پرەزيدەنتتەردىڭ ىڭعايسىز قالجىڭدارى

نۇر- سۇلتان. قازاقپارات - پرەزيدەنتتەردىڭ قولايسىز قالجىڭدارى ۇلىلاردان ءسوز قالعان با؟ اقيقاتىندا سولاي. ءسوز قالماعان. ءاربىر پىكىردىڭ استارىندا پايىم، كەيدە قاعاتپا قالجىڭ مەن ساياسي ويىن دا بار.

الايدا الەمدە ەل باسقارىپ وتىرعان مەملەكەت باسشىلارى مەن قايراتكەرلەردىڭ ءسوزىنىڭ بارلىعى ساليقالى سالماقتى ما؟ ولاي ەمەس. مىسالى، رەسەيدى اۋىر كەزەڭدە باسقارعان بوريس ەلسيننىڭ جەكە باسى قاراما- قايشىلىقتارعا تولى. ءبىر ءسوزى ەكىنشى پىكىرىن جوققا شىعارىپ تا جاتاتىن كەزى بولدى.

ونىڭ پىكىرلەرىندە ەرىكسىز كۇلكى كەلتىرەتىن ساتتەر دە كەزدەستى، ءتىپتى مىنەز بەن مەنمەندىك دە اڭعارىلادى. اتاپ ايتار بولساق:

*اقشا از، ءبىراق ادامداردى كوبىرەك جاقسى كورۋ كەرەك.

* وتاندىق كونفەتتەر شەتەلدىكىنەن كەم ەمەس. ءبىزدىڭ سىرا شە، ال اراق تۋرالى ايتپاي- اق قويايىق.

* تىزەرلەگەن رەسەي اياعىنان تۇرىپ كەلەدى.

* ەڭ دۇرىس شەشىم! بۇل - مەنىڭ شەشىمىم!

* قاراڭىزدارشى، رەسەيدىڭ جولى بولماي تۇر. ءبىرىنشى پەتر رەفورمانى اياقتاي المادى. ەكاتەرينا II- دە رەفورماسىن جالعاستىرا المادى. ستولىپيننىڭ دە باستاعان رەفورماسى اياقسىز قالدى. ال مەنىڭ رەفورمام اياعىنا دەيىن جەتۋى كەرەك.

ەلتسين، 1995 - جىل:

* اۋىر جىل بولدى. تۇسىنەسىز بە، كەلەر جىلى رەسەيلىكتەر مۇنان دا جاقسى ءومىر سۇرەتىن بولادى.

پۋتين، 2000 - جىل:

* اۋىر جىل بولدى. الايدا ءۇش جىلدان كەيىن رەسەيلىكتەر مۇنان دا جاقسى تۇراتىنىنا سەنىمدىمىن.

مەدۆەديەۆ، 2010 -جىل:

* اۋىر جىل بولعانى راس. ءبىراق بەس جىلدان كەيىن ءبىزدىڭ وتە جاقسى تۇراتىنىمىزعا ۋادە بەرەمىن.

پۋتين، 2015 -جىل:

* رەسەيگە قارسى سالىنعان الەمدىك سانكسيالارعا قاراماستان ءبىز ەڭسەمىزدى جيدىق.

اقيقاتىنا كەلسەك، پرەزيدەنتتەردىڭ ءسوزى ءبىر. «ءبارى جاقسى بولادى» دەپ حالىقتىڭ جۇرەگىنە سەنىم ۇيالاتادى. ەلدى وسىلاي جۇباتادى. بارىنە - ۋاقىت سىنشى.

جالپى قايراتكەرلەردەن قالعان افوريزمدەر كوپ. اتاپ ايتار بولساق، ۆلاديمير پۋتيننىڭ دە قاناتتى سوزدەرى جەتەرلىك. پۋتيننىڭ افوريزمدەرىن كەز كەلگەن ينتەرنەت سايتتان تاۋىپ الۋعا بولادى. الايدا ونىڭ پىكىرلەرىندە سالماقتىلىقتان گورى، ساركازم، كەكەتۋ مەن مۇقاتۋ، قولايسىز قالجىڭ كوبىرەك بولاتىنىن اڭعارۋ كەرەك. مىسالى:

* كلينتون وتە ىڭعايلى ءارى ءتيىمدى ارىپتەس. ال پاپا يوانن پاۆەل - زيالى قاۋىمنىڭ وكىلى.

* فرانسيا كرەملدىڭ قايدا ەكەنىن ەشقاشان ۇمىتپاۋى ءتيىس، الەمدە ونداي جەر بار.

* زاڭدى جاساۋ ءۇشىن جۇزدەگەن ادام ويلانادى، ال ونى اينالىپ ءوتۋ ءۇشىن ميلليونداعان ادام جۇمىس ىستەيدى.

* مەن ۇيگە كەلىپ تەلەديداردى قوسقان ساتتە، تەلەجۇرگىزۋشى «بۇگىن پرەزيدەنت ماڭىزدى مالىمدەمە جاسادى» دەيدى. ال اقيقاتىندا مەن ماڭىزدى ەشتەڭە ايتقان جوقپىن.

* ءبىز ءوز ارىپتەستەرىمىزگە قولىمىزدى سوزامىز. ءبىراق قاتاڭ ەسكەرتەمىز: ءبىزدىڭ قولىمىز وتە ۇزىن.

* ءبىز ناتو- مەن ديالوگ جۇرگىزۋگە دايىنبىز. مەيلى ول مونولوگقا اينالىپ كەتسە دە...

* ناشاقورلار ءۇشىن رەسەي ارقىلى وتەتىن ەسىرتكى تاسىمال جولى ءبىرىنشى باس قاتىرارلىق ماسەلەگە اينالۋى ءتيىس.

* ءبىزدىڭ تەلەارنالاردا قانتوگىس، ءولىم- ءجىتىم كوپ بەرىلەدى، ال سوعىس از.

بۇل بۇل ما، 2000 - جىلدىڭ قىركۇيەك ايىندا پۋتين CNN تەلەارناسىنىڭ ءتىلشىسى لارري كينگتىڭ «رەسەيدىڭ «كۋرسك» كەمەسىنە نە بولدى؟» دەگەن سۇراعىنا «ول باتىپ كەتتى» دەپ قىسقا جاۋاپ بەرىپتى.

ال انىعىنا كەلگەندە، CNN تەلەارناسىنىڭ ءتىلشىسى ساۋالدى بەكەر قويىپ وتىرعان جوق. 2000 -جىلى بارەنتس تەڭىزىندە سۋ تۇبىنە كەتكەن رەسەيدىڭ سۋاستى اتوم سۇڭگۋىر قايىعى نەلىكتەن اپاتقا ۇشىرادى، ول جايلى مالىمەت اشىلماعان قۇپيا كۇيىندە قالدى. سۇڭگۋىر كەمەنىڭ ەكيپاجىندا بولعان 108 تەڭىزشى سۋ تۇبىندە قايتىس بولدى. ال اپاتقا قاتىستى بولجامدار كوپ، ءبىرى «ا ق ش- تىڭ اتوم كەمەسىمەن سوقتىعىستى» دەسە، ەكىنشىلەرى «ونى امەريكالىقتار ىستەن شىعاردى» دەگەن پىكىر بار. پۋتيننىڭ دە ەشتەڭە ايتقىسى كەلمەي، «ول باتىپ كەتتى» دەپ قىسقا قايىرىپ وتىرعانىنىڭ سەبەبى سول.

ال بۇكىل ءومىرى قولباسشىلىق قىزمەتتە وتكەن ناپولەوننىڭ كوپتەگەن پىكىرىن قاناتتى ءسوز دەپ ايتۋعا كەلمەس. قولباسشى الدىمەن ستراتەگ بولۋى كەرەك. ال ونىڭ پىكىرلەرىنەن ەلگە، حالىققا ىزگى نيەت ەمەس، قۋلىق پەن سۇمدىقتىڭ ىزعارى سەزىلىپ جاتاتىنىن اڭعارۋعا بولادى. ارينە، ەل باسقارۋ دا وڭاي ەمەس شىعار. مەملەكەتتىك توڭكەرىس جاساپ، بيلىك باسىنا كەلۋ دە قانتوگىستى قاجەت ەتەدى.

فرانسۋزدىڭ اتاقتى قولباسشىسى ناپولەون 1804-1814 -جىلدارى فرانسيانىڭ يمپەراتورى بولدى. ول بيلىك قۇرعان جىلدارى باتىس جانە ورتالىق ەۋروپاداعى ءبىرقاتار ەلدەر فرانسۋزداردىڭ باعىنىسىنا ءوتتى. ءسويتىپ، بوناپارت باسقارعان كەزدە فرانسيا تەرريتوريالىق اۋماعىن كەڭەيتتى. الايدا 1815 -جىلدىڭ ماۋسىم ايىندا ۆاتەرلووداعى جەڭىلىستەن كەيىن ناپولەون قاسيەتتى ەلەنا ارالىنا جەر اۋدارىلادى. دەسەك تە، ۇلكەن جەڭىستەرىمەن اتاعى شىققان فرانسۋز يمپەراتورى تاريحتا قالدى. كوپتەگەن سايتتاردا بونوپارتقا قاتىستى ارنايى بەتتەر اشىلعان. «ناپولەوننىڭ افوريزمدەرى» دەگەن تىركەستەر ينتەرنەتتە تولىپ جاتىر. الايدا عۇمىرى سوعىسپەن وتكەن قولباسشىنىڭ كەيبىر ۋاجىمەن تولىق كەلىسۋ دە قيىن. مىسالى، «مەن بىردە تۇلكى، بىردە ارىستان بولامىن. باسقارۋدىڭ بار قۇپياسى كىمگە نە ىستەيتىنىڭدى بىلۋدە» دەگەن دە بونوپارتتىڭ ءسوزى.

* باسىندا پىشاعى بار مىلتىقپەن ويىنا كەلگەننىڭ ءبارىن ىستەۋگە بولادى، ءبىراق پىشاقتىڭ ۇشىنا وتىرۋعا بولمايدى.

* ادامداردى العا جىلجىتۋدىڭ ەكى تەتىگى بار: ۇرەي مەن جەكە مۇددە.

* ساياساتكەردىڭ جۇرەگى بار، ال باسى جوق

* كىم جاعىمپازدانا بىلسە، ول وتىرىك ايتا دا بىلەدى.

* ءوز اسكەرىن اسىراماعان حالىق باسقانىڭ ارمياسىن اسىرايدى.

ال وتكەن عاسىردىڭ ورتا تۇسىنا تامان ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستى باستاپ جىبەرگەن گيتلەردى تالانتسىز دەپ كىم ايتتى؟ سوعىستىڭ زاردابىنان مايدان دالاسىندا 43-44 ميلليون ادام وپات بولدى. ءتىرى قالعان تالايى ءومىر بويى مۇگەدەك بولىپ دۇنيەدەن ءوتتى. سوعىسقا بارلىعى شامامەن 40 قا جۋىق ەل قاتىستى. 1945 -جىلدىڭ كوكتەمىندە ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستا ويسىراي جەڭىلگەنىن سەزگەننەن كەيىن عانا ەۆا براۋنمەن نەكەگە تۇرعان جەندەت بورمان مەن گەببەلستى وزىنە كۇيەۋ جولداس، كۋاگەر ەتتى. ءوزىنىڭ ءىزباسارى رەتىندە ك. دەننيتسانى پرەزيدەنت، ال گەببەلستى كانسلەر ەتىپ تاعايىنداپ كەتتى. وتاسقان جارىمەن ۋ ءىشىپ ولگەن گيتلەردەن دە قاناتتى سوزدەر قالدى. ءبىراق ونىڭ ماڭىزى قانداي، ماسەلە وسىندا.

* ءومىر بۇل - ولىمگە كەزەككە تۇرۋ، ال ولىمگە كەزەكسىز اسىعاتىندار دا بار.

* قۇداي مەنى سوعىستىڭ سوڭعى كۇنى كەشىرسىن!

* مەن ادامداردى تەرەڭ بىلگەن سايىن يتتەردى ودان سايىن جاقسى كورەمىن.

* ۇلى ماقساتتار جولىندا قۇرباندىق تا ۇلكەن بولادى.

* مەن بۇل ومىرگە ادامدارعا كوپ جاقسىلىق جاساۋ ءۇشىن ەمەس، ولاردىڭ ءالسىز تۇستارىن ءبىلۋ ءۇشىن كەلدىم.

* تانىمال ورتادا ادالدىق اقىماقتىق بولىپ سانالادى.

* اقيقاتىن ايتتى ما، جوق پا، جەڭىمپازدان ونى ەشكىم سۇرامايدى.

* ءاربىر ۇرپاق سوعىستىڭ سالقىنىن سەزىپ ءوسۋى ءتيىس.

ال ا ق ش- تىڭ 43-پرەزيدەنتى بولعان كىشى بۋشقا دا كەيدە ساياساتكەرلەرگە ءتان سالماقتىلىق جەتىسپەي جاتاتىنىن اڭعارۋ قيىن ەمەس. ول برازيلياعا بارعان ساپارىندا وسى ەلدىڭ پرەزيدەنتى فەرناندو كاردوسوعا «نە سەندەردە دە، قارا ناسىلدىلەر تۇرا ما؟» دەپتى. نەگىزى، قارا ناسىلدىلەر قاي قۇرلىقتا دا بار. ونى ا ق ش پرەزيدەنتىنىڭ بىلمەۋى مۇمكىن ەمەس. ماسەلە اڭقاۋلىقپەن، الدە ادەيى ايتىلعان قولايسىز قالجىڭعا كەلىپ تىرەلىپ تۇر.

* امەريكا بوستاندىقتى جانە ءبىزدىڭ ەلدى سۇيەدى.

* ءبىزدىڭ دە، جاۋلارىمىزدىڭ دا ويلاپ تاپپايتىنى جوق. ولار امەريكاعا زيان كەلتىرۋدى ويلاپ، باستارى قاتادى. ءبىز دە قاراپ جاتقان جوقپىز.

* قۇداي! جەر شارىنىڭ وسى بولىگىنىڭ تۇرعىندارىن جەلەپ- جەبەپ جۇرە بەر!

* ءبىز شەتەلگە قاتىستى ساياساتتى شەتەلدىكتەردىڭ قولىمەن جاساۋىمىز كەرەك.

* ك س ر و- داعى قايتا قۇرۋ اۋادان كەلگەن جوق، ا ق ش- تىڭ قۋاتىن الەمدە ارتتىرۋ ءۇشىن جاسالدى.

* مەنىڭ جۇمىسىم - مۇرنىمنىڭ ارعى جاعىنداعىنى ويلاۋ.

بۇل بۋشتىڭ بايلامدارى.

ال رەسەيدى بوريس ەلتسين باسقارعان تۇستا ونىڭ سەنىمدى سەرىگى بولعان ۆيكتور چەرنومىردين دە «ايتقىشتاردىڭ» ءبىرى. ول التى جىلدان استام ۋاقىت رەسەيدىڭ پرەمەرى بولىپ، سودان كەيىن ۋكراينادا ەلشى قىزمەتىن اتقاردى. اقيقاتىندا ونىڭ جۇمىسى ەڭ اۋىر جىلداردا ءوتتى. ۋكرايناداعى قىزمەتى دە قيىن كەزەڭدى قامتىدى. مەملەكەتتە «قىزعىلت- سارىلار» توڭكەرىسى بولىپ، بيلىك باسىنا يۋشەنكو مەن تيموشەنكو كەلگەن تۇستا رەسەيمەن ىنتىماقتاستىق قيىندادى. ءبىراق ديپلومات چەرنومىردين بايلانىستى ءبارىبىر جاقسارتا ءبىلدى.

* مەنى وندا (كيەۆتە) رەسەي ەلشىسى رەتىندە ەمەس، چەرنومىردين دەپ باعالايدى.

* ءبىزدىڭ باعىت - بىرەۋ. ول - دۇرىس باعىت!

* ۇكىمەت - بۇل كۇردەلى ورگانيزم، ونى اۋىستىرا بەرۋگە بولمايدى. بۇل مەنىڭ جۇمىسىم، سوندىقتان ونى جاقسى بىلەمىن. ۇكىمەت تە - ادام. سوندىقتان ونىڭ كەلبەتىن ساقتاي ءبىلۋ كەرەك. سوسىن قالعان دەنە مۇشەلەرىن ساقتاۋ قاجەت.

قولايسىز قاعىتپا، قالجىڭداردان اق ءۇي باسشىلارى دا ادا ەمەس. ا ق ش- تىڭ كوپتەگەن پرەزيدەنتتەرىنە يمپەريالىق مەنمەندىك ورەسكەل قالجىڭدار ءتان بولىپ كەلەتىنىن ساراپشىلار جوققا شىعارمايدى. ءتىپتى امەريكادا بۋشتىڭ ءسوز تىركەستەرىن جينايتىن كوللەكسيونەر دە بار ەكەن.

بىردە بۋش ەلدىڭ بيۋدجەتىن قاراپ جاتىپ، «مىنا قۇجاتتا سيفرلار وتە كوپ قوي»، - دەپتى.

ەل بيۋدجەتىندە ارينە سيفر كوپ بولادى. ءبىراق ماسەلە بۋشتىڭ اپەندى پىكىرىندە تۇرعان جوق پا؟

- ا ق ش- تىڭ جاۋلارى قايتسەك، امەريكاعا زيانىن تيگىزەمىز دەپ باس قاتىرىپ جاتىر. ال ءبىز دە ولاردىڭ مەملەكەتتىگىن قايتىپ قۇرتامىز دەپ تىنباي جوسپار قۇرۋدامىز»، - دەپتى تاعى بىردە رەسمي كەزدەسۋدە.

ساراپشىلار كەيبىر جاعدايدا دجوردج بۋشتىڭ بوريس ەلسيننىڭ 90 - جىلدارداعى ارەكەتتەرى مەن ءسوز قولدانىستارىندا ۇقساستىق بار ەكەنىن ايتادى. 2004 -جىلدىڭ 16 - ساۋىرىندە ۇلى بريتانيانىڭ پرەمەر- ءمينيسترى توني بلەرمەن كەزدەسۋدە بۋش «ءال- جازيرا» تەلەارناسىنىڭ كاتارداعى شتاب- پاتەرىن بومبىلاپ، كۇل- تالقانىن شىعارۋ كەرەك» دەپ ايتقان ءسوزىن اراب قۇرلىعى مەن بۇكىل الەم «اشۋلى ءازىل» رەتىندە قابىلداعانى بەلگىلى. «الايدا ا ق ش پرەزيدەنتتەرىنىڭ قاي ءبىر ازىلىنە بولسىن، سالماقتى كوزبەن قاراۋ كەرەك»، - دەيدى ساراپشىلار.

ۋكراينادا پرەمەرلىك تاققا تالاس قىزىپ جاتقان تۇستا وعان ۇمىتكەر بولىپ جەڭىسكە جەتكەن يۋليا تيموشەنكو «يزۆەستيا» باسىلىمىنا بەرگەن كەزەكتە ءبىر سۇحباتىندا ءوز ۇستانىمىن بىلاي بىلدىرگەن:

«مەنى پارلامەنت سپيكەرىنىڭ ورنى قىزىقتىرمايدى. ءتىپتى يۋشەنكونىڭ ۇسىنعىسى كەلىپ وتىرعان «تەحنيكالىق پرەمەرى» بولۋعا دا قۇلقىم جوق. پرەزيدەنتتىڭ اينالاسىندا جۇرگەن كلاندىق توپ مەنىڭ پرەمەر- مينيستر بولۋىمدى قالامايدى.. . مەن... قىز ەمەسپىن. جاۋىنگەرمىن، سول ءۇشىن ەشكىمگە بەرىلگىم كەلمەيدى».

فرانسيانىڭ ۇكىمەت باسشىسى بولعان سيلۆيو بەرلۋسكونيدىڭ دە ءوزى تۋرالى دا ويى وزگەشە. وقىپ كورىڭىز:

«الەمدەگى ەڭ مىقتى ساياسي ليدەر - مەن!»

«الەمدىك ساحنادا مەنىمەن سالىستىراتىن تۇلعا جوق».

«دۇرىس ادام مەن سياقتى، دۇرىس جەردە وتىرادى».

«بيلىكتىڭ پرەمەر- ءمينيسترى بولۋدىڭ ماعان قاجەتى جوق. مەنىڭ الەمنىڭ ءبىراز قۇرلىعىندا ءۇيىم... ۇلكەن كەمەم، الىپ ۇشاعىم، وتباسىم جانە ادەمى ايەلىم بار... ءبىراق مۇنىڭ ءبارى ءوز- ءوزىمدى قۇرباندىققا شالۋ».

الەكساندر لۋكاشەنكونىڭ ءسوز ورامدارى دا قىزعىلىقتى، باتىل ءارى كەيدە قاراما- قايشى پىكىر تۋعىزاتىنى ءمالىم، تىڭداپ كورەلىك.

- «ءسىز ماعان سىرقاتىڭىز جايلى ايتاسىز... ال ءبىزدىڭ بيلىكتە اۋرۋلار كوپ قوي».

- «ءالى ءبىراز ۋاقىت ناشار تۇراسىزدار، ءبىراق كوپ ەمەس».

- «گۋمانيتارلىق كومەك تەگىن نارسە، ول حالىققا، عالىمدارعا... جانە شەنەۋنىكتەرگە ارنالعان».

- «مەنىڭ بيلىگىمنىڭ مەرزىمىن كۇتەتىندەر ءۇشىن ايتارىم: مەن ءالى ۇزاق ۋاقىت پرەزيدەنت بولامىن. كوپ نارسە ىستەيمىن، جۋىق ارادا بيلىكتى جوعالتپايتىنىما ۋادە بەرەمىن».

- «ءبىز بۇل پروبلەمانى شاعىن ادامداردىڭ شەكتەۋلى شەڭبەرىندە وتىرىپ شەشتىك.

- «مەن فۋتبولدى جاقسى كورەمىن، ءبىراق ىلعي جالعىز وينايمىن».

جالپى ساياساتتاعى اپەرباقان ويلار اسىرەسە اق ءۇيدى باسقارعانداردا كوپ كەزدەسەدى. ا ق ش پرەزيدەنتتەرىنىڭ اۋزىنا نە كەلسە سونى ايتىپ، امال جوق ارتىنان «ءۇرىپ ىشۋگە» تۋرا كەلەتىن ارەكەتىن ادەپتەن شىعىپ كەتەتىن «دەموكرات- اۋىزدارىنان» ىزدەۋ كەرەك شىعار. مۇندايلارعا «ەكى ەلى اۋىزعا ءتورت ەلى قاقپاق» دەيدى قازاق، ءتارتىپ بولماعان جەردە دەموكراتيا بولمايدى. نەگىزى ا ق ش مەملەكەت باسشىلارىنىڭ بولاشاقتاعى قانداي بولماعى جانە كىم ەكەندىگى، اسىرەسە پرەزيدەنتتىك سايلاۋ بارىسىنداعى باسەكەدە ايقىن سەزىلەدى. 2004 -جىلى پرەزيدەنت بۋشپەن سايلاۋ دوداسىنا تۇسكەن دەموكرات كەرريدىڭ ستۋدەنتتەر الدىندا ويلانباي ايتقان ءبىر پىكىرى ونىڭ جانە دەموكراتيالىق پارتيانىڭ بەدەلى مەن ار- ابىرويىنا نۇقسان كەلتىرە جازدادى.

- «ءبىلىم الىپ، دۇنيەتانىمدى كەڭەيتىڭدەر! دۇنيەنىڭ كىلتى- بىلىمدە! وقىساڭدار، اقىلدى بولاسىڭدار. ەگەر ولاي ەتپەسەڭدەر، انا يراكتاعى ا ق ش سولداتتارى سياقتى سالپاقتاپ سوعىستا جۇرەسىڭدەر!». بۇل جەردە دجون كەرري يراكقا قارسى ادىلەتسىز سوعىس اشىپ وتىرعان بۋش ساياساتىن سىناۋ ارقىلى وزىنە ۇپاي جيناماق بولعانىمەن، بۇل پىكىرى جايسىز بولىپ شىققان. ەرتەڭىنە بۋش ساياساتىن جاقتايتىن ءبىرقاتار ب ا ق «سوندا يراكتا اقىماق، ساۋاتسىز، وقىماعان ا ق ش سولداتتارى ءجۇر مە؟» دەگەن سيپاتتا ماقالالار جاريالاپ جىبەردى. سەناتور- كانديداتتىڭ بۇل پىكىرى ءوز جاقتاستارى دەموكراتتاردىڭ اراسىندا دا پىكىر الاۋىزدىعىن تۋعىزدى. ءوز قاتەسىن كەش بىلگەن كەرري «مەن بۇل جەردە ا ق ش قارۋلى كۇشتەرىنىڭ فورماسىن كيىپ تە كورمەگەن رەسپۋبليكاشىل پارتيا باسشىلارىنىڭ ساياساتىن سىناماق بولدىم» دەگەن... ءبىراق ءبارى كەش ەدى. سايلاۋ قورىتىندىسىندا دجون كەرري بۋشتان ۇتىلىپ قالدى.

جالپى الەمدىك ب ا ق وتكىر، ۇتىمدى، كەيدە قولايسىز قالجىڭ ايتۋدان رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتيننىڭ دە كەندە ەمەس ەكەنىن ءجيى جازادى. اسىرەسە، ەۆرەيلەرگە قاتىستى ەزۋ تارتقىزار اڭگىمەلەر ايتۋعا اۋەس رەسەي باسشىسىنىڭ سوزدەرىنەن ونىڭ تاياۋ شىعىسقى قاتىستى پوزيتسياسىن اڭعارۋعا بولاتىنداي.

بىردە يزرايل پرەمەر- ءمينيسترى ەحۋد ولمەرتتىڭ ماسكەۋگە رەسمي ساپارمەن كەلىپ قايتقانى بەلگىلى. ال بۇل كەزدە يزرايل پرەزيدەنتىنە «قىز زورلادى» دەگەن ايىپ تاعىلىپ، موشە كاتساۆتىڭ باسى داۋ- دامايعا ىلىگىپ جاتقان كەز ەدى. ولمەرتپەن كەزدەسۋ اياقتالار تۇستا رەسەي پرەزيدەنتى پۋتين جۋرناليستەر بولمەدەن شىعىپ ۇلگەرمەي جاتىپ، پرەمەردەن كاتساۆقا ءوز سالەمىن جەتكىزۋدى ءوتىندى.

- «ول - ناعىز ەركەك! قىزىعا قارايتىن ادام. ءبارىمىزدى تاڭقالدىردى. ون ايەلگە بىردەن شاماسى كەلەدى دەپ ويلاماپ ەدىك. ساۋلىعىن تىلەيمىز، سالەم ايتىڭىز». كرەمل باسشىسىنىڭ بۇل سوزىنە رەسەيلىك ارىپتەستەر جىميا قاراعانمەن، ساياسي ءازىل يزرايل دەلەگاتسياسىنا ۇناي قويعان جوق.

- «بۇل قىزىعاتىن نارسە ەمەس، ءىستىڭ اق- قاراسىن تەرگەۋ ءىسى انىقتايدى». ولمەرت «رەسەيلىك قالجىڭعا» وسىلاي سالماقتى جاۋاپ بەردى. ءسىرا، تاياۋ شىعىستا ا ق ش- تىڭ ايتاعىمەن ءوز ساياساتىن جۇرگىزىپ وتىرعان يزرايلدىڭ پوزيتسياسى كرەملگە ۇناي قويمايتىنى پۋتيننىڭ ءار كەزدە ءار سوزىنەن اڭعارىلىپ قالادى.

2005 - جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا سيريا ساپارى الدىندا ۆلاديمير پۋتين يزرايلدىك جۋرناليستەرگە سۇحبات بەردى. سۇحباتتىڭ سوڭى يزرايلدىك جۋرناليستىڭ «رەسەي نەگە اراب ەلدەرىنە اۋە كۇشتەرى تەحنيكالارىن ساتۋمەن اينالىسادى؟» دەگەن سۇراعىمەن اياقتالدى. «قارۋ- جاراقتى يزرايل اۋە كۇشتەرىنىڭ سيريا پرەزيدەنتى رەزيدەنسياسىنىڭ ۇستىنەن ۇشۋىن قيىنداتۋ ءۇشىن ساتىپ وتىرمىز، - دەپ جاۋاپ بەردى پۋتين. - ەگەر ءسىز ءوز ەلىڭىزگە رەسەي اۆياتەحنيكاسى قاجەت دەپ تاۋىپ، ەكى ميلليارد دوللارعا قارۋ الۋعا مامىلە جاساۋعا باسشىلىعىزدى كوندىرسەڭىز، مەن ءسىزدى رەسەيلىك «وتان الدىنداعى سىڭىرگەن ەڭبەگى ءۇشىن» وردەنىمەن ماراپاتتار ەدىم».

بۇل پىكىردى قالجىڭ دەپ تۇسىنگەنننىڭ وزىندە، ونىڭ استارىندا تاياۋ شىعىسقا قاتىستى كرەملدىڭ ۇستانعان كوزقاراسى تۇر دەۋگە بولار. ال ەۆرەيلەرگە قاتىستى ساياسي قىلجىڭدى كوپ ايتاتىن پۋتينگە جاۋاپ رەتىندە يزرايل پرەمەرى ەحۋد ولمەرتتىڭ ماسكەۋگە ساپارى الدىنداعى مىنا ءبىر پىكىرى نازار اۋدارۋعا تۇرارلىق سياقتى. «نەگىزى ءوز ەلىمىزدىڭ ۇلتىنا قاتىستى انەكدوتتاردى ەستىگەندە، مىنانداي پايىم جاساۋعا تۋرا كەلەدى: ەۆرەي ەۆرەيدى ەشقاشان كۇلكى ەتپەيدى، تۇتاس ۇلتتى كەلەكە قالجىڭعا اينالدىراتىندار- ەۆرەي ەمەستەر. قاشاندا بىزگە باسقالار كۇلەدى. ولارعا كەز كەلگەن ەۆرەي يزرايلدىڭ پرەمەرى بولا الادى دەپ ايتار ەدىم. ال پۋتينمەن ارادا ايىرماشىلىعىمىز بار. ول - رەسەيدىڭ جالعىز ليدەرى. ال ءبىزدىڭ مەملەكەتتە مەن عانا ەمەس، بارلىق ەۆرەي - ليدەر».

2005 -جىلى ەۋروپا سامميتىندە فرانسۋز جۋرناليسىنىڭ شەشەنستانعا قاتىستى قويعان سۇراعىنا پۋتيننىڭ بىلاي دەپ جاۋاپ بەرگەنى بار: «ەگەر ءسىز يسلام راديكالى بولعىڭىز كەلسە، وعان دايىن بولساڭىز، مەن سىزگە كەڭەس بەرەمىن... سۇندەتكە وتىرىڭىز»... ەندى مۇنى ءساتتى شىققان قالجىڭ دەۋگە كەلمەس.

جالپى پرەزيدەنت، مەيلى پرەمەر بولسىن، حالىقارالىق ديپلوماتيادا ەلدىڭ اتىنان سويلەيتىن بولعان سوڭ الدىمەن اۋىزعا يە بولۋى كەرەك. سويلەۋ مادەنيەتى بولماعان جەردە ەل مەن ەلدىڭ اراسىنا سىنا قاعىلادى، ديپلوماتيالىق داۋ- ارازدىق، نارازىلىق تۋادى.

پرەزيدەنتى قانداي بولسا، مەملەكەتى سونداي. جالپى بۇل جاعداي ەڭ الدىمەن مەملەكەت باسقارىپ وتىرعان ليدەردىڭ بەدەلى مەن مەملەكەتتىڭ حالىقارالىق ارەناداعى ۇستانعان پوزيتسياسىنا دا قاتىستى بولۋى مۇمكىن. ءبىر عانا مىسال، 2005 -جىلى ۋكراينا پرەمەرى بولعان يۋري ەحانۋروۆ ۆاشينگتونعا بارعان ساپارىندا ءوز ەلىنىڭ اق ۇيگە جاقىندىعىن بىلدىرگىسى كەلدى مە، بەلارۋس پرەزيدەنتى الەكساندر لۋكاشەنكوعا قاراتىپ سىرتىنان ءبىرقىدىرۋ ءسوز ايتىپ جىبەرگەن. ازىلدەگەنى بولار. ءبىراق بۇل قالجىڭنىڭ ادەپسىز شىققانى بىلاي تۇرسىن، بەلارۋستاردىڭ عانا ەمەس، ۋكراين ساياساتشىلارىنىڭ دا قارسىلىعىن تۋدىرعانى بەلگىلى. ەحانۋروۆتىڭ سونداعى ايتقانى نە؟!.

- وسىدان ەكى اپتا بۇرىن مەن رەسمي ساپارمەن بەلورۋسسياعا بارىپ، الەكساندر لۋكاشەنكومەن كەزدەستىم. ول - مىقتى ۇگىتشى جانە ناسيحاتشى، جاقسى اسەر قالدىردى. 1930 -جىلدارى نەمىس ايەلدەرى «مەن فيۋرەردەن بالا سۇيگىم كەلەدى» دەپ نەگە ايقايلاعانىن ەندى تۇسىنگەندەي بولدىم. لۋكاشەنكو وتە تالانتتى ادام، ول جۇرتپەن جۇمىس ىستەي بىلەدى». ەحانۋروۆتىڭ ەبەسەيسىز ءازىلى ونىڭ ەلدەگى قارسىلاستارىنىڭ ۋىتتى سىن ساداعىنا ءىلىندى. يۋليا تيموشەنكو بلوگى «مۇنداي پرەمەر ۋكراينا مەملەكەتىنە ابىروي اكەلمەيدى» دەپ ونىڭ وتستاۆكاعا كەتۋىن تالاپ ەتتى. ال بەلارۋسسيانىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى پرەمەر پىكىرىنە قاتىستى ۋكراينادان رەسمي تۇسىنىكتەمە بەرۋدى سۇرادى. ۋكراينا سىرتقى ىستەر ءمينيسترى بوريس تاراسيۋك «بۇل جۋرناليستەردىڭ ويلاپ تاپقانى» دەپ بار پالەنى ب ا ق وكىلدەرىنە اۋدارىپ قۇتىلدى.

ويلانباي سويلەۋ وپىق جەگىزەدى. دەسەك تە، قۇيىلىپ كەلگەن ويدى ىركىمەي، اسىعىپ- ۇسىگىپ ايتۋدىڭ اقىرى قاشان دا قيسىندى شىعا بەرمەيدى. الەم ليدەرلەرىنىڭ ىشىندە مۇنداي كورىنىس ۋگا چاۆەس پەن فيدەل كاسترو، الەكساندر لۋكاشەنكو مەن دەپۋتات، ل د پ ر ءتوراعاسى ۆلاديمير جيرينوۆسكييگە ءتان. الىستى قويا تۇرىپ، ەحانۋروۆ «فيۋرەرگە» تەڭەپ جىبەرگەن بەلارۋستىق «باتكانىڭ» پرەزيدەنتتىك سايلاۋ باسەكەسىندەگى سوزىنە دە قۇلاق سالىپ كورەيىك:

- «سىزدەر مەنى سايلايسىزدار ما، جوق پا، ماسەلە وندا ەمەس... ءبىراق سايلاماعاندا قايدا باراسىڭدار؟!. ويتكەنى مەن جۇمىس ىستەيمىن، سەندەردىڭ ويلارىڭنان شىعامىن. بەلارۋستار - ەڭ اقىلدى حالىق، ولار كىمدى پرەزيدەنت ەتىپ سايلايتىندارىن بىلەدى. مەن ەلدىڭ قازىناسىن ۇرلاعان جوقپىن، ەشكىمدى الداعان جوقپىن... كەڭەس وداعى كۇيرەگەننەن كەيىن ءبىز دامبالسىز قالدىق. كىم بۇگىن بيلىككە جانتالاسىپ جاتىر، ولار سول كەزدە - اق ەلدىڭ قازىناسىن ءىشىپ- جەپ قويعان». موگيليەۆ پەن گلۋسك تۇرعىندارىنىڭ الدىندا پرەزيدەنتتىك ناۋقاندا سويلەگەن سوزىندە الەكساندر لۋكاشەنكو وسىلاي دەگەن.

كەز كەلگەن پرەزيدەنت- ەل باسشىسى. ال مەملەكەت ليدەرى رەسمي كەزدەسۋلەردە «مەنمەنسىپ» ويىنا كەلگەن نارسەنى ايتا بەرسە، نە قاسيەت، نە ابىروي قالادى؟!

نەگىزى قولايسىز قالجىڭ ەلگە قاشان دا قولايلى بولعان ەمەس.

بەرىك بەيسەن ۇلى

«ايقىن» گازەتى. 2016