بەيبارىس سۇلتاننىڭ ۇرپاقتارى كىمدەر؟
ۇلدارىنىڭ اتى بەركە، سالامىش جانە قادىر ەكەن. قادىر تۋرالى مالىمەت جوق، شەشەسىنىڭ دە كىم ەكەنى ايتىلمايدى. سوعان قاراعاندا جاستايىنان ومىردەن وتسە كەرەك. ال بەركەنىڭ (1260-1280) اناسى تۋرالى ءارتۇرلى بولجامدار بار.
ۆ. بارتولد، س. لەن- پۋل، ا. ن. پولياكتىڭ ەڭبەكتەرىندە بەركەنىڭ شەشەسى التىن وردانىڭ بيلەۋشىسى بەركە حاننىڭ قىزى ەكەنى ايتىلادى. الايدا، ورتاعاسىرلىق مىسىر تاريحشىلارى يبن ياس پەن يبن تاڭىربەردى (ەكەۋى دە ماملۇكتەن شىققان) بەركەنىڭ ناعاشى جۇرتىن حورەزمدىكتەرمەن بايلانىستىرعان. ياعني، حورەزم بيلەۋشىسى حۋسام اديننىڭ قىزى (نەمەسە نەمەرەسى) بولعانىن جازعان. ال بەيبارىستى حورەزم بيلەۋشىسىمەن قۇدالاستىرعان ايۋبيدتەردەن شىققان اس- ساليح ايۋب سۇلتان ەكەن. بەركەنىڭ ناعاشىسى حورەزمدىكتەر دەگەن قيسىنعا كەلىڭكىرەيدى. سەبەبى، سول زامانداعى تاعى ءبىر اراب تاريحشىسى يبن شادداد بەركەنىڭ بەيبارىس سۇلتان بولماي تۇرعاندا تۋعانىن جازىپتى. ال بەيبارىس التىنوردالىق بەركە حانمەن ديپلوماتيالىق بايلانىستى سۇلتان تاعىنا وتىرعاننان كەيىن جۇزەگە اسىرعان بولاتىن.
بەيبارىس ۇلى بەركەنى كىشكەنە كەزىنەن سۇلتان تاعىنا ىڭعايلاپتى. ءتورت جاسىندا سۇندەتتەپ، تاق مۇراگەرى دەپ جاريالاپ، وسى قۇرمەتتى كۇن ءۇشىن قاھيرا (كاير) كوشەلەرىندە سالتاناتتى شەرۋ ۇيىمداستىرعان. سۇلتاننىڭ بۇكىل ساربازى بەركەگە ادال بولۋعا انت بەرگەن. ون التىعا تولعاندا بەركە قالاۋىن ءامىردىڭ ء(الى سۇلتان بولماعان كەزى) قىزى عازياعا ۇيلەندى. ءسويتىپ، بيلىك ىسىنە ارالاسا باستادى. الايدا قاتىگەزدىگىمەن اتى شىعىپتى، ءتىپتى اكەسىنە بىرنەشە رەت قارسى كەلپتى. سوڭىندا بەيبارىس اشۋىنا ءمىنىپ بەركەگە: «مەنىڭ مۇراگەرىم سەن ەمەس، ۇلىم سالاميش بولادى» دەيدى. بۇل تۋرالى جازۋشى روبين يانگتىڭ «كرەستوۆىي پوحود» كىتابىندا جان- جاقتى جازىلعان.
1277 -جىلى بەيبارىس شام مەن انادولىعا كەتەدى، ءسويتىپ مىسىردى بەركەنىڭ بيلەۋىنە رۇقسات بەرگەن. الايدا، اكەسىنىڭ سەرىكتەرى نايب بىلىك ءال- حازيندار مەن ءۋازىر باحا اد- دين يبن حاننانىڭ كەڭەسىنە جۇگىنىپ وتىرۋدى مىندەتتەدى.
بەيبارىس سول ساپارىندا داماشىق (داماسك) ماڭىندا و دۇنيەلىك بولدى. الايدا، بىلىك بولعان جايتتى بەركەدەن جاسىرىپ، سۇلتاننىڭ سۇيەگى قاھيراعا جەتكەنگە دەيىن ءتىس جارماۋدى ءجون سانادى. ونداعى ويى بەركەنى سۇلتان تاعىنا وتىرعىزۋ بولاتىن. الايدا، سول كەزدە بىلىكتى الدەبىرەۋلەر ۋلاپ ءولتىردى.
بەركە تاقتان دامەلەنىپ، وزىنە باعىنباعان امىرلەردى جازالاۋعا كوشتى. مۇنىڭ سوڭى امىرلەردىڭ ەرەۋىلىنە ۇلاستى. قالاۋىن باستاعان امىرلەردەن جەڭىلىس تاپقان بەركە ءال- قاراق قورعانىنا (قازىرگى يوردانيا) قاراي قاشۋعا ءماجبۇر بولدى. سول جاقتا ءجۇرىپ دەرت جۇقتىرىپ، 1280 - جىلى و دۇنيەلىك بولدى (بەركەنى قالاۋىن سۇلتان ۋلاعان بولۋى مۇمكىن دەگەن دەرەك بار) . ارادا جىل وتكەندە اناسى سۇيەگىن بەيبارىس سۇلتاننىڭ جانىنا اكەلىپ جەرلەگەن.
يبن ياستىڭ جازۋىنشا، بەيبارىستىڭ ەكىنشى ۇلى سالامىشتىڭ اناسى باداۋيدىڭ قىزى ەكەن. بەركە بيلىكتى بوساتقان سوڭ قالاۋىن سەكىلدى امىرلەردىڭ ىقپالىمەن 1279 - جىلى 7 جاسار سالامىش اكەسى مەن اعاسىنان قالعان سۇلتان تاعىنا وتىردى. الايدا، انىعىندا بيلىكتى قالاۋىن ءامىر اتقارىپ وتىرعان بولاتىن. كەيىن «بيلىكتى بالانىڭ قولىنا بەرۋگە بولمايدى، ەلدى ۇلكەن ەستيار باسقارۋ كەرەك» دەپ سالامىشتى ستامبۇلعا ايداپ، بۇكىل بيلىكتى ءوز قولىنا الدى. سالامىش 1291 -جىلى 19 جاسىندا سول جاقتا قايتىس بولدى.
بەيبارىستىڭ ەكى ۇلى دا 1280 - جىلى بىرىنەن سوڭ ءبىرى دۇنيە سالدى. ال مىسىر بيلىگى تولىعىمەن قالاۋىن سۇلتاننىڭ قولىنا كوشتى. وسىلايشا، زامانىندا كرەسشىلەر جورىعىنا تويتارىس بەرگەن، التىن وردامەن بايلانىستى نىعايتقان، ءيىسى مۇسىلمانعا قورعان بولعان بولعان بەيبارىس سۇلتاننىڭ ۇرپاقتارى بيلىكتەن شەتتەتىلىپ، جۇمباق جاعدايدا قازا بولدى. بەركە مەن سالامىشتىڭ ارتىندا ۇرپاق قالدى، قالمادى ما، ول تۋرالى ايتىلمايدى. دەسە دە، بۇكىل تۇرك الەمى، سونىڭ ىشىندە ءتۇپ- تامىرى قازاق جۇرتى بەيبارىستاي ۇلى ءامىرشىنىڭ ۇرپاعى ەكەنىن ماقتان تۇتادى.
سەرىكبول حاسان
«ايقىن»