قۇبىجىقتار مەكەنى
سونداي ءبىر «قۇبىجىقتار مەكەنى» دەپ اتالاتىن جەر جاپون ەلىنىڭ وڭتۇستىك- شىعىسىندا تىنىق مۇحيتىندا جاتىر، بەرمۋد ءۇشتاعانى سەكىلدى ورنالاسقان. حونسيۋ، لۋسون جانە گۋام ارالدارى ورتاسىندا جاتىر. «قۇبىجىقتار مەكەنى» دەپ اتالاتىن تەڭىزدىڭ بۇل ءوڭىرى نەبىر جۇمباققا تولى. ەڭ باستىسى، بۇل ماڭنان وتكەن كەمەلەردىڭ قۇرال- جابدىقتارى ۋاقىتشا بولسا دا ىستەن شىعىپ، ول جەردەن وتكەنشە رادارعا ىلىنبەي، جوعالىپ كەتكەندەي دابىل قاقتىراتىن. ال ادامدار ۆاگون- ۆاگون كومىر تۇسىرگەندەي شارشاپ، سۇلىق كۇي كەشىپ، مەڭ- زەڭ بولىپ قالاتىن كورىنەدى. ناۆيگاتسيالىق جابدىقتار ىستەن شىققان كەمەلەر كەيدە سول ماڭداعى ءىرىلى- ۋاق ارالعا سوقتىعىسىپ، اپاتقا ۇشىراپ جاتادى. سودان بولار، بۇل جەر «قۇبىجىقتار مەكەنى» دەپ اتالعان.
عالىمداردىڭ زەرتتەۋىنە قاراعاندا سۋ استىندا رەنگەنگە ۇقساس بەلگىسىز ەنەرگيا شىعىپ جاتاتىن كورىنەدى. تاعى ءبىر سونداي قۇپياسى مول تەڭىزدىڭ ءبىرى سارگاس تەڭىزى. 1492 -جىلى اتلانت مۇحيتىن كەشىپ «جاڭا جەر» ىزدەپ شىققان حريستوفور كولۋمبى عاجايىپ ءبىر مەكەنگە تاپ بولادى. ول - تەڭىز بەتىندە كوكتەپ تۇرعان القاب. «بۇل نە؟» دەپ تاڭىرقاعان كولۋمبىنىڭ كەمەلەرى ءشوپتى القاپتى جارىپ ۇزاق جۇرەدى. تۇندە شوپتەر جارقىراپ تەڭىز بەتىندە ۇشى- قيىرى جوق شامدار جانىپ تۇرعانداي كورىنەدى ەكەن. كولۋمب وسى كورگەندەرىن كەمە كۇندەلىگىنە تاڭعالا وتىرىپ جازىپ قالدىرعان. بۇل شوپتەردى كولۋمبى تەڭىزشىلەرى وزدەرى تۋىپ- وسكەن يسپانياداعى سارگا دەپ اتالاتىن ءجۇزىم سورتىنا ۇقساتقاندىقتان سارگا دەپ اتاعان. سودان بەرى بۇل تەڭىز سارگا دەپ اتالىپ كەتىپتى. ءبىر قىزىعى، ءدال وسىنداي جاعدايدى اتاقتى جيۋل ۆەرن ءوزىنىڭ ءبىر كىتابىندا سۋرەتتەگەن. جازۋشى تەڭىزگە شىققان ءبىر ساپارىندا اۆستارليا قۇرلىعىنداي بولاتىن ۇلكەن ءشوپ باسقان ارال مۇحيت بەتىندە كوشىپ جۇرگەنىن قىزىعا جازعان. مۇندايدى مۇحيت كەشىپ جۇرگەن تالاي تەڭىزشىلەر بايقاپتى. ءبىراق ولاردىڭ ەشقايسىسى ول جونىندە جاقسى پىكىر قالدىرماعان. كەرىسىنشە «شىرماۋىقتاي بولعان بۇل شوپتەر تالاي كەمەنى وراپ الىپ، تۇڭعيىققا باتىرعان. ءبىر قاراعاندا بيازى، ادەمى كورىنگەنىمەن بۇل قارعىس اتقىر ءشوپ تالايدىڭ تۇبىنە جەتكەن. ونداي ماڭنان قاشان دا كەمەلەر اۋلاق جۇرۋگە ۇمتىلعان» دەپ جازادى ورتا عاسىرلىق تەڭىزشىلەر.
سونداي- اق جيۋل ۆەرن اتاقتى اتلانتيدانى وسى سارگاس تەڭىزى جۇتىپ قويعان دەگەن بولجام ايتادى. . . تاعى ءبىر «تەڭىز تۇزاعى» وڭتۇستىك امەريكاداعى «وتتى جەر» دەگەن ماڭدا. 1520 -جىلى جەر شارىن ارالۋعا شىققان فەرنان ماگەللان كەمەلەرى وسى ماڭنان قاپتاعان وتتى كورگەن. ءبىر قاراعاندا تەڭىز بەتىندە جىلجىپ بارا جاتقان كەمە وتتارىنا ۇقساس بولعانمەن، تىم جىپىرلاعان شىراقتار تەڭىزشىلەردىڭ ۇرەيىن العان. ءبىراق ەشقانداي زيانى تيمەگەن كورىنەدى. ال جەرگىلىكتى جۇرت قاراڭعى تۇندە تەڭىز جاعالاۋىندا جۇرگەن بەلگىسىز ءىرى تەڭىز جانۋارلارىن ءجيى كورەتىنىن، ولار اينالانى ازان- قازان ەتىپ باقىراتىنىن، كوزدەرىنەن وتقا ۇقساس جارقىل شىعاتىنىن ساياحاتشىعا جىرعىپ ايتىپ بەرگەن. كەيىننەن بۇل ماڭدى ساياحاتشى «وتتى جەر» دەپ اتاعان. ءالى دە سول ماڭنان تۇندە جارقىرعان سانسىز وت كورىنەدى- ءمىس.
«وتتى جەرگە» بايلانىستى جۇمباعى شەشىلمەگەن مىنا ءبىر وقيعانى دا كەلتىرە كەتكەن ءجون. 1913- جىلى وسى ماڭنان ءجۇزىپ بارا جاتقان اعىلشىن پاراحودى كوز ۇشىندا قالتىلداپ ءجۇزىپ جۇرگەن جەلكەنى تۇسىرىلگەن جۇمباق كەمەنى كورەدى. تەڭىزشىلەر بەلگى بەرىپ، كىم ەكەندەرىن بىلمەك بولسا كەرەك، ءبىراق جەلكەندى كەمە تىرس ەتكەن جاۋاپ بەرمەپتى. الدەبىر سۇمدىقتى ءىشى سەزگەن كەمە كاپيتانى ءبىر توپ تەڭىزشىنى قايىققا وتىرعىزىپ، ءوزى باستاپ جۇمباق جەلكەندى كەمەگە ءجۇزىپ بارىپتى. سۇيتسە، كەمەدەن جيىرما ادامنىڭ قاڭقاسىن تاپقان، قالعان زاتتار ءبارى ورىن- ورىندا كورىنەدى. ەشكىم تيىسپەگەن. ال كەمە قۇجاتىندا بۇل كەمە 23 جىل بۇرىن جاڭا زەلانديا پورتىنان شىعىپ، لوندونعا بەتتەگەنى جازىلعان. ءبىراق ورتا جولدا باقىتسىز جايعا تاپ بولعانعا ۇقسايدى. . .
كاپيتان باستاعان توپ كەمەدەن ءتۇسىپ، قايىققا وتىرعانى سول ەكەن، كەمە جەلكەنىن كوتەرىپ، ورنىنان جەدەل قوزعالىپ بەلگىسىز باعىتقا قاراي زىمىراي جونەلگەن. قايىقتاعىلار كەمە ۇستىنەن ادامعا ۇقساس بەلگىسىز سۇلبالاردىڭ قاراڭداپ جۇرگەنىن بايقاعان. . . ال جەلكەندى كەمە لەزدە كوزدەن عايىپ بولىپتى. . . بۇل نە؟
جالپى، مۇنداي جۇمباق جەر تەڭىزدەردە وتە كوپ. ءبىز سونىڭ ءبىر- ەكەۋىن عانا تىلگە تيەك ەتتىك. . .
اينۇر قازىكەنوۆا
«ايقىن»