كەڭەستەر وداعىن ماسقارالاعان تۋىندى

نۇر- سۇلتان. قازاقپارات - كەڭەستەر وداعىنىڭ قىلىشىنان قان تامىپ، اۋزىن اشقاننىڭ ءتىلىن جۇلىپ الاتىن كەزەڭدە توتاليتارلىق جۇيەگە قارسى ءبىرقانشا شىعارمالار جازىلعانىن تام-تۇمداپ بىلەمىز.

دەسەك تە، سولاردىڭ سوقتالىسى 1966-جىلى «قازاقستان پيونەرى» گازەتىندە ءۇزىندىسى عانا جاريالانعان بەردىبەك سوقپاقبايەۆتىڭ «ەرگەجەيلى ەلىنە ساياحات» شىعارماسى ەدى. نەگە ەكەنى بەلگىسىز، بەردىبەكتانۋشىلاردى بىلاي قويىپ، ادەبيەتتانۋشىلار بۇل شىعارما جايلى (ءبىرلى-جارىم ايتقاندار بولماسا) جاق اشقان ەمەس. بۇل تۋىندى عالامعا قاتەر توندىرەر قارۋمەن قۇرساۋلانىپ، اتوم بومباسىمەن الەمگە ايبات شەككەن ك س ر و- نىڭ ساياساتىن اشىق سىنايدى.

سىناپ قانا قويماي، وتارلاۋشى يمپەريانىڭ قابىرعاسى سوگىلىپ، شاڭىراعى ورتاسىنا تۇسەتىنىن بولجايدى. تۇسپالمەن ەمەس، اشىق ايتادى، اشىق جازادى. جازۋشىنىڭ شەبەرلىگى سول، تاپقان فورماسى عانا ونى جازادان قۇتقارىپ قالاتىنىن بايقايسىز. ماسەلەن، وسى حيكاياتتا مىنانداي جولدار بار.

- ەرگەجەيلى حالقىن باقىتقا جەتكىزۋشى دانىشپان كوسەم جاسابول جاساسىن! - دەپ، ايقاي سالعان ۇرانمەن اياقتادىم.

ەلدەسەر مەنىڭ ءار ءسوزىمدى ەرگەجەيلى تىلىنە اۋدارىپ تۇرعان. سوڭعى ءسوزىمدى اۋدارماي. بەتىمە باجىرايا قارادى.

- مەن بولدىم، اۋدار، - دەدىم.

- ءبىزدىڭ پرەزيدەنتىمىزدى ءسىز جابىرلىگىڭىز كەلە مە؟

- قالايشا؟

- پەندەنى كوزىنە ماقتاپ قولپاشتاۋ، ءبىزدىڭ ەلدىڭ داستۇرىندە وتە ۇيات ماسەلە. جابىرلەپ تىلدەگەنمەن بىردەي سوكەت قىلىق.

مەن ءارى ساسىپ، ءارى قىسىلىپ قالدىم.

- ويباي، وندا اۋدارما! - دەدىم.

راس. كەشەگى ك س ر و كەزىندە كوسەمدى ۇلىقتاۋ، وعان تابىنۋ ءداستۇر بولدى. ءبىزدىڭ حالىق ول ءداستۇردى ءالى دە قازا ەتپەي كەلە جاتقانى ءمالىم. دەمەك، ۇلىق بەردىبەكتىڭ سول تۇستاعى نارازىلىعى ءالى ءوز كۇشىندە تۇرعانىن مويىنداۋىمىز قاجەت.

مۇنىڭ ءبارىن بىلاي قويىپ، قازىردىڭ وزىندە گەوساياساتىمىز ۋشىعىپ، ىرگەدەگى رەسەي «ەرگەجەيلى ك س ر و- عا» اينالدى. اتوم بومباسىمەن الەمگە ايبات شەگىپ، عالام تىنىشتىعىن بۇزىپ ءبىتتى. پۋتيننىڭ ءار قادامىن كورگەن سايىن بەكەڭنىڭ «ەرگەجەيلى ەلىنە ساياحاتىن» الەم تىلىنە اۋدارسا عوي» دەپ ارماندايسىڭ...

الەمدى بىلاي قويىپ بۇل شىعارمانى ءوز قازاعىمىز وقىعان جوق. ەڭ العاش تولىق نۇسقاسى 1990- جىلى عانا «جۇلدىز» جۋرنالىنا جاريالاندى. ودان كەيىن سوقپاقبايەۆتىڭ ەشبىر كىتابىنا ەنگەن ەمەس. ءبىز سول ولقىلىقتىڭ ورنىن تولتىرىپ، حيكاياتتى تۇگەلدەي جاريالاپ وتىرمىز.

«اتوم» دەگەن تاجال ءسوزدىڭ سوڭعى «م» ءارپىن الدىعا شىعارىپ، «ماتو بومباسىنا» اينالدىرعان باتىر بەردىبەكتىڭ بۇدان دا باسقا ءسىز وقىماعان شىعارمالارى جەتەرلىك. الداعى ۋاقىتتا جاريالاي جاتارمىز! ەندەشە، ىسكە ءسات!

قانات ءابىلقايىر

ەرگەجەيلى ەلىنە ساياحات

(حيكايات)

مەن بۇل پوۆەستى بۇدان شيرەك عاسىر بۇرىن جازعان ەدىم. شاعىن ءۇزىندىسى «قازاقستان پيونەرى» گازەتىندە (1966-جىلى، 2-4№) جاريالاندى. «جۇلدىز» جۋرنالىنا بەردىم، باسپادى. سول كەزدەگى باس رەداكتور (اتىن ايتپاي- اق قويايىن) ماعان رەنىشپەن باجىرايا قاراپ: «باسا المايمىز، شىعارماڭىز يدەيالىق تۇرعىدان ءبىزدى قاناعاتتاندىرمايدى. قايداعى ءبىر ەرگەجەيلى ەلىن ءبىزدىڭ سوتسياليستىك ەلدەن ارتىق كورسەتەسىز. وسى جاراي ما؟» - دەگەن ءتارىزدى سوزدەر ايتتى. تالاسىپ جاتۋدان پايدا جوعىن بىلەمىن، بيلىك كىمدە بولسا، سونىڭ ءسوزى دۇرىس.

مىنە، انا زامان وزگەردى، شىعارمامدى ءبىر ءسوزىن وزگەرتپەستەن «جۇلدىزعا» قايتا بەرىپ وتىرمىن. زامان دا، جۋرنالدىڭ اپپاراتى دا وزگەرگەن كەز. ناعىز ۇلكەن وزگەرىس، ۇلكەن توڭكەرىستەر ءالى الدا ەكەنىنە مەنىڭ سەنىمىم كامىل.

اۆتور.

1

قىستىڭ ورنىن جاز باسىپ، جارقىراپ جىلىنا باستاعان كەزدە قىستاۋدان جايلاۋعا اۋىساتىن ادەتىم بار. قىستاۋىم - كابينەتىمدەگى ديۆان-كەرەۋەتىم، جايلاۋىم - بالكون. كۇن جىلىنىسىمەن ۇيدە ۇيىقتاۋدى دوعارىپ، تازا اۋادا ۇيىقتايمىن.

تازا اۋادا ۇيىقتاۋدىڭ پايدالى ەكەنىن جۇرتتىڭ ءبارى بىلەدى. ءبىراق ءبارى بىردەي ىسكە اسىرا بەرمەيدى. بىرەۋلەردىڭ بۇعان جاعدايى كەلمەيدى (ايتايىق، پاتەرىندە بالكون جوق،) ەندى بىرەۋلەرگە «كارى جەزدە» - جالقاۋلىق بوگەت جاسايدى. شويىنداي اۋىر الاقانىمەن ەكى يىقتان جانشىپ باسادى دا: «اۋرە بوپ، تاسىمالدانىپ قايتەسىڭ. جىلى ءۇي، جۇمساق توسەكتە ۇيىقتاي سالساڭشى» دەيدى. «كارى جەزدە جالقاۋلىقتىڭ» كوڭىلىن كوپ جۇرت قيا المايدى، ايتقانىنا كونەدى، ايداۋىنا جۇرەدى.

و باستا مەن دە سونداي ەدىم - جالقاۋلىقتىڭ ىرقىنا كونگىش ەدىم. سويتسەم، ودان تابار پايدام جوق ەكەن، شەگەر زالالىم ۇشان-تەڭىز. سودان سوڭ جەزدەكەمە ايتار ءسوزىمدى بەكەمدەپ ءبىراق ايتتىم: «سەن مەنى يىقتاي بەرگەنىڭدى قوي، سەنىڭ دوستىعىڭنان دا ماعان دەنساۋلىعىم قىمباتىراق. مەن ەندى تازا اۋادا ۇيىقتاۋدى ادەتكە اينالدىرۋعا بەلىمدى بەكەم بۋعان اداممىن» دەدىم.

***

يۋن ايىنىڭ باستاپقى كۇندەرىنىڭ ءبىرى، تاڭەرتەڭگى مەزگىل. الگى ايتقان راحات بالكوندا تۇنەپ شىعىپ، ەندى-ەندى تۇرايىن دەگەن ويمەن توسەگىمدە شالقامنان كەرىلە ءتۇسىپ جاتىرمىن. كۇن ءالى شىقپاعان، اقشىل قىزعىلت شۇعىلا شىعىس كوكجيەكتە جاڭا-جاڭا كەڭەيىپ ايقىندالىپ كەلەدى. ءبىزدىڭ ءۇي قالانىڭ قاق ورتاسىندا، توعىز جولدىڭ شۋى مول تورابىندا بولسا دا تاڭەرتەڭگى سەرگەك تىنىشتىق ءالى بۇزىلا قويماعان، جۇرت اياعى جاپا-تارماعاي ءالى قوزعالماعان.

بۇگىن مەن ۇيدە جالعىز ەدىم. ايەل، بالا-شاعامدى كەشە كەشتە پويىزبەن سەمەيگە قايىن جۇرتىما اتتاندىرىپ سالعام.

ايەلىمنىڭ ەل-جۇرت، تۋعان-تۋىسقانىن كورمەگەنىنە ءبىرتالاي جىل. كۇيەۋگە شىققالى، ياعني، مەنىمەن تۇرمىس قۇرعالى، تىرس ەتىپ توركىن جاعىنا ات ءىزىن سالعان ەمەس. ەندى ول بۇكىل ءبىر ايلىق دەمالىسىن سوندا وتكىزىپ قايتپاقشى. بارسىن، اعا-جەڭگە، اكپە-ءسىڭىلى ءتارىزدى اڭساعان جاقىن تۋمالارىمەن مارە-سارە قاۋىشىپ، ماۋقىن باسسىن. تۋىپ-وسكەن قالاسىنىڭ كوشەلەرىن ارالاپ، كەشەگى بالداي ءتاتتى بالالىق شاعىن ەسىنە ءتۇسىرسىن.

كىشكەنتاي قوس تەنتەگىم: ءۇش جاسار ءالي مەن ەكى جاسار مۇحتار ءۇشىن دە بۇل ساپار زور مەرەكە ەمەس پە؟! تۋعالى بەرى قالادان ۇزاپ ەشقايدا شىعىپ كورمەگەن سابيلەر بىلايعى كەڭ دۇنيەمەن ديدارلاسىپ، تاماشا ەتسىن، پويىز ءۇستىنىڭ، جول ءجۇرۋدىڭ قىزىعىن باستان كەشسىن. ناعاشىلارىنىڭ تورىندە اسىر سالىپ ويناپ، مۇنداعى مەنىڭ عانا ەمەس، ولاردىڭ دا ءبىراز مازالارىن كەتىرىپ، ەسىن السىن.

ال مەن بولسام، بۇل كۇندەرى وڭاشا تىنىش ۇيدە قۇلشىنا ەڭبەكتەنىپ، زايا كەتىپ جۇرگەن ۋاقىتىمنىڭ ەسەسىنە ءبىراز شارۋالار تىندىرىپ تاستاماقپىن.

ويانىپ الىپ جاتقاندا، باسىما وسى ءتارىزدى ويلار كەلدى. قوي، ەندى تۇرايىن، تىرشىلىك قامىنا كىرىسەيىن. كەنەت، ءدال وسى كەزدە، سالماعى بالا مىسىقتىڭ سالماعىنداي ءبىر زات جوعارى جاقتان كورپەنىڭ ۇستىنە، (ءدال كىندىك تۇسىما) توپ ەتىپ قۇلاپ تۇسكەنى. كۇتپەگەن جاعداي بولعاسىن سەلك ەتىپ شوشىپ قالدىم. ءبىزدىڭ ءۇي ەڭ ءۇستى - ءتورتىنشى قاباتتا. بىزدەن جوعارى ەشكىم تۇرمايدى. ەندەشە، بۇل نە بولۋى مۇمكىن؟

شاتىردىڭ شەتىمەن كەلە جاتىپ، تايىپ جىعىلعان تاجىريبەسىز بالا مىسىق بولار دەپ ويلادىم دا، باسىمدى كوتەرىپ الىپ قارادىم. قاراسام، ۇستىمدەگى الگى زات مىسىق تا، ەشتەڭە دە ەمەس، تيتىمدەي قۋىرشاق.

ءيا، ءيا، قۋىرشاق. ادام ءتارىزدى باسى، ەكى قولى، ەكى اياعى، كوزى بار. ءبىزدىڭ اۋزىمىز ءتارىزدى اۋزى بار، ۇستىندە ادامشا كيگەن كيىمى بار. ونىسى جاي كيىم ەمەس، اۋماعان كوسموناۆشا.

مىنا عاجاپقا قاراڭىز: قۋىرشاق جاندى قۋىرشاق بولىپ شىقتى. قۇلاپ تۇسكەن ورنىنان ادامشا ۇشىپ تۇرەگەلىپ، توڭىرەككە الاڭداپ قاراۋمەن تۇر. مەن وسى قايدا ءتۇستىم؟ مىناۋ اينالامداعى نە دۇنيە دەگەندەي، تاڭىرقاپ، ابىگەرلەنە قارايدى. باسىندا كادىمگى كوسموناۆتار كيەتىن سكافاندر-شلەم. ۇستىندە قولبيعان كوكشىل كومبينەزون، اياعىندا جىلتىر قارا باتەڭكە. ول، ءسىرا، اسپان جاقتان پاراشيۋتپەن تۇسكەن بولۋعا كەرەك، كولەمى قول ورامالداي كوكالا جىبەك پاراشيۋت، ۇپ-ۇساق ءجىپ-باۋلارى شۇباتىلىپ، قاسىندا جايىلىپ جاتىر.

«ءيا، تاعى نە ىستەر ەكەن؟» دەپ ەشقانداي قيمىلسىز قاتىپ قاراپپىن دا قالىپپىن. الگىنىڭ قۋىرشاق تا ەمەس، ءتىپتى، جاندى قۋىرشاق تا ەمەس، ءتىرى ماقۇلىق ەكەنىنە مەنىڭ كوزىم جەتە باستادى. نوقاتتاي جىلتىراعان قارا كوزدەرى سكافاندر اينەگىنىڭ ىشىنەن تىشقاننىڭ كوزىندەي جىلت-جىلت ەتەدى. كەبەرسىگەن قىزعىلتىم ەرىندەرىن، قاس-قاباق كىرپىگىنىڭ قوزعالىسىنا دەيىن انىق كورىپ وتىرمىن. ءبىر كەزدە ول بەتىندەگى سكافاندردى اشىپ قاقپاعى تومپاق اينەكتى ەكى قولىمەن جوعارى قاراي سىرعىتىپ جىبەردى.

ەرتەڭگى سالقىن اۋانى كەۋدە كەرىپ، راقاتتانا جۇتادى. ماڭدايى تەرشىپ، بۋسانىپ، ازىراق ەنتىگىپ تۇر. ءيا، ءيا قۋىرشاق ەمەس، ءتىرى ماقۇلىق. كادىمگى ءوزىمىز ءتارىزدى جانى بار ادام. ايىرماشىلىعى تەك تينىمدەيلىگى. بويىنىڭ ۇزىندىعى شامامەن، ءبىر سۇيەمنەن اسپايدى.

قۋىرشاق كوسموناۆت پاراشيۋتتىڭ ءوز دەنەسىنە بايلانعان باۋلارىن ءبىر-بىرلەپ شەشىپ، اعىتۋعا كىرىستى. مەن ءالى سول قىبىر ەتپەي، تاڭىرقاپ قاراۋدامىن. باسىمدى ۇمتىلا كوتەرگەن قالپىم، ءۇن-ءتۇنسىز باقىلاۋمەن وتىرمىن. ءبىر كەزدە ول وزىنە ۇڭىلە قاراپ قالعان مەنى كوردى.

ەكەۋىمىزدىڭ كوزدەرىمىز توقايلاسىپ قالدى. كورگەنى ءتۇسسىن، بەيشارانىڭ زارەسى ۇشىپ كەتتى، ءدال ءبىر جان العىش ازىرەيلدى كورگەندەي بولدى. نوقات كوزى شاقشيىپ شاراسىنان شىعىپ بارادى. ءوڭ-ءتۇسى لەزدىڭ اراسىندا كۇنگە كۇيگەن شۇبەرەكتەي قۋارىپ كەتتى.

شىنىمدى ايتسام، مەن ساسىڭقىراپ قالدىم. ءوڭىمدى دەرەۋ جىلىتىپ، كۇلىمسىرەگەن بولدىم. قولىممەن يشارالاپ: سەن مەنەن قورىقپا، شوشىما. مەن ساعان تيمەيمىن. ەشقانداي جامانشىلىق ىستەمەيمىن دەگەن سوزدەردى ايتتىم. مەنىڭ نە ايتىپ جاتقانىمدى ول دالمە-ءدال تۇسىنبەگەنمەن، بەيىلىمنىڭ جۇمساقتىعىن اڭعاراتىن ءتارىزدى. ۇرەيلەنگەن قالپىنان ءبىراز باسىلىپ، بەت-جۇزىنەن ازداپ تا بولسا سەزىم بەلگىسى بىلىنەيىن دەدى. قولىن كەۋدەسىنە قويىپ، ەڭكەيىپ، يناباتپەن تاعزىم ەتىپ، نازىكتەۋ جىڭىشكە داۋىسپەن ول داعى بىردەڭەلەر ايتا باستادى.

ۇنىندە، بەت-ءجۇزىنىڭ قۇبىلىس قوزعالىسىندا ايانىشتى جالىنىپ-جالبارىنۋ بار: تاقسىر، اياۋشىلىق ەتە كورىڭىز، مەن دە ءوزىڭىز ءتارىزدى ءتىرى پەندەمىن. مەنىڭ دە سىزگە ىستەر ەشقانداي جامانشىلىق-جاۋلىعىم جوق دەيتىن ءتارىزدى.

ەڭكەيە ءتۇسىپ ءۇش ساۋساعىمەن الگىنى بەلىنەن ەپتەپ ۇستادىم دا، بەرى كوز الدىما الىپ كەلدىم. انىقتاپ ءۇڭىلىپ قاراي باستادىم. «قورىقپا. مەن ساعان تيمەيمىن. قاسىڭ ەمەس دوسىڭمىن» دەپ ەكىنىشى قولىممەن باسىنان مايدالاي سيپاپ، تاعى دا ۇعىندىرا ءتۇسىپ جاتىرمىن. بۇعان ول باسىن ءيىپ، بىردەڭەلەر ايتادى. «تاقسىر، قۇپ بولادى. مەنىڭ تاعدىرىم ەندى ءسىزدىڭ قولىڭىزدا، نە ىستەيمىن دەسەڭىز ىستەي الاسىز» دەگەندەي، ەشقانداي قارسىلىقسىز، سانالى تۇردە باعىنعاندىق بايقالادى تۇرىنەن.

مىنە، ەندى ول ەكەۋمىز اس ۇيدە، ستول باسىندا شاي ءىشىپ وتىرمىز. مەن ءوزىمنىڭ كۇندەگى داعدىلى ورنىمدا وتىرمىن دا، قوناعىم اس ىشەتىن ستولدىڭ ۇستىندە ءبىر جاق شەتىنە تامان وتىر.

استىنا ورىندىق ەتىپ سىرىڭكە قورابىن، ستول ەتىپ الدىنا شاي سالاتىن قاڭىلتىر قوبديشانى قويىپ بەردىم. قوبديشانىڭ ۇستىنە داستارقان ەتىپ ءبىر جاپىراق اق قاعاز جايدىم. بۇنىڭ ءبارىن تينىمدەي قوناعىم مەن تاراپىنان كورسەتىلگەن زور جاقسىلىق رەتىندە قابىلداپ، كوڭىلى ساباسىنا ءبىرشاما ءتۇسىپ بولدى.

ءوز ۇيىندە ءوز داستارقانىنىڭ باسىندا وتىرعانداي ارا-تۇرا جادىراي كۇلىمسىرەپ قويادى. الگىندە، اسقا وتىراردا ول ۇستىندەگى قالبيعان قالىڭ كومبينەزوندى شەشىپ، ۆاننادا مەنىڭ كومەگىممەن بەتى-قولىن جاقسىلاپ جۋعان. كومبينەزوننىڭ ىشىنەن قاباتتاپ كيگەن جەڭىل قوڭىر شالبارى، جۇننەن توقىلعان ادەمى سۆيتەرى بار ەكەن. شالبارىنىڭ بالاعى جىپتىكتەي. بويىنا جاراسىمدى جەڭىل كيىمدەرىمەن قۇنتتاي بوپ، وتە بيازى، ءارى ىقشام وتىر.

ادام قۋىرشاقتاي بولعان سوڭ سۇلۋلانىپ كەتە مە، جوق الدە، مىناۋ ءوزى سونداي سۇلۋ ما، ايتەۋىر، كوركىنە كوز تويعىسىز. ءوڭ-ءتۇسىنىڭ، شاشىنىڭ بوياۋلارى كىسى تاڭعالعانداي اعى اق، قاراسى قارا - اپ-ايقىن. وڭ جاعىنا قيسايتا تاراعان قويۋ شاشى كومىردەي قاپ قارا. كوزدەرى قاراقاتتاي ءموپ-ءمولدىر. كۇلىمسىرەگەن كەزدە مارجان تىستەرى اپپاق بولىپ جارقىراپ كورىنەدى. ەكى بەتىنىڭ ۇشىنداعى قىزعىلت قولدان قوندىرىلعان بوياۋ ءتارىزدى. ويماقتاي كىشكەنە اۋزى ءسابي اۋزىنداي مونتيىپ، ەرىندەرى جاڭا ءپىسىپ كەلە جاتقان شيەدەي قىزعىلتتانىپ، ۋىلجىپ تۇر.

قوناعىمنىڭ الدىنا اق ناننىڭ جۇمساق جەرىنەن ۇساقتاپ تۋراپ قويدىم. شاي قاسىقپەن الىپ ماي قويدىم. «جە، جەي عوي» دەيمىن. «توگول» دەگەن ءسوزدى ايتتى دا، ول كومەيلەنە اساپ جەي باستادى. بەيشارانىڭ قارنى اشقان بولۋى كەرەك.

شاي قاسىقپەن ءبىر قاسىقتاي ءسۇت ءىشتى. ءبىر جارىم قاسىق شاي ءىشتى. ونىڭ بويىنا شاق ىدىستىڭ بولماۋى ءبىراز ىڭعايسىزدىق جاسادى. (ستاقانعا نەمەسە كەسەگە قۇيىلعان شايدى كوتەرىپ الىپ ىشۋگە شاماسى كەلمەيدى. سوندىقتان قاسىقپەن ونىڭ اۋزىنا توسىپ ىشكىزۋىمە تۋرا كەلدى. قۇيتاقانداي ءبىر ءتۇيىر ىرىمشىك جەدى. سونىمەن مەنىڭ كوكتەن تۇسكەن ولجا قوناعىم نىقسىراپ تويىپ تا قالدى.

تاماق ۇستىندەگى ءبىر بايقاعانىم، تينىمدەي قوناعىمنىڭ اس ىشۋدەگى ادەت-ماشىعى سونشالىق تينىمدەي نازىك، وتە ءبىر مادەنيەتتى جان ەكەنى بولماشى ءار قيمىلىنان ءبىلىنىپ تۇر، ناندى اسا ەپپەن ساۋساعىنىڭ ۇشىمەن ۇزەدى، مايعا باتىرعاندا ەپپەن باتىرادى، شايناعاندا اۋزىن اشپاي، مىلجاڭداماي، ۇندەمەي شايناپ، جۇتقاندا بىلدىرمەي جۇتادى. شايدى، ءسۇتتى ۇرتتاعاندا دا سونداي.

تويدىم، بولدىم دەگەندى ءبىلدىرىپ، الاقانىنىڭ قىرىمەن تاماعىن سىزىپ كورسەتىپ «توگول»، «توگول» دەگەن ءسوزدى جانە بىرنەشە قايتالاپ ايتتى. بۇل ءسوزدىڭ ماعىناسىن مەن كەيىنىرەك ءبىلدىم، - راقمەت دەگەنى.

تينىمدەي قوناعىم مەنىڭ تاماق جەسىمە عاجاپتانا قارايدى. ونىسى تۇسىنىكتى، مەنىڭ ءبىر اساعان نانىم وعان بەس كۇنگە ازىق بولار ەدى. ءبىر وتىرىستا ءىشىپ-جەگەندەرىم، ەڭ كەمى، ءبىر ايعا ازىق. سوعان ول تاڭىرقاماي قايتسىن. «ويپىرماۋ، مىنا ءداۋدىڭ تاماق جەسى سۇمدىق قوي. ناعىز جالماۋىزدىڭ ءوزى شىعار. ەگەر جەيمىن دەسە، مەنى دە شاق ەتۋگە شامامدى كەلتىرمەي، ءبىراق قىلعىپ جۇتۋى تاقىق-اۋ».

ادامنىڭ تۋا بىتكەن مىنەزى قاشان دا كورىنىپ قالىپ وتىرادى. مەن ءوزىم ءازىل-ءاجۋاعا بەيىم جانمىن. باسىما قىلجاق ءبىر وي ساپ ەتىپ كەلە قالماسى بار ما؟ «ەرگەجەيلى قوناعىمدى قورقىتىپ كورسەم، قالاي بولار ەكەن؟» دەدىم دە، اۋزى-باسىمدى ءسۇرتىنىپ، تاماعىمدى كەنەپ جوتەلىپ الدىم. سودان سوڭ ءوڭىمدى كۇرت سۋىتىپ:

- ال ەندى مەن سەنى جەيمىن، - دەدىم. قوناعىم قازىر عانا سول جىميا ءتۇسىپ، ماعان قاننەن قاپەرسىز تاماشالاپ قاراۋمەن وتىر ەدى. مىنا ءسوزدى ەستىگەندە ەلەڭ ەتىپ، ۇركىپ قالعانداي بولدى. كىرپىگى جىپىلىق-جىپىلىق ەتىپ، ءوڭ-ءتۇسى سۇپ-سۇر بولىپ كەتتى. مەن بولسام، ودان بەتەر ىزبارلانىپ، كوزدەرىمدى جوعارىلى-تومەن دوڭبەكشىتە توڭكەرىپ، ەسىنەپ الدىم. سودان سوڭ تينىمدەي قوناعىمدى بەلىنەن الگىندەگىشە ءۇش ساۋساعىممەن قىسىپ ۇستادىم دا، اۋزىمدى ارانداي اشىپ، جايلاپ الىپ كەلە جاتتىم. باسىنان باستاپ قىلعىپ جۇتا سالاتىن ءتارىزدىمىن.

قويساڭشى، شىبىن جانى تۇسكىر ءتاتتى عوي. تينىمدەي قوناعىمنىڭ ءبىر عانا رەت شىڭك ەتۋگە شاماسى كەلدى. ءسىرا، ءبىتتىم، قۇرىدىم دەپ ويلاسا كەرەك. كوزدەرى جۇمىلىپ، موينى بىلق-سىلق ەتىپ تالدى دا قالدى. «مەن بۇلاي بولادى-اۋ دەپ ءتىپتى دە ويلاعان جوق ەدىم. شىنىمدى ايتسام: جامان ساستىم. بايقۇستى الاقانىما سالىپ، بەتىنە ۇرلەگىشتەپ جاتىرمىن. ءبىراق ەسىن جياتىن ەمەس. كوزدەرى ولەرمەن بولعان تورعايدىڭ كوزىندەي كىلەگەيلەنە جابىسىپ، باسى ولاي اۋدارسام ولاي، بىلاي اۋناتسام بىلاي بىلق-سىلق.

ەندى نە ىستەيمىن؟ «ويىننان ءورت شىعادىنىڭ» كەرى كەلدى-اۋ! وسى كۇيدە بۇل ەندى ەسىن جيماي، ءولىپ كەتسە نە بولماق؟ تاعدىردىڭ ويلاماعان جەردە مەنىمەن كەز كەلتىرگەن، مەنىڭ قولىما اكەپ بەرگەن عالامات قۇبىلىسى ەدى. سونىڭ ەندى بىردە-ءبىر سىرى اشىلماي، وكىنىشتى جۇمباق بوپ قالماق پا؟ ءاي، وسى مەنىڭ جەڭىلتەكتىك مىنەزىم-اي، بىردەڭەنى كەيدە ويلانباي ىستەي سالىپ، ارتىنان وپىق جەپ، بارماعىمدى تىستەپ جۇرگەنىم.

تينىمدەي قوناعىمدى اس ىشەتىن ستولدىڭ ۇستىنە شالقاسىنان جاتقىزا سالدىم دا، جۇگىرىپ دالىزگە شىقتىم. نول ءۇشتى بۇراپ، جەدەل جاردەمگە تەلەفون سوعىپ جاتىرمىن: - اللو، جەدەل جاردەم بە؟ تەزىرەك كەلسەڭىزدەر ەكەن. مۇندا بىرەۋ تالىپ، ەسىن جيا الماي جاتىر، نەدەن، قورىققاننان... ءيا، قورقىپ، سودان تالىپ، م م... بىلاي: مەن... نەدەن قورىققانىن ءسىز قايتەسىز، ودان دا تەزىرەك كەلىپ، جاردەم بەرۋلەرىڭىز قاجەت قوي. جو، بالا ەمەس، ەرەسەك. جو، جو، ماس ەمەس. ساۋ. ساپ-ساۋ. كومسومول جانە كوسموناۆت كوشەلەرىنىڭ بۇرىشى. جاقسى، توسىپ الايىن.

اينەگىندە كرەست تاڭباسى بار اقسارى ماشينا زىر ەتىپ كەلە قالدى. مەن ونى كوشەدە، ءۇيدىڭ قاسىندا توسىپ الدىم دا، اۋلاعا باستاپ كىرىپ، تۋرا ءبىزدىڭ پودەزگە جەتەلەپ اكەلدىم.

دارىگەر جاستاۋ جىگىت ەكەن. قاسىنداعى سانيتارلارىنا:

- زەمبىلدى الىپ جۇرىڭدەر، - دەپ بۇيرىق بەردى. جوق، زەمبىلدىڭ كەرەگى جوق.

- نەگە؟

كىشكەنتاي... زەمبىل قاجەت ەمەس.

- جوق، بالا ەمەس، ۇلكەندىگى مىناداي - كۋىرشاقتاي عانا. دارىگەر اڭ-تاڭ.

- ءسىز نە ايتىپ تۇرسىز؟ ءسىز ءبىزدى تالكەك ەتىپ تۇرعاننان ساۋمىسىز. وسىنى ايتىپ باسقىشپەن جوعارىعا جۇگىرە جونەلدىم.

باسقىشتىڭ ەكى-ۇشەۋىن بىردەن قاباتتاپ اتتاپ، قۇيعىتىپ كەلەم. ءتورتىنشى قاباتقا لەزدە كوتەرىلدىم. تينىمدەي قوناعىم سول مەن جاتقىزعان ورنىندا سۇلىق جاتىر. ونى-مۇنى زات العانداي ءىلىپ الا سالدىم دا، سول ەكپىنىمنەن تانباستان قايتا جۇگىردىم. ورتتەن بەزىپ قاشقانداي جانۇشىرىپ تىك تومەن زىرلاپ كەلەم. مىنە، ءبىرىنشى ەتاجعا ءتۇستىم.

سىرت ەسىكتەن شىعا بەرگەن كەزدە، سول ارادا ەسىكتى اشىق تۇرۋ ءۇشىن تىرەپ قوياتىن دوبالداي ءبىر تاس بولۋشى ەدى. قىرسىق شالىپ، الگى اياعىمدى قاعىپ قالماسى بار ما. ۇزىنىمنان سوزىلىپ، تاياق تيگەن كوبەلەكتەي قۇلاپ ءتۇستىم. وڭباي قالدىم.

ەسىكتىڭ شىعا بەرىس بەت الدى وياڭ. جاۋىننىڭ جان-جاقتان سارقىن اققان شالشىق سۋى الگى اراعا جيىلىپ جارقىراپ جاتادى. بۇگىن دە سولاي ەدى.

ەتپەتىمنەن سوزىلىپ قۇلاپ تۇسكەندە، قولىمداعى ادام ۇشىپ كەتتى دە، شالشىق سۋدىڭ ءدال ورتاسىنا بارىپ بىلش ەتە قالدى. دارىگەر دە، ونىڭ قاسىنداعى سانيتارلار دا بۇنىڭ ءبارىن كورىپ، قاراپ تۇرعان. دارىگەر مەنى اقىماق دەپ، مەنىڭ قولىمنان ۇشىپ تۇسكەن ادامشىقتى جاي قۋىرشاق دەپ ويلاسا كەرەك.

- تفۋ، سۋماسشەدشيي! - دەپ، جەرگە ءبىر تۇكىردى دە، ماشينالارىنا وتىرىپ، جونەلە بەردى.

- دوكتور! جولداس دوكتور، توقتاڭىز.

توقتاماق تۇگىل تىڭداعان دا جوق. بەلىندە كوكشولاق سىزىعى بار تۇرقى ۇزىن قۇلا ماشينا بۇلاڭ ەتىپ قاقپاعا قاراي بۇرىلدى دا، تارتىپ وتىردى.

2

- كەشىر، كەشىرە گور، اينالايىن. بۇل مەنىڭ قالجىڭىم ەدى. ويىمدا ساعان دەگەن ءبىر ءتۇيىر جامانشىلىعىم بولسا، بۇيىرماسىن. بۇلاي بولارىن ءتىپتى دە بىلگەن جوقپىن. مۇنشاما تاماق تۇرعاندا، سەنى جەيتىن كىسى جەگىش جالماۋىز ەمەسپىن عوي.

بۇل - مەنىڭ تينىمدەي قوناعىم ەسىن جيىپ، وزىنە ءوزى كەلگەسىن جالىنىپ ايتىپ جاتقان ءسوزىم. ول اۋەلگى تالىپ قالعان كەزدە-اق بەتىنە سۋىق سۋ شاشۋىم كەرەك ەكەن. ەسىك الدىنداعى شالشىق سۋعا بىلش ەتە ءتۇسۋى پايدالى بولدى. باسىن تىتىركەنە شايقاپ، ءۇستى سۇمە-سۇمە بوپ ءتىرىلىپ تۇرىپ كەلە جاتقانىن كورگەندە قۋانعانىم-اي.

ەندى، مىنە، تينىمدەي قوناعىم سۋ ىشىنەن سۋ قۇيىپ شىعارعان تىشقانداي مالشىلانىپ الدىمدا تۇر.

كوزدەرىندە ماعان دەگەن سەنىمسىزدىك ۇرەي بار. جوق، مەن ءوزىمنىڭ الگىندەگى بۇعان ىستەگەن اقىماقشىلىعىمدى ەش ۋاقىتتا دا كەشىرمەيمىن. جاماننىڭ اقىلى تۇستەن كەيىن كىرەدى دەپ، سونداي دا قالجىڭ بولا ما ەكەن؟

تينىمدەي قوناعىمنىڭ بىلعانعان سىرت كيىمدەرىن تۇگەل شەشىپ الدىم. ءىش كيىمدەرى كادىمگى بىزدىكى سەكىلدى ترۋسي، مايكا. توڭعاندىقتان با، جوق الدە، قورىققاندىقتان با، جاعىنىڭ ءجۇنى ءۇرپيىپ، ءدىر-ءدىر ەتەدى. يىعىنا ءبىر نارسە جابايىن دەسەم، نە جابارىمدى بىلمەيمىن. مەنىڭ كيىمدەرىم وعان كيىم بولمايتىنى بەلگىلى. سوسىن، ارى ويلاپ، بەرى ويلادىم دا، اقىل تاپتىم. ءىشى ءجۇن، جىپ-جىلى تەرى بيالايىم بار. سونىڭ بىرەۋىن ستول ۇستىنە اكەپ قويدىم دا، تينىمدەي قوناعىما: «مىنانىڭ ىشىنە كىرىپ جاتا تۇر. مەن سەنىڭ بىلعانعان كيىمدەرىڭدى تازالاپ كەپتىرگەنشە وسىندا جاتىپ دەم ال، جىلىناسىڭ» دەدىم.

مەنىڭ ايتقاندارىمدى ول ءتۇسىندى. ۇيىقتايتىن قاپقا كىرگەن ادامشا بيالايدىڭ ىشىنە اياعىمەن سۇڭگىپ كىردى دە كەتتى. باسىنا قول ورامالىمدى الدەنەشە قاباتتاپ جاستاپ بيىگىرەك ەتتىم. بيالايدىڭ اۋزىنان قوناعىمنىڭ قىلقيىپ باسى عانا شىعىپ جاتىر. راقات. بۇل ءتارىزدى ءارى مامىقتاي جۇمساق، ءارى جان-جاعى بىتەۋ ۇياداي ءجۇن توسەكتە ول، ءسىرا، بۇرىن-سوڭدى ۇيىقتاپ كوردى مە ەكەن.

تينىمدەي قوناعىمنىڭ سۋ بولىپ، بىلعانعان كيىمدەرىن بالكونعا الىپ شىعىپ، كەپسىن دەپ، جايىپ قويدىم. كەپپەي تازارتۋعا بولمايدى. سوسىن قايتادان كابينەتىمە كىرسەم، ەرگەجەيلى قوناعىم قۇنداقتاۋلى بالاداي بالبىراپ، كوزدەرى جۇمىلىپ ۇيىقتاعالى بارادى. ە، بەيشارانىڭ ۇيقىسى كەلگەن ەكەن عوي، ۇيىقتاسىن دەدىم دە، جۇزىنە قىزىقتاپ ءبىراز قاراپ تۇردىم. ويىمدا نەشە ءتۇرلى جۇمباق: ياپىراۋ، بۇل نەعىلعان جان؟! بۇنىڭ ەلى، جەرى قايدا؟ كەنەت مەنىڭ ەسىمە باياعىدا گۋلليۆەر ساياحاتتاي باراتىن ەرگەجەيلى ەلى ءتۇستى.

مىناۋ سول ەلدەن بولماسا نەعىلسىن؟! ءيا، ءيا، ەرگەجەيلى ەلىنىڭ ازاماتى. بويى، مىنەز، قابىلەتى ءبارى دە سول گۋلليۆەر سىپاتتاپ ايتاتىن ەرگەجەيلى ادامدارىنا ءدال كەلەدى. ءيا، سول، سونىڭ ءوزى.

***

الگىندە جامان شوشىتىپ، ءولتىرىپ قويا جازداعان قوناعىمدى ەندى مىقتاپ ءبىر قۋانتسام دەگەن ويعا كەلدىم. ايىبىمدى سولاي جۋىپ، تازالاۋىم لايىق ءتارىزدى. بالالار الەمى دەيتىن ماگازيندە نەشە الۋان ويىنشىق نارسە دۇنيەلەر، بۇيىمدار، ويىنشىق مەبەلدەر بار. قازىر تەز بارىپ، سولاردى ساتىپ الىپ كەلىپ، كابينەتىمنىڭ اناۋ وڭاشا بۇرىشىنا جايعاستىرىپ قويسام. قوناعىمنىڭ ۇيقىسىن بۇزباي ەپپەن الىپ بارىپ كۇمىستەي جارقىراعان، سەرىپپەلى ادەمى ويىنشىق كەرۋەتكە جاتقىزسام. سوسىن ول ءبىر ۋاقىتتان كەيىن ويانادى عوي. ويانعان بەتتە ءوزىنىڭ ستول ۇستىندە، تەرى بيالايدىڭ ىشىندە، جاتپاعانىن كورەدى. ءوز بويىنا شاق اسەم كەرۋەتتە جاتىر.

استى-ءۇستى تاپ-تازا شاڭقانداي اقجايما. باسىندا مامىق جاستىق. ول اۋەلى تاڭىرقاي نە بولعانىنا تۇسىنە المايدى. ءوڭىم بە، جوق ءتۇسىم بە دەپ ويلايدى. جان-جاعىنا قاراسا، نەشە الۋان ادەمى جيھاز بۇيىم... سوسىن بۇنىڭ ءبارى ءتۇسى ەمەس ءوڭى ەكەنىنە ونىڭ كوزى جەتەدى، قۋانادى. مەنىڭ وعان شىنايى دوستىق بەيىلدەگى ادام ەكەنىم ءوز-وزىنەن ايقىندالا تۇسەدى.

قوناعىمدى وياتىپ الماس ءۇشىن اياعىمدى ۇشىنان باسىپ كابينەتىمنەن شىقتىم. سىرت ەسىكتى كىلتتەدىم. ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ ءدال ىرگەسىنەن بالالار الەمىنە دەيىن تروللەيبۋس قاتىنايدى. سوعان وتىردىم دا، زىر ەتە قالدىم. ىزدەگەن نارسەلەرىم ءتىپتى ارتىعىمەن بار بولىپ شىقتى. ءۇش سوم توقسان تيىننىڭ ادەمى ءبىر قۇراما ويىنشىق ءۇيى ءتۇسىپتى. توبەسىندە شاتىرى، ەسىگىنىڭ الدىندا جازىپ جاتار قالقىماسى بار. ەكى قابىرعاسىندا ەكى تەرەزەسى كادىمگىدەي اشىلىپ جابىلاتىن ەسىگى بار. ويىنشىق ءۇي بولعانمەن، مەنىڭ تينىمدەي قوناعىم ءۇشىن تاپتىرمايتىن اسەم پاتەر-جاي. سول ءۇيدى ساتىپ الدىم. جاساۋى تاماشا. جۇقا تاقتايشا تايانىشتاردى قۇرىپ، وپ وڭاي تۇرعىزا سالۋعا ادەم-اق ويىنشىق.

كەرۋەت، وعان لايىق ويىنشىق گاردەروب، ءتورت ورىندىعىمەن ويىنشىق ستول، ءبىرسىپىرا ويىنشىق ىدىس-اياق ساتىپ الدىم.

وسىلايشا ەرگەجەيلى قوناعىما وڭاشا ءۇي دە، ول ءۇيدىڭ ءىشىن جاساۋلاپ جايناتىپ جىبەرەرلىك جيھاز-دۇنيەلەر دە وپ-وڭاي تابىلا كەتتى. بۇدان كەيىن ەندى ول ايەل اپەر دەپ قيعىلىقتى سالماس پا ەكەن دەپ، ءوز وزىمنەن جىميىپ كۇلىپ قويام.

بازار بازارلاعان ادامداي ۇيگە ءبىر قۇشاق نارسە ارقالاپ كەلدىم. ەرگەجەيلى قوناعىم ءالى ۇيىقتاپ جاتقان بولار.

ۇيقىسى ابدەن قانىپ ويانسىن دەگەن ويمەن اياعىمدى تاعى دا ۇشىنان باسىپ كابينەتىمە كىردىم. سويتسەم، تينىمدەي قوناعىم ويانعان. بيالايدىڭ ىشىنەن شىعىپ ستولدىڭ قاق ورتاسىندا قاس-قاباعى كىرتيىپ، الدەنەگە رەنجىپ تۇر. مەنى كورىپ، ستول ۇستىندەگى سيا ساۋىتتى نۇسقاپ كورسەتە بەرەدى. سيا ساۋىتتىڭ بىرەۋىندە سيا بار ەدى دە، ەكىنشىسى بوس ەدى، بايقاسام، سول بوس سيا ساۋىتتىڭ ىشىنە ءتۇسى بولەك سارعىشتاۋ سۇيىق زات قۇيىلىپ قالعان ەكەن. م م... نە بولعانىن بىردەن ءبىلدىم. قوناعىمنىڭ كۇيزەلۋ سەبەبى بەلگىلى بولدى. ءبىراق بۇل ءۇشىن مەن وعان ەشقانداي دا رەنىش بىلدىرگەم جوق. ونىم ورىنسىز بولار ەدى. ويتكەنى ءبىز سەكىلدى ولداعى ءتىرى جان. ونىڭ دا تابيعي مۇقتاجدىقتارى بولۋى زاڭدى نارسە. سونى كۇنى بۇرىن ەسكەرىپ، جاعداي جاساماعانىما كىنالى ءوزىم ەدىم.

3

بۇل كۇنى تۇندە مەن، ادەتىمشە، بالكونعا شىعىپ جاتپادىم. ۆالكوننىڭ ەسىگىن ايقارا اشىپ تاستادىم دا، كابينەتىمدەگى ديۆان-كەرەۋەتىمە جاتتىم. ويتكەنى تينىمدەي مەيمانىمدى بولمەدە جالعىز قالدىرعىم كەلمەدى.

تاڭەرتەڭ الدەنەنىڭ تىسىر-تىسىر ەتكەن دىبىسىنان ويانىپ كەتتىم. باسىمدى كوتەرىپ الىپ قاراسام، تىسىرلاتىپ جۇرگەن مەنىڭ تينىمدەي قوناعىم. ول مەنەن بۇرىن ويانىپتى. ەدەندە تەك ترۋسيشەڭ كۇيى سەكىرىپ ىرشىپ، شاپقىلاپ جۇگىرىپ ءجۇر. بۇنىسى نەسى دەپ، اۋەلى تاڭىرقاپ ەدىم، سويتسەم، دەنە شىنىقتىرۋ جاتتىعۋلارىن جاساپ ءجۇر ەكەن. جۇگىرىپ كەلىپ، قوس اياقتاپ، ىرشىپ سەكىرگەندە، رەزينكا دوپشا اتىلادى. قولدارىن تىك جوعارى تاربيتا سوزىپ، بۇكىل دەنەسىمەن قىرىنان اۋلىرلەپ دومالاعاندا تەگەرشىكتەي زىر قاعىپ جونەلەدى.

اتلەت بولساڭ، وسىنداي بول دەپ ءارى ءسۇيىنىپ، ءارى قىزىقتاپ قارايمىن. باسە، دەنە تۇلعاسىنىڭ ادەمىلىگى دە ەرەكشە ەدى. دەنەسىنىڭ وزگە مۇشەسىمەن سالىستىرعاندا ەكى سانى بۋرانىڭ سانىنداي جۇپ-جۋان، تىپ-تىعىز. بەلى بيكەشتەردىڭ بەلىندەي جىڭىشكەلەۋ. قارنى قابىسىڭقى دا، ونىڭ ەسەسىنە يىق دەگەنىڭ قاقپاقتاي، بىلەگىنىڭ، ءتوسىنىڭ جونارقا يىقتارىنىڭ بۇلشىق ەتتەرى ءتۇيىن-ءتۇيىن بولەك ءجۇر.

...كۇن ارتىنان كۇن سىرعىپ وتۋمەن بولدى. ەرگەجەيلى ەكەۋمىز بىرگە ءومىر ءسۇرىپ تۇرىپ جاتتىق. ورىستىڭ ءبىرىنىڭ ىشىنەن ءبىرى بالالاپ شىعا بەرەتىن اعاش قۋىرشاعى ءتارىزدى ءبىر ءۇيدىڭ ىشىندە جانە ءبىر ءۇي.

ۇلكەن ۇيدە، كابينەتتە مەن تۇرىپ ەڭبەك ەتەم. كابينەتتىڭ ءتور جاق بۇرىشىنا قويىلعان تاقتاي ۇيشىكتە مەنىڭ تينىمدەي قوناعىم.

كەش تۇسكەندە ەكى ءۇيدىڭ ەكەۋىنىڭ دە ءوز شامدارى جانادى. قوناعىم تۇراتىن ۇيشىككە ەلەكتر ءتۇسىرىپ بەرگەم. بۇل تىپتەن وڭاي بولدى. ۇيدە ەلكانىڭ ۇساق لامپوچكالارى بار ەدى، سونىڭ ءبىرىن جىڭىشكە سىمنىڭ ءبىر جاق باسىنا جالعاپ ورناتتىم دا، ۇيشىكتىڭ تەرەزەسىنەن كىرگىزىپ، ءدال توبەگە شەگە قاعىپ، سالبىراتا ءىلدىم. سىمنىڭ ەكىنشى ءۇشىن توك بولگىشپەن (روزەتكامەن) جالعادىم.

مەن ادەتتە، تۇسكە دەيىن تاپجىلماي وتىرىپ جازۋ جازام. بۇل كەزدە مەنىڭ تينىمدەي قوناعىم دا، كوبىنەسە ۇيىندە بولادى. نەعىپ وتىر ەكەن دەپ تەرەزەسىنەن باقىلاپ قارايمىن. سويتسەم، باسىن ءبىر جاعىنا انتەك قيسايتا ۇستاپ، شۇقيىپ ول دا جازۋ جازىپ وتىرعانىن كورەم. جۋاندىعى تەبەندەي عانا كوكشىل شاريك قالامى، بىرنەشە اسەم قالتا داپتەرشەلەرى بار. سوعان سۇيكەتىپ جازادى دا وتىرادى. مەن وعان بوگەت جاساماۋعا تىرىسام، كوڭىلىن بولمەيمىن. تەز جازۋىنىڭ ءتۇرىن كورىپ قىزىقتايمىن، ءبىز قۇساپ سولدان وڭعا تۋرا سوزىپ جازبايدى. داپتەردىڭ ءبىر بۇرىشىنان ەكىنشى قيعاش بۇرىشىنا قاراي شۇبالتىپ يرەكتەپ اكەتەدى.

ەرگەجەيلى ادامدارىنىڭ عىلىم، بىلىمگە، ءار نارسەنى ۇيرەنۋگە وتە قابىلەتتى كەلەتىنىن باياعىدا، ءوز اڭگىمەسىندە گۋلليۆەر ايتقان بولاتىن. سول راس ەكەن. باس-اياعى ءتورت-بەس كۇننىڭ ىشىندە تينىمدەي قوناعىم قازاقشا ەپتەپ سويلەيتىندى شىعاردى. ال ون شاقتى كۇن وتكەندە مەنىمەن كادىمگىدەي ۇعىنىپ اڭگىمەلەسۋگە جاراپ قالدى. ونىڭ كىم ەكەنى، قايدان ەكەنى تولىق اشىلدى.

انەۋگى توپشىلاۋىم دۇرىس ەكەن. بۇل سول گۋلليۆەر سىپاتتاپ جازاتىن ەرگەجەيلى ەلىنەن بولىپ شىقتى. ءوزىنىڭ اتى-ءجونى ەلدەسەر ساپا.

ەرگەجەيلى ەلى كوسموستى باياعىدا يگەرىپتى. سوڭعى ۋاقىتتا ايعا راكەتالار جىبەرە باستاپتى. ەلدەسەر ايگا ۇشىرىلعان تۇڭعىش ەرگەجەيلى-كوسموناۆت. وعان مىناداي تاپسىرما بەرىلدى. ايعا جاقىنداپ بارىپ، قونباي اينالا ۇشىپ، باقىلاۋ جۇرگىزۋ. اي بەتىن جاقىننان سۋرەتكە ءتۇسىرىپ الۋ، كەلەشەكتە جىبەرىلەتىن راكەتا-كورابلدەردىڭ قونۋىنا ىڭعايلى ورىندار قاراستىرۋ.

ەلدەسەر ايعا امان-ەسەن جەتەدى، پروگرامما بويىنشا كورسەتىلگەن تاپسىرىستاردى تۇگەل ورىندايدى. سودان قايتا قايتقان كەزدە، جولدا كەنەت راكەتا-كورابلدىڭ باسقارۋ تەتىگى اقاۋلانىپ ىستەمەي قالادى. كابيناداعى اۋا كۇرت ىسىپ كەتەدى. جەرمەن (ەرگەجەيلى ەلىمەن) راديو-بايلانىس ۇزىلەدى. ەلدەسەر سوندا دا ساسىپ سالدىرامايدى. قولدان كەلگەن امالدىڭ ءبارىن ىستەيدى. ءبىراق راكەتانىڭ اۋاسى تۇزەلمەيدى. كابيناداعى اۋا ىسىعان ۇستىنە ىسىپ، ءار-بەردەن سوڭ ءتىپتى توزۋگە مۇمكىن بولمايدى. كۇيىپ-جانىپ ءولىپ بارا جاتقان سوڭ، ەلدەسەرگە كاتاپۋلتا كنوپكاسىن باسىپ قاپ سەكىرۋدەن باسقا امال قالمايدى.

اسپاندا قانشا ۋاقىت قالىقتاپ ۇشىپ جۇرگەنىن ەلدەسەر بىلمەيدى. ويتكەنى كاتاپۋلتا كنوپكاسىن باسار كەزدە كىرەلى-شىقتىلى عانا ەسى بولادى. سودان سوڭ ەسىنەن تانىپ قالادى. قايتادان ەسىن جيعاندا، قالىقتاپ ءالى دە ۇشىپ كەلە جاتقانىن كورەدى. ءبىر ۋاقىتتاردا تومەنگى جاقتان جەر بايقالادى. بۇل قاي ماتەريك بولدى ەكەن دەپ ءۇڭىلىپ قاراۋمەن بولادى، ءوز ەلىنىڭ قالالارىنا ۇقسامايتىن، اۋماعى وراسان زور، ۇيلەرى ءزاۋلىم ۇلكەن كەرەمەت ءبىر قالا كورىنەدى. ول ءبىزدىڭ الماتى. بۇدان كەيىن نە بولعانى وقۋشىعا بەلگىلى. تاعدىر ەلدەسەردى مەنىڭ بالكونىما، مەنىڭ ءدال ۇستىمە اكەپ توپ ەتكىزىپ قوندىرادى.

* * *

ءبىر كۇنى مەن ەلدەسەرگە گۋلليۆەر تۋرالى ايتتىم. وسىنداي دا وسىنداي، بۇدان ءۇش ءجۇز جىل شاماسى بۇرىن ءۇندى مۇحيتىندا اعىلشىن ەلىنىڭ ءبىر كەمەسى اپاتقا ۇشىرايدى. ادامدارى سۋعا باتادى. سولاردىڭ ىشىنەن گۋلليۆەر دەيتىن بىرەۋىن تولقىن شالا جانسار كۇيدە ءبىر قۇرلىق ارالعا شىعارىپ تاستايدى. سويتسە ول ارال ەرگەجەيلىنىڭ ەلى ەكەن. گۋلليۆەر بىرنەشە اي سوندا ءومىر ءسۇرىپ تالاي قىزىق ۋاقيعالاردى باستان كەشەدى. كەيىن ەلىنە قايتىپ كەلگەسىن كورگەن بىلگەندەرىن اڭگىمەلەپ ايتىپ بەرەدى. ءسىزدىڭ ەل تۋرالى ءبىزدىڭ ەستىپ-ءبىلۋىمىز، مىنە، سودان دەدىم.

ەلدەسەر مەنىڭ اڭگىمەمدى دەن قويا تىڭداپ الدى دا:

- مەن بۇل ۋاقيعانى بىلەم، - دەدى.

- قايدان بىلەسىڭ!

- بۇل ۋاقيعا ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ تاريحىندا جازىلعان. ءبىراق بىزدە ونى گۋلليۆەر دەمەيدى، تاۋ ادام دەپ اتايدى. ەلىمىزدىڭ ورتالىق قالاسى ميلدەندودا تاۋ ادامعا ورناتىلعان عاجايىپ ەسكەرتكىش بار. ەسكەرتكىشتىڭ ۇلكەندىگى شامامەن ءدال ءسىزدىڭ بويىڭىزداي.

مەن ءۇشىن بۇل تاڭقالارلىق جاي بولدى.

4

ەلدەسەردى ۋىزداي جاس جىگىت بولار دەپ ويلاعانىم دۇرىس ەكەن. ءوز ەسەپتەرى بويىنشا ونىڭ جاسى ەكى ءجۇز وتىزىنشى ايعا اياق باسىپتى. ەرگەجەيلى ەلىنىڭ استاناسى ميلدەن قالاسىندا مۇعالىمنىڭ سەمياسىندا تۋعان. اۋەلدە ءجۇز ون ايلىق مەكتەپتە وقىعان. ودان سوڭ ب ز ي-ءدىڭ ەسەپ-فيلولوگيا تارماعىن بىتىرگەن. ب ز ي دەگەندەرى ءبىزدىڭ ۋنيۆەرسيتەت ءتارىزدى ەڭ جوعارى وقۋ ورنى بولسا كەرەك. ەلدەسەر ۇيلەنبەگەن بويداق ەكەن.

- ەلىڭدە سۇيەتىن قىزىڭ بار ما؟ - دەسەم.

- بار، - دەيدى.

- ادەمى مە؟

- وزىمە ۇنايدى.

ەلدەسەر ماعان جاقسى ەرمەك، سەرىك بولۋمەن قاتار، پىكىرلەس دوسىم بولۋعا اينالدى. اقىل ويعا العىر، وتە سەزىمتال جان. نە تۋرالى بولماسىن سابيدەي ادال ويلاپ، ادال توپشىلايدى. ول ەكەۋمىز تۇستەن كەيىنگى ۋاقىتىمىزدى، نەگىزىنەن دەمالۋعا ارنايمىز. ەلدەسەر ءۇشىن دەمالۋدىڭ تاماشا جولى تابىلدى. ءبىزدىڭ ۇيدە بالالارىم شومىلاتىن كىشكەنە ۆاننا بار. سونى تاڭەرتەڭ بالكونگا شىعارام دا، تولتىرا سۋ قۇيام. كۇننىڭ قىزۋىمەن ول سۋ ءتۇس قايتقانشا جىلىپ، جىپ-جىلى بولادى.

كەيدە كۇن وتە ىستىقتا ىسىپ تا كەتەدى. ەلدەسەر شەشىنىپ تاستايدى دا، سول سۋدا راحاتتانىپ شومىلادى. بەينە ءبىر اكۆاريۋمعا سالىپ قويعان بالىق ءتارىزدى و شەتىنەن ءجۇزىپ بۇ شەتىنە، بۇ شەتىنەن ءجۇزىپ و شەتىنە بارادى.

ابدەن شومىلىپ بولعان سوڭ، سىرتقا شىعادى دا، بالكوننىڭ ىپ-ىستىق تاس ەدەنىندە دەنەسى جەز قۇمانداي قىپ-قىزىل، كۇپ-كۇرەڭ بوپ كۇنگە قاقتالادى دا جاتادى. قارا تەڭىزدىڭ جاعاسىندا دومالاعاننان ءبىر كەم ەمەس.

كەشكى ۋاقىتتى كوبىنەسە، اڭگىمەمەن وتكىزەمىز. تەليەۆيزور قارايمىز. «ءسىزدىڭ ەلدە تەليەۆيزور بار ما؟» - دەپ سۇرايمىن. «بار. بىزدەگى تەليەۆيزور ءتۇرلى-ءتۇستى بوياۋلارمەن كورسەتەدى» - دەيدى.

* * *

ءبىر كۇنى ەلدەسەر:

- تاۋ اعا، ماعان قالانى ارالاتىپ كورسەتسەڭىز قالاي بولادى؟ - دەپ، ءوتىنىش جاسادى.

- جارايدى، كورسەتەيىن.

وسىنىڭ ءبارىن مەن ەلدەسەرگە ءتۇسىندىرىپ ايتتىم.

وسىلاي دەپ ايتارىمدى ايتسام دا، ويعا قالدىم. ونىڭ سەبەبى مىناۋ ەدى. ەلدەسەر جونىندە ءبىر ادامعا ءلام-ميم دەپ ايتقان جوقپىن. جۇرتپەن سوڭعى كەزدە، جالپى، از ارالاسام. كەڭسەدە قىزمەت ىستەمەيمىن. تۆورچەستۆولىق ەڭبەكپەن عانا شۇعىلدانىپ، باسقانىڭ بارىنە قولىمدى سىلتەپ قويعان جانمىن. ەلدەسەر تۋرالى ەلپەڭ قاعىپ ەشكىمگە ايتا قويماۋىما ءبىرىنشى سەبەپ وسى.

ەكىنشى سەبەپ، مەن بۇل كەزدە وتە ءبىر تىعىز جۇمىستىڭ ۇستىندە وتىر ەدىم. سونى بىتىرمەيىنشە ەشقايدا قيا باسىپ شىقپاۋدى، ەشكىممەن ارالاسپاۋدى وزىمە مىندەت ەتىپ قويعام.

ەلدەسەر جايلى بىرەۋگە بىردەمە دەپ ايتار بولسام، ول جانە بىرەۋگە ايتادى جانە بىرەۋ جانە بىرەۋگە ايتادى. ادامداردىڭ اۋەسقويلىعى قانداي ەكەنى ماعان جاقسى ءمالىم. وتىز تىستەن شىققان ءسوز تاباندا وتىز رۋلى ەلگە جايىلادى. سودان سوڭ، قازىرگىدەي ۋاقىتىم تاپشى كەزدە ماعان تىنىشتىق بولا ما؟ اينالايىن، كورسەتشى، سەنىڭ ۇيىڭدە تينىمدەي ەرگەجەيلى بار دەيدى عوي، - دەپ تانيتىن، تانىمايتىندار قاپتاپ، شۇبىرىپ كەلە باستاماي ما؟ ىستەپ جاتقان جۇمىسىم، ودان سوڭ قالماي ما ءبىر دالادا؟

وسىنىڭ ءبارىن مەن ەلدەسەرگە ءتۇسىندىرىپ ايتتىم. ازىرشە سەنىڭ باسقا جۇرتقا ءمالىم بولماي تۇرا تۇرعانىڭ ماقۇل دەدىم. بۇعان ول بىردەن كەلىستى. ءتىپتى، قۋانا كەلىستى. جۇرتقا ءبىر كورىنگەن سوڭ، وزىنە دە مازا قالمايتىنىن ول دا جاقسى بىلەدى.

ال قالانى ارالاپ كورۋگە قۇشتار بولساڭ، ونىڭ ءبىر امالىن تابايىق، - دەدىم.

مەنىڭ وڭاي-وسپاق پورتفەلىم بار. ءارى پورتفەل، ءارى چەمودان ورنىنا ۇستايمىن. ەلدەسەردى كوشەگە سونىڭ ىشىنە وتىرعىزىپ الىپ شىقپاقشى بولدىم. استىنا ءوزىنىڭ ءبىر ورىندىعىن قويىپ، جايعاستىرىپ وتىرعىزام. ءدال تۇسىنان سامولەتتىڭ يلليۋميناتور تەرەزەسى تارىزدەندىرىپ كىشكەنتاي تەسىك تەسەم. سودان سوڭ پورتفەل ۇستاعان ادام بوپ جايىمەن كوشە ارالاپ كەتىپ بارا جاتام. ەلدەسەر بولسا تۇسىنداعى ويىق تەرەزەدەن ءبارىن كورىپ وتىرادى.

بۇل اقىلىم ەلدەسەرگە ۇنادى. تەك پورتفەلدى تەسە باستاعانىمدا:

- تاۋ اعا، سۋ جاڭا پورتفەل ەكەن. بۇلىنەتىن بولدى-اۋ، - دەپ اياۋشىلىق ءبىلدىردى.

مەن قالجىڭ-شىنىن ارالاستىرىپ:

- ءتايىرى، پورتفەل دەگەن ول نە، بۇيىم با؟ دوس كوڭىلى ءۇشىن بۇدان دا زور قۇرباندىققا بارۋعا بولادى، - دەپ جاۋاپ بەردىم.

- تاۋ اعا، ءسىز وتە مەيىربان ادامسىز. ءتىرى بولىپ ساۋ جۇرسەم، ماعان ىستەگەن جاقسىلىقتارىڭىزدى قالاي دا قايتارۋعا تىرىسىپ باعارمىن.

***

مىنەكەي سارى پورتفەلدى قولىما سالاقتاتا ۇستاپ كوشەگە شىعىپ كەلەم. ونىڭ ىشىندە نە بارىن وقۋشى بىلەدى. مەن بىلەم. باسقا ەشكىم بىلمەيدى. ادەتتەگىشە، ولاي-بىلاي قاتتى شايقاماي، تىنىش ۇستاۋعا تىرىسام پورتفەلىمدى. شايقاسام، ەلدەسەردىڭ باسى اينالىپ قۇلاپ قالۋى مۇمكىن عوي. وقتا-تەكتە وڭاشالاۋ جەردە توقتايمىن دا، پورتفەلىمنىڭ اۋزىن اشىپ، ەلدەسەرگە: «حال قالاي؟» دەيمىن. ول باس بارماعىن كورسەتەدى. ونىسى «حال مىعىم» دەگەنى.

كەلە جاتقانىم كومسومول كوشەسىنىڭ بويى. كوممۋنيست پروسپەكتىسىنە جەتىپ، ورگە قاراي بۇرىلدىم. جازۋشىلار وداعىنىڭ كەڭسەسىنە باس سۇقپاعانىما ءبىرتالاي ۋاقىت وتكەن ەدى. «نە جاڭالىق بار ەكەن؟» دەپ ويلادىم دا، كىرە شىقپاق بولدىم. ەسىك الدىندا ءتورت-بەس ادام توپتالىپ تۇر. ىشتەرىندە سايقىمازاق قالمۇقان. شەتتەرىنەن قول بەرىپ امانداسىپ جاتىرمىن.

- سەن، نەمەنە، پورتفەل ۇستايتىن بولعانبىسىڭ؟ - دەپ قالمۇقان بىردەن مەنىڭ قولىمداعى پورتفەلىمە نازار اۋداردى.

- ە، ۇستاسا نەسى بار؟

بۇل ءبىر جاڭالىق ەكەن. ىشىندە نە بار؟

- نە دەيسىڭ، اقشا دا. قالمۇقان قارقىلداپ كۇلىپ الدى.

- اقشا دەيمىسىڭ؟ كورسەتشى؟

- نەمەنە، اقشا كورمەگەن بە ەدىڭ؟

- بۇل پورتفەلدىڭ ىشىندە نە بار ەكەنىن مەن كورمەي-اق ايتام. ال ايت؟

- مۇنىڭ ىشىندە جاماتۋعا اپارا جاتقان ەسكى باتەڭكەڭنەن وزگە تۇك تە بولسا، بۇيىرماسىن.

قالمۇقاننىڭ اۋزىندا تىنىم بولماعان جەردە قولىندا دا تىنىم جوق. ول دەرەۋ مەنىڭ پورتفەلىمە جارماسا باستادى. ءىشىن اشىپ كورسەت دەيدى. مەن ونىڭ قولىن قاعىپ جولاتپايمىن. قالمۇقاننىڭ بايقاعىش تىمىسكى كوزى پورتفەلدىڭ بۇيىرىندەگى تەسىكتى بايقاپ قالدى.

- ءوي، مىناۋ تەسىگىڭ نە؟ جاپ-ق جاڭا پورتفەلدى ءبۇلدىرىپ، ادەيى تەسكەنبىسىڭ؟

- شارۋاڭ بولماسىن.

- ەي-ەي، توقتاشى. تەسىكتەن بىردەڭە جىلتىراپ كورىنەدى. پورتفەلىڭنىڭ ىشىنە تىشقان كىرىپ كەتكەننەن ساۋ ما ءوزى؟

- ەگەر بىلگىڭ كەلسە، مەن شىنىن ايتايىن - بۇل پورتفەلدىڭ ىشىندە سەن ءتارىزدى ءتىرى ادام وتىر. كورسەتسەم، تالىپ جىعىلار ەدىڭ. سوندىقتان دا كورسەتپەيمىن.

قالمۇقان دا، ونىڭ قاسىنداعى باسقا ادامدار دا مەنىڭ بۇل ءسوزىمدى قالجىڭ دەپ ۇقتى. ەشكىم ءمان بەرمەدى. جابىسقاق قالمۇقاننان تەزىرەك قۇتىلعانشا اسىق بولىپ، كەڭسەگە دە كىرمەستەن تارتىپ وتىردىم.

قالانى ابدەن شارشاعانشا ارالاپ قايتتىم.
جالعاسى بار

«اباي» اقپاراتتىق پورتالى