بۇگىن الاش جۇرتىنىڭ كورنەكتى اقىنى ماعجان جۇمابايەۆتىڭ تۋعان كۇنى

None
None
استانا. قازاقپارات - بۇگىن الاش جۇرتىنىڭ كورنەكتى اقىنى، ۇلت كوسەمدەرىنىڭ ءبىرى ماعجان جۇمابايەۆتىڭ تۋعان كۇنى.

ماعجان جۇمابايەۆ 1893-جىلى 25- ماۋسىمدا سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ بۋلايەۆ اۋدانىندا تۋعان. اۋەلى اۋىل مولداسىنان ساباق الادى. بۇدان سوڭ اكەسى بەكەن ماعجاندى قىزىلجارداعى بەگىشەۆ مەدرەسەسىنە وقۋعا بەرەدى. مۇسىلماندىق ورتاشا دارەجەلى ءبىلىم بەرەتىن بۇل مەدرەسەنى بەس جىلداي وقىپ بىتىرگەن سوڭ، 1910-1913-جىلدارى ۋفا قالاسىندا «عاليا» مەدرەسەسىندە وقيدى. وسىندا ءجۇرىپ «ساداق» جۋرنالىن شىعارىسىپ، ءوزىنىڭ ولەڭدەرىن جاريالايدى. ابايدىڭ ولەڭدەر جيناعىمەن تانىسادى، تاتار اقىن-جازۋشىلارىمەن دوستاسادى. اراب، پارسى، تۇرىك تىلدەرىن وقىپ ۇيرەنۋىن جالعاستىرادى. ورىس تىلىنەن ساباق الادى. اباي ۇلگىسىمەن شىعىس پەن باتىس پوەزياسىنان بىردەي ءنار الادى.

1913-1917-جىلدارى ومبىداعى مۇعالىمدەر دايارلايتىن سەميناريادا وقىپ، ونى ۇزدىك بىتىرەدى. ومبىدا وقىپ جۇرگەن كەزىندە سونداعى جاستارمەن تىزە قوسىپ، «بىرلىك» ادەبي ۇيىرمەسىن قۇرىسىپ، ونىڭ «بالاپان» اتتى قولجازبا ادەبي جۋرنالىن رەداكسيالايدى. 1917-1923-جىلدارى «بوستاندىق تۋى»، «اقجول» گازەتتەرىندە جانە «شولپان» جۋرنالىندا ىستەپ ءجۇرىپ حالىق اعارتۋ جۇمىسىنا بەلسەنە ارالاسادى. 1923-1926-جىلدارى ماسكەۋدە كوركەم ادەبيەت ينستيتۋتىندا وقيدى. 1927-1929-جىلدارى بۋرابايدا، ودان سوڭ پەتروپاۆلدا وقىتۋشىلىق قىزمەتتەر اتقارادى.

1912-جىلى قازان شاھارىندا «شولپان» اتتى ولەڭدەر جيناعى جارىق كورەدى. «باتىر بايان»، «وقجەتپەستىڭ قياسىندا»، «قويلىبايدىڭ قوبىزى»، «وتىرىك ەرتەگى»، «شىن ەرتەگى» پوەمالارىندا ادام جانىنىڭ، پسيحولوگيالىق الەمنىڭ قۇپيا سىرلارىن، يىرىمدەرىن، دامۋ ديالەكتيكاسىن اسقان شەبەرلىكپەن كەستەلەپ ورنەكتەي بىلگەن. كەڭەس جىلدارى ەكى ولەڭدەر جيناعىن جاريالاعان. العاشقىسى - 1922-جىلى قازاندا، ەكىنشىسى تاشكەنتتە باسىلىپ شىققان. مەكتەپ وقۋشىلارىنا، مۇعالىمدەرگە ارناپ «پەداگوگيكا»، «باستاۋىش مەكتەپتە انا ءتىلىن وقىتۋ ءجونى» ەڭبەكتەرىن جاريالاعان.

1929-جىلى جۇمابايەۆ «القا» اتتى جاسىرىن ۇيىم قۇرعانى ءۇشىن دەگەن ايىپتاۋلارمەن ماسكەۋدەگى بۋتىركا تۇرمەسىنە قامالىپ، 10 جىل ايداۋعا كەسىلگەن. 1936-جىلى م. گوركي مەن ە. پەشكوۆانىڭ ارالاسۋىمەن بوستاندىق الىپ، قازاقستانعا ورالىپ، پەتروپاۆل قالاسىنداعى مەكتەپتە ورىس ءتىلى مەن ادەبيەتىنەن ساباق بەرگەن. 1937-جىلى ناۋرىزدا جۇمابايەۆ الماتىعا كەلىپ، اۋدارما ىسىمەن اينالىسقان. 1938-جىلى قايتادان قاماۋعا الىنىپ، اتۋ جازاسىنا كەسىلگەن. جۇمابايەۆتىڭ «الىستاعى باۋىرىما» ولەڭىن مۇستافا شوقاي «ياش تۇركىستان» جۋرنالىندا جاريالاي وتىرىپ، ونى تۇرىكشىلدىك كۇرەسى ءۇشىن ەڭ پايدالى ولەڭ دەپ باعالاعان.

جۇمابايەۆ - فيلوسوف اقىن. ونىڭ «قورقىت» پوەماسىندا فيلوسوفياداعى ماڭگىلىك تاقىرىپ - ءومىر مەن ءولىم ماسەلەسىن قورقىت پەن اجالدىڭ اڭدىسۋى تۇرىندە سۋرەتتەگەن. جۇمابايەۆ اقان سەرى، بازار جىراۋ، ابۋباكىر ديۆايەۆ تۋرالى زەرتتەۋ ۇلگىلەرىن جيناۋعا جاردەمدەسكەن. ول ورىس اقىن-جازۋشىلارى ي. گەتە، گ. گەينە، ءابۋ فيراس، ا. كولتسوۆ، م. لەرمونتوۆ، ا. فەت، ي. دميتريەۆ، ي. مياتلوۆ، ا. بلوك ولەڭدەرىن، م. گوركي، ۆ. يۆانوۆ، د. مامين- سيبيرياك، ت. ب. اڭگىمەلەرىن قازاق تىلىنە اۋدارعان. جۇمابايەۆ «شولپاننىڭ كۇناسى» اڭگىمەسى ارقىلى قازاق ادەبيەتىنە پسيحولوگيالىق تالداۋ، سانا اعىمى ادىستەرىن ەنگىزگەن.

اقىن 1960-جىلى اقتالعان سوڭ، كىتاپتارى تۇركيادا جارىق كورە باستاعان. قازاقستاندا جۇمابايەۆ شىعارمالارى 1989-جىلى عانا قايتادان جاريالانا باستادى. استانا، الماتى جانە پەتروپاۆل قالالارىندا كوشەلەرگە جۇمابايەۆ ەسىمى بەرىلگەن. پەتروپاۆل قالاسىندا جانە اقىننىڭ تۋعان اۋىلىندا ەسكەرتكىش قويىلعان. سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ بۇرىنعى بۋلايەۆ اۋدانى م. جۇمابايەۆ اۋدانى بولىپ اتالدى.

سوڭعى جاڭالىقتار