شال مەن بالا. بەردىبەك سوقپاقبايەۆ
قازاق بالالار ادەبيەتىنىڭ كلاسسيگى، بالالاردىڭ سۇيىكتى جازۋشىسى ارتىنا «مەنىڭ اتىم قوجا»، «بالالىق شاققا ساياحات»، «قايداسىڭ، گاۋھار» جانە «ەرگەجەيلىلەر ەلى» سىندى ءبىرقاتار اڭگىمە، حيكايالار قالدىردى. بالالاردىڭ بال مىنەزىن ىشكى دۇنيەسىمەن جاقسى سەزىنە بىلگەن جازۋشى ءاربىر شىعارماسىندا ءوزى تۋىپ وسكەن نارىنقول تاۋلى ءوڭىر تابيعاتىنىڭ جاندى سۋرەتتەرىن وقىرمانعا ۇلكەن شەبەرلىكپەن جەتكىزە بىلگەن. ب. سوقپاقبايەۆتىڭ اڭگىمە، پوۆەست، روماندارى جانە پەسالارىندا بالعىن شاققا باتىل ساياحاتتار جاساپ، تاڭداندىرىپ، تامسانتىپ، بال داۋرەن اسەرلەرىنىڭ قايماعىن بۇزباي، اقيقاتتان الشاقتاماي، بالاعا ءتان قيالداپ، ءومىردىڭ ءوز بولمىسىن تەبىرەنە تولعايدى. وقىساڭ ەرىكسىز ەزۋ تارتتىرىپ، كەيدە كۇرسىنتىپ تەرەڭ ويعا جەتەلەيدى. لەزدە كەيىپكەرلەرمەن ەتەنە ارالاسىپ، ولار ءوزىڭ كۇندە كورىپ جۇرگەن ادامدارداي بەركەن، قوجا سەكىلدى كەيىپكەرلەرىمەن جادىڭدا جاتتالىپ قالادى...
ءبىز بۇگىن جازۋشىنىڭ «شال مەن بالا» اتتى اڭگىمەسىن ۇسىنىپ وتىرمىز.
(اڭگىمە)
ترامۆاي قوڭىراۋىن شىلدىر- شىلدىر ەتكىزىپ، قالا شەتىندەگى ەڭ سوڭعى ايالداماعا تاقاپ قالدى. جۇرت ورىندارىنان تۇرەگەپ ەسىككە قاراي بەيىمدەلدى.
ورتا تۇستا وتىرعان بۇكىرلەۋ قابا ساقال كىشكەنتاي شال دا ترامۆايدىڭ ابدەن توقتاۋىن كۇتپەي، يمەك باس تاياعىنا سۇيەنىپ، ىلگەرى قاراي ءجۇردى. ءبىر قولىندا تاعامدار سالعان سۋمكاسى. كەنەت ترامۆايدىڭ ءجۇرىسى كۇرت باياۋلاعاندا، شال ىلگەرى لىقسىپ، قۇلاي جازداپ قالدى. ونىڭ ارت جاعىنا تامان تاقىر باس كىشكەنە بالا ءتۇر ەدى. شالدىڭ قولتىعىنان شاپ بەرىپ، سول ۇستاپ ۇلگەردى. ايتپەگەندە قاۋقارسىز قارتتىڭ نە قۇلاپ، نە الداعى بىرەۋلەرگە سۇزە بارىپ سوعىلاتىنى ايقىن ەدى.
- راقمەت، بالام!
تاقىر باس بالا شالدى ترامۆايدىڭ باسقىشىنان دا دەمەپ، سۇيەپ ءتۇسىردى.
بۇل - كوز بايلانىپ قالعان كەشكى مەزگىل ەدى. الگىندەي دولى نوسەردەن كەيىن جەر بەتى شالشىق سۋعا تولىپ، لايساڭ باتپاق بولىپ قالعان. بۇلتتى اسپان ءالى دە سىز بۇركىپ تۇنەرە سالبىراپ تۇر.
ترامۆاي قوڭىراۋىن تاعى دا شىلدىرلاتىپ، كەلگەن ىزىنە قاراپ بۇرىلا جونەپ بەردى. تەرەزەدەن ءتۇسىپ، جەردى جارىق ەتىپ تۇرعان شارشى كوزدى ساۋلەلەر ونىمەن بىرگە قوزعالدى. ەندى ماڭايدى قاراڭعى تۇنەك باسىپ كەتتى.
شال شالشىق سۋدان قورىنىپ، قالاي قاراي اياق باسارىن باعدارلاي الماي تۇر.
- اتا، بەرى قاراي ءجۇرىڭىز، - دەپ تاقىر باس بالا شالدى قايتادان كەلىپ قولتىقتادى. - سۋمكاڭىزدى ماعان بەرىڭىز. مەن الىپ جۇرەيىن.
بەيتانىس بالانىن كورگەندىلىك قىلىعى شالدى ءسۇيسىندىردى.
- بالام، سەن قاي بالاسىڭ؟
- مەن ءسىزدىڭ ءۇيدىڭ جوعارعى جاعىنداعى كوشەدە تۇرامىن. ءسىزدىڭ ساشاڭىز ەكەۋىمىز بىرگە، ءبىر كلاستا وقيمىز، - دەدى بالا.
- جارايسىڭ، بالام. ازىق- تۇلىك الايىن دەپ باعانا بازارعا بارىپ ەدىم. سودان سوڭ كۇن جاۋىپ، كەشىگىپ قالعانىم. ال مەنىڭ ساشام قالاي وقيدى، سونى ايتشى؟
- جاقسى وقيدى.
كلاستا تىنىش وتىرا ما؟ تارتىپسىزدىك قىلىقتارى جوق پا؟
- جوق.
- مىنە، سولاي بولۋ كەرەك. ءتارتىپتى بولىپ، جاقسى وقۋ كەرەك، - دەپ شال بالانىڭ قولتىعىندا اڭگىمە سوعىپ كەلەدى. - وسىندا، ءبىزدىڭ كوشەدە ءتارتىپسىز بالالار دا جوق ەمەس. بوتەن بىرەۋدىڭ باۋىنان شيە ۇرلايدى. شيەنىڭ ءوزىن عانا ءۇزىپ السا، ەشتەمە ەمەس قوي. اعاشتىڭ بۇتاعىمەن قوسا سىندىرىپ اكەتەدى. انەۋكۇنگى بىرەۋىن اڭدىپ تۇرىپ، اعاشقا ەندى ورمەلەي بەرگەندە ۇستاپ الايىن دەپ ەدىم. سەكىرىپ ءتۇسىپ، ۇستاتپاي كەتتى. مىنا سەن سەكىلدى اقىلدى باستار ولارعا ايتۋلارىڭ كەرەك. بۇل ىستەپ جۇرگەنىڭ تارتىپتىلىككە جاتپايدى. ۇيات قىلىق! ۇرلىق ىستەۋ - ول جاقسى ادامنىڭ كاسىبى ەمەس دەپ ۇيالتىپ، قىزارتۋلارىڭ كەرەك. سولاي ەمەس پە؟
- ءيا، - دەپ بالا مىڭگىر ەتكەن بولدى.
وسى كەزدە بۇلاردىڭ الدىنان ءبىر بالا قاراڭداپ شىعا كەلدى. ول شالدىڭ نەمەرەسى ساشا ەدى. اتاسىن كۇتىپ الماق بولىپ، ترامۆاي ايالداماسىنا قاراي كەتىپ بارا جاتقان.
ۇشەۋى شالدىڭ ۇيىنە دەيىن بىرگە ءجۇرىپ كەلدى.
- ال، اتا، قوش بولىڭىز، - دەپ تاقىر باس بالا شالعا قوش ايتىستى.
راقمەت، بالام. ساعان كوپ راقمەت. سەن بولماعاندا مەن كوشەدەگى مىنا شالشىق سۋلاردىڭ تالايىنىڭ باسىن مىجيتىن ەدىم. جاسىڭ ۇزاق بولسىن، شىراعىم.
وسى كەزدە شالدىڭ نەمەرەسى كۇلىپ:
- اتا، ءسىز انەۋگۇنى بۇنى قۇيرىققا وڭدىرماي ۇرىپ جىبەرىپسىز عوي؟ - دەدى.
- قاشان؟
- انەۋگۇنى، شيە ۇزەيىن دەپ جاتقاندا.
شالدىڭ ءۇنى ءبىتىپ قالعانداي بولدى. تاقىر باس بالاعا تەسىلە قاراپ تۇر.
- ءاي، سول سەن بە ەدىڭ؟
- ءيا، مەن ەدىم، اتاي. ءسىز سوندا وڭدىرمادىڭىز مەنى.
بالانى شال قۇشاقتاپ، باۋىرىنا قىستى:
- كەشىر، اينالايىن. مەن سەنى ۇرايىن دەپ ۇرعان جوقپىن عوي. وزىڭنەن بولدى. تۇرا قاشپاي- اق كەتسەڭ دە... كەشىرىم سۇراساڭ دا، تيمەيتىن ەدىم عوي.
- اتا، ءسىز دە كەشىرىڭىز.
ۇيگە كەلگەننەن كەيىن شال نەمەرەسىنەن سۇراپ وتىر.
- اتى كىم جاڭاعى بالانىڭ؟
- اتى ماۋلەن.
- ساباقتى قالاي وقيدى؟
- كلاسىمىزداعى ەڭ ءبىرىنشى وتليچنيگىمىز، - دەدى ساشا.
- قاپ، بەكەر ۇرعان ەكەم. باسە، سونداي ۇلگىلى بالا ەكەنى ءبىلىنىپ تۇر. سوتاناق بالا بولسا، سول تاياق جەگەن بەتىندە مەنىمەن وشتەسىپ كەتەر ەدى عوي. ال مىنانى قاراشى. قايتا ماعان جاقسىلىق ىستەپ، بالشىققا تۇسىرمەي، ۇيىمە ەرتىپ اكەلە جاتىر. دەگەنمەن، كورگەندىنىڭ اتى كورگەندى -اۋ، شىركىن. «جاقسىلىققا جاقسىلىق - ءار كىسىنىڭ ءىسى عوي. جاماندىققا جاقسىلىق - ەر كىسىنىڭ ءىسى عوي» دەپ حالىق تەگىن ايتتى دەيسىڭ بە!
