قازاق ەمشىلىگى: قان الۋ ارقىلى اعزانى تازارتۋ

نۇر- سۇلتان. قازاقپارات - ۇلتىمىز ۇزاق تاريحتان بەرى قازاق ەمشىلىگىنىڭ نەگىزىن قالاپ، ونى دامىتىپ، مول تاجىريبە توپتاپ، سول ەمشىلىك ارقىلى اۋرۋ- ناۋقاستاردى ەمدەپ ساۋىقتىرىپ كەلگەن.

سول ەمشىلىك ونەردىڭ ءبىرى - قان الىپ ەمدەۋ. قان الىپ ەمدەۋدىڭ تۇرلەرى وتە كوپ. تومەندە ءبىز جوعارى قان قىسىم اۋرۋىن قان الىپ ەمدەۋ جايلى توقتالايىق.

ناۋقاس ادامنىڭ دەنەسىنەن قان الۋ ارقىلى ەمدەۋ ءتاسىلى قىتاي قازاقتارىندا جاقسى دامىعان. قان الۋ ارقىلى سان ءتۇرلى ناۋقاستاردى ەمدەپ، ساۋىقتىرۋ جولدارى بىرنەشە تومدىق كىتاپتارعا دا باسىلىپ شىقتى.

قىتاي قازاقتارىنىڭ ەمشىلىك ونەرى كوبىنەسە قىتاي، تيبەت، موڭعول ەمشىلىكتەرىمەن قاتار دامىپ وتىرعان. قازاقتار مەن موڭعولداردىڭ «ەم» ، «ەمشى» ءسوزىنىڭ ورتاق بولۋىنىڭ ءوزى كوپ نارسەنى اڭعارتسا كەرەك. شامان داۋىرىنەن جالعاسقان ەمشىلىكتىڭ ايقىن ءبىر بەلگىسى باقسى- بالگەرلەردەن دە بايقالادى. «مونعولدىڭ قۇپيا شەجىرەسىندە» شىڭعىسحاننىڭ كەرەيلەردەن باقسى- بالگەرلەر ۇستاعانى جازىلعان.

1466 -جىلدارى جازىلىپ، 1995 -جىلى قىتايدا جارىق كورگەن وتەيبويداق تىلەۋقابىل ۇلىنىڭ «شيپاگەرلىك بايان» كىتابى قازاق دارىگەرلىگىندەگى جازبا تاريحىمىزدىڭ العاشقىلارى قاتارىنا قوسىلدى. قىتاي قازاقتارىنداعى قازاق ەمشىلىگىن زەرتتەۋ ءۇشىن 1992 -جىلى ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىستىق قازاق دارىگەرلىك قوعامى ارنايى قۇرىلىپ، ىلە، التاي، تارباعاتاي ايماقتارىنان ونىڭ بولىمشەلەرى اشىلعان ەدى.

ەندى قان الۋ ارقىلى اعزانى تازارتۋدىڭ جولدارىن بايانداساق:

لوڭقامەن (بانكىمەن) قان الۋ:

ناۋقاس ادامنىڭ توبە شاشىن لوڭقا ۇستاي الاتىنداي ورىنىنان لوڭقا كولەمىنەن ۇلكەندەۋ ەتىپ ۇستارامەن تاقىرلاپ قىرعاننان كەيىن، لايىقتى لوڭقانى تالداپ الىپ، ىشىنە وت بەرىپ توڭكەرىلەدى. ەگەر لوڭقانىڭ ۇستاۋى بوستاۋ سەزىلسە 5-10 مينۋتتان كەيىن بوساتىپ الىپ قايتالاپ توڭكەرسە ۇستاۋى نەمەسە تارتۋى كۇشتىرەك بولادى. لوڭقا توڭكەرىلىپ 20 مينۋتتان كەيىن لوڭقانىڭ شەتىنە تاياۋ ورىننان ساۋساقپەن باسىپ، ىشىنە اۋا كىرگىزىپ بوساتىپ الادى. ونان سوڭ لوڭقا توڭكەرگەن ورىندى% 75- تىك سپيرتپەن دەزينفەكتسيالايدى دا جىڭىشكە، وتكىر قانداۋىرمەن لوڭقالانعان ورىننىڭ جاعدايىنا قاراي بەلگىلى تەرەڭدىكتە ءجيى شاباقتاپ، قايتالاي لوڭقا توڭكەرىلەدى.

ەگەر شىققان قان مول بولىپ، لوڭقانىڭ قىسىمى ءالسىز بولسا، لوڭقا ىشىندەگى قاندى توگىپ تاستاپ، قايتالاپ ءبىر رەت توڭكەرسە دە بولادى. جالپى العاندا، ءار رەتكى لوڭقا قويۋ ۋاقىتى 20 مينۋتتان اسپاعانى ءجون. ەگەر ودان اسىپ كەتسە، لوڭقا ورنى قولدىراپ، سۋلانىپ، جاراقاتقا اينالۋى مۇمكىن. لوڭقامەن قان الىپ بولعاننان كەيىن قان العان ورىنعا سپيرتكە شىلانعان داكىنى باسىپ جاراقاتتىڭ ميكروبتانۋىنان ساقتانعان ءجون. لوڭقا مەن قان العاننان كەيىن ناۋقاس ادامنىڭ باسىنىڭ اۋىرعانى جەڭىلدەپ، كوزى اشىلادى ءارى قان قىسىمى 10-5 mmhg-كە تومەندەيدى.

لوڭقالاپ قان الۋ ءادسىن تەز بولعاندا 3 ايدا ءبىر رەت نەمەسە 6-ايدا، 1 جىلدا ءبىر رەت قولدانسا بولادى. لوڭقا توڭكەرۋدە، لوڭقانىڭ قاتتى ۇستاۋى ءۇشىن الدىمەن لوڭقا ءىشىن %95 تىك سپيرتپەن ءسۇرتىپ، ونان سوڭ قويسا، لوڭقانىڭ ۇستاۋى بەرىك بولادى.

تامىردان شاۋىپ قان الۋ:

قان قىسىمى ءبىرشاما جوعارى بولعان ناۋقاستارعا قولدانۋعا لايىق كەلەدى. مۇنى شاش جيەگى استىنداعى ۆەنا تامىردى نەگىز ەتىپ الادى.

ناۋقاستىڭ مويىنىن كيىم جاعاسىمەن نەمەسە جۇمساق ورامالمەن ءسال قىساتىن بولسا، ماڭداي بولىمىندەگى تىك ۆەنا تامىرى ادىرايىپ شىعادى. وسى كوك تامىردى (ۆەنانى) وتكىر جىڭىشكە قانداۋىرمەن جارا شاۋىپ، اققان قاندى اشىق ىدىسقا توسىپ الادى. قاننىڭ كوپ نەمەسە از الىنۋى ناۋقاستىڭ دەنە قۋاتى مەن قان قىسىم جاعدايىنا قاراي بەلگىلەنگەنى ءجون. قالىپتى جاعدايدا 10-50 mlg ارالىعىندا بولسا بولادى. قان الىنىپ بولعاننان كەيىن، مويىندى بوساتىپ قان الىنعان ورىندى دەزينفەكتسيالاپ، سپيرتتى داكىمەن نەمەسە ماقتامەن جاراقات اۋىزىنىڭ قانىن توقتاتىپ تاڭىپ تاستايدى.

مۇنداي قان الۋدى قازاق شيپاگەرلىگىندە «شاۋىپ قان الۋ» دەپ اتايدى. بۇل ەمنىڭ قان قىسىمىن تومەندەتۋدەگى رولى ءبىرشاما كورنەكتى بولادى.

شاۋىپ قان الۋدان كوڭىل بولەتىن ىستەر:

قان ازدىق جاعدايى بار، دەنە قۋاتى ءبىرشاما ءالسىز ادامدارعا، جۇرەك اۋرۋى بارلارعا قولدانۋعا بولمايدى.

شاۋىپ قان الۋ بارسىندا نەرۆ، ءسىڭىر، سوقپا قان تامىرلاردى زاقىمداپ الۋدان ساقتانۋ ءتيىس.

شاۋىپ قان الۋدا الىناتىن قان مولشەرى ءبىرشاما مول بولاتىندىقتان ناۋقاس ادامنىڭ جۇرەگى اينىپ، باسى اينالىپ، جىعىلىپ تۇسۋىنەن ساقتانۋ، مۇندا ەڭ جاقسىسى شىققان قاندى ناۋقاس ادامنىڭ ءوزى كورمەگەنى ءابزال.

قان العان ورىننىڭ تازالىعىنا كەپىلدىك ەتىپ، ينفەكسيالانۋىنان ساقتانۋ قاجەت.

قان ۇيۋ قۋاتى تومەن ادامدار مەن قانتتى نەسەپ اۋرۋى، قالقانشا بەز اۋرۋى سياقتى ىشكى سەكرەتسيالىق اۋرۋى بار ادامدارعا قولدانۋعا مۇلدە بولمايدى.

بىلەكتەگى ۇلكەن ۆەنا تامىرىنان ينەمەن سورعىزىپ قان الۋ:

مۇندا قان الۋ ءادسى قان قىسىمى ۇزاق ۋاقىت كورنەكتى جوعارىلاعان ناۋقاستار مەن كوتەرىلىپ (قۇتىرىپ) اۋىرعان ناۋقاستارعا لايىق كەلەدى.

قان قىسىمى ۇزاق ۋاقىت وتە جوعارى بولعان ناۋقاستاردىڭ قان قىسىمى دارىلەرىمەن ەمدەلگەندە جانە باسقا امالداردى قولدانعاندا دا تومەندەمەسە، وندا دەنە قۋاتى كوتەرە الاتىن بولعاندا وسى ءادىستى قولدانۋعا بولادى.

دەنە قۋاتى كۇشتى كەيبىر كوتەرىلىپ (قۇتىرىپ) اۋىرعان ناۋقاستاردىڭ جۇرەك سوعۋى مينۋتىنا 100-120 رەتتەن اسىپ كەتكەندە، ول قوزۋ كۇيىنە وتەدى. ول كەزدە ناۋقاستىڭ بۇلشىق ەت كۇشى توتەنشە كۇشەيىپ، ادام يە بولۋى قيىنداسىپ، ماڭايىنداعى ادامدى زاقىمداۋى ياعني، زاتتاردى ويرانداۋى مۇمكىن. وسىنداي كەزدە تامىردان قان ءالۋدى ءونىمدى قولدانعاندا، ناۋقاستىڭ تامىر سوعۋى باسەڭدەپ، قوزۋ كۇيى ساباسىنا تۇسەدى.

تامىردان قان الۋدىڭ ادىستەرى:

كارى جىلىك پەن توقپاق جىلىك قوسپاسىنىڭ الدىڭعى جاق بىلەك ىشكى ۇلكەن ۆەناسىنا جۋان ينە (ۋكول ينەسىن) شانشىپ، قاندى اشىق ىدىسقا اعىزىپ نەمەسە شپريسپەن سورعىزىپ الادى. ءبىر جولدا 20-100 ml-گە دەيىن قان الۋعا بولادى.

تامىردان قان الۋدا كوڭىل بولەتىن ىستەر:

ازىقتانۋى ناشار، دەنە قۋاتى ءالسىز ناۋقاستاردىڭ تامىرىنان قان الۋعا بولمايدى.

جۇرەك، باۋىر اۋرۋلارىمەن اۋىرعان جانە قانتتى نەسەپ اۋرۋى، قالقانشا بەز اۋرۋى سياقتى ىشكى سەكرەتسيا اۋرۋى بار، قان جاسۋ جۇيەسىندە اۋرۋى بار ناۋقاستاردىڭ تامىرىنان قان الىپ، قان قىسىمىن تومەندەتۋ ءادسىن قولدانۋعا بولمايدى.

قان قىسىمى ەرەكشە جوعارىلاپ تۇرعان ناۋقاستاردان كوپ مولشەردە قان الىپ، قان قىسىمىن شۇعىل تومەندەتىپ جىبەرۋگە بولمايدى.

(مەيرامبەك قابدىعالىم ۇلىنىڭ ماقالالارىنان پايدالانىلدى)

ۇلاربەك دالەي ۇلى

Baq.kz