋ باعىتىنداعى دارمەنسىز جۇمىستارى وسىنداي جاعداي تۋعىزىپ وتىر.

يسلام ءدىنىن، ونداي ەلدەردەگى تۇرعىندار تولىق حابارى بولماعاندىقتان، قۇبىجىق ءدىن، زورلىق- زومبىلىقتى ۇستاناتىن اعىم دەپ قابىلدايدى. سىرتتان تاڭىلعان ناسيحات تا سونى ۋاعىزداۋدا. اراب الەمىن ايتپاي- اق قويالىق، ءوزىمىز بىلەتىن دەرەككە جۇگىنسەك، يسلام ءدىنى تۋرالى: تاريحى مەن فيلوسوفياسى، قۇقىعى مەن ەكونوميكاسى، وركەنيەتى مەن ونەرى، مادەنيەتى مەن ادەبيەتى دەگەن تاقىرىپتىق- تانىمدىق ءارى عىلىمي- ساراپتامالىق ەڭبەكتەر ءالى جان- جاقتى تالدانىپ، جارىق كورگەن جوق. ءبىز اللاعا قۇلشىلىقتىڭ جالپى باستاۋىش كانوندارى نەگىزىندە ءجۇرىپ جاتىرمىز. حالىقتىڭ يسلام ءدىنى تۋرالى ءبىلىم- تۇسىنىگى ءالى العاشقى كەزەڭدە قابىلدانعاننان كوپ اسا قويعان جوق. ءدىني سەزىمنىڭ بالاڭدىعى كۇندەلىكتى ومىردە اركەز بوي كورسەتىپ جاتادى.

حالىقتىڭ ءدىني ساناسى بەرىك، كوزقاراسى تۇراقتى ءارى سەنىمدى بولعان جاعدايدا، ونىڭ ىنتىماعى مەن بىرلىگى، ءوز ەلىنىڭ بۇگىنى مەن ەرتەڭىنە دەگەن سەنىمى بەرىك بولا ءتۇسىپ، ءبىر ماقساتقا جۇمىلۋدىڭ نەگىزگى ۇستانىمى قالىپتاسادى. ءبىز حالىقتار دوستىعىن دامۋدىڭ العىشارتى رەتىندە ۇستانىپ كەلەمىز. بۇل دا - بەرىك تۇجىرىم. ەندى وسىنى ءدىني نانىم- سەنىمدەر تۇرعىسىنان بەكىتە تۇسسەك، حالىقتىڭ پاتريوتتىق سەزىمى جالاڭ ۇراننان گورى جالىندى رۋحقا اينالار ەدى.

كەلەشەكتەن كۇدەر ۇزبەۋ سياقتى وتكەندەگىنىڭ ءبارىن بىردەي وزەككە تەبۋگە دە بولمايدى. يسلام دىنىنە دەيىن دە وسىناۋ بايتاق دالادا يماني نيەت پەن ادامگەرشىلىك ىزگى قارىم- قاتىناستار بولعان. ەجەلگى عۇن پاتشالىعىنان بەرمەن قاراي ەلىمىز كوك تاڭىرىنە تابىنىپ ءومىر ءسۇردى. مۇنىڭ ءداستۇرلى ەلەمەنتتەرى حالقىمىزدىڭ ومىرىندە ءالى دە بار.

نانىمىمىزداعى تابيعاتقا دەگەن قۇرمەتتى كوزقاراس، كۇن مەن ايدى قاسيەت تۇتۋ ءبىزدىڭ اتا- بابا ءدىنىمىزدىڭ تاريحي كورىنىسى رەتىندە ءالى كۇنگە حالقىمىزبەن بىرگە جاساپ كەلەدى. ءبىز بۇل نانىم- سەنىمدەردى ءوز ومىرىمىزدەن سىزىپ تاستاي المايمىز. قيسىندىق جانە ومىرشەڭدىك جاعىنان ونىڭ قازاق بالاسىن جاقسىلىققا، ىزگىلىككە، ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋدەگى ءرولى ءوزىنىڭ رۋحاني كۇشىن جويعان جوق. رۋحاني تازالىعىمىزدى ساقتاۋداعى تاڭىرلىك تۇسىنىكتەردى ءالى دە ىزگى ءدىننىڭ امالدارى رەتىندە تۇتىنۋدامىز.

بۇل جاعىنان كەلگەندە، يسلام ءدىنىنىڭ نەگىزگى قاعيداتتارى مەن ۇستانىمدارى ءبىزدىڭ بابالارىمىز ۇستانعان نانىم- سەنىمدەرمەن ۇشتاسىپ جاتادى. سونىمەن قاتار يسلام دىنىندەگى قوناقجايلىق، مەيماندوستىق، كەمتار مەن كەدەيگە كومەك قولىن سوزۋشىلىق، باۋىرمالدىق سەكىلدى جاقسى ادەتتەردى وزگەلەرگە ونەگە رەتىندە ايتىپ جەتكىزۋ جاعى دا ۇندەس كەلەدى. ءارى ولاردىڭ مۇسىلماندىق قاعيداتتارمەن سايكەس كەلەتىندىگىنىڭ ءوزى كەرەمەت ەمەس پە؟! مەنىڭ بىلۋىمدە، مۇحاممەد پايعامبارىمىزدىڭ حاديستەرىنىڭ بىرىندە قۇران سۇرەلەرى مەن اياتتارىندا ناقتى امالى ايتىلماعان ماسەلەنى ۇلتتىق داستۇرلەردەن ىزدەگەن ءجون دەگەنگە ساياتىن ۇعىم دا بار. دەمەك، ارۋاقتى قۇرمەتتەۋ، بەيىت باسىنا بارىپ دۇعا باعىشتاۋدىڭ، ناۋرىزدى قۋانا قارسى الىپ، جاڭا تۋعان ايمەن امانداسۋدىڭ ءدىن الدىندا ەشقانداي دا ايىبى جوق. بۇلاردىڭ قاي- قايسىسى دا اللا تاعالانىڭ ءوزى جاراتقان يگىلىكتەرىنە جاسالاتىن ءداستۇرلى قۇرمەت قانا.

دانىشپان ابايدىڭ «قۇدايشىلىق - جۇرەكتە. قالپىڭدى تازا ساقتا» دەۋى دە سودان.

بۇل ماسەلەنى دە ءبىزدىڭ ءدىنباسىلار مەن وسى سالامەن اينالىسىپ جۇرگەن تەولوگ ماماندارىمىز دەندەپ اشىپ، دايەكتەپ، دەرەكتەپ بەرۋى قاجەت.

كونە تاريحي يسلام ءدىنىنىڭ وركەنيەتتىك، گۋمانيستىك قالىپتارىن جان- جاقتى بىلمەگەندىكتەن، ونى تەك كۇش كورسەتۋ، زورلىق جاساۋ ءدىنى دەپ تۇسىنۋشىلىك ەرتە زاماننان بار ەكەنىن ايتادى. بۇل - بىلمەستىك سالدارى. بۇعان ءبىز ورە تۇرەگەلىپ داۋ ايتپاي، قايتا بايىپتى، تاريحي، عىلىمي تۇرعىدان دالەل كەلتىرىپ، پاراساتتى دەڭگەيدە تۇسىنىك بەرۋىمىز كەرەك. مۇنداي جاڭساقتىق قازىرگىدەي تەرروريزم مەن ەكسترەميزم سەكىلدى جاڭا عاسىردىڭ جويقىن ىندەتتەرى ءورشىپ تۇرعان كەزدە تىپتەن قاۋىپتى.

يسلام ءدىنى ەشقانداي دا قۇبىجىق ءدىن ەمەس. بۇل پىكىردى كەز كەلگەن مۇسىلمان بالاسى قانداي جەردە، قانداي جاعدايدا بولماسىن، ايتىپ، ءتۇسىندىرۋى كەرەك. بۇل - يماندىلىق پارىزى.

ءوز ءدىنىڭدى قورعاپ، وعان دالەلسىز كەلتىرگەن زياندى تۇسىنىكپەن قايتارۋ ماقساتىندا يگى ارەكەت جاساساڭ، بۇل - ۇلكەن ساۋاپ. ءبىر ادام ءبىر مۇسىلماندى ولتىرسە، ول جەر بەتىندەگى بارلىق مۇسىلماندى ولتىرگەنگە تەڭ دەگەن قاعيداتتى قۇران ايتادى. سول سەكىلدى يسلام ءدىنىنىڭ ىزگى جاعى مەن يگى قاسيەتتەرىن ايتقان ءاربىر مۇسىلمان بارلىق مۇسىلمانعا تيەسىلى ساۋاپتى الادى. ءبىز وسى پىكىردى ۇنەمى نازارىمىزدا، جۇرەگىمىزدە ۇستاۋىمىز كەرەك. ءبىراق بۇل يسلام ءدىنى باسقا دىندەردەن جوعارى تۇرادى دەگەن ءبىرجاقتى كوزقاراستى بىلدىرمەيدى. الايدا، ءبىزدىڭ دىنىمىزگە بەرىلىپ جاتقان جوسىقسىز باعا مەن ءجونسىز ويلاردى اۋىزدىقتاۋ ءۇشىن ءاربىر مۇسىلمان بۇلاردى ءبىلۋى قاجەت.

قازىر يسلامداعى ەكىنىڭ ءبىرى بىلمەي ايتىپ جۇرگەن ماسەلە: جيھاد تۋرالى ماسەلە. جيھاد - يسلام دىنىندە ايتىلاتىن ۇعىم ەكەنى راس. ءبىراق مۇنىڭ اياسىن تەك قانا لاڭكەستىكپەن شەكتەيتىن بولساق، قاتتى قاتەلەسەمىز. ونىڭ قازاقشا ۇعىمى بەلگىلى ءبىر ناتيجەگە، ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن كۇش- قايرات جۇمساۋ، ىنتا- جىگەر تانىتۋ، ماقسات ءۇشىن كۇرەسۋ دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. بۇل ءسوزدى قازىر قارۋ الىپ سوعىسۋ، ءوزىن قۇرباندىققا شالۋ ماعىناسىندا قولدانىپ ءجۇر. قۇراندا «جيھاد» ءسوزى 35 جەردە كەزدەسەدى. سونىڭ تورتەۋىندە عانا «سوعىس» ۇعىمىندا قولدانىلعان. كوپ ادام ءوزىن مۇسىلمان ساناعانمەن، قۇراننىڭ جالپى ءمان- مازمۇنىمەن دە تولىقتاي تانىس ەمەس. سوندىقتان شولاق تۇسىنىك شالا ۇعىمدى تۋعىزادى.

ءدىني عۇلامالاردىڭ ەڭبەكتەرىندە ول ءسوز اللانى تانۋدىڭ جولىنداعى ساپار، ۇمتىلىس رەتىندە بەرىلەدى. وسى ماعىنا شىندىققا جاقىن. كەڭىنەن تۇجىرىمداعاندا ونىڭ ماعىناسى ادامنىڭ وزىمەن كۇرەسى، ءوز بويىنداعى جاعىمسىز ارەكەتتەردى جويۋ، ناداندىقپەن مايدانى، تۇرمىستىڭ جاقسارۋى جولىنداعى ەرىك- جىگەر، سانانىڭ سىلكىنۋى سەكىلدى قاسيەتتەر بولسا كەرەك. شاريعاتتا ول ءسوز جاراتۋشىنىڭ شاپاعاتىن سەزىنۋ دەپ تە قولدانىلادى. يمان زاڭدىلىقتارىن زەرتتەۋشىلەر «جيھاد» ماجبۇرلىك جاعدايدان دا بولۋى مۇمكىن ەكەنىن جوققا شىعارمايدى. مىنە، وسى جاعداي كەلە- كەلە قيت ەتسە، قارۋ الىپ سوعىسىپ، جازىقسىز جانداردىڭ قانىن توگىپ، اۋىر كۇنا ارقالاۋدىڭ سيپاتىنا اينالدى. ءبىز مۇنداي تۇسىنىكتى قىلمىس ءارى كۇنا دەپ ەسەپتەيمىز. دەمەك، بۇل تۇرعىدا ناداندىققا قارسى ارەكەت جاساعانىمىز ابزال.

كەڭەستىك كەزەڭدەگى قىزىل تەرروردىڭ حالىقتاردى قۋعىن- سۇرگىنگە ۇشىراتۋداعى زورلىق- زومبىلىعىن ءوز ومىرىندەگى تۇرمىستىق تاۋقىمەتتەرمەن بىرگە بولىسكەن قازاق حالقىنىڭ سول كەزدەگى جان دۇنيەسىندەگى ءۇنسىز قارسىلىعى بولادى. قازاقتاردىڭ بوسىپ كەلگەن حالىقتاردى پانالاتۋى مەن ادامگەرشىلىك قولىن سوزۋى سول ناۋبەتكە ىشتەي قارسىلىق بولعان شىعار؟ قارا كۇشكە قارسى قاراپايىم اقىل- پاراساتتى قولدانۋ - ۇلى كۇرەس، يماني مايدان. دەمەك، ءبىزدىڭ حالقىمىز - زايىرلى جيھادتىڭ ۇزدىك ۇلگىسىن كورسەتكەن جۇرت. بۇل ءبىزدىڭ بۇگىنگى ۇرپاق ءۇشىن ماڭگىلىك ماقتان، ومىرلىك ونەگە بولسا كەرەك.

يسلامداعى سول ادەمى ءادىپتى قازىر ءدىن بۇزارلار مەن باس بۇزارلار مۇلدەم تەرىس قولدانىپ ءجۇر. جيھاد - ادامدى ءولتىرۋدىڭ امالى ەمەس، دۇشپاندىق جاعدايلاردا دا جول تابۋدىڭ قياناتتان تىس ارەكەتى بولۋى ءتيىس. «جەكە ادامنىڭ جيھادى» دەگەن ۇعىمنىڭ ءوزى تىم شارتتى. ءبىر ەل نەمەسە مەملەكەت رەسمي تۇردە ەكىنشى ءبىر ەلگە سوعىس جاريالاعاندا بولاتىن ەرەكشە ءىس- ارەكەتتى سوعان جاتقىزۋعا بولاتىن شىعار، ال جەكە ادامنىڭ وزبىرلىعى بولماسا ادام ءولتىرۋ ارەكەتى شاريعاتقا ساي كەلمەيدى. الەمدىك لاڭكەستىك ءورشي تۇسكەن قازىرگى جاعدايدا ۇجىمدىق ۇرىسقا شىقتىق دەپ جۇرگەن وزبىر توبىردىڭ تاعىلىق ارەكەتىن ەشبىر ءدىننىڭ زاڭدىلىقتارىمەن اقتاپ الۋعا بولمايدى.

كەيىنگى كەزدەردە سىرتتان ەنگەن سان ءتۇرلى اعىمداردىڭ اۋانىمەن باس- كوزگە قاراماي ەلدى، جۇرت مۇددەسىنە قىزمەت ەتىپ جۇرگەن جەكە ازاماتتاردى ايىپتاۋ، ءتىپتى تۇقىرتا ەسە قايتارۋ سياقتى كەلەڭسىز ارەكەتتەر بوي كورسەتىپ قالىپ ءجۇر. «جاماندى جاسىر، جاقسىنى اسىر» دەمەي- اق قويايىق، ءبىراق كوپكە كۇل شاشۋعا بولمايدى عوي. جاۋىردى جابا توقۋدىڭ دا قاجەتى جوق. «سىن تۇزەلمەي، ءمىن تۇزەلمەيدى» دەگەندى دە ەستەن شىعارماۋ كەرەك. ياعني، ايتىلعان سىن- ەسكەرتپە ساليقالى بولىپ، ونىڭ قوعام دامۋىنا سەپتىگى تيگەنى ءجون. ال كولگىرسىگەن سىن- سىماق كولدەنەڭ كوك اتتىنىڭ اۋجايىندا اداسىپ، سولاردىڭ ۇپايىن تۇگەندەپ جاتسا، ول - بارىپ تۇرعان قىلمىس. سونى ويدان شىعارماۋ كەرەك.

سودان كەيىن، دەموكراتيا دەگەن تەك قانا قۇقىقتار ەمەس، سونىمەن بىرگە ايتارلىقتاي مىندەتتەر جۇكتەيتىنىن دە ۇمىتۋعا بولمايدى. ەندەشە، اركىم اعات باسقان ارانداتۋ ارەكەتى ءۇشىن جاۋاپ بەرۋگە ءتيىس. يگىلىكتى ءىس قانا ىزگىلىكتى مۇراتقا جەتكىزبەك. مەملەكەت ماعان كومەك كورسەتپەدى دەپ كىنالاۋدان بۇرىن، «مەن قوعامعا قانداي قولداۋ كورسەتتىم؟ « دەگەندى وي ەلەگىنەن وتكىزىپ الۋدىڭ دا ارتىقتىعى جوق.

وسىندايدا الەمدىك دەڭگەيدەگى ايگىلى اقىنداردىڭ ءبىرى ا. س. پۋشكيننىڭ: «مەن ءوز وتانىمدى، جەمە- جەمگە كەلگەندە، جەردەن الىپ، جەرگە سالۋىم مۇمكىن. ءبىراق ونى بوگدە ەشكىمنىڭ تىلدەۋىنە ەشقاشان دا جول بەرە المايمىن!» ، دەگەنى ەرىكسىز ەسكە ورالادى. ال ورالاتىن سەبەبى، جات جۇرتتىقتار كىنا تاعىپ، كۇندەيتىن ەمەس، تاڭدانىپ، مۇلتىكسىز مويىندايتىن ەل بولساق ەكەن دەگەن ارمان ۇلتتىڭ يماني ىزگى قاسيەتتەرىن كورسەتۋدىڭ ۇلگى- تۇعىرى بولۋى شارت.

وسىلاردى سوناۋ سيريادا سودىرلاردىڭ سويىلىن سوعىپ، تەك ءوزى عانا ەمەس، بۇكىل وتباسىن قۇرباندىققا شالىپ جۇرگەن، جەر- جەرلەردە قولدارىنا قارۋ الىپ، ەل امان، جۇرت تىنىشتا مويىندارىنا قان جۇكتەپ جۇرگەن، ەڭبەك ەتپەي- اق جاقسى تۇرمىس كەشكىسى كەلىپ، قىلمىسقا بارىپ، اداسىپ جۇرگەن جانسەبىل جاستار ۇقسا يگى ەدى. ولاردى تەك تەلەارنالار مەن ينتەرنەتتەن، باسقا دا بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنان قۇيىلىپ جاتقان اسىرە ءمانسىز مالىمەتتەر تاربيەلەمەسە ەكەن. تەپسە تەمىر ۇزەتىن جىگىتتىڭ قولىنا قاندىاۋىز قارۋ الىپ، وق جاۋدىرۋى، ءسويتىپ، قوعام تىنىشتىعىن بۇزۋى كىمگە قاجەت؟ بەيكۇنا جانداردى جەر جاستاندىرىپ، انانى جەسىر، بالانى جەتىم اتاندىرعاندا ولار نە وپا تاپپاق؟ ءوزىنىڭ ادامگەرشىلىككە، يماندىلىققا جات قىلىعىمەن، جانتۇرشىگەرلىك جاۋىزدىعىمەن ونداعان وتباسىنىڭ شاڭىراعىن ورتاسىنا تۇسىرە ويرانداپ، قايعىدان قان جۇتقىزعان پەندەنىڭ كۇناسىن قۇداي قالاي كەشىرەدى؟!

مۇنداي جاعدايلاردىڭ الدىن الۋدىڭ قانداي العىشارتتارى بار جانە جاستار اراسىنداعى جۇمىستى جەتىلدىرە جۇرگىزۋدىڭ قانداي ءتيىمدى تەتىكتەرى بار دەگەن سۇراقتار كىم- كىمدى دە تولعاندىراتىنى ءسوزسىز. بۇل تۇرعىداعى ءىس- شارالار مەن ونىڭ مەملەكەتتىك يدەولوگياسىمەن ەلىمىز جان- جاقتى ءارى تۇراقتى تۇردە اينالىساتىن بولادى. ايتسە دە، كامەلەتكە تولعان ءاربىر ازامات ءوزىنىڭ كەز كەلگەن ارەكەتىن ويلانىپ ىستەۋى، قوعامدىق ءتارتىپ نورمالارىنا بۇقپانتايسىز باعىنۋى ءتيىس. ەشكىمنىڭ دە وبال مەن ساۋاپتى، زاڭدىلىق پەن ادامگەرشىلىكتى ۇمىتىپ، ناقاق كوزدىڭ جاسىنان ءوز جاعدايىن جاقسارتۋعا قۇقى جوق!

قازاقستان تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا بەس رەت الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر جەتەكشىلەرىنىڭ سەزدەرىن وتكىزدى. مۇنداعى ماقساتىمىز، ەڭ الدىمەن، قازىرگى وزگەرمەلى الەمدەگى تۇرلەنىپ جاتقان ادام پيعىلىن ىزگىلەندىرۋ بولاتىن. ول ءۇشىن كلاسسيكالىق ءدىني اعىمداردىڭ بىرلىگى مەن ىنتىماعىن قالىپتاستىرىپ، ادامزاتتىڭ ورتاق قۇندىلىقتارى نەگىزىندە ءبىر ارناعا جۇمىلدىرۋدى ماقسات تۇتتىق. بۇل تۇرعىدا اتقارىلعان جۇمىستاردى ءبىز ادامزات ءومىرىن جاقسى جاعىنان تۇزەۋگە باعىتتالعان ادامي ءىس- ارەكەتكە قوسقان قازاقستان حالقىنىڭ ۇلەسى دەپ باعالايمىز. زور دا ساۋاپتى ءىس اتقاردىق دەپ ماقتانباي- اق قويالىق، ءبىراق دىندەر اراسىنداعى ديپلوماتيانىڭ ءتىلى ىزگىلىك پەن يماندىلىق ەكەنىن تۇسىندىرۋگە بارىنشا ارەكەت جاسادىق.

قازاقستان - ءوزىنىڭ اتا زاڭىندا اشىق جازعانىنداي، زايىرلى مەملەكەت. ءدىن مەن مەملەكەت ءبىر- بىرىنەن تاۋەلسىز. ءبىراق قانداي ءدىن بولماسىن، ول سول ايماقتاعى مەملەكەت دامۋىنا ءوزىنىڭ تەرىس اسەرىن تيگىزەتىن بولسا، ءبىز بۇعان جول بەرە المايمىز. ءبىز ءۇشىن مەملەكەتتىڭ تۇراقتىلىعى، تىنىشتىعى، بەرەكە- بىرلىگى - ەڭ باستى قۇندىلىق. قاي ءدىننىڭ دە ىزگى دە يگى قاسيەتتەرىن پايدالانا وتىرىپ، حالىقتىڭ بەيبىت ءومىرى مەن قالىپتى تۇرمىس- تىرشىلىگى ءۇشىن ورتاق مامىلە جولىندا جۇيەلى جۇمىستار جۇرگىزەمىز. بۇل مىندەتتى ورىنداۋعا تەك بيلىكتىڭ كۇشىن عانا ەمەس، اقىلدىڭ ءىسىن، پاراساتتىڭ پايىمىن پايدالانامىز.

ءبىز 2015 -جىلدىڭ قاراشاسىندا پاريجدە بولعان، 2016 -جىلعى شىلدەدە نيتستسەدەگى، سونىمەن قاتار الەمنىڭ ءار شالعايىندا ءجيى قايتالانىپ جاتقان تەررورلىق قانتوگىستى وقيعالاردى دەر كەزىندە باتىل ايىپتاي وتىرىپ، الەمدىك لاڭكەستىك پەن تەررورشىلدىققا قارسى كۇرەستە بىتىسپەس قاعيدات ۇستاناتىنىمىزدى رەسمي تۇردە مالىمدەيمىز. بۇل جەكەلەگەن قاسكوي جانداردىڭ جاۋىزدىق ءارى ناداندىق ارەكەتى دەپ تۇسىنەمىز. سول كەزدىڭ وزىندە، اشىق ايتقانىمىزداي، بۇل جەردە يسلامنىڭ ەش كىناسى جوق. يسلامدا مۇنداي جوسىقسىز ارەكەتتەرگە بارۋ ەڭ اۋىر كۇنا دەپ سانالاتىنىن ءارقاشان اتاپ ايتۋدامىز. قازاقستان بۇل تۇرعىداعى ءوزىنىڭ ۇستانىمىن قاشاندا ءبىلدىرىپ كەلەدى. قازاقستان - تەررورلىق تەرىس ارەكەتتەردىڭ كەز كەلگەنىنە ۋاقتىلى ءارى تايسالماستان قارسى تۇراتىن مەملەكەت.

بالا جاستان اكە- شەشەدەن كورگەن تاربيەمىز بار، العان ءتالىمىمىز بار، بىزدەگى تۇسىنىك يسلام ءدىنىنىڭ نەگىزگى شارتتارى مەن قاعيداتتارىنا تولىق ساي كەلەدى. قاي ءدىن بولسىن، ونىڭ قاي- قايسىسىندا دا ادامعا ارنالعان يگى قاسيەتتەر انىق جازىلعان. ءبىر ءدىننىڭ ەكىنشى دىننەن باسىمدىعى جوق. ءبىراق ءدىنارالىق كەلىسپەۋشىلىكتى قوزدىراتىن دىنسىزدەر، ءوزىنىڭ جەكە باسىنىڭ ماقسات- مۇددەسىن كوزدەگەن كورسوقىر جاندار ءدىننىڭ اتىن جامىلىپ، زورلىق- زومبىلىق جاساپ، كۇپىرلىككە بارادى. جالعاندىق سەكىلدى جاعىمسىز ارەكەتتەردى اقتاپ الۋعا تىرىسادى. بۇل ادەت قازىرگى لاڭكەستىك دەرتى ورشىگەن تۇستا تىپتەن ۋشىعا ءتۇستى. حالىقارالىق تەرروريزم تەرمينى سوزدىك قورعا تۇپكىلىكتى كىرگەن كەزدە وعان قارسى جەكە مەملەكەتتىڭ قاۋقارسىزدىعى دا انىق كورىنىپ وتىر.

جالپى، قانداي دا ءبىر باستامانىڭ ءمانى مەن ماقساتى ىزگىلىك پەن يگىلىكتى كوزدەسە، ونى تۇسىنبەيتىن ادام، تىڭدامايتىن قۇلاق بولمايدى. الەم تاريحىندا ءداستۇرلى دىندەردىڭ باسشىلارى ءبىر جەردە وتىرىپ، ءبىر جەڭنەن قول شىعارىپ، ءدىننىڭ ادامزات وركەنيەتىندەگى گۋمانيستىك قىزمەتىن قايتادان جاڭعىرتۋ، ءدىنارالىق ارازدىقتى جويۋ، ءدىنارالىق ءۇنقاتىسۋدى بۇكىل ادامزاتقا پايدالى پىكىرلەستەر الاڭىنا اينالدىرۋ تۇرعىسىندا ۇجىمدىق ۇلاعات تانىتۋ - بۇرىن بولماعان تاريحي وقيعا.

ءبىزدىڭ حالقىمىز ەجەلدەن ىزگىلىك پەن ادامگەرشىلىكتى بويىنا سىڭىرگەن، جاقسىلىق پەن باۋىرمالدىق سەزىمىن جوعارى قويعان. ەشكىمنىڭ الا ءجىبىن اتتاماۋدىڭ قاعيداتىن بالا جاستان جادىنا سىڭىرگەن، اتا- بابانىڭ ۇلى ءتالىم- تاربيەسىن ۇرپاعىنا اماناتتاپ، سالت- ءداستۇردىڭ وزىق ۇلگىسىن ۇستانعان حالىق. قازاقتىڭ بالا تاربيەسىنە بايلانىستى ايتىلعان سوزدەرى مەن ىرىم- نيەتتەرىن قاراپ وتىرساق، مۇندا تەك جاقسىلىق پەن ىزگىلىككە تاربيەلەۋ عانا بار. تەرەڭ ادامگەرشىلىك، بايىپتى يماني قاسيەت، كىمگە دە بولسىن، ادامي قامقورلىقپەن قاراۋ حالىقتىق قاعيدالاردان باستاۋ الىپ، عاسىرلار بويى ۇلتىمىزدىڭ ۇعىمى بولىپ جالعاسىپ وتىردى.

مۇمكىن، ءبىز وسىناۋ الىپ ايماقتا، اتا- بابانىڭ بىزگە قالدىرعان ۇلان- عايىر جەرىندە ءوز تاۋەلسىزدىگىمىزگە قول جەتكىزىپ، تىنىشتىقتا باقىتتى عۇمىر كەشىپ جاتساق، سول جاقسىلىقتاردىڭ قايتارىمى، اللانىڭ بىزگە بەرگەن ريزاشىلىعى مەن مارحاباتى شىعار. «جاقسىلىق كورسەم - وزىمنەن، جاماندىق كورسەم - وزىمنەن» دەپ وسكەن حالىقتىڭ بالاسىمىز. وسى ءداستۇردى ۇستانا بەرسەك، كەڭ بولساق، كەم بولمايمىز.

الەم كۇن سايىن قۇبىلىپ جاتىر. كۇش كورسەتۋ كوبەيىپ، زورلىق- زومبىلىقتىڭ قارا نيەتى قاتىگەز سيپات الا باستادى. ءدىني ەكسترەميزم دەگەن دەرت شىقتى. لاڭكەستىكتىڭ جازىقسىز جانداردى قۇربان ەتۋى كەزەكتى ءبىر قىزىقتى وقيعا رەتىندە قابىلدانا باستادى. ەڭ الاڭداتارلىعى، الەم بۇعان ەلەڭدەپ، بۇل نەگە بۇلاي بولادى دەپ قاتال ساۋال قويماي، ءار ەل ءوزىمىز عانا امان بولايىق دەگەن توڭتەرىس ساياسات ۇستانا باستادى.

تەرروريزم - الەمدىك دەرت. بۇل زاۋالعا قارسى ادامزات بالاسى، بارلىق مەملەكەتتەر ماقساتتى تۇردە كۇش بىرىكتىرىپ، قارسى تۇرماسا، جاعداي جىل وتكەن سايىن، ءتىپتى اي وتكەن سايىن ۋشىعىپ، دۇنيە ءورت قۇشاعىنا اينالا بەرەدى. قايعىنىڭ بۇلتىن جامىلىپ، قاراقان باسىڭنىڭ قامىمەن بۇركەنىپ عۇمىر كەشەتىن بەيتاراپ ساياسات ەندى ورىندى امال، ورايلى ءىس- ارەكەت بولا المايدى. الەمدىك تاجالعا بارا- بار قارسىلىق، ءدىن تىلىمەن ايتقاندا، زۇلىمدىققا قارسى زايىرلى جيھاد قاجەت.

قازىر وركەنيەتتەر قاقتىعىسىندا يسلام فۋندامەنتاليزمى تۋرالى الىپقاشپا ءسوز كوپ. ادامزات يسلامنان ۇرەيلەنە باستادى. بۇرىن «قۇدايدان قورىقپاعاننان قورىق» دەۋشى ەدى، ەندى قۇدايدان قورقاتىنداردان قورقۋ باستالدى. بۇل - كەرەعارلىق. لاڭكەستەردە ۇلت، ءدىن بولمايدى. ولار ءدىن اتىن جامىلادى، ءبىراق جۇرەكتەرىندە يماني قاسيەتتەر جوق. بارى - سونگەن. جۇرەكتەگى ىزگىلىك سونگەن كەزدە وشپەندىلىك باس كوتەرەدى. وشپەندىلىكتىڭ وكتەم كۇشى يماني قۇندىلىقتاردى قيراتىپ، ادام ساناسىن تەرىس ارەكەتتەر تۇيىعىنا اكەلىپ تىرەيدى. تۇيىقتان شىعۋدىڭ جولى - يماني تۇراقتىلىق، ءدىني سالاۋاتتىلىق.

2001 -جىلعى 11 - قىركۇيەكتەن كەيىن جاڭا ءداۋىر باستالدى دەگەن ۇعىم پايدا بولدى. شىنىمەن سولاي ما؟ بۇعان كەڭ اۋقىمدا قاراۋ كەرەك. قازىر ءدىني ارەكەتتەن دە سوراقى جاعدايلار بولىپ جاتىر. گەندىك ينجەنەريا، ادامدى كلونداۋ، باكتەريولوگيالىق، حيميالىق جويقىن قارۋلار سەكىلدى ادامزاتتىڭ جەر بەتىندەگى تىرلىگىنە اسا قاۋىپ توندىرەتىن يمانسىز جاعدايلار عىلىمنىڭ جەتىستىگى دەپ باعالانىپ، وسىدان شاش ەتەكتەن پايدا تاۋىپ جاتقاندار كوپ. قۇراندا بۇلاردىڭ ءبارى كۇپىرلىك، كۇنا دەپ سانالادى. اللا قۇدىرەتىنە شەك كەلتىرۋدىڭ ورىنسىز كورىنىسى دە وسى بولار. ادام ادامعا دوس دەگەن ۇلى قاعيدانى ۇستانۋ - اللاعا ماڭگىلىك ماداق ايتۋدىڭ ايرىقشا كورىنىسى.

امەريكانى ابىرجىتىپ، دۇنيەنى شۋلاتقان قىركۇيەكتىڭ قاندى وقيعاسى بۇرىنعى ءدىني فۋندامەنتاليزم دەگەن تەرميندى يسلام فۋندامەنتاليزمى دەگەن ۇعىمعا اۋىستىردى. تاريحقا جۇگىنسەك، فۋندامەنتاليزم يسلامعا عانا ەمەس، كاتوليككە دە، حريستياندىققا دا قاتىستى. ورتا عاسىرلارداعى ەۋروپا تاريحىن ەسكە الساق، نەبىر سۇمدىق جاعدايلار بوي كورسەتىپ شىعا كەلەدى. سول كەزدەگى ءدىني سوعىستار ادام ساناسىندا ءجۇردى. اراب الەمىن، يراندى ناعىز يسلام فۋندامەنتاليزمى دەپ قابىلداۋ ءۇردىسى كەيدە شىندىق شەكاراسىنان اسىپ كەتىپ جاتتى. ويتكەنى، جالعىزكىندىكتى الەم باقىلاۋدان شىعىپ بارادى.

الەمدىك ءداستۇرلى دىندەردىڭ، جالپى ءدىني اعىمداردىڭ كانوندارى ۇقساس. ولار - ولتىرمە، وتىرىك ايتپا، ءناپسىڭدى تىي، ادامعا جاقسىلىق جاسا. كوكتەن تۇسكەن ءتورت كىتاپتىڭ دا نەگىزگى ۇستانىمدارى وسى. ولار زامانىنا قاراي ءبىر- ءبىرىن تولىقتىرىپ، دامىپ وتىرعان. بۇل اسىل جيناقتاردىڭ نەگىزگى شارتتارى، تۇجىرىمدارى، جالپى يدەياسى، ءدىني ۋاعىزدارى ءبىرىن- ءبىرى تولىقتىرا وتىرىپ، ۇلى جاراتۋشىنىڭ ۇلىق پارمەنىمەن سوڭعى كىتاپتىڭ - قاسيەتتى قۇران كارىمنىڭ تۇسۋىنە جول اشتى. ايقىن نارسە - ءدىن ادامزاتتىڭ يماني قاسيەتتەرىنىڭ شاپاعاتتى شىندىققا بەيىمدەلگەن تۇجىرىمداماسى.

وسى ورايدا جانە ءبىر ايتا كەتەتىن ماسەلە دە بار. قازىرگى جاستار يماني شاپاعاتتى قاسيەتتەردى قالاي ءتۇسىنىپ، قانداي دەڭگەيدە قابىلدايدى؟ قازىر ەلىمىزدە مەشىتتەر كوبەيدى. سونىمەن بىرگە، مەشىتكە باراتىن، نامازعا جىعىلعان جاستارىمىز دا مولايدى. يسلام ءدىنىنىڭ سان تاراۋ سۇرلەۋلەرى بار. ونىڭ ءبارىن اقىلمەن تاڭداماي، جۇرەكپەن تالعاماي قابىلداي بەرۋ دە بوي كورسەتىپ جاتىر. اللا دا، يمان دا - جۇرەكتە. ەڭ الدىمەن، جاستار جۇرەگىن تازا ۇستاۋى قاجەت. ارينە، جاس كەزدە ەلىكتەۋ باسىم بولادى. ءبىراق جات ءدىني اعىمعا ەلىكتەۋ، ەلىگۋ قاۋىپتى ەكەنىن ۇمىتپاعان ءجون.

اتا- بابا ءداستۇرىن الدەبىر جات اعىمعا مانسۇق ەتىپ، ءدىني تەرىس اعىمنىڭ بايىبىنا بويلاماي، ءوز ۇستانعان باعىتىن دۇرىس دەپ قابىلدايتىندار پايدا بولدى. كوپكە توپىراق شاشىپ، كوكىرەكتەرىن تەرىس پيعىل- نيەتكە جۇگىندىرگەن جاستاردىڭ رۋحاني- يماني كوزدەرىن اشۋ - ءبارىمىزدىڭ، سونىڭ ىشىندە وسى سالاعا تىكەلەي جاۋاپتى جانداردىڭ ابزال بورىشى. اداسقاندى دۇرىس جولعا سالۋ، كۇماندىنى اقيقاتتىڭ ارناسىنا باعىتتاۋ تۇرعىسىندا ءبىز اتقارار جۇمىستار قازىر وراسان زور. بۇل - ءارى پارىز، ءارى مىندەت، ءارى ساۋاپ.

كەيبىر جاستارىمىز جيھادتىڭ نەگىزگى شارتتارىن بىلمەگەندىكتەن ارام ويلى توپتاردىڭ ىقپالىنا ەرىپ، وتباسىنان بەزىپ، ءتىپتى اتا- اناسىنان بويلارىن اۋلاق سالىپ، لاڭكەستىك نەمەسە سودىرلىق ارەكەتتەرگە باراتىن جەرلەردەن تابىلىپ، جاڭىلۋدا. اراب الەمىندە بولىپ جاتقان قاندى وقيعالاردى دۇرىس دەپ ساناپ، سونداي جانكەشتى ارەكەتتەردى شاريعاتپەن اقتاپ الۋعا تىرىسۋشىلىق ءدىننىڭ ادامگەرشىل قاعيداتتارىمەن مۇلدەم قابىسپايدى.

ءدىني مەيرامداردا، قۇربان ايت، ورازا ايت، قادىر تۇنىندە مەشىتكە كەلەتىن حالىقتىڭ قاراسى قازىر وتە كوپ. بۇل - جاقسىلىق. بۇل - يماندىلىق. نامازعا جىعىلعان جاستاردى قاراپ تۇرساڭىز، ولاردىڭ دا ۇستانعان ءدىني نانىم- سەنىمدەرى اركەلكى ەكەنىن بايقاۋعا بولادى. جاستارعا ايتارىمىز: ءوز ءدىنىڭدى قادىر تۇت، وگەي دىنگە باس ۇرما. اللا - ادال نيەتتە، جۇرەگىڭدى تازا ۇستا. ىزگىلىكتى قايىرىمدىلىقپەن ۇشتاستىر، يگىلىكتى ەلىڭە جاسا. توپشىل بولما، كوپشىل بول، حالقىڭدى قادىرلە، جۇرتىڭنىڭ سالت- ءداستۇرىن قۇرمەتتە. ءدىن - عىلىم، جان دۇنيە جاراسىمىن تابيعاتپەن ۇيلەستىر. عىلىمنىڭ عيبراتتى جولىن تاڭدا، ءبىلىمىڭدى جاقسىلىققا پايدالان. زاماننىڭ بولمىسىن اڭدا، تويشىل بولما، ويشىل بول.

ۇرپاققا دەگەن العاۋسىز مەيىرىم مەن ىستىق ىقىلاس بىزگە كۇن سايىن عانا ەمەس، ساعات سايىن قاجەت. ول ءۇشىن ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردى اۋەلى ءوز بويىمىزعا جيناقتاپ، سودان سوڭ سول يماني قاسيەتتەردى پەرىشتە پەيىل پەرزەنتتەرىمىزدىڭ ساناسىنا سىڭىرۋگە ءتيىسپىز. سوندا عانا جاس جەتكىنشەك قايسىبىر قارابايىر قاتەلىكتەردەن ادا بوپ، قاتىگەزدىكتەن الىس جۇرەر ەدى. تەك سونداي ۇرپاق قانا وبال مەن ساۋاپتى ساناسىندا سالماقتاي الماق.

بۇلاردىڭ بارلىعى دا بىلگەنگە - مارجان، بىلمەسكە - ارزان. ارزاندى قىمباتقا اينالدىراتىن - اقىل مەن پاراسات. جاراتۋشى ءبىزدى اقىل مەن پاراساتتان ايىرماسىن. سوندا عانا دوسقا كۇلكى، دۇشپانعا تابا بولمايمىز.

جالعاسى بار...