قازاق «قارا جامىلعانداردى» نە ءۇشىن جاقتىرمايدى؟
«ءار ەلدىڭ سالتى باسقا، يتتەرى قارا قاسقا» دەپ اتالارىمىز ايتقانداي، وزگە ەلدىڭ نە كيگەنىندە شارۋامىز جوق. ءبىراق، قازاقتىڭ اتا سالتىنىڭ بۇزىلۋىنا قاتىستى جاعدايدا قازاق بالاسىنىڭ ۇندەمەي قالا الماسى انىق.
اقيقاتىندا، قازاقتىڭ قارا جامىلمايتىنىن بىلمەيتىن قازاق جوق. ءبىراق، ۇلدارىمىزدى ارابياعا جىبەرىپ «وقىتىپ» العالى بەرى قازاق قىزدارى قارا جامىلىپ جۇرەتىندى شىعاردى.
ال، ەندى «قازاق بالاسى نە ءۇشىن قارا ءتۇستى جاقتىرمايدى؟» دەگەن سۇراققا كەلسەك، بارشامىز بىلەتىندەي، بۇكىل دۇنيە: كۇن مەن ءتۇن، قاراڭعى مەن جارىق، از بەن كوپ، وڭ مەن سول، ءومىر مەن ءولىم، جاقسىلىق پەن جاماندىق، دوستىق پەن قاستىق، مەيىرىمدىلىك پەن مەيىرىمسىزدىك، وبال مەن ساۋاپ، پەرىشتە مەن شايتان، زاعيپ پەن جانارى بار، اقيقات پەن جالعان ت. ت. دەگەن سياقتى تۇگەلدەي قاراما- قايشىلىقتان تۇرادى. ەل اراسىندا وسى ۇعىمداردىڭ جاعىمدىسى اق، جاعىمسىزى قارا دەگەن جالپىلاما اتاۋمەن دە اتالا بەرەدى. اللانىڭ جولى اق جول، اتالارىمىزدىڭ ۇستانعان يسلام ءدىنىن حاق ءدىن دەيتىندەرى دە وسىدان. حاقتىڭ ءتۇبىرى اق بولاتىنى دا وسىدان.
ادام - ادام بولعالى اتا تاريحتى زەرتتەپ-زەردەلەپ كەلە جاتقان سوپىلىق ءىلىمنىڭ تۇجىرىمى دا وسى. ۇلى جاراتۋشى - اللا ءبارىن قوس-قوستان جاراتقان. ءبىر-ءبىرىنسىز بۇلاردىڭ بار- جوعىن دا، قادىر-قاسيەتىن دە اجىراتا المايسىڭ. ادامنىڭ قولىنان جاراتۋ مەن جويۋ دا قاتار كەلەدى. ەجەلگى دانالاردىڭ جازبالارىنداعى، ادام اللانىڭ جەردەگى «كولەڭكەسى» دەلىنەتىنى وسىدان بولسا كەرەك.
اق (اع) - اعا (سۋ اقپايتىن با ەدى ساعادان، ءسوز باستالمايتىن با ەدى اعادان)، انانىڭ اق ءسۇتى، اق ادال مال، اق نەكە، اق نيەت، اق تىلەك، اق جۇرەك، اقيقات، اقپان (اق مان، اق ادام)، اقتاۋ، اقشا قار ت. ت. اقيقاتتى قايدان ىزدەيمىز؟ ارينە، اتا مەن اعادان. سوندىقتان دا اعانىڭ ءسوز تۇبىرىندە اع (اق، اقيقات) تۇر. ەجەلگى اتالارىمىز اقيقات پەن جالعاننىڭ ارا- جىگىن اجىراتىپ، تورەلىك ايتۋدى ءوز حاندارى مەن قاعاندارىنا جۇكتەگەن. ولاردىڭ ەل بيلەگەن بيلەۋشىلەرىنە جاسىنا قاراماستان «حان اعا» دەپ، قولىن جۇرەگىنە قويىپ، باسىن ءسال ءيىپ تۇرىپ قۇرمەت كورسەتەتىنى وسىدان بولاتىن.
اققا قاراما قارسى - قارا، قارا نيەت، قارا جۇرەك، قارالىق جاساۋ، قارا ءتۇن، قاراڭعى تۇنەك، قاراڭعى نادان ء(بىلىمسىز) ادام، قاراڭعى تۇرمە ت. ت.
اق - جارىق ساۋلە، قارا - قاراڭعى ءتۇن (تۇنەك).
اق - ادىلەت، قارا - ادىلەتسىزدىك (قيانات).
اق - جارىق دۇنيە، قارا - باقيلىق دۇنيە دەگەن ماعىنادا قولدانىلاتىندىقتان، ەجەلگى اتالارىمىز «قارا» دەگەن سوزگە دە، قارا كيىمگە دە قۇشتار بولماعان.
قازاقتىڭ اتا سالتى بويىنشا جۇبايى ولگەن ايەل عانا شاشىن جايىپ، قارا جامىلعان. وسىعان سايكەس ونداي ءۇي «قارالى ءۇي» دەپ اتالعان.
سوندىقتان قارا جامىلۋ، قازاق قىزى ءۇشىن وتە جامان ىرىم. قارا جامىلۋ وزىنە، جۇبايىنا، وتباسىنىڭ وزگە دە مۇشەلەرىنە، بۇكىل قازاق ەلىنە جاماندىق تىلەۋ بولىپ تابىلادى.
ماحامبەتتىڭ
«حان ەمەسسىڭ قاسقىرسىڭ
قارا الباستى باسقىرسىڭ
دۇشپانىڭ كەلىپ تابالاپ
دوستارىڭ سەنى باسقا ۇرسىن» دەگەنى ءوزىڭ تەزىرەك ءولىپ، وتباسىڭ قارا جامىلسىن دەگەنى بولاتىن.
قازىرگى تاڭدا قازاقي مادەنيەتتىڭ تۋرا جولدان اۋىتقۋى تەك قانا قارا جامىلۋمەن شەكتەلمەيدى، اۋرەتىن اشىپ جۇرەتىندەردىڭ دە سوراقىلىعى ودان ەش كەم ەمەس. سوندا قالاي؟ قازىرگى كەيبىر جاستارىمىزدىڭ اق پەن قارانى اجىراتۋعا دا اقىلدارى مەن بىلىمدەرىنىڭ جەتپەگەنى مە؟
و، جاراتقان! اۋرەتىن اشقان ارسىزدىق پەن قارا جامىلۋدان ساقتاي گور ارۋلارىمىزدى!
مۇحامبەتكارىم قوجىرباي ۇلى. 2016
ۇلت پورتالى