التاي ۇلارى

None
None
نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - «ۇلىتاۋعا باردىڭ با، ۇلار ەتىن جەدىڭ بە؟» دەگەن كونە ءسوز بار.

ۇلار - ۇلىتاۋدان باستالعان ۇلى بىرلىكتىڭ نىشانى بولعان قاسيەتتى قۇس.

ەستە جوق ەسكى زاماندا ءبىر جاعادان باس، ءبىر جەڭنەن قول شىعارۋعا ۋاعدالاسقان ەل ەلدىگىمىزدىڭ بەلگىسى بولسىن دەپ، ۇلار ەتىن جەگەن دەسەدى.

جالپى، ءوز اتىن ءوزى ايگىلەگەن قۇس. ۇلاردىڭ ەتى ءتۇرلى دەرتكە شيپا، سورپاسى مىڭ دا ءبىر دەرتكە داۋا دەلىنەدى. قازاقتىڭ ۇلى تاۋلارىنىڭ ءبىرى - التاي. التايدىڭ اسقاق، شالقاق شىڭدارىندا ۇلار ءالى دە بار. ونى «التاي ۇلارى» دەپ تە اتايدى. سيرەك كەزدەسەتىن قۇس قازاقستاننىڭ قىزىل كىتابىنا ەنگەن.

- التاي ۇلارىنىڭ تارالۋ ايماعى تار. تاۋدىڭ ءالپى بەلدەۋلەرىندە تىرشىلىك ەتەدى. دەنەسى ىقشام، مويىنى قىسقا، باسى كىشىلەۋ، قاۋىرسىنى ءومىر ءسۇرۋ ورتاسىنا بايلانىستى سۇر، قارا جانە اق ءتۇستى بولىپ كەلەدى. تاماعى مەن مويىنىنىڭ ءبۇيىر جاعىندا قىزعىلت قوڭىرمەن كومكەرىلگەن اق داعى بولادى. تۇمسىعى قىزعىلت بولىپ كەلەدى. سالماعى - 1,5-3 كيلو ارالىعىندا، - دەيدى كاتونقاراعاي مەملەكەتتىك ۇلتتىق تابيعي پاركىنىڭ جانۋارلاردى قورعاۋ جانە ءوندىرۋ ءبولىمىنىڭ باستىعى ەرىك قاسىموۆ.

جالپى، ۇلار - وتە ساقساق قۇس. كوكتەمدە جۇپتاسقاننان كەيىنگى كەزەڭدە 10-30 قۇستان توپتاسىپ تىرشىلىك ەتەدى. توپ- توبىمەن جايىلعاندا ءبىرى جارتاسقا قاراۋىلعا شىعادى. قاۋىپ تونگەندە ءبىر- بىرىنە بەلگى بەرەدى. قازاقتىڭ «ۇلارداي شۋلاپ» دەگەن تەڭەۋى وسىدان شىقسا كەرەك. ءساۋىردىڭ ورتاسىنان تامىزدىن اياعىنا دەيىن كوبەيەدى. ۇلتتىق تابيعي پارك اۋماعىنداعى بيىك جارتاستى شىڭدار مەن قۇزداردا كەزدەسەتىن التاي ۇلارىن بيىك شىڭداردىڭ قوجاسى دەۋگە بولادى.

جازدا شىڭداۋىل تاۋ باسى مەن جارتاستاردا مەكەندەپ، قىستىگۇنى قىلقان جاپىراقتى ورماندارعا جاقىن جۇرەتىن ۇلار نەگىزىنەن شوپتەسىن جانە بۇتالى وسىمدىكتەرمەن قورەكتەنەدى. كوكتەمدە ءبىر جىلدىق وسىمدىكتەردىڭ جاپىراقتارىمەن قورەكتەنسە، جازدا قورەگىنە شوپتەردىڭ گۇل، تۇقىم، ماساق، تۇينەك سياقتى بولىكتەرىن قوسادى. كۇز مەزگىلىندە قۋراعان جاپىراقتارمەن جانە تامىرلارمەن قورەكتەنەدى. ال قىستىگۇنى ارشا، شىرشا تۇقىمدارى مەن بۇتالاردى ازىق قىلادى.

- جۇمىس بارىسىندا التاي ۇلارىنىڭ زاڭعار قۇزداردا جۇرگەنىن تالاي كوردىم. تاۋەشكىلەرىمەن بىرگە جايىلىپ جۇرگەنىنە دە كۋا بولدىم. ويتكەنى اشا تۇياقتىلار قىستا قالىڭ قاردى ارشىپ، قۇستىڭ ازىعىن تاۋىپ بەرەدى. ۇلاردىڭ نەگىزگى قاس جاۋى - جىرتقىش قۇستار.

اسىرەسە، بۇركىت. جايما- شۋاق جايىلىپ جۇرگەن ۇلار بۇركىتتى كورگەندە ۇشا جونەلەدى نەمەسە تىعىلۋعا ساڭىلاۋ ىزدەپ تاستاردىڭ اراسىنا كىرىپ كەتەدى. ۇلاردىڭ كوبەيۋىنە جىرتقىش قۇستاردان بولەك تۇلكى، اۋا رايىنىڭ قولايسىز جاعدايلارى مەن ادامداردىڭ قاسكويلىگى دە كەرى اسەر ەتەدى، - دەدى پارك قىزمەتكەرى.

سوڭعى جىلدارى تاۋ باسىنا قۇرىلعان فوتوتۇزاقتارعا قار بارىسى، سابانشى سياقتى سيرەك كەزدەسەتىن اڭدارمەن بىرگە ۇلار دا ءجيى ءىلىنىپ ءجۇر. بۇل سيرەك قۇستىڭ بىرتىندەپ كوبەيىپ كەلە جاتقانىن كورسەتەدى. ەلىمىزدە وڭتۇستىك التاي تاۋلارىن عانا مەكەندەيتىن التاي ۇلارى ۇلتتىق تابيعي پارك اۋماعىندا قاتاڭ قورعاۋعا الىنعان. زاڭسىز ۇلار اۋلاعاندارعا كەلتىرگەن زالال ءۇشىن 200 اەك كولەمىندە ايىپپۇل سالىنادى.

دۋمان اناش، شىعىس قازاقستان وبلىسى، كاتونقاراعاي اۋدانى.


سوڭعى جاڭالىقتار