ستاليننىڭ كابينەتىندە تولعاتىپ، كرەملدە بوسانعان قازاق ايەلى تۋرالى بىلەسىز بە؟

None
None
نۇر- سۇلتان. قازاقپارات - «ەستىمەگەن ەلدە كوپ» دەگەن راس-اۋ. ءسىز يوسيف ستاليننىڭ كابينەتىندە تولعاتىپ، كرەملدە بوسانعان قازاق ايەلى تۋرالى ەستىدىڭىز بە؟

ەستىمەسەڭىز، ءبىزدىڭ بۇگىنگى ايتپاعىمىز - كرەملدە كىندىگى كەسىلگەن قايسار مەڭىسوۆ دەگەن قازاقتىڭ ءومىرتاريحىنا قاتىستى حيكايات بولماق. ولاي بولسا، اڭگىمەنى ارىدەن باستايىق...

قايسار مەڭىسوۆتىڭ اكەسى نۇرجان 1910-جىلى قارقارالى ۋەزىنە قاراستى اقشاتاۋ بولىسىنىڭ ونىنشى اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. ەتى ءتىرى، شيراق ادام بولىپتى. سونىڭ ارقاسىندا الاساپىران ۋاقىتتا قارقارالىنىڭ پەداگوگيكالىق تەحنيكۋمىن ءبىتىرىپ، مۇعالىم ماماندىعىن الىپ شىققان. ول كەز - مۇعالىمدىككە كىم كورىنگەننىڭ قولى جەتە بەرمەيتىن زامان بولعان.

اۋىلدا تىپ-تىنىش قانا بالا وقىتىپ جۇرگەنىندە دۇشپاندارى سىرتىنان ءسوز جۇگىرتىپ، تۇرتپەكتى كوبەيتىپتى. زۇلماتتىڭ زامانىندا «اتاسى - باي... كونترا»، دەيدى عوي، باياعى... ايتكەنمەن، دۇشپاننىڭ سوزىندە جان بار ەدى. شىنىندا دا، اكەسى مەڭىس كەزىندە قولىنا جىگىت ۇستاپ، وزىنە قاراعان ەلدىڭ نامىسىن جىرتقان ەردىڭ سويى ەكەن. ءبىر سوزبەن ايتقاندا: الدىمەن الىسقان، كۇشتىمەن تىرەسكەن. جانە- داعى وزىنە كادىمگىدەي داۋلەت بىتكەن كىسى بولىپتى.

سودان نە كەرەك، اڭگىمە ۋشىعىپ بارا جاتقان سوڭ «باتىرعا دا جان كەرەك» دەمەكشى، نۇرەكەڭ جالادان امان قالۋدىڭ امالىن ويلاي باستاعان. ءساتىن سالعاندا، وقىعان اعايىندارىنىڭ شاراپاتى ءتيىپ، ىشكى ىستەر ورگاندارىنا قىزمەتكە تۇرىپ كەتەدى. قاراعاندىنىڭ سول كەزدە ەل ىشىندە «ەسكى قالا» دەپ اتالىپ كەتكەن اۋدانىنداعى ميليتسيا بولىمىنە جەدەل ۋاكىل بولىپ ورنالاسادى. تابيعاتىنان العىر جاس جاڭا جۇمىستى «ءا» دەگەننەن-اق مەڭگەرىپ اكەتكەن. ارنايى ءبىلىمى بولماسا دا اۋىر دەگەن قىلمىستاردىڭ ءوزىن اشىپ، كوزگە تۇسە باستايدى. جۇمىس ىستەي ءجۇرىپ الماتىعا بارىپ، سونداعى اسكەري-ميليتسيا مەكتەبىن ۇزدىك ءبىتىرىپ الادى. زامانىندا بۇل ۇلكەن وقۋ ورنى ەدى. كاپيتان شەنىندەگى ول بىردەن ءوزى جۇمىس ىستەگەن ستالين اۋداندىق ميليتسيا ءبولىمىنىڭ باستىعى بولىپ تاعايىندالادى.

وسى قىزمەتىندە ءجۇرىپ، اتاقتى «قارا مىسىق» وپەراتسياسىن باسقارعان. قالا تىنىشتىعىن الىپ، بازار بىتكەندى قان قاقساتىپ جۇرگەن بۇزاقىلاردىڭ قالىڭ توبىن قولعا تۇسىرەدى. ابىرويى ءوسىپ، مەرەيى تاسيدى. الايدا، تاسى ورگە دومالاعان سايىن مۇنىڭ جاۋى دا كوبەيە تۇسكەن. تىرناق استىنان كىر ىزدەگەن ولار نۇرجان اكەمىزدىڭ تۇقىمىنىڭ باي ەكەنىن قاعازعا حاتتاپ، جوعارى جاققا ارىزدانۋدان ءبىر تانبايدى. اقىرى، قارشا بوراعان ارىز دەگەنىن ىستەپ، نۇرجان مەڭىس ۇلى بەس جىل سوت جازاسىن ارقالاپ، يگاركا دەگەن ءيت بايلاسا تۇرعىسىز ولكەگە ايدالىپ كەتە بارادى. بۇل 1948-جىل ەكەن.

نۇرەكەڭنىڭ اۋىلدا اڭىراپ قالعان جان جارى ءدانيا شەشەمىز بەتتى ادام بولىپتى. ەندى شە، ءوزى اتاعى اتىراپقا ءماشھۇر جاقسى جاكەم - جاڭعۇتتى ءبيدىڭ تۇقىمىنان، تەكتى جەردىڭ قىزى! ول كىسى بار بىتىرگەنى جەتىجىلدىق وقۋ بولسا دا سول كەزدە اۋدان ورتالىعىندا اجەپتاۋىر قىزمەتتەر اتقارعان. كۇيەۋىنىڭ ناقاقتان كۇيگەن جازىقسىز ەكەندىگىن العا تارتىپ، بۇل كىسى جوعارى جاققا بەلدى بۋىپ شاعىمدانادى.

اياق جەتەر جەردەگىلەرگە ءسوزى وتپەگەننەن كەيىن، نارتاۋەكەل ەتىپ ماسكەۋدىڭ تۋرا وزىنە تارتادى. سول كەزدەگى ك س ر و جوعارعى سوتىنىڭ ءتوراعاسىنا دەيىن جەتىپ، قابىلداۋىندا بولعان ەكەن. ودان دا ناتيجە شىقپاعان سوڭ، «قۇلاساڭ ناردان قۇلا» دەپ، الىپ يمپەريانى اشسا الاقانىندا، جۇمسا جۇمىرىعىندا ۇستاپ وتىرعان يوسيف ستاليننىڭ قابىلداۋىنا جازىلادى.

مىنا قۇدىرەتتى قاراڭىز: ارادا از عانا ۋاقىتى وتكەندە ايداھار كوسەممەن كەزدەسۋگە رۇقسات الادى! سودان ءدانيا شەشەمىز قاھارلى باسشىنىڭ الدىندا كوكىرەكتى كەرنەگەن مۇڭ مەن زاردىڭ تيەگىن اعىتقان عوي. «قارا مىسىق» وپەراتسياسىن ۇيىمداستىرعانىن، باندىنى قالاي قۇرىقتاعانىن، ەندى كەلىپ «جاپتىم جالا، جاقتىم كۇيەمەن» بەس جىلعا جازىقسىز سوتتالعانىن ەكى ەتەگى جاسقا تولا وتىرىپ ايتقان.

قۇدانىڭ قۇدىرەتى، ءدانيا شەشەمىزدىڭ زارى ستاليننىڭ تاس جۇرەگىن ءجىبىتىپ، مەيىرىمىن ءتۇسىرىپتى. مۇرتتى كوسەمنىڭ ماسەلەنى شەشەم دەۋى مۇڭ ەكەن، مۇنداي بولارىن كۇتپەگەن شەشەمىز تۋرا سول جەردە تالىپ تۇسكەن. ءوزىنىڭ ايى-كۇنى جاقىنداپ وتىرعان مەزگىلى ەكەن، تۋرا كرەملدىڭ ىشىندە تولعاعى كەلىپ قالادى. ءسويتىپ، قىزىق بولعاندا، سول جەردە اياق-قولىن جينايدى. كىندىگى كرەملدە كەسىلگەن ءسابيدىڭ ەسىمىن «قايسار» دەپ قويادى.

كرەمل شىركىننىڭ كۇتىمى مىقتى، ءبىراز جاتىپ شەشەمىز دە وزىنە-ءوزى كەلگەن، ءسابيى دە شيراعان. سودان ستاليننىڭ نۇسقاۋىمەن انا مەن بالا قاراعاندىعا اسكەري ۇشاقپەن جەتكىزىلەدى. قاراعاندىعا ۇشىپ كەلگەندەرىندە مۇنداعى اتقامىنەرلەر تايلى-تۇياعى قالماي كۇتىپ العان ەكەن...

ستاليننىڭ ايتقانى زاڭ - كوپ ۇزاماي نۇرجان اكەمىز قاماۋدان بوساپ، امان-ەسەن ەلگە ورالادى. قاراعاندى وبلىسىنداعى شەت اۋدانىندا ءتۇرلى دەڭگەيدەگى باسشى قىزمەتتەردى اتقارادى. 1986-جىلى ءدام-تۇزى تاۋسىلىپ، ومىردەن وتكەن. ال بۇدان ءبىر جىل بۇرىن ادال جار، قايسار انا ءدانيا شەشەمىز دۇنيە سالعان بولاتىن.


كرەملدە كىندىگى كەسىلگەن قايسار نۇرجان ۇلى 1967-جىلى ميچۋرين سوۆحوز- تەحنيكۋمىن ءبىتىرىپ، تەحنيك-مەحانيك ماماندىعىن الىپ شىعادى. ءبىرشاما ۋاقىت قاراعاندىنىڭ ماڭىنداعى ساران قالاسىندا مەحانيك بولىپ ىستەگەن. 1969-جىلدان شەت اۋداندىق تۇتىنۋشىلار قوعامىندا قىزمەتتە بولادى. بەرتىندە قاراعاندى قالاسىنا كوشىپ كەلىپ، كاسىپكەرلىكپەن شۇعىلدانعان.

2015-جىلى ومىردەن ءوتتى. قايسار نۇرجان ۇلىنىڭ ارتىندا ماديار، جاسۇلان دەگەن ەكى ۇل مەن ءتورت قىز بالا قالدى. ماديارى قازىرگى ۋاقىتتا جاڭا مايقۇدىق پوليتسيا ءبولىمىنىڭ باستىعى بولىپ قىزمەت ىستەيدى، پوليتسيا پودپولكوۆنيگى. ال جاسۇلانى مارقۇم بولعان. كەزىندە قاراعاندى وبلىستىق كەدەن باسقارماسىندا جاۋاپتى قىزمەتتەر اتقارعان ەدى.

تاياۋدا نۇرجان بالاسى ماديار اكەسىنىڭ رۋحىنا قۇران باعىشتاپ، اس بەردى. وسى ساۋاپتى ءىستى اتقارىپ شىققاننان كەيىن مادياردان اكەسىنىڭ كرەملدە تۋعانىن ايعاقتايتىن قۇجاتتاردىڭ بار-جوعىن سۇرادىم. «سوۆەتتىك قىزىل پاسپورتىندا «كرەملدە تۋعان» دەگەن جازۋ بولاتىن. جاڭا ءتولقۇجاتقا اۋىستىرعاندا زاڭ بويىنشا دەپ پاسپورت ۇستەلىندەگىلەر الىپ قالدى. ونىڭ كوشىرمەسىن ءتۇسىرىپ الۋ ول كەزدە كىمنىڭ ويىنا كەلگەن؟»، - دەپ كۇلدى كرەملدە تۋعان كوكەمىزدىڭ ۇلى.

قايرات ءابىلدينوۆ،

«ەگەمەن قازاقستان».

قاراعاندى.


سوڭعى جاڭالىقتار