اتاقتى كەت بۇعانى مىسىرلىقتار قالاي قولعا ءتۇسىردى
اڭىزبەن استاسىپ كەتكەن اتامىز جايلى قالام تەربەگەن جازۋشى، عالىم تۇرسىن جۇرتبايمەن سۇحباتتاسقانىمىزدا اڭىز بەن اقيقاتتىڭ ارا- جىگىن سالماقتاپ كورۋگە تىرىسقان ەدىك.
- تۇرسىن اعا، ءسىز «كەت بۇعا» دەگەن تاريحي ءافساناڭىزدا كەت بۇعا جايلى قازاق ەنسيكلوپەدياسىندا كەلتىرىلگەن دەرەكتەرگە كۇمان كەلتىرىپ، تۋعان جىلى مەن قايتىس بولعان ۋاقىتى سايكەسپەيتىنىن ايتقان ەدىڭىز، ءبىراق ءوزىڭىز دە وسىعان بايلانىستى ەشقانداي دەرەكتى العا تارتپادىڭىز. سوندا جىراۋدىڭ تۋعان جىلىن ءدال انىقتاۋ مۇمكىن بولماي تۇر ما؟ مۇمكىن، تاريحي تۇلعا كەت بۇعا مەن اڭىزداعى كەت بۇعا بولەك شىعار، بۇعان نازار اۋدارعان كەزىڭىز بولعان جوق پا؟
- جالپى تاريحي تۇلعالاردى اڭىزدان، اۋىز ادەبيەتىنەن، اۋىز ەكى شەجىرەلەردەن، حالىقتىق ءافسانالاردان ارشىپ الۋدىڭ قالىپتاسقان تاريحي پرينتسيپتەرى بولادى. شارتتى تۇردە العاندا ول جيىرمادان استام تالاپتارعا جاۋاپ بەرۋى ءتيىس. كەت بۇعا تۋرالى جازاردا وسى تالاپتاردىڭ ءبارىن ەسكەرىپ، قولعا تۇسكەن ءارتۇرلى دەرەكتەردى بارىنشا سارالادىم. ەڭ ءبىرىنشى اڭىزداردى جيناقتاعاندا قايىڭنىڭ بەزى بولىپ شوعىرلاناتىن تۇس - جوشىنىڭ ءولىمىن باستى نازارعا الدىم. جوشى حان 1227 - جىلى قازا تاپقانى - تالاسسىز تاريحي شىندىق. موڭعولدىڭ قۇپيا شەجىرەسىندە دە، سول تۇستاعى تاريحي دەرەكتەردە دە، جازبالاردا دا، ەڭ سوڭعى تۇيىندەلىپ بەرىلەتىن تاريحشى- شىعىستانۋشى ۆلاديمير تيزەنگاۋزەننىڭ جيناقتارىندا دا وسى جىل كورسەتىلگەن. سونداي- اق، جوشى حان مازارىندا كوپ ارحەولوگيالىق قازبا جۇمىستارىن جۇرگىزىپ، زەرتتەۋلەر ناتيجەسىندە الكەي مارعۇلان دا ماتەريالدىق- زاتتاي ايعاقتار ارقىلى بۇل دەرەكتەردى ناقتىلادى.
قازبا جۇمىستارى كەزىندە مازاردا جاتقان ءمايىتتىڭ وڭ قولى جوق ەكەنى دە انىقتالدى. بۇل ءبىر. ەكىنشى - جوشىنىڭ قازاسىنا، اقساق قۇلانعا قاتىستى اڭىزدار، كۇيلەر، شەجىرەلەر بار. وسىنداعى دەرەكتەر دە تاريحي ايعاقتارمەن راستالدى. ماسەلەن، ۇلتتىق اسپاپتى الايىق. اڭىزدا جوشىنىڭ قازاسىن ەستىرتكەنگە دەيىن دومبىرانىڭ تەسىگى جوق، بىتەۋ بولعان دەلىنەدى. شىنىمەن دە ءبىز ايتىپ وتىرعان Х-ХІІІ عاسىرلاردا دومبىرا قانداي بولعان ەدى، قاقپاعىنىڭ تەگىسى بولدى ما، پەرنەسى نەشەۋ؟ بۇل سۇراقتارعا موڭعول عالىمدارى، سونىڭ ىشىندە قارجاۋباي سارتقوجا ۇلى باستاعان قازاق عالىمدارى تولىق جاۋاپ بەردى.
2004-2005 -جىلدارى التايدىڭ قوبدا اۋدانىنان، قوبدا تاۋىنىڭ ءبىر باۋرايىنان كونە دومبىرانىڭ ۇلگىسى تابىلدى. ول كادىمگى قازاقتىڭ توعىز، جەتى پەرنەلى دومبىراسى ەكەن. بۇگىنگە دەيىن ءبىز ۇستاپ جۇرگەن دومبىراعا وتە ۇقساس. ۋاقىتتىڭ سالدارى ما، جوق الدە ىلعال، سۋىقتىڭ اسەرى مە، سابى ءسال عانا يمەكتەلگەن. باس جاعىندا، ياعني، قۇلاق باۋى ورنالاسقان جەردە بۇعىنىڭ بەدەرى اعاشقا ويىلىپ سالىنعان جانە ونىڭ بەتىندە جازۋى بار. وسى تابىلعان دومبىرانىڭ بەتى بىتەۋ. شامامەن سول ورتا عاسىردا پايدالانىلعان مۋزىكالىق اسپاپ. ال ودان كەيىنگى ۋاقىتتاردا ءبىز ەستىپ- بىلگەن دومبىرالاردىڭ بەتىندە ويىق بار. بۇل - تاريحي بولجامىمىزدى، اڭىزداعى جايتتاردى تولىق دالەلدەيتىن زاتتاي ايعاق.
ءۇشىنشى - جوشىنىڭ قازاسىن شىڭعىس حانعا كەت بۇعانىڭ ەستىرتۋى مۇمكىن بە جانە بۇل قالاي بولعان؟ مەن 2006-2010 - جىلدارى قازىرگى موڭعوليا مەملەكەتى - سىرتقى موڭعولياعا، بۇگىنگى قىتايدىڭ قۇرامىنداعى ىشكى موڭعوليانى دا، وڭدى- سولدى ۇستىرتپەن دە، ەنى بويىنشا دا ارالاپ شىقتىم. ىشكى موڭعوليانىڭ حوح حوت دەگەن استاناسى بار. ول - «كوك وت» دەگەندى بىلدىرەدى. ياعني، كوك جايلاۋ - كوك ءشوپ قالىڭ وسكەن جەر. تونىكوكتىڭ وتىرعان جەرى «اق وت» دەپ اتالعان. بۇل اق سەلەۋلى جەر بولعانعا ۇقسايدى. سونداعى موڭعول عىلىمي- زەرتتەۋ ورتالىقتارىنىڭ مۇراعاتتارى مەن تۇركى تانۋشى عالىمدارمەن كەزدەسكەنىمدە ولار ماعان كەت بۇعانىڭ «اقساق قۇلانىنا» ۇقساس، مازمۇنداس كۇيدى ءبىزدىڭ دومبىرادان اينىمايتىن ءۇش شەكتى اسپاپپەن ورىنداپ بەردى. وزدەرى ونى قوبىز دەپ اتايدى. ارينە، كۇيدىڭ اۋەنىندە اۋىس- تۇيىستەر بار.
دەمەك، بىزگە ايگىلى اڭىز ولاردا دا ساقتالعان. ءجۇسىپ بالاساعۇننىڭ «قۇتادعۋ- بىلىك» جازبالارىندا دا وسى دەرەكتەر ۇشىراسادى. كەت بۇعاعا قاتىستى مالىمەتتەردەن شي شىعىپ قالا ما دەپ، تۇبىنە دەيىن قاراپ شىقتىم. سودان كەيىن بارىپ جوشىنىڭ قازاسىن كەت بۇعانىڭ ەستىرتكەنىنە، ونى دومبىرامەن ايتقانىنا مەنىڭ كۇمانىم قالعان جوق. جانە ءاپسانالىق تۇرعىدان پايىمدى دەپ ەسەپتەيمىن. مەن دە كەيىن كوپ كۇدىكتەنىپ، وزگەرىس ەنگىزبەك بولعانىم راس. ءبىراق، جوعارىدا ايتقان كوپ جەردى ارالاپ شىققاننان كەيىن كەت بۇعانىڭ «اقساق قۇلان» كۇيىن شىعارعانىنا ءشۇبالانبادىم.
ال ەندى كەت بۇعانىڭ تۋعان جىلىنا قاتىستى مەنىڭ ناقتى دالەلىم جوق. دەگەنمەن ونى بىلايشا ەسەپتەپ شىعارۋعا بولادى. جوشى قازا تاپقان 1227 -جىلى كەت بۇعانىڭ جاس مولشەرى وتىزدىڭ ىشىندە بولاتىن. بۇل جاس ول كەزدە ۇلكەن جىگىت اعاسى بولىپ ەسەپتەلەدى. كەت بۇعا وسى جاسقا دەيىن جىراۋلىق، اتالىق، ابىزدىق دارەجەگە كوتەرىلىپ ۇلگەرگەن. سول زاماندا ون جاسىندا حان سايلانعاندار بولدى ەمەس پە؟! وسى دەرەكتى نەگىزگە الىپ ەسەپتەسەك، 1185-1190 - جىلدارى دۇنيەگە كەلۋى مۇمكىن دەيمىن. كەت بۇعانىڭ ءومىرىن زەرتتەگەن جامبىل ارتىقبايەۆ تا ءۇش- ءتورت جىل ايىرماشىلىقپەن بەرەدى.
- وزگە زەرتتەۋشىلەر ۇلىق جىراۋ دەپ جازادى. ال ءسىز نەگە اتالىق جىراۋ دەپ قولداناسىز، مۇنىڭ قانداي ءمانى بار؟
- دۇرىس. مۇحتار ماعاۋين ۇلىق جىراۋ دەيدى. كوپشىلىك تاريحي دەرەكتە ۇلىق جىراۋ دەلىنگەن. بۇل - جىراۋلاردىڭ اتاسى، اتالىق جىراۋ دەگەن ءسوز. ال مەن اتالىق ءسوزىن بۇعان قوسا ەكىنشى ماعىنادا قولدانامىن: تورە تۇقىمىنان، حان تۇقىمىنان شىققان اسكەرباسىلاردىڭ بارلىعى اتالىق تاربيەشى بولىپ سانالادى. جوشىنىڭ اتالىعى، ياعني رۋحاني كوسەمى بولعان. ونى اتالىق دەپ اتاعان. اتالىق دارەجەسىنە كوتەرىلگەندەر سۇرقىلتاي مىندەتىن دە قوسا اتقارادى. سۇرقىلتاي دەگەنىمىز - سول حاننىڭ تۇسىنداعى بىردەن ءبىر توبە بي، كونستيتۋتسيالىق سوت. ونىڭ كەلىسىمىنسىز قاعاننىڭ دا، حاننىڭ دا بۇيرىق بەرۋگە قاقىسى جوق. مۇنى شىڭعىس حاننىڭ ءوزى شىعارعان.
ىشكى- سىرتقى ماسەلەلەردىڭ بارىنە قارايتىن سول - سۇرقىلتاي. بىزدىڭشە حالىقتىق كەڭەس. مىسالعا پرەزيدەنت جارلىق شىعارسا، ونى حالىقتىق كەڭەس بەكىتەدى. قازىرگى كەزدە «ءار زاماننىڭ ءوز سۇرقىلتايى بار» دەپ ونىڭ ماعىناسىن وزگەرتىپ، جاعىمسىز سيپاتتا قولدانىپ ءجۇرمىز. شىندىعىندا سۇرقىلتاي - رۋحاني ابىز، اتالىق دارەجەسىندەگى ادام. قازاقتار ونى توبە بي دەيدى. ابىلاي حاننىڭ زامانىندا دا بيلەردىڭ كەڭەسىنسىز حان جارلىعى ورىندالماعان عوي. كەنەسارى حان دا ءوزىنىڭ جارلىعىن بيلەردىڭ كەڭەسىنە بەكىتتىرىپ وتىرعان. كەت بۇعا - وسىنداي دارەجەگە كوتەرىلىپ، جوشىنىڭ اتالىعى بولعان ادام.
- اتاقتى دوسپامبەت جىراۋدىڭ كەت بۇعا دۇنيەدەن وتكەن ءۇش عاسىرعا جۋىق ۋاقىتتان كەيىن دە، «كەت بۇعاداي بيلەردەن كەڭەس سۇرار كۇن قايدا؟!» دەپ جىرلاۋىنان كۇيشى، جىراۋ بابامىزدىڭ اتاعى الىسقا جايىلعان بي بولعانىن دا شامالاۋعا بولاتىنداي. سونداي دارەجەگە كوتەرىلگەن ادامنىڭ جاسى جەتپىسكە كەلگەندە كۇللى اراب جۇرتىن جاۋلاپ الۋعا اتتانعان موڭعول قۇلاعۋدىڭ قاسىنا ەرۋىن قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟
- جوشى حاننان كەيىن كوپ ۇزاماي سول جىلى شىڭعىس حان قايتىس بولدى. قاعان تاعىنا ۇگەدەي وتىردى. ول كوپ ۇزاماي قايتىس بولعاندا، ۇزاققا سوزىلعان تالاس تارتىستان كەيىن التىن ورداداعى باتۋ حاننىڭ قولداۋىمەن شىڭعىس حاننىڭ ءتورتىنشى ۇلى تولەنىڭ بالاسى موڭكە قاعان سايلاندى. جوشى حاننىڭ ورنىن باسقان ۇلى باتۋ بۇل قۇرىلتايعا كەت بۇعانى دا الىپ كەلگەن بولاتىن. موڭكە ءوزىنىڭ ءىنىسى قۇلاعۋدى پالەستينا جاعىن جاۋلاپ الۋعا اتتاندىرعاندا جانىنا شىڭعىس حاندى دا، جوشى حاندى دا ءوز كوزىمەن كورىپ، اتالىق، سۇرقىلتايلىق مىندەتتى اتقارعان كەت بۇعانى اقىلشى، كەڭەسشى رەتىندە قوسۋ جونىندە شەشىم قابىلدايدى. سول ۋاقىتتا ونىڭ جاسى جەتپىستى القىمداپ قالعان. كەت بۇعادان ارتىق سەنىمدى سەرىكتىڭ بولۋى دا مۇمكىن ەمەس ەدى.
شىڭعىس حان اۋلەتى ۇلكەن سەنىم ارتقاننان كەيىن، كەت بۇعا بۇل ساپارعا اتتاندى. بۇل سول باياعى جوشىنىڭ قاسىندا بولعان كەت بۇعا ەكەنىن مىناداي جولمەن انىقتاپ كوردىم. جالپى تاريحي اۋلەتتىك قۇرىلىمدى ەسەپتەگەندە، ءبىر ۇرپاق پەن ەكىنشى ۇرپاقتىڭ الماسۋ ارالىعى 25 جىل دەپ بولجانادى. بۇل - دۇنيەجۇزىندەگى بارلىق تاريحشىلارعا ورتاق جورامال. ونىڭ 20 جىلى ءدال كەلەدى، ءسال اسىپ كەلەدى. جوشى قازا تاپقاندا كەت بۇعانىڭ جاسى وتىزدىڭ ىشىندە دەپ ەسەپتەسەك، سول تۇستا ونىڭ ۇلدارىنىڭ بولۋى، 1260 -جىلى ونىڭ نەمەرەسى 18-20 جاستا بولۋى جوعارىداعى ەسەپتەۋلەرگە ءدال كەلەدى. 1260 -جىلدى ايتىپ وتىرعان سەبەبىم، كەت بۇعا قۇلاعۋمەن بىرگە پالەستيناعا اتتانىپ، كوپتەگەن جەرلەردى جاۋلاپ الادى عوي. ارادا بىرنەشە جىل ءوتىپ، موڭكە قاعان قايتىس بولعان كەزدە قۇلاعۋ بارلىق اسكەرىن الىپ، قۇرىلتايعا قاتىسۋ ءۇشىن كەرى اتتانادى دا، يەرۋساليمدەگى باالبەك شاھارىنا كەت بۇعانى 10 مىڭ اسكەرىمەن عانا قالدىرادى. ءوزىنىڭ بەكزاتتارىن تۇگەل الىپ كەتەدى. سەبەبى، قاعانات ءتارتىبى بويىنشا قاعان سايلاناتىن قۇرىلتايعا شىڭعىس حان تۇقىمى، بەكزاتتار تۇگەل قاتىسۋى كەرەك. سول سەبەپتەن كەت بۇعادا از اسكەر قالادى.
تاريحتا تۋرا سولاي جازىلعان، 1260 -جىلى كەت بۇعا قالا سىرتىنداعى شاتىرىندا دەمالىپ جاتقان كەزدە وعان: «نەمەرەڭىزدى (شامامەن 18-20 جاستا) تۇنگى جاساۋىلدارمەن جۇرگەندە حانزادا جيۋلەن باستاعان فرانسۋزدار ءولتىرىپ كەتتى» دەگەن حابار كەلەدى. اشۋعا مىنگەن كەت بۇعا فرانسۋزدار بەكىنگەن قامالعا شابۋىل جاسايدى عوي. سول كەزدە قۇتىز بەن بەيبارىس باستاعان ماملۇكتەر توسىننان شابۋىلعا شىعادى. كەت بۇعا امال جوق، قالىڭ جاساققا ازداعان اسكەرىمەن قارسى اتتانادى. اين- جالۋد جازىعىندا بولعان شايقاستا بۇلاردى جان- جاقتان قورشاۋعا العان ماملۇكتەر اسكەردى تۇگەل قىرىپ سالادى. كەت بۇعانىڭ ءوزىن تىرىلەي قولعا تۇسىرەدى. كەت بۇعا جەتپىستەن اسسا دا، اق ساقالى توگىلگەن، اسا وجەت، تىكە قاراپ سويلەيتىن قالپىنان تانباعان، باسىن تومەن يمەي قارسىلىق كورسەتكەن دەپ جازادى تاريحتا. سول كەزدە قۇتىز سۇلتان باسىن قىلىشپەن شاۋىپ جىبەرەدى.
كەت بۇعانىڭ نەمەرەسى بولعانى وسى تاريحي دەرەكتەردە دە، موڭعولدىڭ قۇپيا شەجىرەسىندە دە، XIV عاسىردا جازىلعان «شادجارات ءال- اتراك» («تۇرىك شەجىرەسى» ) اتتى كىتاپتاعى دەرەكتەر مەن كرەست جورىعىنا قاتىستى حريستيانداردىڭ شىركەۋلىك جازبالارىندا دا ايتىلادى. مۇنىڭ ءبارى باياعى جوشىنىڭ قاسىندا بولعان كەت بۇعا مەن قۇلاعۋدىڭ قاسىنا ەرگەن كەت بۇعانىڭ ءبىر ادام ەكەنىن ناقتى دالەلدەي تۇسەتىندەي. ونىڭ ۇستىنە بەيبارىس قۇتىزدىڭ ەشقانداي سوتسىز، قولى بايلاۋلى كەت بۇعانى قىلىشپەن شابا سالعانىنا ىشتەي قارسى بولعان. ويتكەنى، ماملۇكتەر تۇركى تەكتەس تايپالارمەن بايلانىستا بولعان دەسەدى. وزبەك حان، ودان كەيىنگى حاندارمەن دە حات جازىسىپ تۇرعان. سول ۋاقىتتاعى ماملۇك اقىندارىنىڭ جازعان ولەڭدەرىن شاعاتاي تىلىنەن وقىپ كوردىم، قينالماي وقىپ- تۇسىنۋگە بولادى. بۇدان ماملۇكتەر اراسىندا بابا جۇرتىنا دەگەن سۇيىسپەنشىلىك بولعانىن كورەمىز. قۇتىزعا بەيبارىس كەت بۇعانى ولتىرگەنى ءۇشىن كەكتەندى. وسى وقيعادان سوڭ كوپ وتپەي بەيبارىس قۇتىزدى ءولتىرىپ، ءوزى سۇلتان سايلانادى.
- اتاقتى تاريحشى، عالىم لەۆ گۋميليەۆ «قۇلاعۋ حاننىڭ ايەلى توعۋز حوتۋن حريستيان دىنىندەگى كەرەي قىزى ەدى، كەت بۇعا نەستروياندىق باعىتتى ۇستانعان» دەپ جازادى. سول ۋاقىتتاردا قازاقتىڭ نايمان، كەرەي سياقتى رۋلارى حريستيان ءدىنىن ۇستانعان بولسا، موڭكە قاعان كەت بۇعانى يسلام ءدىنىنىڭ شاريعاتىن بىلگەندىكتەن جەرگىلىكتى مۇسىلماندارمەن ءتىل تابىسۋ ءۇشىن قۇلاعۋدىڭ قاسىنا ەرىتتى دەگەن دەرەك تاعى قيسىنعا كەلمەي قالادى. وسى اراداعى تاريحي دەرەكتەر دە، اتاعى دارداي تاريحشىلاردىڭ پىكىرلەرى دە ءبىر- بىرىمەن قاراما قايشى كەلىپ تۇر ەمەس پە؟
- ءبىزدىڭ تاريحتاعى ءدىن ماسەلەسىنە وتە ساق قاراۋىمىز كەرەك. ءدىن، تاريحي وقيعالار تۋرالى ايتقاندا بۇگىنگى كۇننىڭ كوزقاراسىمەن، ءوزىمىزدىڭ ىشكى تۇيسىك قابىلداۋىمىزبەن پىكىر ءبىلدىرىپ جاتامىز. قازىرگى كەرەيلەر، نايماندار «كاپىر» بولىپتى عوي دەيدى. باتىستا دا سونداي كوزقاراس بار. ونىڭ سەبەبى، سول زامانداعى ميسسيونەرلەر، شىركەۋ تاقۋالارى، ۆيزانتيا، ارمەنيادان كەلگەن ءدىندارلار ءوز ەلدەرىنە بارعاندا «ءبىز ولاردى شوقىندىردىق، حريستيان دىنىنە كىرگىزدىك» دەپ بارادى. ايتپەسە، باستارى كەسىلەتىن بولعان. ءبىر ايتا كەتەر جايت، نايمان دا، كەرەي دە، قازاقتىڭ باسقا رۋلارى دا ءدىندى جاپپاي قابىلداماعان. جەكە ادام بولۋى مۇمكىن، ونى جوققا شىعارا المايمىن. كەرەي رۋىنىڭ تاڭباسىن الىپ قاراساق، ول - اشاماي، ياعني كرەست. وسى كرەست ءبىزدىڭ جىل ساناۋىمىزدان بۇرىنعى تاڭىرلىك دىندەگى دۇنيەنىڭ قوزعالىسىن بىلدىرەدى. موڭعولياداعى كونە ەسكەرتكىشتەردىڭ بارىندە سونداي بەلگىلەر بار. مۇنى قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟ دەمەك، بۇل - ءالى زەرتتەلۋى ءتيىس شارۋا.
- الكەي مارعۇلاننىڭ جازبالارىندا، مۇحتار ماعاۋيننىڭ «قوبىز سارىنى» ەڭبەگىندە، اقسەلەۋ سەيدىمبەكتىڭ «بالتالى، باعانالى ەل، امان بول» شەجىرەسىندە دە، شەجىرەشى توعانباي قاجى قۇلمان ۇلىنىڭ سۇحباتتارىندا دا كەت بۇقا ەمەس، كەتبۇعا دەپ جازىلعان. ءتىپتى، لەۆ گۋميليەۆتىڭ ءوزى «ەتنوس جانە جەر بيوسفەراسى» اتتى كىتابىنداعى ءبىر تاراۋدا كەت بۇعا دەپ جازعان. سوندا قايىسى دۇرىس؟ ءسىز ءوزىنىڭىز كەت بۇقا دەپ جازاسىز.
- قازاق تىلىندەگى دىبىس ۇندەستىگىنە بايلانىستى اۋىز ەكى تىلدە ايتقاندا كەت بۇعا دەيىن. ال «بۇقا» دەپ جازۋىما ناقتى دەرەك كەلتىرەيىن. ىشكى موڭعوليانىڭ شىعىس- سولتۇستىگىنە قاراي بۇقا دەگەن ۇلكەن وزەن بار. نايماندار سونىڭ قويناۋىنان ورگەن، ول وزەن ءالى كۇنگە بار. ەكىنشىدەن، «وكىرەش- نايمان» دەگەن ءسوز كەزدەسەدى. وكىرەش- نايماندار دەپ شايبانيدىڭ تۇسىندا دا، اقساق تەمىردىڭ تۇسىندا دا ايتىلعان. وكىرەش - بۇقا دەگەن ءسوز. موڭعوليادا، قىتايداعى ىشكى موڭعوليادا ، وزبەكستانداعى نامانعان، فەرعانا جازىعى، قاشقاريا، قىرعىزستاننىڭ وش ايماعىندا، بۇقاردا، سامارقاندا نايمان اۋداندارى، نايمان قىشلاقتارى قازىرگە دەيىن ساقتالىپ قالعان. ولار دا كەت بۇعانى جاتقا بىلەدى. موڭعوليا جاعىنداعىلار وزدەرىن «موڭعول نايماندارىمىز» دەپ اتايدى. «قۇبىلايدىڭ»، «مۇقالايدىڭ» اسكەرىمىز دەيدى. ولاردا نايمان حالىق شەجىرەسى، نايمان حالىق ەنتسيكلوپەدياسى، نايمان حالىق اندەرى مەن جىرلارى، نايمان ونەر جۋرنالى، نايمان- موڭعول جازۋى دەگەن جازۋدى وسى كۇنگە دەيىن قولدانىپ، كىتاپ شىعارادى. مەن 15-20 شاقتى كىتاپتارىن الىپ كەلدىم. نەگىزگى ايتايىن دەگەنىم، مەن كەت بۇقا دەپ جازعاندا ولاردىڭ توتەمى - بۇقا ەكەنىن كورسەتكىم كەلدى. مەنىڭ ويىمشا، مۇندا تۇرعان ەشتەڭە جوق. دىبىس ۇندەستىگىنە بايلانىستى ءبىر ءارىپتىڭ وزگەرۋى عانا.
- قازىرگى ۋاقىتتا كەت بۇعا تۋرالى زەرتتەۋ ەڭبەگىڭىزى جالعاستىرىپ جاتىرسىز با، الدە...
- قازىر كەت بۇعانىڭ اتىندا قوعامدىق قور قۇرىلدى، ەسكەرتكىشى سالىنىپ جاتىر، جيناقتار شىعارىلا باستادى، 27 دەن استام كۇيىن جانعالي جۇزبايەۆ نوتاعا ءتۇسىرىپ شىعاردى. مەنىڭ ءبىر كەزدە جازعان شىعارمام حالىقتىڭ رۋحىن كوتەرىپ، ۇلتتىق بىرلىككە تۇتاستاندىرىپ، كەيىنگىلەرگە رۋحاني ازىق بولىپ جاتسا، جازۋشىلىق ماقساتىم تولىق ورىندالعانى. ەندى كەت بۇعا تۋرالى وسىنداي ىزدەنىستەر جۇرگىزەمىن دەپ ايتا المايمىن، ءبىراق ءار تۇستا جينالعان ويلارىم بولسا، ىرىكتەپ- تۇجىرىمداپ قاعازعا تۇسىرۋگە ءارقاشان پەيىلدى بولامىن.
- اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
مەڭدوللا شامۇراتوۆ (2016- جىلى)
Baq.kz