بويداق جىگىتتەرگە كەڭەس

نۇر- سۇلتان. قازاقپارات - ومىرلىك جار تاڭداۋ - ەڭ ماڭىزدى شەشىم. بويداق وزىنە جار تاڭداۋدا ءبىرقاتار ادامداردىڭ كەڭەسىن تارازىلايدى.

«اكە- شەشەم ايتقانداي بولادى» دەگەنىمەن، كوبىنە ىشتەي زامانداستارىنىڭ پىكىرىنە توقتام جاسايتىن سەكىلدى. وسىعان وراي، شاريعي كەڭەسكە دە قۇلاق تۇرسە ارتىقتىعى بولماس ەدى.

مۇسىلماننىڭ بۇل ءپاني دۇنيەدە تاۋحيد سەنىمنەن كەيىنگى تاپقان ەڭ قىمبات ولجاسى يماندى ايەل. حاديستە: «مىنا جالعان دۇنيە بۇتىندەي وتكىنشى دۇنيەدەن قۇرالعان. بۇل جالعاننىڭ ەڭ قايىرلى دۇنيەسى - ىزگى ايەل» دەپ ايتىلعان ەكەن.

ايەل - ەر ازاماتتىڭ ءۇي بيكەسى، ومىرىك جولداسى جانە پەرزەنتتەرىنىڭ اناسى. سونىمەن قاتار، مۇسىلماننىڭ ار- نامىسى مەن مال- مۇلكىن ساقتاۋشى دا سول ايەلى. ەگەر ەر جىگىتتىڭ تاڭداپ قوسىلعان قوساعى ىزگى بولسا، دۇنيەدە بەرىلگەن جاقسىلىقتاردىڭ ءبىرى وسى بولماق. جانە دە اللانىڭ بەرگەن نىعمەتتەرىنىڭ ىشىندەگى ەڭ ۇلكەنى دە وسى - يماندى ايەل.

راسىندا، ىزگى ايەل شاڭىراقتىڭ بەرەكەسى عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە، ەر ازاماتتىڭ يمانىنا دا ۇلكەن ۇلەس قوساتىندىعى جايلى دا مىنانداي حاديس بار: «اللا كىمگە ىزگى ايەل ءناسىپ ەتسە، ء(دىنىنىڭ) جارتىسىنا جاردەم ەتكەنى. قالعان جارتىسىنا ساق بولىپ، اللاعا تاقۋالىق ەتسىن» دەلىنگەن.

«باس ەكەۋ بولماي، مال ەكەۋ بولمايدى» دەگەن قازاق. دەمەك، وتاۋ تىگىپ، شاڭىراق كوتەرۋ، ريزىق- نەسىبەنىڭ مولايۋۋىنا جانە جاقسىلىق ەسىكتەرىنىڭ اشىلۋىنا بىردەن- ءبىر سەبەپ. بۇل جونىندە حازىرەتى ءابۋ باكىر (ر. ا. ): «اللانىڭ سەندەرگە نەكە جايلى ايتقان امىرىنە بوي ۇسىنىڭدار، سوندا اللا سەندەرگە ۋادە ەتكەن كەڭشىلىگىن (مولشىلىعىن) بەرەدى» دەپ: «ەگەر ولار كەدەي بولسا، اللا ءوز كەڭشىلىگىمەن ولاردى بايىتادى. اللا - كەڭشىلىك يەسى، تولىق ءبىلۋشى[1]» دەگەن اياتتى وقيدى[2]».

سونىمەن بىرگە، ارداقتى پايعامبار (س. ع. س. ) «ءۇش ءتۇرلى ادامعا اللا مىندەتتى تۇردە جاردەم ەتەدى: اللا جولىندا كۇرەسىپ (ياعني قىزمەت ەتىپ) جۇرگەن جانعا، پاكتىكتى قالاپ ۇيلەنبەك بولعان كىسىگە جانە قوجايىنىنان ءوز بوستاندىعىن ساتىپ الۋشى قۇلعا» دەگەن ەكەن.

يبن ماجا سۇنانىندە: «اللاعا دەگەن تاقۋالىعىنان كەيىن ءمۇمين ءۇشىن ىزگى ايەلدەن ارتىق قازىنا جوق. ىزگى ايەل كۇيەۋىنىڭ ءتىلىن الادى. كۇيەۋى مۇنداي جارىنىڭ جۇزىنە قاراسا، جانى جادىرايدى. كۇيەۋى ىستە دەگەن شارۋانى ورىنداپ، ىستەمە دەگەنگە جولامايدى. سونداي- اق، كۇيەۋىنىڭ سىرىن، ار- نامىسى مەن ابىرويىن ساقتايدى. كۇيەۋى جوق كەزدە قيانات ەتپەيدى» دەگەن حاديس بار.

شىنىندا، ايەل زاتى ءوزى تاڭداپ، ەتەگىنەن ۇستاعان ازاماتتىڭ كوڭىلىنەن شىعا بىلمەسە وتباسىلىق ءومىردىڭ ءمانى قۇرىپ، شىرقى بۇزىلارى انىق. شاڭىراقتىڭ شايقالماۋىنا ەكەۋىنىڭ شىنايى سەزىمىنەن بولەك يماني قارىم- قاتىناستىڭ دا قوسار ۇلەسى مول.

پايعامبارىمىز (س. ع. س. ) جار ىزدەگەن جىگىتتەردىڭ ايەلدىڭ بويىنداعى سيقىرلاۋشى سۇلۋلىعىنا، مول دۇنيەسىنە جانە تانىمالى تەگىنە قاتتى قىزىعاتىنىن كورگەن. ايەلدىڭ ءدىندارلىعى مەن يماندىلىعىنا اسا ءمان بەرمەيتىندىگىن بايقاعان. الايدا، جاقسىلىقتىڭ بارلىعى يماندا. يمانسىز ايەلدىڭ سۇلۋلىعى، تەگى ءتىپتى دۇنيەسى دە ەشبىر پايدا بەرمەيدى.

جار تاڭداۋدا جاڭىلىسقان جىگىتتەرگە قاتىستى ايتىلعان مىناداي حاديس بار: «ايەلدەرگە تەك سۇلۋلىعى ءۇشىن عانا ۇيلەنبەڭدەر، سۇلۋلىعى ولاردى تاكاپپار ەتۋى مۇمكىن. ايەلدەرگە دۇنيەسى ءۇشىن عانا ۇيلەنبەڭدەر، مال- مۇلكى ولاردى شەكتەن شىعارۋى مۇمكىن. راسىندا قارا ءتاندى يماندى ايەل تەكتى دە داۋلەتتى جانە كورىكتى ءبىراق ءدىنسىز بولعان ايەلدەن ابزال[3]».

مۇنداي جىگىتتەر ماڭداي تەرىن توكپەي قىز توركىنى ەسەبىنەن تۇرمىسىن تۇزەپ، باي بولام دەپ ءجۇرىپ بەيشارا كەيىپكە ەنەدى. قازاق «كەدەيلىك ۇيات ەمەس، بايلىق مۇرات ەمەس» دەگەن. ءاربىر ەر ازامات ريزىق- نەسىبەسىن ءوز ەڭبەگىمەن تاپقانعا نە جەتسىن؟! ال، جار تاڭداۋدا ۇلكەن بولاشاقتى ويلاۋ قاجەت. تاڭداپ تۇرعان قىزدىڭ ەرتەڭگى كۇنى اكە- شەشەگە يبالى كەلىن، پەرزەنتتەرگە پەريزات انا، ال وزىنە ادال جار بولۋىن ويلاعانى ءجون.

اباي حاكىمنىڭ:

جاساۋلى دەپ، مالدى دەپ بايدان الما.

كەدەي قىزى ارزان دەپ قۇمارلانبا.

ارى بار، اقىلى بار ۇياتى بار

اتا- انانىڭ قىزىنان عاپىل قالما - دەگەن ءسوزى دە وسى حاديستىڭ تۇسىندىرمەسى ىسپەتتى.

رۋسلان قامبار، يسلام تانۋشى