بوزا دەگەن قانداي سۋسىن؟

نۇر- سۇلتان. قازاقپارات - ەرتەرەكتە قازاق حالقىنىڭ توي- تومالاعىنا داستارحاننان تۇسپەيتىن سۋسىننىڭ ءبىرى - بوزا. بوزا ءارى سۋسىن، ءارى تاماق، سونداي- اق بويدى قىزدىراتىن قۋاتى دا بار. بۇگىندە وسى بوزا حالىق جادىنان ءوشىپ بارا جاتقانداي.

سەبەبى بوزانى دايىنداۋ ءتاسىلىن مىقتى مەڭگەرگەن اپا- اجەلەرىمىزدىڭ قاتارى سيرەپ بارادى. ونى كەيبىرى ۇلتتىق سۋسىنداردىڭ قاتارىنا قوسادى، كەيبىرى ءتىپتى الكوگولدىك سۋسىن دەپ ويلايدى.

سونىمەن، بوزا دەگەنىمىز نە؟

بوزا - ءداندى داقىلداردان اشىتىپ جاسالاتىن ەجەلگى سۋسىن. ءبىر تاۋلىك بويى سۋعا بوكتىرىلىپ قويىلعان ءدان جارماسىنىڭ سارى سۋىن توگىپ تاستاعاننان كەيىن، قالعان تۇنباعا بەلگىلى مولشەردە ماي، سۋ قۇيىپ، وتتىڭ تابىنا جايلاپ قايناتىپ، بوتقا جاسايدى. ونى سۋىتىپ قويىپ، ءداندى داقىلدىڭ ءبىر تۇرىنەن (تارى، ارپا، ت. ب.) اشىتقى دايىندايدى. ول ءۇشىن داقىلدى قاجەتىنشە الىپ، ۇستىنە ىستىق سۋ قۇيىپ، 3-4 ساعات بوكتىرەدى دە، ءسۇزىپ الىپ، جىلى جەرگە جايىپ قويسا، 3-4 كۇندە داندەرى ونەدى. بىردەن كەۋىپ كەتپەس ءۇشىن، ءۇستىن جاۋىپ تاستايدى. ونگەننەن كەيىن، كەلىگە سالىپ تۇيەدى. وسىلايشا دايىن بولعان قوسپانىڭ ۇستىنە سۋىتىلعان قايناعان سۋ قۇيىپ، جارتى تاۋلىكتەي اشىتىپ قويادى. سودان سوڭ، دايىن قوسپادان ىدىسقا كەرەگىنشە سالىپ، قايناعان سالقىن سۋعا ارالاستىرىپ، سۇزگىدەن وتكىزەدى. الىنعان سۇيىق سۋسىن بوزا دەپ اتالادى. دايىندالۋ تەحنولوگياسى مەن ساقتالۋ مەرزىمىنە قاراي جاس بوزا، قورلانعان بوزا دەپ تە اتالادى. جاس بوزا قۇرامىندا % 4-6، ال قورلانعان بوزادا % 12-15 سپيرت بولادى. بوزانىڭ ۋىتسىز، جاي اشىتقىمەن جاسالعان ءتۇرىن ماقسىم بوزا دەيدى. بۇنداي انىقتاما «قازاقستان» ۇلتتىق ەنسيكلوپەدياسىندا بەرىلگەن.

ال تاريح بەتتەرىنە ۇڭىلسەك، XVI عاسىردىڭ وزىندە تۇرىكتەر مۇنى ۇلتتىق سۋسىن رەتىندە ىشكەن ەكەن. كەزىندە مەسوپوتاميا مەن مىسىر ەلىندە ونى ءالسىز الكوگول رەتىندە پايدالانعان. ونى اشىعان ناننان دايىنداعان. ال ورتا ازيادا ءداندى داقىلداردان دايىنداعان.

وسمان يمپەرياسى تۇسىندا بوزانىڭ ناعىز شارىقتاۋ ءداۋىرى بولدى دەسە دە بولادى. ونى جاس تا، جاسامىس تا تامسانا ءىشتى دەگەن دەرەككوزدەر بار. كەيىن سۋسىننىڭ وتىمدىلىگىن وسىرگىسى كەلگەن ساۋداگەرلەر بوزاعا ازداپ ەسىرتكى تەكتەس زات قوسقان كورىنەدى. قىزىپ الىپ، اينالاسىن قىرىپ جىبەرە جازدايتىنداردىڭ قاتارى تىم كوبەيىپ بارا جاتقان سوڭ 15 - عاسىرلاردا بوزانى ساتۋعا دا، ىشۋگە دا قاتاڭ تىيىم سالىنىپتى. بوزا سونىمەن بىرگە بولگارياداعى ءداستۇرلى سۋسىنداردىڭ ءبىرى بولعان. ءتىپتى 20 - عاسىرلاردا بولگاريانىڭ رادومير قالاسى بوزا ءوندىرىسىنىڭ ورتالىعى بولىپ سانالىپ، ونى وندىرۋشىگە ارناپ ەسكەرتكىش تە قويىلعان كورىنەدى. قازىر بۇل جەردە بوزا فەستيۆالى ءوتىپ تۇرادى. وسى تاريحي دەرەكتەردىڭ بارلىعى بوزا قازاقتىڭ ۇلتتىق سۋسىنى ەمەس، جاي ءداستۇرلى سۋسىنداردىڭ ءبىرى ەكەنىن كورسەتەدى. سەبەبى مال باعىپ كۇنىن كورگەن قازاقتىڭ ۇلتتىق سۋسىندارىنىڭ باسىم بولىگى سۇتتەن باستاۋ العان.

ەندى بوزانىڭ پايداسىنا توقتالا كەتەيىك. بوزانىڭ قۇرامى ۆيتاميندەرگە وتە باي. ءبىراق ونى كوپ ساقتاۋعا كەلمەيدى. دايىن بولعاننان كەيىن ءبىر تاۋلىكتەن اسىرماي ءىشىپ قويۋ كەرەك. ونىڭ ۇستىنە مۇزداي كۇيىندە ىشۋگە بولمايدى، ونى جىلىتىپ بارىپ ءىشۋ كەرەك. ءارى ىستىق جاز ماۋسىمىندا پايدالانۋعا بولمايدى. تەك قىستىڭ كۇندەرى عانا ىشۋگە كەڭەس بەرەدى. ەجەلگى تۇركى حالىقتارى اسا سۋىق كەزەڭدەردى جەڭىل وتكىزۋگە كومەكتەسەدى دەپ ىشكەن. ءتىپتى سۇزەكتى ەمدەۋگە سەپتىگى بولعان كورىنەدى. دايىن بولعاننان كەيىن دە ونىڭ اشۋ پروتسەسى توقتامايدى. سوندىقتان دا ونى تەزىرەك ءىشىپ قويعان دۇرىس.

بوزا اشىعان كەزدە لاكتوز قىشقىلى پايدا بولادى. ول اس قورىتۋعا كوپ سەپتىگىن تيگىزەدى. ەمىزۋلى ايەلدەرگە ءسۇتتىڭ مولايۋىنا كومەكتەسەدى دەپ ەسەپتەلەدى. وسى وندىرىلگەن ۋىتتاعى ە ۆيتامينى وتە كوپ بولادى. ول ادامعا كۇش- قۋات بەرىپ، اعزاداعى اۋرۋعا قارسى تۇراتىن يممۋنيتەتتى ارتتىرادى. قارتايۋدىڭ الدىن الاتىن دا قاسيەتى بار. دارۋمەنگە اسا باي بوزانىڭ اعزاداعى بارلىق ورگانعا اسەر ەتەتىن ەمدىك قاسيەتى كۇشتى. اعزاداعى زات الماسۋدى كۇشەيتەدى. سونداي- اق انەمياعا دا تاپتىرماس ەم. بۋىن كەسەلدەرىنە، تۇز جينالعانعا، اسقورىتۋ مۇشەلەرىنە تيگىزەر پايداسى مول. كەيبىر ەت المايتىن كىسىلەر قوڭ جيناۋ ءۇشىن دە ىشەدى.

قوڭ جيناۋ دەمەكشى، ونى سۇزگەننەن قالعان قويمالجىڭدى سوعىمعا بايلاعان مالعا بەرسە، جاقسى ەت الادى. سونداي- اق بايگە اتتارىن باپتاۋعا دا تاپتىرماس ولجا. بوزانىڭ قالدىعىن جەگەن جىلقى بايگەنىڭ الدىن بەرمەيتىن بولادى.

گۇلدەن وسپانوۆا