بايبىشە بەيىت جايىنداعى اڭىز
بۇل جوبا اياسىندا «بابالار ءسوزى»، «قازاق حاندارى»، «ەجەلگى قالالار تاريحى»، «حالىق قازىناسى» قاتارلى جاڭا ايدارلار اشىلدى.
«بابالار ءسوزى» ايدارى نەگىزىنە «مادەني مۇرا» باعدارلاماسى اياسىندا شىققان 100 تومدىق اۋىز ادەبيەتىنىڭ جىر-تولعاۋلارى، قيسسا-داستاندار، ءسوز ۇستاعان شەشەندەر مەن بيلەرىمىزدەن قالعان ناقىلدار، تاريحي جادىگەرلەر الىندى.
«قازاق حاندارى» ايدارىندا تاريحىمىزدا ەلىنە قورعان بولعان حانداردىڭ ءومىرى تۋرالى دەرەكتەر بەرىلەدى. ال «ەجەلگى قالالار تاريحى» ايدارىنا قازاق دالاسىنداعى وركەنيەتتىڭ ورداسى بولعان كونە قالالاردىڭ تاريحى تۋرالى جازبالار جاريالانادى.
«حالىق قازىناسى» ايدارى بويىنشا، قازاقستانداعى تاريحي، مادەني ەسكەرتكىشتەر، قازاق حالقىنىڭ سالت-داستۇرلەرى، قولونەر، قارۋ-جاراقتارى تۋرالى ماعلۇماتتار بەرىلمەك. جوبا ماتەريالدارى قازاق تىلىندە (قازاقشا جانە توتە جازۋمەن) اگەنتتىك سايتىندا جاريالانادى.
***
بۇل اڭىز تاتتىمبەتتىڭ توقالى جايىندا.
ول كەزدە تاتتىمبەت وتاۋ يەسى بولاتىن جاسقا جەتكەندە، مۇرات رۋىنىڭ اقبوپە دەگەن قىزىنا ۇيلەنەدى. بۇدان مۇساتاي، قىساتاي، يساتاي دەگەن ءۇش ۇل تۋادى. يساتاي 25 جاسىندا جاي ءتۇسىپ قايتىس بولادى.
اقبوپە ەرتە قايتىس بولادى دا، جىلى وتكەن سوڭ، تاتتىمبەت ابىرالى ەلىنىڭ باۋىر بوشان رۋىنان ءبايبورى تۇقىمىنان 17 جاستاعى ەسىم قىزدى ايتتىرىپ الادى.
ەسىم جاس تا بولسا، جۇرتىنا سىيلى، قادىرلى بولعان. ءۇش بالانى ءوز بالالارىنداي تاربيەلەپ اسىراعان. تاڭسارىدەن ەرتە تۇرىپ الىپ، ۇيىقتاپ جاتقان بالالار ويانىپ كەتپەسىن دەپ، ەسىك الدىنداعى شىرىلداعان بوز تورعايلاردى قۋالايدى. تاتتەكەڭنىڭ ۇلكەن بالاسى مۇساتاي بۇدان ۇلكەن بولسا دا، «شەشەم» دەپ سىيلايتىن كورىنەدى. جالپى بالالارىنىڭ قايسىسى بولسىن تۋعان اناسىنداي جاقسى كورگەن. ەسىمدى كۇيشى «بايبىشە» دەپ اتاعان. وسى ەسىم بايبىشەدەن تۋعان ساۋلە دەگەن قىز بولعان. ءبىراق ول ەرتە جاس كەزىندە، ون ەكى جاسىندا قايتىس بولعان.
بۇگىندە ەسىم بايبىشە جەرلەنگەن قورىمدا مۇساتاي، قىساتاي، يساتاي، ساۋلەلەر جاتىر. ولاردىڭ بەيىتى دوستار تاۋىنىڭ ەتەگىندە قاراسور كولىنىڭ جانىندا. بۇل جەرگە جەرلەنگەن سەبەبى-ەسىم بايبىشە قايتىس بولار كەزدە، ءوتىنىشى بويىنشا، سۇيرەتپەدەن ءتۇسىپ قالعان جەرگە جەرلەنگەن كورىنەدى.
ول كەزدە ولار جايلاۋلارىندا بولعان دەسەدى. قايتىس بولعان ەسىمدى سۇيرەتپەگە سالىپ، قىستاۋعا قاراي جۇرەدى. سوندا سۇيرەتپەدەن ءتۇسىپ قالعان جەرى وسى قاراسور كولىنىڭ جانىندا ەكەن. قازىر دە بۇل جەر «بايبىشە بەيىت» دەپ اتالادى.