جۇمباق جانۋار

نۇر- سۇلتان. قازاقپارات - سوڭعى كەزدەرى الەۋمەتتىك جەلىلەردە كيتتەردىڭ ءوزىن- ءوزى ءولتىرۋى تۋرالى مالىمەتتەر ءجيى كەزدەسۋدە. عالىمداردىڭ ايتۋىنشا، ونىڭ بىرنەشە سەبەبى بار.

سونىڭ ءبىرىنشىسى، كليماتتىق وزگەرىستەرگە بايلانىستى. عالىمدار كيتتەر اۋا تەمپەراتۋراسىنىڭ وزگەرىپ، انتاركتيدادان اعىپ كەلەتىن سالقىن سۋدىڭ كەسىرىنەن ءولۋى مۇمكىن دەيدى.

ەكىنشى سەبەبى، مۇحيتتاردىڭ لاستانۋى. ول مۇناي ونىمدەرىنىڭ سۋعا شەكتەن تىس شىعارىلۋى. سول لاس سۋدان كيتتەر اجال قۇشىپ جاتادى دەلىنەدى. ۇشىنشىدەن، كيتتەر دە ادامدار مەن باسقا دا جانۋارلار سياقتى اۋىرادى. ىشىنە پارازيت تۇسسە، ول ەشقاشان جازىلمايدى.

كيتتەردىڭ ءوزىن- ءوزى ءولتىرۋىنىڭ تاعى ءبىر سەبەبىن عالىمدار ولاردىڭ ميىنداعى كومپاستىڭ ىستەن شىعۋىمەن بايلانىستىرادى. «ەگەر كيتتىڭ ميىندا ماگنيتتىك كومپاسى بولسا، ول قاي تەڭىزدە، مۇحيتتا ءجۇزىپ جۇرسە دە ەشقاشان جولىنان اداسپايدى. ال ەگەر ىستەن شىقسا، بەلگىلەنگەن مارشرۋتىنان جاڭىلىسىپ، باسقا جاققا بەت الادى. سول كەزدە ولار جاعالاۋعا شىعىپ كەتەدى. سودان ءولىپ جاتادى» ، دەيدى بيوەكولوگتار. سونىمەن قاتار عالىمدار كيتتەردىڭ شۋدان دا ءولۋى مۇمكىن ەكەنىن ايتادى. ال شۋ دەگەنىمىز، سۇڭگۋىر قايىقتاردىڭ گۋىلى. ولار «مۇحيت قوجايىندارىنىڭ» ومىرىنە كادىمگىدەي قاۋىپ توندىرەدى ەكەن. مىسالى، قاتتى شۋىل بولسا، كيتتەر ەستۋ قابىلەتىنەن ايىرىلىپ، وزدەرىن جاعاعا لاقتىرادى. قالاي دەسەك تە، وسىنىڭ ءبارىنىڭ الىپ جانۋاردىڭ ولىمىنە تيتتەي دە بولسا قاتىسى بولۋى مۇمكىن. دەگەنمەن، وسى كۇنگە دەيىن عالىمداردىڭ ەشقايسىسى كيتتەردىڭ ءولىمىنىڭ سەبەبىن ءالى ناقتى انىقتاي الماي كەلەدى.

سوڭعى رەت كيتتەردىڭ ءوزىن- ءوزى ءولتىرۋ وقيعاسى بيىلعى جىلى تىركەلگەن. وندا كيتتەر ادەتتەگىدەي وزدەرىن جاعاعا لاقتىرماي، ادامداردى اكۋلالاردى قورعاۋ ءۇشىن قويىلعان جاساندى كەدەرگىگە ءتۇسىپ قالعان. سول كەزدە اۋعا تۇسكەن ءبىر كيت قۇتقارىلىپ، ەكىنشىسى جان تاپسىرعان. ال بۇعان دەيىن «مۇحيت قوجايىندارى» وزدەرىن جىل سايىن جاعاعا لاقتىرىپ كەلگەن. مىسالى، 2002 -جىلى كەپ- كود تۇبەگىنىڭ جاعاسىنا 55 كيت لاقتىرىلسا، 2005 -جىلى اۆستراليانىڭ جاعالاۋلارىنا بىردەن 160 كيت شىعىپ قالعان. ءبىر قۋانىشتىسى، سولاردىڭ ەشقايسىسى ولگەن جوق. ولار تابيعاتتى قورعاۋ قىزمەتكەرلەرى مەن ەرىكتىلەردىڭ ارقاسىندا قۇتقارىلعان.

الەۋمەتتىك جەلىدە «مۇحيتتىڭ پاتشاسىنا» قاتىستى تاعى ءبىر مالىمەتتى كەزدەستىردىك. بۇل جولى كانادانىڭ كۆەبەك پروۆينتسياسىنداعى تادۋسساك جاعالاۋىندا فرانسيانىڭ ءبىر تۋريسى الىپ كيتتى ۆيدەوعا ءتۇسىرىپ، YouTube جەلىسىنە جاريالادى. ول روليكتى ءتورت كۇننىڭ ىشىندە 2 ميلليوننان استام ادام كوردى. وندا الىپ سۇتقورەكتى تۋريستەر مىنگەن قايىققا جاقىن ءجۇزىپ كەلىپ، اۋزىن ارانداي اشىپ ءبىر كورىندى دە سۋ استىنا جاسىرىنىپ كەتەدى. سوندا كيتتىڭ نە ءۇشىن ادامدار توپ- توبىمەن مىنگەن قايىققا شابۋىل جاساعانىن ەشكىم ايتپايدى. بالكىم، ول قايىقتىڭ گۋىلىنە توزە الماي، شابۋىلدادى ما ەكەن؟ وكىنىشتىسى سول، بۇل سۇراققا جاۋاپتى عالىمداردىڭ وزدەرى دە بىلمەيدى.

داستان كەنجالين، «ەگەمەن قازاقستان»