بابالار ءسوزى: بەسبويداق اتاۋىنىڭ شىعۋ تاريحى
بۇل جوبا اياسىندا «بابالار ءسوزى»، «قازاق حاندارى»، «ەجەلگى قالالار تاريحى»، «حالىق قازىناسى» قاتارلى جاڭا ايدارلار اشىلدى.
«بابالار ءسوزى» ايدارى نەگىزىنە «مادەني مۇرا» باعدارلاماسى اياسىندا شىققان 100 تومدىق اۋىز ادەبيەتىنىڭ جىر-تولعاۋلارى، قيسسا-داستاندار، ءسوز ۇستاعان شەشەندەر مەن بيلەرىمىزدەن قالعان ناقىلدار، تاريحي جادىگەرلەر الىندى.
«قازاق حاندارى» ايدارىندا تاريحىمىزدا ەلىنە قورعان بولعان حانداردىڭ ءومىرى تۋرالى دەرەكتەر بەرىلەدى. ال «ەجەلگى قالالار تاريحى» ايدارىنا قازاق دالاسىنداعى وركەنيەتتىڭ ورداسى بولعان كونە قالالاردىڭ تاريحى تۋرالى جازبالار جاريالانادى.
«حالىق قازىناسى» ايدارى بويىنشا، قازاقستانداعى تاريحي، مادەني ەسكەرتكىشتەر، قازاق حالقىنىڭ سالت-داستۇرلەرى، قولونەر، قارۋ-جاراقتارى تۋرالى ماعلۇماتتار بەرىلمەك. جوبا ماتەريالدارى قازاق تىلىندە (قازاقشا جانە توتە جازۋمەن) اگەنتتىك سايتىندا جاريالانادى.
***
بەسبويداق
تەمىرشىنىڭ شىعىسىندا «بەسبويداق» اتتى قۋىس بار. وندا ۇڭگىر بار. سول ۇڭگىردە ەرتەدە ءبىر قىز، ءتورت جىگىت مەكەندەگەن ەكەن. ەلدىڭ ايتۋى بويىنشا، بۇلار كەرەي-تولەڭگىت رۋىنان بولىپتى. قىزدىڭ اتى - جىبەك. جاڭاعى جولداس بولعان ءتورت جىگىتتىڭ بىرەۋى الدابەرگەن بايدىڭ قىزى جىبەككە عاشىق بولادى، ءبىراق باي كەدەي جىگىتكە قىزىن بەرمەيدى.
جىگىتتەردە تۋعان-تۋىس جوق، اكە-شەشەسى ءولىپ، جەتىم قالعان تورتەۋى بايدا جالشىلىقپەن كۇن كەشكەن. ءسويتىپ ءجۇرىپ بايدىڭ جىلقىسىنان ات ءمىنىپ، قىزبەن كەلىسىپ، قوڭىر كۇزدە الىپ كەتەدى.
قار تۇسپەي، وسى تەمىرشىگە كەلىپ، ۇڭگىردى مەكەن ەتەدى. تەپسە تەمىر ۇزەتىن ءتورت جىگىت، ءبىر قىز قىستا اڭ اۋلاپ كۇن كورەدى. كەلەر جىلى جاز شىعىپ، جەر اياعى كەڭىگەن كەزدە ءىز-ءتۇسسىز جوعالىپ كەتكەن بايدىڭ قىزىن ىزدەپ قۋعىنشىلار دا شىعادى.
اقىرى سۇراۋ سالىپ ىزدەپ تابادى دا، قالىڭ قۋعىنشى قىزدى ولتىرەدى، ءتورت جىگىت امالداپ قاشىپ كەتەدى. جىگىتتەردى تاۋدىڭ تاسىن ءسۇزىپ، ىزدەپ تابا الماي قۋعىنشىلار ۇيىنە قايتادى. جىبەكتەن ايىرىلعان تورتەۋ تەمىرشىنىڭ شىعىسىنداعى قۋالاي اعاتىن شاقاباي وزەنى بويىندا مەكەندەپ، كەيىن جىبەككە كۇمبەزدەپ بەيىت سالادى.
مۇنى كەيبىر ۇلكەندەر كەزىندە ەشقانداي قابىرى جوق قىزدىڭ جالعىز ساۋساعىنا سالىنعان دەپ كەلگەن-ءدى. ال بىرەۋلەر سول جىبەكتى جىگىتتەر ولگەن سوڭ تاستاپ كەتە بارادى دا، سول ءتۇنى سۇيەگىن قاسقىر جەيدى. جىگىتتەر ىزدەپ تاپقاندا ونىڭ جالعىز ساۋساعى قالادى. شاقاباي وزەنىنىڭ بويىنداعى وسى بەيىت جالعىز مولا اتالىنادى. وسى وزەندى قۋالاي سالىنعان ءتورت بەيىت بار.
بۇلار ايۋان، لايقان، نۇراق، تايماس بەيىتتەرى. قىزدى سۇيگەن جىگىتتىڭ اتى - تايماس. جىبەكتىڭ سۇيەگىن جالعىز تاستاماۋ ءۇشىن وسى ولكەدە مەكەندەپ، كەيىن بارلىعى دا وسى ولكەدە قالعان دەگەن اڭىزدىڭ ۇزىن-ىرعاسى وسىنداي.