توڭازىتقىشتى ەڭ العاش كىم ويلاپ تاپقانىن بىلەسىز بە؟
ادامزات ەرتە زاماننان استىڭ سالقىن جەردە كوبىرەك ساقتالاتىنىن بايقاعان. ولار شۇڭقىر قازىپ، ول جەرگە الدىن- الا مۇزداردى ساقتاپ قويعان. وسىنداي امالدىڭ ارقاسىندا تاعامدى جاز بويى ساقتاۋعا بولاتىن ەدى.
ەجەلگى پەرسيادا مۇزدى ساقتايتىن ۇلكەن جەراستى قويمالارى تابىلعان. ولاردى «ياكشال» دەپ اتاعان. ونداعى مۇز قابىرعالاردىڭ قالىڭدىعى ەكى مەترگە جەتەتىن. وسىعان ۇقساس قويمالار ەجەلگى ريم مەن گرەتسيادا دا بولعان. ولاردىڭ ءبىر كەمشىلىگى - ۇلكەن ەڭبەك پەن ىشكى جاعدايدى دا قالىپتى ساقتاۋدى قاجەت ەتەتىن. سوندىقتان، ەڭ العاش توڭازتقىش ويلاپ تابىلعاندا ادامزات جاڭا داۋىرگە، تازا جەمىس جيدەك پەن باسقا دا تاعامداردىڭ داۋىرىنە قادام باستى.
ەڭ العاش توڭازتقىش تەرمينى 1800 - جىلى پايدا بولدى. ونى توماس مۋر ۇسىندى. ول سىرتقى ورتادان بولەكتەلگەن، قويان جۇنىنەن جاسالعان قوراپشاسىن سولاي اتادى.
توڭازتقىشتى شىن مانىندە جاساپ شىققان امەريكالىق - وليۆەر ەۆانس. ول ەڭ العاش توڭازتقىش ماشينانىڭ ۇلگىسىن ويلاپ تاپتى. ءبىراق، ول پراكتيكالىق تۇرعىدا ىسكە اسپادى. 1834 -جىلى ياكوب پەركينس، ەۆانستىڭ ۇلگىسىن نەگىزگە الا وتىرىپ، بۋدى قىسۋ ارقىلى ىستەيتىن توڭازتقىشتى جاساپ شىعىپ، وعان پاتەنت الدى. كەيىنىرەك، 1841 -جىلى دارىگەر دجون گورري كومپرەسسورلاردىڭ كومەگىمەن سالقىنداتاتىن قازىرگى توڭازتقىشتاردىڭ جۇيەسىن جاساپ شىقتى.
بۇل جاڭالىقتار قاراپايىم ادامداردىڭ كۇندەلىكتى ومىرىنە اسەر ەتە قويمادى. ولار تۇرمىستا بۇرىنعىداي الدىن الا دايىندالعان مۇزدى پايدالانىپ ءجۇردى. سەبەبى، العاشقى توڭازتقىشتار وتە ۇلكەن، قىمبات جانە قاۋىپتى بولاتىن. اسا قىمبات ەمەس تۇرمىستىق تەحنيكانى العاش 1873 -جىلى كارل فون لينديەۆ جاساۋعا تىرىستى. ءبىراق، ول بۇرىنعىداي وتە ۇلكەن جانە قولايسىز ەدى. قازىرگى توڭازتقىشتاردىڭ تانىمال ۇلگىلەرى تەك 1916 -جىلدان پايدا بولا باستادى.