قويشىبەك مۇباراكتىڭ شىعارمالارى ميستيكانىڭ ۇزىلمەي جەتكەن ارقاۋى

نۇر- سۇلتان. قازاقپارات - جاسىراتىن نەسى بار، بۇگىندە «قازاق ادەبيەتىنىڭ «التىن عاسىرى» كەڭەس وداعىمەن بىرگە كەلمەسكە كەتتى، ەندى قايتا تۋۋى نەعايبىل» دەگەندەي ەكىۇشتى پىكىرلەر مەن قاڭقۋ سوزدەر ءجيى ايتىلىپ تا، جازىلىپ تا ءجۇر.

ونىڭ سەبەبى دە جوق ەمەس. قوعامدى تەمىر زامان جاۋلاپ الدى. جاس تۇگىل جاسامىستى دا تەلمىرتكەن عالامتور - كىتاپ پەن گازەت، كىتاپحانا، قويىن داپتەردى ينتەرنەتكە اۋىستىرعالى قاشان؟! بۇل ادەبيەتتەگى توقىراۋ دا، قۇلدىراۋ دا ەمەس. حالىق بار جەردە قاشان دا ادەبيەتتىڭ بولاتىنى، ولمەيتىنى ايقىن. تەك تاقىرىبى مەن يدەياسى، مازمۇنى مەن فورماسى تۇرعىسىنان جاڭارۋ ۇستىندە.

ارينە، بۇرىنعىداي كىتاپتى جاتا- جاستانىپ وقيتىن جاستاردى قازىر كەزدەستىرۋ قيىن. جوق ەمەس، ءبىراق سيرەك. ونىڭ سەبەبى نەدە؟ سەبەبى - كوپ. كوزگە انىق كورىنەتىنى، بۇگىندە زامان اعىمىنان قالماي، كوشكە ىلەسكەن قوعامعا جاڭا اعىم مەن باعىتتاعى ادەبيەتتىڭ قاجەت ەكەندىگى. ياعني ءداستۇرلى ادەبيەتتەن گورى پوستمودەرن اعىمىنداعى جاڭاشىل ادەبيەت ءوز وقىرمانىن تاۋىپ، سۇرانىسقا يە بولۋدا. ەكىگە بولىنگەن قوعامنىڭ ءبىر سالاسى اتالمىش اعىمدى جاتسىنسا، كەلەسىسى مويىنسۇندى، قابىلدادى. سونداي جاڭا زامان ادەبيەتىنەن ويىپ تۇرىپ ورىن الاتىن جازۋشىنىڭ ءبىرى - قويشىبەك مۇباراك.

قالامگەر بۇگىندە ادەبيەتىمىزدەگى ءوز تاقىرىبى مەن فورماسىن تاپقان، جاڭا ميستيكا جانرىندا قالام تارتىپ جۇرگەن تالانتتى جازۋشىنىڭ ءبىرى.

قازىرگى ادەبيەت جانرلارىنىڭ قاتارىن تىلسىم كۇش پەن رەاليزمدى بايلانىستىرىپ، تولىقتىرعان «ميستيكا» جانرى. اتالمىش جانر بۇگىندە قازاق ادەبيەتىندە ءالى زەرتتەلمەگەن، وزەكتى تاقىرىپتىڭ ءبىرى. وعان عىلىمي انىقتامالىقتاردا، «ميستيكا (گرەك. Mystіkos - قۇپيالى) دۇنيەگە ءدىني- يدەاليستىك كوزقاراس. ونىڭ نەگىزىندە تابيعاتتان تىس كۇشتەرگە دەگەن سەنىم جاتىر. ميستيكا يرراتسيوناليزم مەن اسكەتتىلىكپەن تىعىز بايلانىستى جانە وعان ەزوتەريزم، ياعني قۇپيالىلىق ءتان. ميستيكا، ەڭ الدىمەن، رۋحاني الەمدى جەكە پسيحولوگيالىق تاجىريبە ارقىلى تانۋعا ۇمتىلۋ، وسىدان تۋىندايتىن امال- ارەكەتتەر، جان مەن ءتاننىڭ جاتتىعۋلارى بولىپ تابىلادى» دەلىنگەن [قازاق ەنسيكلوپەدياسى، 6 -توم].

بۇگىندە قازاق ادەبيەتىندە دامىماي، بولماشى عانا قىلاڭ بەرىپ، بۇلىڭعىر كۇيدە قالىپ قويىپ جۇرگەن ءبىرقاتار جانرلار كەزدەسەدى. دەگەنمەن قويشىبەكتىڭ اڭگىمەلەرى ارقىلى ميستيكا جانرى ءوز كىرپىشىن قالاپ تا ۇلگەردى. جانر بولمىسى جوعارىدا انىقتالعانداي، ادامتانۋ مەن دۇنيەتانۋداعى اقيقات تانىمى - ميفولوگيادان باستاۋ الاتىن سەكىلدى.

قويشىبەك مۇباراك شىعارمالارى ءدىني تۇسىنىكتەر مەن فانتازيالىق سانانىڭ جەمىسى. ولاي دەيتىنىمىزدىڭ سەبەبى، سۋرەتكەردىڭ كەز كەلگەن شىعارماسىن العاش وقىعاندا، كلاسسيكالىق ادەبيەتتەن قالىپتاسقان تۇسىنىگىڭىزگە نۇقسان كەلۋى نەمەسە اۆتور ساناسىندا ءبىر اۋىتقۋشىلىق بار ما دەگەن قاۋىپتە بولۋىڭىز بەك مۇمكىن. ال جيناقتى قولعا العاندا بىردەن بويىڭىزدى قورقىنىش پەن ۇرەي بيلەپ الاتىنى انىق. جازۋشىنىڭ «جات قۇشاعى»، «وت ارۋ» جيناقتارى ءسوزىمىزدىڭ دالەلى بولا الادى. مىسالى، «الاس»، «پەرى كوشى»، «قۇبىجىق»، «سايتان قىز»، «پەرى قىز»، «جەتىنشى كور»، «مۇردە» ت. ب. اڭگىمەلەرى اتىنان-اق جازۋشىدا فوبيا تۇرلەرىنىڭ ءبىرازى بار ما ەكەن دەگەن ءدۇدامال وي دا كورىنىس بەرەدى.

نەگىزىنەن جازۋشىنىڭ شىعارمالارىن تاقىرىبىنا قاراي ۇلكەن ەكى توپقا ءبولىپ قاراستىرعان ءجون. ءبىرى - فولكلورلىق موتيۆتەردەن قۇرالعان تۋىندىلار، كەلەسىسى گوتيكالىق سارىنداعى - ميستيكالىق اڭگىمەلەر. ەندى فولكلورلىق سارىنداعى اڭگىمەلەرىنە كوڭىل بۇرايىق.

قويشىبەكتىڭ «جات قۇشاق» اڭگىمەسىنە ادام بالاسىنىڭ ساناسىنداعى ەلەسپەن باس قوسىپ، بالالى بولۋ وقيعاسى ارقاۋ بولعان. ارينە، بۇل قيال شەكسىزدىگى. ياعني جازبا ادەبيەتتەگى فولكلوردىڭ كورىنىسى دەر ەدىك.

اڭگىمە فولكلوردا كەڭىنەن قولدانىلاتىن كوركەمدىك ءتاسىل «ءتۇس كورۋ» موتيۆىنىڭ جەلىسىمەن ورىلەدى. تەك فولكلور مەن ادەبيەتتە اتقاراتىن قىزمەتتەرىنىڭ الۋاندىعىن ەسكەرسەك، شىعارمادا فولكلورداعى ءتۇس كورۋ سارىنىنا كوبىرەك ۇقسايدى. سەبەبى ءتۇس كەيىپكەردىڭ سەنىمى ارقىلى مىندەتتى تۇردە ورىندالىپ تۇر.

قىسقا عانا اڭگىمەدە جىگىت تۇسىنە العاشىندا اسا ءمان بەرمەگەنمەن، ەلەستى ءتۇن سايىن كورىپ، وعان عاشىق بولىپ قالادى. ءبىراق كەزدەسە الماعاندىقتان قينالعان جىگىت، شىنار تۇبىندە وتىراتىن باقسى اناعا بارىپ، ونى يەلەرىمەن سويلەستىرىپ ( قىزىلباستىنىڭ ەلەسى)، وڭىندە كەزدەسۋگە مۇمكىندىك الادى. ونىڭ جولى - جىگىتتىڭ بار كيىمىن وتقا جاعۋ بولاتىن. ءمان- جايدى تۇسىنگىسى كەلگەن جىگىتكە باقسى انا، «ۇيىڭە بارا بەر، كورەسىڭ» دەگەندى ايتادى. ادەتتەگىدەي كەزدەسۋدى كۇتىپ، تۇنگى ۇيقىعا كەتكەندە ءوزىنىڭ كۇيىپ جاتقانىنان ويانعان جىگىت، قولقانى قاپقان قارا تۇتىننەن قاشىپ دالاعا شىقپاق بولعاندا، جاتاردا ىلىنگەن كيىمنىڭ ءىزىم- عايىم جوعالعانىنا تاڭ قالادى دا، ەسىنەن تانىپ قۇلايدى. كوزىن اشقاندا قىزدىڭ ىستىق قۇشاعىندا جاتقانىن، ءوزى عاشىق بولعان ەلەس ايەل ەكەنىن بىلەدى. قۋانعانىنان جارىقتى جاقپاق بولعاندا، ەلەستىڭ «ومىرلىك وكىنىشكە قالاسىڭ» دەگەن سوزىنەن كىلت توقتايدى. مۇنداي كەزدەسۋلەر سوڭى بالالى بولۋعا الىپ كەلەدى.

ءبىراز ۋاقىت وتكەن سوڭ بالا دۇنيەگە كەلەدى، كىندىگىن كەسپەك بولعاندا، بالاسىنىڭ كىندىگىنىڭ جوق ەكەنىن بىلەدى. جارىقتا ەلەس بالاسى مەن سۇيىكتىسىن كورگىسى كەلگەن جىگىت جارىقتى جاعىپ قالعاندا، قاتتى شار ەتكەن بالا مەن ايەلدىڭ داۋىسى ەستىلىپ، «ۇشەۋىنىڭ دە ومىرلىك وكىنىشكە» ۇرىنعانىن تۇسىنەدى. ارتىنا قاراعاندا توسەكتىڭ ۇستىندە قالقىپ تۇرعان بالانى كورەدى.

تۋىندى تۇنىپ تۇرعان - ميفولوگيا. ەندى ءسوزىمىزدى دالەلدەسەك، بىرىنشىدەن، كەيىپكەرلەر جۇيەسى ءداستۇرلى ەمەس، كەرىسىنشە باقسى انا، ەلەس ايەل، ەلەس بالا ياعني فولكلورلىق قاھارماندارعا ءتان بەينەلەر كورىنىس بەرسە، ەكىنشىدەن، ەرتەدە باتىرلارىمىز پەرىگە ۇيلەندى، ال بۇگىن 21 - عاسىردىڭ جاڭا كەيىپكەرى ەلەسپەن باس قوستى. ۇشىنشىدەن، جانۋارعا نە قۇسقا قۇبىلۋ - جىگىت تۇسىندەگى ەلەستىڭ وڭىنە اينالۋى بولىپ تابىلادى. باقسى - شاماندىق تۇسىنىكتە قالىپتاسقان ەكى الەمدى بايلانىستىرۋشى عالامات تىلسىم كۇش يەسى.

«پەرىگە نە ەلەسكە ۇيلەنۋ» حالىقارالىق موتيۆ بولىپ تابىلادى.

مىسالى، نوعايلى جىرلارى ىشىندە ەسكى شاماندىق نانىمداردىڭ كوپ كەزدەسەتىن ەپوستارىمىزدىڭ ءبىرى «ەدىگە باتىر» جىرى بولسا، ودان كەيىنگى داۋىرلەردە شىققان جىرلاردىڭ كوبى دەرلىك تۇركى حالىقتارىنىڭ يسلام ءدىنىن قابىل العان كەزىندە دۇنيەگە كەلە باستاعان. ەدىگەنىڭ اكەسى بابا تۇكتى شاشتى ءازىزدىڭ پەرىنىڭ قىزىنا ۇيلەنۋى ەسكى تۇركى نانىمىنا سايكەس بولسا، ساتەمىر پاتشا ەدىگەنى وتقا سالعاندا، ەدىگەنىڭ پەرى- ايەلىنىڭ كومەگىمەن وتقا جانباي، كەيىن زالىم پاتشانىڭ ءوزىن الداپ: «و دۇنيەدە اكەڭدى كوردىم»، - دەپ، ءوزىن جاعىپ جىبەرۋى ەسكى زورواسترا ءدىنىنىڭ سەنىم- نانىمىنان تۋعاندىعىن كورسەتەدى. ال اتالمىش شىعارماداعى «ەلەسكە ۇيلەنۋ» جاڭا فورماداعى پوستمودەرن ۇلگىسى، ياعني باياعىدا ۇمىتىلا باستاعان ۇلگىنى جازۋشى قايتا جاڭعىرتقان. مىسالى، قازىرگى قورقىنىشتى مۋلتفيلمدەردەگى جالعىز كوزدى قۇبىجىقتار نەمەسە كەز كەلگەن ۋاقىتتا قۇبىلا سالاتىن پەرسوناجدار فولكلورلىق سارىنداردىڭ جەمىسى. «جات قۇشاقتا» كەيىپكەر ەكىگە بولىنەدى. ول ءوزى جانە ەلەس. جالپى ءتۇس كورۋ، ساندىراقتاۋ، ەلەس كورۋ ارقىلى بۇلار ەرتەدەگى ميفولوگيادان بۇگىنگە جەتكەن فولكلورلىق ءداستۇر.

اتالمىش موتيۆكە قۇرىلعان اۆتوردىڭ «تارعىل مىسىق» اڭگىمەسىندە دە تۇسىندە ءتانتى بولىپ جۇرگەن سۇلۋ قىز وڭىندە كورشىنىڭ قىزى ماليكە ەكەنىن، ونىڭ تىلسىم سىرعا يە ەكەنىن بىلەدى. العاشىندا قورقىپ جۇرگەنمەن، كەيىن وعان عاشىق بولىپ قالادى. ول تەك قاراڭعى بولمەدە عانا وتىرادى. ەشكىم بىلمەيدى، ءتىپتى اكە- شەشەسىنە دە كورىنبەيدى. تەك ءىنىسى ەرمەك قانا بارلىق سىرعا قانىق. شىعارمادا باسقا تىرشىلىك يەلەرىنىڭ دە ومىرلەرى جىگىتكە ايقىن بولادى. ول قىز بەرگەن تۇمار ىسپەتتى عاجايىپ زاتپەن كوزىن ءسۇرتۋ ارقىلى ىسكە اسادى. ءبىر عاجابى ادامداردان باسقا تىرشىلىك يەلەرى باقىتتى. ادامدار عانا باقىتسىز. قايعى- مۇڭ ادامدارعا عانا ءتان.

جىلان پاتشالىعىنا وتكەن ادام ونداعى باقىتتى ادامدارمەن قاتار، باسقا قاقپادا ازان- قازان شۋلاعان اجال اۋزىنداعىلاردى دا كورەدى. ءمانىسى ولار دا ادام، و دۇنيەگە دە ادام بولىپ بارادى. ياعني ولار ادام بولۋدان قورقادى ەكەن. وسىنداي عاجايىپ قۇبىلىستاردى ارالاعان جىگىت تۇندە قىزبەن بىرگە بولۋدى ادەتكە اينالدىرادى. تەك قىزدىڭ اياعى تاڭ اتا جىلان دەنەگە اينالادى. شىعارما سوڭى تارعىل مىسىق انا دۇنيەدە كىم ەكەن دەگەن ويىمەن اياقتالادى.

اڭگىمە ارعى دۇنيەگە ەركىن وتە الاتىن، قۇبىلا الاتىن عاجايىپ كەيىپكەرلەردەن تۇرادى. باستى قاھارمان مەن جالپى كەيىپكەرلەردىڭ كىم ەكەنى، ونىڭ اتى- زاتى، بەينەسى تولىق اشىلا بەرمەيدى. كلاسسيكالىق شىعارمالارداعىداي باسىنان اياعىنا دەيىن سۋرەتتەلمەيدى. بۇل دا اۆتوردىڭ ءستيلىنىڭ ەرەشەلىگى، جاڭالىعى.

سونداي- اق اۆتوردىڭ «قارا قوبىز» شىعارماسى دا فولكلوردىڭ كونە جانرىنىڭ ءبىرى - حيكاياعا قۇرىلعان. حيكايا دەگەنىمىز ەل ومىردە بار دەپ تۇسىنگەن ۇببە، جەزتىرناق، الباستى، شايتان، پەرى، ديۋ سياقتى ءدىني نانىمعا نەگىزدەلگەن اڭگىمەلەر [قازاق ادەبيەتتانۋىنىڭ تاريحى. فولكلورلىق كەزەڭ. ت.1. - الماتى، 2008.]. اڭگىمە سيۋجەتتەرى شىتىرمان، كۇردەلى.

حيكايادا اۋدان ورتالىعىندا جاپ- جاقسى ءومىر ءسۇرىپ جاتقان وتباسى اكەلەرىنىڭ شەشىمىمەن قىرسىق شالعان اۋىلعا كوشىپ بارادى. سەبەبى بەلگىسىز. اكەلەرىنىڭ مۇندا كەلگەندەگى ماقساتى - كىشى ۇلى بەكتايدى الباستىنىڭ قىزىنا قوسىپ، قۇرباندىققا شالۋ ەدى. بۇل قۇپيا جيىرما جىل ءومىرىن تۇرمەدە وتكىزگەن باۋىرى ماناسقا عانا ايان. ونداعى سىر اڭگىمە سوڭىندا اكەسىنىڭ ءىنىسى ماناستىڭ بەكتايعا ايتۋى ارقىلى اشىلادى.

ال ماسەلەنىڭ نەگىزگى شەشىمى - كەنجە ۇلدى قۇرباندىققا شالۋ. شىعارما ءتۇيىنى باۋىرىن قيماعان اعانىڭ «قارا قوبىزىن» الىپ، قايتا كەلە جاتۋىمەن وقىرمانعا وي تاستالىنادى. حيكايادا باقسىلىق جانە قوبىز سارىنى نەگىزگە الىنعان. سونىمەن بىرگە سۋدىڭ، جەردىڭ، تاۋدىڭ، وتتىڭ، دۇنيەنىڭ، ادامنىڭ، ياعني بار تىرشىلىك اتاۋلىنىڭ جاراتىلۋى تىكەلەي قوبىزدىڭ زارلى ءۇنى ارقىلى پايدا بولىپتى دەگەن العاشقى دۇنيەتانىمدىق ميفولوگيالىق تۇسىنىك بەرىلەدى. ول تابيعاتتىڭ ءبىر قۇبىلىسىنىڭ پايدا بولۋىن تۇسىندىرەتىن نەمەسە جەر- سۋ، اڭ- قۇستاردىڭ شىعۋ تەگىن، ايتپەسە باسقا ءبىر سىرىن اشاتىن ءميفتىڭ كورىنىسى. ياعني سۋرەتكەر كونە دۇنيەتانىم ارقىلى بۇگىنگى دۇنيەنى پايىمداۋداعى جاڭاشا كوزقاراسىن قالىپتاستىرعان. اۆتوردىڭ ميفولوگيالىق ويى مەن قيالى جايلى ە. م. مەلەتينسكيدىڭ: «تازا ميفولوگيالىق ويلاۋ دەگەنىمىزدىڭ ءوزى - بەلگىلى ءبىر دارەجەدەگى ابستراكسيا»، - دەگەن سوزىمەن تۇيىندەۋگە بولادى.

قالامگەردىڭ «سايتان قىز» اڭگىمەسى ءبىرتۇتاس سيۋجەتتەن الىس، بەينە ءبىر فراگمەنتتەردەن قۇرالعانداي. مۇندا جولدا كەزىككەن اقسايتاننىڭ وزىنە عاشىق ەكەنى، ەندى ۇيلەنۋ كەرەكتىگى ايتىلادى. قارسى بولعان جىگىتكە سايتان ءوزارا كەلىسىمىنىڭ بار ەكەنىن دالەلدەيدى. ول - ارقانداۋلى تۇرعان اتتىڭ جال- قۇيرىعىن شايتان ءورىپ كەتكەن كەزدە، جىگىتتىڭ شەشپەۋى ەدى. ەندى امالسىزدان ۇيلەنۋ كەرەك بولعان جىگىت، شايتان توي كويلەگىن كيىپ كەلۋگە كەتكەندە جالما- جان ورىلگەن جالدىڭ سوڭعىسىن شەشۋگە تاياعاندا شايتان قىز كەلىپ، جالىنىپ، قايتا ورە باستاۋىمەن بىتەدى. حيكايانىڭ نەگىزگى ماقساتى - تىڭداۋشىسىن قورقىنىش سەزىمگە بولەپ، ونى دۇنيەدە بولاتىن، كوزگە كورىنبەيتىن ماقۇلىقتاردان ساقتاندىرۋ ەكەنىن ەسكەرسەك، شىعارمادا ول تالاپتار ەسكەرىلگەن. ويتكەنى وقيعا ايدالادا، ۇڭگىردە وتكەن. جىگىت جالعىز. مىندەتتى تۇردە ول كەزدەيسوق ۇرەيلى جايعا كەزدەسەدى.

ەندى اۆتوردىڭ ميستيكالىق شىعارمالارىنان ازداپ تىلگە تيەك ەتسەك. مۇنداي تۋىندىلارعا «ەگىز تۇمار»، «سۇيەك»، «جالعىزدىق»، «امانات»، «قىرىق ءبىرىنشى بولمە»، «تۇمار»، «ءبي»، «ۋاقىت»، «نۇكتە»، «وق» ت. ب. اڭگىمەلەرىن جاتقىزۋعا بولادى.

قويشىبەكتىڭ «ماحاببات» تۋىندىسى گوتيكالىق سارىندا جازىلعان شىعارما. گوتيكالىق پروزا - تىلسىم كۇشتەرگە يە، قۇپيا وقيعالار مەن فانتاستيكا، ميستيكا مەن قورقىنىشتى شىعارمالار.

«ماحاببات» تۋىندىسى سانا ەركىندىگىنىڭ كورىنىسى. يررەالدى پسيحولوگياداعى كەيىپكەر ءبىر ادام بولا تۇرا، باسقاعا ءوتىپ كەتكەن ءوز جانىمەن داۋلاسادى. ياعني جان مەن ءتاننىڭ ايقاسى ارقىلى اۆتور ەكى دۇنيە ەسىگىنە باس سۇققان. شىعارمادا جول اپاتىنا تۇسكەن ەكى عاشىق ءبىر- ءبىرىن قيماي، قىز انا دۇنيەگە ءوتىپ كەتەدى دە، جىگىت امان قالادى.

دەگەنمەن مۇندا نەگىزگى كەيىپكەر كەيدە رۋحىمەن تىلدەسسە، كەيدە ءوزىن ءوزى تىرىدەي سىرتىنان كورەدى. ءبىر وقيعادان كەلەسى وقيعاعا ءبىر ساتتە اۋىتقىپ كەتە بەرەدى. بۇل ايتىلعاندار پوستمودەرنيستىك اعىمنىڭ ورنەكتەرى. ياعني مۇندا سانا اعىمى باستى نازارعا الىنعان. ابسۋرد، قيالعا ەرىك بەرۋ سانا اعىمىنىڭ جۇيەسى. وسى جەردە پوستمودەرنيست جازۋشى د. امانتاي اۆتور تۋرالى: «قويشىبەك مۇباراكتىڭ شىعارمالارى ميلوراد پاۆيچتى ەسكە تۇسىرەدى. ميلورادتا رەاليزمنىڭ ءوزى ميستيكالىق تۇرعىدا بەينەلەنەدى. ياعني، رەاليزم مەن ميستيكانىڭ اراسىندا شەكارا جوق، ءبىر- بىرىنە ءوتىپ كەتىپ وتىرادى. عۇلاما قالامگەر گابريەل گارسيا ماركەس پەن كارلوس فۋەنتەستىڭ تۋىندىلارى سياقتى»، - دەگەنىن كەلتىرۋگە بولادى [جاس پروزايكتەرگە نە جەتىپ، نە جەتپەيدى؟. جاس وركەن. 2013ج].

ياعني ءبىزدىڭ جازۋشىمىز دا ءوز الدىنداعى گابريەل گارسيا ماركەس، ميگەل انحەل استۋرياس، حورحە لۋيس بورحەس سياقتى ساڭلاقتاردىڭ فانتاستيكا، قورقىنىشتى اڭگىمەلەرىن وقىپ، وعان قانىعىپ بارىپ اتالعان جانردى قازاق ادەبيەتىنە الىپ كەلگەن.

جازۋشىنىڭ «بالشى» اڭگىمەسىن وقي وتىرىپ، جانىڭىز تۇرشىگەدى. اڭگىمەنى قايتارا وقىپ شىعاسىز. قابىلداۋ قيىن دا ۇرەيلى. بەينە ءبىر تريللەر، نۋار جانرىنداعى كينو ىسپەتتى. بالشىعا الدىندا بىرەۋدىڭ تۇرعانى تۇسەدى. الايدا ول جالعىز بولادى. شوشىپ جيناماق بولعاندا، وسى كەزدەسۋدى ون جىل كۇتكەنىن ايتقان دىبىس شىعادى. جانالعىشتان قورقىپ، دەنەسىن تاستاپ قاشقان ەلەسپەن سويلەسىپ، ونىڭ دەگەنىنە كونەدى. سويتسە وقيعا وسىدان ون جىل بۇرىن بولعان. اتا- اناسىنان ايرىلعان جىگىتكە اكەسى ولەرىندە تەز ۇيلەنۋىن تاپسىرىپ كەتەدى. ول اتا- اناسىنىڭ قىرقى وتكەن سوڭ ءوزى سەكىلدى كورشى جەتىم قىزعا ۇيلەنەدى. كورشى- قولاڭىمەن، بىرەن- ساران دوس- جاراندى شاقىرىپ، شاعىن توي جاسايدى. ءدال سول ساتتە اكەسىنىڭ ارۋاعى كىرىپ كەلىپ، جانالعىشتىڭ كەلە جاتقانىن ايتادى. دەنەسىن تاستاپ قاشۋدىڭ كەرەك ەكەنىن، ەسكى ديىرمەننىڭ باسىنداعى بالشىنىڭ بالىنا تۇسكەن كۇنى ۇيىنە ورالاتىنىن، ۇرپاق جالعايتىنىن ايتقاندا، ورنىنان اتىپ تۇرعان جىگىتتىڭ دەنەسى قىزدىڭ الدىنا قۇلايدى دا، جانى قاشىپ كەتەدى. دەنە سودان بەرى اۋرۋحانادا ەسسىز ەكەن. ال ايەلى دەنەنىڭ قاسىندا. ال جان العىش دەنەسىنە كەلەر دەپ تورۋىلداپ، دەنەنىڭ باسىندا وتىر ەكەن. ەلەس دەنەگە بارۋدىڭ جولىن بالعا سالىپ، ايتىپ بەرۋىن سۇرايدى. بالشى تاڭ قاراڭعىسىندا ءسال قالعىعان ساتتە دەنەگە كىرۋگە بولاتىنىن ايتىپ، دەنەسىنە جەتسە، توقسانعا دەيىن ءومىر سۇرەتىنىن ايتادى. ەلەس دەنەسىنە جەتسە، قايتا كەلەتىنىن ايتىپ، قوشتاسىپ كەتە بارادى. بالشى ەرتەڭىنە تاڭ اتا كارتاسىن جايا بەرگەندە، وزىنە قاراي كەلە جاتقان دىبىستى ەستيدى. ول قاشقىندى ىزدەگەن جانالعىش بولىپ شىعادى.

وقىرمان مۇنداي شىعارمالاردى العاش وقىعاندا بەلگىسىز پسيحولوگيالىق كۇيگە بولەنۋى مۇمكىن. سەبەبى بۇل پسيحولوگيالىق تريللەر. ياعني ساناعا سالماق تۇسەدى. ال كەيىن وقي كەلە بويى ۇيرەنىپ، كەرىسىنشە ودان بويىن اۋلاق ۇستاپ، ساناسىن ءتۇرلى اۋىرتپالىقتاردان تازارتاتىن بولادى.

جازۋشىنىڭ جاڭا فورماداعى جانردا شىعارما تۋدىرۋى ونىڭ ينتۋيتسياسىنان تىس پايدا بولعانداي. ول ءوز اڭگىمەلەرىندە ادام ساناسىنداعى ورىن الاتىن پسيحولوگيالىق اسەرلەردەن تۋىندايتىن ءىس- ارەكەت پەن مىنەز- قۇلىقتىڭ بەلگىلى ءبىر دەڭگەيىن بەينەلەۋگە تىرىسقان.

سول سەكىلدى جازۋشىنىڭ «تاعدىر شايقاۋ» اڭگىمەسى دە بىرنەشە كورىنىستەردەن قۇرالعانداي. بەلگىلى ءبىر وقيعاعا قۇرىلماي ىشكى وي ارپالىسىمەن جالعاسىپ جاتادى. يدەيا مەن سيۋجەت اۆتور ءۇشىن باستى ماسەلە ەمەس سەكىلدى. كوبىنە اۆتور ونى وقىرماننىڭ قابىلداۋىنا قالدىرادى.

شىعارمادا اتا- باباسىنان قالعان كاسىپ - تاۋ- تاستان التىن ىزدەۋ جولىندا قۇرباندىق شالىنۋى ءتيىس ەكەن. ول قۇرباندىق ءوزىنىڭ جانازاسىن ءتىرى كۇنىندە بەرۋ. ءار قيلى بالا قيالى مەن اكەسىنىڭ كەزدەيسوق قايتىس بولۋىمەن اڭگىمە اياقتالادى. بار- جوعى ەكى بەتتىك تۋىندى - جۇمباق. ال ونىڭ شەشىمىن وقىرمان ءوزى تابادى، نۇكتەسىن قويادى. ياعني ءار وقىرماننىڭ ءارقالاي قابىلداۋىنا ەرىك بەرىلەدى.

اۆتوردىڭ «دودا» اتتى شىعارماسىندا تالانتتى سۋرەتشىنىڭ حالىقارالىق بايقاۋعا ارناپ سالعان سۋرەتىنە جان ءبىتۋى ءسوز بولادى. بايقاۋ شارتى ءار سۋرەتشىنىڭ ەڭ ادەمى قىزدىڭ كەسكىندەمەسىن سالۋ بولاتىن. سۇلۋ قىز ىزدەپ سۋرەتشىلەر بارلىعى جان- جاققا سابىلىپ كەتەدى. ال بۇل بولسا بەتىندە بالا كۇنىنەن قالعان اي ءپىشىندى تىرتىعى بار، ءبىر كوزى قىليلاۋ كورشى قىزدىڭ سۋرەتىن سالادى. سۋرەتشى ءۇش كۇن، ءتورت ءتۇن وتىرىپ، پەرىشتەدەي سۇلۋ قىزدىڭ بەينەسىن سالىپ بىتىرەدى. دودا باستالعاندا، ساحناعا ايداي جامالدى سۇلۋ، وزىنە بەينەسى تانىس قىز شىققاندا جىگىت كورشىنىڭ كەمىس بەتتى قىزىن ىزدەپ، ونىڭ سۋرەتكە كوشىپ كەتكەنىن كورىپ ەسىنەن تانىپ قالادى. جازۋشى قيالدى قالاي قابىلداساڭ سولاي قول جەتكىزۋگە بولادى دەگەندى ايتقىسى كەلەدى. بۇل دا قويشىبەكتىڭ قاراپايىمدىلىعى مەن ىزدەنگىشتىگىنىڭ ناتيجەسى. وسى قاسيەتتەرى ارقىلى قالامگەر رۋحاني ءوسىپ، دۇنيەتانىمى مەن شىعارماشىلىق زەرتحاناسىن كەڭەيتىپ وتىرادى.

ال «سۋرەتشى» اتتى شىعارماسىندا تاڭعاجايىپ تالانتى مەن ۇستازىنىڭ قالامىنىڭ ارقاسىندا سۋرەتشى قالاعان زاتىنىڭ سۋرەتىن سالىپ، وعان جان بىتىرە الادى. سۇلۋ ىزدەپ سابىلمايدى. ۇناتقان قىزدىڭ، ارعىماق اتتىڭ سۋرەتىن سالىپ، قابىرعاعا سۇيەۋلى تۇرعان شار اينانىڭ الدىنا قويسا بولعانى، ءبارى جاندىعا اينالادى. ءبىر كۇنى كونە مۇراعاتتان تاۋىپ العان مىس تاباقتاعى حانشانى ءتىرىلتۋدى كوزدەگەن سۋرەتشى، قىزدىڭ بۇرىنعى جىگىتىنىڭ قولىنان قازا تابادى. شىعارمادا جىگىتتىڭ تاڭعاجايىپ ونەرى، شەبەرلىگى، قىزدىڭ اي ماڭدايلى اجارى، قىزعانشاق جىگىت بەينەسى كەيىپكەر قيالى ارقىلى كورسەتىلەدى. وقيعا شيەلەنىسۋىنەن گورى مۇندا تەرەڭنەن تولعانۋ، ويلانۋ بار. اۆتور ءار وبرازدىڭ بولمىسىن ولاردىڭ تەبىرەنىسى مەن ىشتەيگى پسيحولوگيالىق ارپالىسى ارقىلى اشۋعا كوبىرەك ءمان بەرەدى. قويشىبەكتىڭ ءتىل قولدانىسىنا كەلسەك، سوزدەرىنىڭ ءبارى جيناقى، قيالى قيسىندى، ارتىق ءسوز كەزدەسپەيدى. بارلىعى تابيعي قالپىندا قولدانىلادى. قىزىل، كوپىرمە سوزگە ۇرىنبايدى. وسى ورايدا، جاركەن بودەش ۇلىنىڭ «قويشىبەك ءتىلدى توگىپ- شاشىپ، ىسىراپ قىلماي، ۇنەمدى قولدانادى» دەگەنى ەرىكسىز ويعا ورالادى.

جالپى جاڭا ۇردىسكە اياق باسقان جاڭاشىل جازۋشىلاردىڭ ويلاۋ ەركىندىگى مەن قيال شىڭىنا كوتەرىلۋگە تۇساۋ جاسالماعان لازىم. سوندا قوعام مادەنيەتى، دۇنيەتانىمى، فيلوسوفياسى، قالا بەرسە ەكونوميكاسى دا داميتىنى ءشۇباسىز. ال ءداستۇرلى ادەبيەتتەن الشاق، مۇنداي تۋىندىلار ارقىلى قازاق ادەبيەتى دە شەتەلدىك جاۋھارلار قاتارىنىڭ العى شەبىندە كورىنەتىنى ءسوزسىز.

قورىتا ايتقاندا، جازۋشى قويشىبەك مۇباراك ۇلتتىق ادەبيەتىمىزگە سونى مازمۇن مەن فورما اكەلگەن، جاڭا جانر مەن باعىتتى ۇلتتىق دۇنيەتانىممەن شەبەر قيۋلاستىرىپ، وزىندىك بەتىن تاپقان قالامگەر. بۇگىندە قويشىبەك مۇباراك ءستيلى قالىپتاسقان جازۋشى، ول قازاق حالقىنىڭ ميفتەرى مەن اڭىز- ءاپسانالارىن شىعارمالارىنا وزەك ەتە وتىرىپ، ءالى دە تالاي تىلسىم سىردىڭ كوركەم بەينەسىن جاسايدى دەپ سەنەمىز.

جولداسبەك مامبەتوۆ ف. ع. ك، دوتسەنت،

گۇلجانات ءابيحانوۆا، م. اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت

جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ دوكتارانتى