سالت اتتى قازاقتىڭ سالتى
بۇرىن قازاقتاردىڭ ءارقايىسىسى شاما- شارقىنشا ءمىنىپ جۇرەتىن ات ۇستاعان. سوعان بار دۇنيەسىن جۇمساپ، جاقسى ەرتوقىم، جۇگەن، تاعى باسقا جابدىقتار ساتىپ العان. مۇنىسى ءبىر جەردە ۇيالىپ قالمايىن دەگەنى.
سالت اتتى ايتەۋىر اتقا مىنگەن ادام دەپ ويلايسىڭدار - قاتە. سالت اتتى جاقسى كيىنىپ، وزىنە، اتىنا سەنگەندىكتەن، جالعىز جۇرگەن. ءبىر اۋىلعا بۇرىلسا، قاي ءۇي كورىكتى، ساۋلەتتى، لايىقتى دەپ تاڭداپ بارىپ توقتايدى. ەردىڭ ۇستىندە شىرەنىپ وتىرىپ:
- كىم بار- اۋ؟ - دەگەندە، وتاعاسى تىسقا جۇگىرىپ شىعادى. - ءبىز بار، اتتان ءتۇسىڭىز.
جولاۋشى اتتان ءتۇسىپ، تارتپاسىن بوساتادى. بۇل دا قىزىق دەتال. ونىسى اتىنا جانى اشىعانى. اتىن جايعاماي، وتاعاسىنىڭ قولىن المايدى.
- قوش كەلىپسىز! - دەپ ءۇي يەسى وعان توردەن ورىن بەرەدى. جۇمساق جاستىعىن شىنتاعىنا قويادى. تۇرىنە قاراپ: «بۇل كىم بولدى ەكەن؟» - دەپ ويلاپ، داستارقان جايادى. سول زامات كۇللى اۋىلعا:
- ويباي، بالەنشەنىڭ ۇيىنە سالت اتتى كەلدى، - دەگەن حابار تارايدى. ۇلكەن- كىشى كەلىپ سالەم بەرەدى. ايەلى جۇگىرىپ، بايى كۇيبەڭدەپ، بالا- شاعا ەسىك- تەرەزەدەن سىعالاپ جۇرەدى. اۋىلدىڭ يگى- جاقسىلارى قوناقتىڭ وڭ جاعىنان، سول جاعىنان ورىن الادى.
قازىر بۇل ءداستۇر ۇمىتىلدى. ونى مەن كوردىم، سەندەر كورگەن جوقسىڭدار. اۋىلدىڭ جاسى ۇلكەن اقساقالى جولاۋشىعا:
- قاراعىم، ات- كولىگىڭ امان با؟ جول ازابىن، ءشول ازابىن تارتقان جوقسىڭ با؟ - دەيدى. قىزىق سۇراق ەمەس پە، ءا؟
داستارقان جايىلىپ، سۋسىن كەلەدى. قىمىزعا قول سوزعان جولاۋشىعا اۋىل اقساقالى:
- شىراعىم، اۋەلى ءجون سۇراسايىق. - دەيدى. تانىسايىق دەگەنى عوي. بۇل، ءبىر جاعىنان، ادەپتىلىك، ەكىنشى جاعىنان، سىناۋ، كىم ەكەن مىناۋ دەگەندىك.
ءارتۇرلى بولادى. ەگەر جولاۋشى اقىن بولسا، ولەڭمەن: «سۇراساڭ، ارعى اتام پالەن دەگەن، ودان كەيىن بار اتام سەمەن دەگەن»، - دەپ جەلدىرتەدى. - ءيا، قاراعىم، بىلەمىز، وندا جاقسى كىسىنىڭ تۇقىمى ەكەنسىڭ. ءبىز پالەن دەگەن اتادان تارايمىز، - دەپ اۋىل اقساقالى ءوز جاعىن دا تانىستىرادى. ول «كەلگەن كىم ەكەن؟» - دەپ سىناپ وتىر عوي.
«ءاي مىناۋ تەكتى جەردىڭ بالاسى ەكەن»، - دەپ ۇناتسا، كوزىمەن تۋىستارىنا بەلگى بەرەدى. ول بەلگىدە اتىن دا، ءوزىن دە كۇتىڭدەر دەگەن ءمان جاتادى. مال سويىلىپ، قازان اسىلادى. ءدام- تۇز بۇيىرىپ كەلىپ قاپسىڭ، قاراعىم. قۇتتى قوناق بولعىن.
بۇل ءسوزدىڭ ءمانىسىن تۇسىنەسىڭ بە؟ «قۇتتى قوناق - قۇت، قۇتسىز قوناق - جۇت» دەيدى قازاق. قۇتتى قوناق بەرەكەڭدى كىرگىزەدى، قۇتسىز قوناق بەرەكەڭدى كەتىرەدى.
ەكى جاق تا ءبىر- ءبىرىن سىناپ، بايقاپ وتىرادى. ال ەگەر كەلگەن جاراتىمسىز بىرەۋ بولسا، اقساقال: - ءاي، ءبىر قوزى سويا سالىڭدار، ءبىر قونىپ كەتسىن، - دەگەن بەلگى بەرەدى. سول بەلگىنى بايقاپ:
- ە، مەن سەندەردى ءتاۋىر اۋىل دەپ كەلگەن ەدىم، - دەپ قوناق ۇتىمدى ءتىل قاتسا، اۋىل يەلەرى جەڭىلىپ، قول قۋسىرادى.
ەكى جاق تا قىپ- قىزىل اڭداسۋ، ءسوز جوق. بىرەۋى جەڭىلىپ، بىرەۋى جەڭەدى. تەڭ ءتۇسۋ دەگەن بولمايدى. « ءسوز تاپقانعا قولقا جوق»، - دەپ جەڭىلگەن جاق سوزگە توقتايدى. اقىن بولسا، ولەڭ ايتقىزادى.
«الماتى اقشامى» گازەتىندە جاريالانعان مامىتبەك قالدىبايدىڭ «باۋىرجان مەن نۇرعيسا» اتتى ەستەلىك اڭگىمەسىنەن ىقشامداپ دايىنداعان
تولەگەن جاكىتاي ۇلى
namys.kz