تۇركى جۇرتىنا جاسالعان ءۇش قاستاندىق

نۇر- سۇلتان. قازاقپارات - ۇلى يمپەريا قۇرعان اقساق تەمىر جونىندە از جازىلىپ، از ايتىلعان جوق. ەرەكشە قابىلەتكە يە ۇلى جيھانگەر ەش جەڭىلۋدى بىلمەدى. جەڭگەنىن ايامادى. جەڭىلگەن ەلدىڭ ۇلىن قۇل ەتتى، قىزىن كۇڭ ەتتى. شاھارلاردى قيراتتى، ادامداردى اياۋسىز قىردى. ونىڭ قاتىگەزدىگىندە شەك جوق ەدى.

ءبىر عانا، عيرات قالاسىن العاندا ادام باسىنان مۇنارا تۇرعىزعانىن، ءۇندىستانعا جاساعان جورىقتا قولعا تۇسكەن 100 مىڭ ادامدى بيە ساۋىم ۋاقىتتا قىرعىزىپ تاستاۋىن ەسكە الساق تا جەتكىلىكتى. يران جەرىندەگى يسفاگان شاھارىن باسىپ الىپ، قول استىنداعى 70 مىڭ اسكەرگە ءبىر- ءبىر باس كەسىپ اكەلۋدى مىندەتتەۋى دە ونىڭ اسا قانشەلەك قولباسشى ەكەنىن كورسەتەدى.

سوعىستىڭ اتى - سوعىس، باسقىنشىلىقتىڭ اتى - باسقىنشىلىق. قۇربانسىز بولمايدى. دەسەك تە، ادام قانىن اسا كوپ توگۋ جاقسىلىقتىڭ بەلگىسى بولماسا كەرەكتى. اقساق تەمىردىڭ بارىمتاشىدان باسقانشىعا دەيىن ءوسۋى تەك قان توگىس ارقىلى كەلگەن. ءوز جاقىندارىن اياماعان ادام وزگەنى اياسىن با؟

35 جىل بيلىك قۇرىپ، 27 مەملەكەتتى باسىپ الىپ، ءوز دارگەيىنە قاراتقان، «الەم ءامىرشىسى» اتانعان اقساق تەمىر كىم ەدى؟ دەرەكتەرگە كوز تاستار بولساق، ءامىر تەمىر 1336 -جىلى 8 - ساۋىردە ماۋرانناحرداعى كەش قالاسىندا، قازىرگى شاحريسابزدا، سامارقاننىڭ وڭتۇستىگىندە ورنالاسقان جەردە دۇنيەگە كەلگەن كورىنەدى. تەگى - بارلاس رۋىنان. اكەسى - تاراعاي. بارلاس اقسۇيەكتەرىنىڭ ءبىرى. اقساق تەمىر اسا ءىرى تەمىر مەملەكەتىنىڭ قابىرعاسىن قالادى. وعان ماۋرەنناحر، حورەزم، كاسپي ءوڭىرى عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە اۋعانستاننىڭ، يراننىڭ اۋماعى، ءۇندىستاننىڭ، يراكتىڭ، زاكاۆكازەنىڭ جانە باسقا ەلدەردىڭ ءبىر بولىگى ەندى. ونىڭ جالپى اۋماعى 14 ميلليون شارشى شاقىرىمعا جەتتى.

ول باسىپ العان جەرلەردەن ون ساۋساعىنان ونەر تامعان شەبەرلەردى جيناپ، عاجايىپ ءزاۋلىم سارايلار، مەدرەسسەلەر، كەسەنەلەر تۇرعىزعان. سونىڭ ءبىرى - ءھام بىرەگەيى قوجا احمەت ياسساۋي كەسەنەسى. بۇل الەم ءامىرشىسىنىڭ ءبىر قىرى. دەسەك تە تۇركى حالقى ءۇشىن اقساق تەمىر ءۇش ۇلكەن قاستاندىق جاسادى دەسەك قاتەلەسپەيمىز.

ءبىرىنشىسى - توقتامىسپەن جاۋلاسىپ التىن وردانى تالقانداۋى. شىعىسى ەرتىستەن باتىسى دۋنايعا دەيىنگى اۋماقتى اشسا الاقانىندا، جۇمسا جۇدىرىعىندا ۇستاپ وتىرعان التىن وردا اقساق تەمىردىڭ بىرنەشە مارتە قاندى جورىعىنان كەيىن السىرەدى. توز- توز بولدى. بولشەكتەندى. وسىلايشا اقساق تەمىر ورىستارعا ازاتتىق الىپ بەردى. ەگەر دە ۇلى جيھانگەر كورەگەندىك تانىتىپ، ءتۇبى ءبىر كوشپەندى يمپەرياعا شابۋىل جاساماعاندا، التىن وردانىڭ ءتۇتىنى ءتۇزۋ شىعا بەرەر مە ەدى؟ وندايدا بۇگىنگى كۇنى سوناۋ تىنىق مۇحيتىنان ورال تاۋىنا دەيىنگى ۇلان- عايىر ايماقتا تۇركى جۇرتى سامساپ وتىرار ما ەدى، اتتەڭ!

ەكىنشىسى اقساق تەمىردىڭ شاڭداتقان جورىقتارى باتىس پەن شىعىستى جالعاپ جاتقان ساۋدا جولى - جىبەك جولىنىڭ تۇبىنە جەتتى. جۇك ارتقان كەرۋەننىڭ توقتاۋى جول بويىنداعى ەلدىمەكەن، شاھارلاردىڭ دامۋىنا كەرى اسەر ەتتى.

ءۇشىنشىسى ەۋروپا مەملەكەتتەرىن بىرىنەن كەيىن ءبىرىن باسىپ الىپ، وسمان يمپەرياسىنىڭ دارگەيىنە كوشىرىپ جاتقان تۇرىك سۇلتانى ءىلدىرىم بايازيتتى انكارا تۇبىندەگى شايقاستا جەڭۋى، تۇرىكتەردىڭ ەۋروپانى جاۋلاۋىن شيرەك عاسىرعا شەگەردى. اقساق تەمىر وسمان يمپەرياسىمەن سوعىسپاعاندا، بۇگىنگى ەۋروپانىڭ جاعرافياسى وزگەشە بولار ما ەدى؟

وسىلايشا اقساق تەمىر تۇركى جۇرتىنا ءۇش قاستاندىق جاسادى. التىن وردا ورنىندا تۇرعاندا، جىبەك جولىنىڭ ساۋداسى قىزا بەرگەندە، وسمان يمپەرياسى كەرەگەسىن كەڭەيتە بەرگەندە بۇگىنگى تۇركى جۇرتىنىڭ مەرەيى قازىرگىدەن دە ۇستەم بولىپ، مەيماناسى تاسىپ جاتار ما ەدى. وكىنىشتىسى - تاريح دوڭعالاعىن كەرى بۇرالمايسىڭ.

«ايقىن» گازەتى