لەبىز كۇتكەن شىعارما

استانا. قازاقپارات - بالالىق شاعى ەلۋىنشى جىلدارعا تاپ كەلگەن قازىرگى ءولى- ءتىرى قالامگەرلەردىڭ بارلىعىنا «جازۋشىلىقتىڭ شاپانىن كيگىزگەن» ايگىلى بەردىبەك سوقپاقبايەۆ تۋرالى «اڭىز- ادامدا» جيناقتالعان پىكىرلەر مەن دەرەكتەردى وقىپ وتىرىپ، جيىرما بەس جىل بۇرىن ايتۋىما ءتيىستى، سان وقتالىپ وڭتايىن تابا الماعان ءبىر شىمشىم ويىمدى كەزىندە بىلدىرمەگەنىمە وكىنىپ، قولىما قالام الىپ وتىرمىن.

جۇرتتىڭ ءبارى تامسانىپ، تاڭىرقاپ، وكىنىپ، «جازباي كەتكەن جازۋشى» اتاندىرعان بەردىبەكتىڭ ەڭ سوڭعى حيكاياتىنىڭ جاريالانۋىنا سەبەپكەر ءوزىم بولعاندىقتان دا، بۇل شىندىقتى جازۋعا قىمسىنا بەرىپ ەدىم. مىنە، شىعارما جاريالانعاننان بەرى دە شيرەك عاسىر ءوتىپ كەتىپتى. ال ول شىعارما سودان جيىرما بەس جىل بۇرىن جازىلىپ ەدى.

تۇرسىن جۇرتباي

ۇنسىزدىكتىڭ اراسى تۋرا جارتى عاسىرعا سوزىلىپ وتىر. «ەرگەجەيلى ەلىنە ساياحاتتى» ەشكىم بىلمەيدى، دەمەك، ەشكىم وقىماعان. سەبەبى، وسى جارتى عاسىردىڭ ىشىندە حيكايات كەيىپكەرى قالمۇقان يسابايەۆ اعامىز بەن جازۋشى تۇرلىبەك مامەسەيىتوۆتەن باسقا ءبىر پەندە ءبىر اۋىز ەمەۋرىن بىلدىرمەگەن. انتۋان دە سەنت ەكزيۋپەريدىڭ «كىشكەنتاي شاھزاداسىنىڭ» ۇلگىسىندەگى سول ءبىر ارماندى تۋىندىنىڭ اتى بەردىبەكتىڭ تۋعانىنا توقسان جىل تولۋىنا ارنالعان تولايىم تۇسىندا دا باسپا سوزدەر مەن باسىلىمداردىڭ بەتىندە اتالعان جوق. جيناقتارىنا دا ەنگىزىلمەدى. «بۇكىل الەمدىك زار زاماننىڭ» سارىنىن بالا قيالىنا بەيىمدەپ شاپ- شاعىن ەرتەگىمەن جەتكىزگەن «كىشكەنتاي شاھزادا» - الەمدىك ليريكالىق شاعىن پروزانىڭ ماڭگىلىك ۇستىنى بولىپ تانىلدى. ال سوعان پارا-پار ءوز زامانىنىڭ، ياعني سوتسياليستىك قوعامنىڭ بارلىق قوياسىن اشكەرەلەپ بەرگەن، مەنىڭ كۇنىكەيىمنىڭ ايتۋىنشا «ەرگەجەيلى ەلىنە» ساياحات شەككەن «بالكونداعى شالدىڭ» باسىنان كەشكەن «حيكمەتتەرىندەگى» كوركەم ويدى ول كەزدە ەشبىر قازاق قالامگەرى قيالداپ كورگەن ەمەس ەدى.

بەردىبەك سوقپاقبايەۆ تۋرالى ەستەلىكتەر جيناعى مەن «اڭىز- ادام» جۋرنالىنا توپتاستىرىلعان ەستەلىكتەر مەن پىكىرلەردىڭ دەنىندە: بەردىبەك ساياق ءومىر ءسۇردى، قازاق جازۋشىلارىنىڭ ىشىندەگى ديسسيدەنت سول ادام ەدى، «ولگەندەر قايتىپ كەلمەيدى» رومانىنان سوڭ قولىنا قالام المادى، ءولىمى وقىس، جۇمباق بولدى، ونى ەشكىم كوزىنە ىلمەدى، - دەگەن سارىن باسىم. ارينە، مۇندا شىندىقتىڭ قىلاۋى بار. ءبىراق ءومىر ءسۇرۋدىڭ سونداي ىڭعايىن كوڭىل كۇيى ەتىپ العانى ءۇشىن بەردىبەكتىڭ شىعارماشىلىق تاعدىرى جونىندە ءبىرجاقتى قورىتىندى شىعارۋعا بولا ما؟ شىنىمەن، وسى قازاقتىڭ ادەبي قاۋىمى ول شىعارمانى وقىماعانى ما؟ نازارىنا ىلمەگەنى مە؟ ەندەشە، بەردىبەك جازارىن جازبادى، ايتارىن ايتپاي كەتتى، - دەپ ەكىلەنە نەگە وزەۋرەيدى. سوعان تاڭمىن.

ويتكەنى، سەليندجەر سياقتى سەرلەرگە سۇيەنبەي، ءوزىمىزدىڭ قالامگەر قاۋىمىنىڭ اراسىندا ءومىرىنىڭ سوڭىندا قولىنا قالام الماعان عابيدەن مۇستافين، قۋاندىق شاڭعىتبايەۆ، سافۋان شايمەردەنوۆ، تاحاۋي احتانوۆ، سايىن مۇراتبەكوۆتى ەسكە تۇسىرسەك تە جەتپەي مە؟ تەك بەردىبەكپەن بىرگە قىزمەت ىستەگەن قادىر مىرزا-ءالى اعامىز عانا: «مەن بىلسەم، قۇداي بىلەدى، ول كىسى ءسوزسىز ءبىر نارسە جازىپ، سورەسىنە ساقتاپ وتىر»، - دەپتى. «قازاققا اقىل كىرمەيدى» دەگەن رومان جازىپتى-مىس دەگەندى تۇرلىبەك مامەسەيىتوۆ ايتىپ قالىپتى. ونىڭ انىق-قانىعى ناقتى ەمەس. اعامىزدىڭ وتباسى قانشالىقتى تۇيىق ءومىر ءسۇردى دەگەنمەن دە، ول كىسىنىڭ قولجازبالارىنىڭ كۇرەسىندە قالدى دەگەنىنە سەنبەيمىن. بەكەڭنىڭ تۋىندىلارىنا ۇقىپتى قاراپ، جيناقى ۇستايتىنىن ول كىسىنىڭ 1966 -جىلى جازىلعان سوڭعى شىعارماسىن جارتى ساعاتتىڭ ىشىندە قولىما تيگىزگەنىنەن بايقاپ قالىپ ەدىم.

1965-1966 -جىلدارى جازىلعان، كەڭەس وكىمەتىنىڭ ساياساتى مەن ەكونوميكالىق باعىتىنا قارسى، شۆەيتساريالىق كاپيتاليزمدى ناسيحاتتاعان، اتوم سىناعى مەن عارىشتى يگەرۋگە قارسى، نارىقتىق قۇن باعاسىن جاقتايدى، باسپا ءسوز ۇگىتىن جوققا شىعارادى، ەڭ باستىسى جۇرگىزىلىپ وتىرعان ساياساتتى «ەرگەجەيلى ەلى» ارقىلى مانسۇقتاۋ پيعىلى انىق بايقالادى، - دەگەن جەلەۋ تاعىلىپ، تەزدەتىلە جابىلىپ تاستالعان «ەرگەجەيلى ەلىنە ساياحات» اتتى بۇل شاعىن حيكايات مەنىڭ قولىما وقىستان ءتۇستى.

اڭىسىما اڭىز بوپ كىرىپ، ساناما اڭىز بوپ ءسىڭىپ، ومىرىمە اڭىزدىڭ ەلەسىندەي بوپ ارالاسىپ، اقىرى ءومىرى «جۇمباق ەمەس»، جۇمباقتالعان اڭىزبەن اياقتالعان بەردىبەك اعامىزبەن كەيىنگى ون-ون بەس جىلدا جەڭىل عانا امانداسىپ، ات ءۇستى اڭگىمەلەسىپ ءجۇردىم. دەگەنمەن دە، جاراسقان ايتقانداي، «دۋلاتتى تولەنمەن، تولەندى دۋلاتپەن شاتاستىرىپ جۇرەتىن» جاڭعالاق بەردىبەك اعامىز بۇل ءۇش كەزدەسۋدى، اسىرەسە، العاشقى «سىرتتاي كەزدەسۋىمىزدى» ۇمىتا قويماپ ەدى. «ەرگەجەيلىلەر ەلىندەگىنى» ماعان تابىستاۋىنا دا سول العاشقى ەكى كەزدەسۋ ىلدەبەبايلىق ەتكەندىكتەن دە، ونى دا قاعابەرىس قالدىرماي ايتا كەتەيىن.

ءالى ەسىمدە، 1971 -جىلدىڭ كۇزى بولاتىن. ۇستازىمىز رىمعالي نۇرعاليەۆ نەسىپبەك ەكەۋمىزگە: «بۇگىن بەردىبەك اعالارىڭنىڭ جالعىز ءوزىن قوناققا شاقىردىم. ەكەۋىڭ كەلىپ كۇتىسىڭدەر»، - دەدى. كەشقۇرىم بەكەڭدى قازىرگى ايتەكە ءبي مەن تولەبايەۆ كوشەسىنىڭ قيىلىسىنان ۇشەۋمىز كۇتىپ الدىق. كىلەم جايىلعان كەڭ بولمەنىڭ تورىنە كورپە سالىندى، بەكەڭنىڭ شىنتاعىنا جاستىق توسەلدى، داستارحان جەرگە جايىلدى. ءلاپاڭ (ءلاتيپا اپايىمىز) اس قامىندا. «ارنايى تاپسىرما» العان نەسىپبەك قۇراق ۇشىپ «سىرا» قۇيىپ ءجۇر، ارا-تۇرا بەكەڭ كۇتۋشىسىنە قاراپ: «ءوي، مىنانىڭ ءدامى قىشقىلداۋ عوي»، - دەپ قويادى. جاسىمنان اڭىزعا بەرگىسىز بەينە رەتىندە ەلەستەگەن بەكەڭنەن كوز الماي وتىرىپ قالسام كەرەك: «- سەن نەگە تومسارىپ وتىرسىڭ، بالدىز؟»، - دەدى. «بالدىز» دەگەن سوزىنە ەمەكسىپ: «- ءسىز مەنى قاتتى وكپەلەتكەنسىز. ءبىر اي بويى سىزگە كەكتەنگەنىم ءالى ەسىمدە. سول وكپەم ەسىمە ءتۇسىپ وتىر»، - دەدىم.

«- نە دەيسىڭ، مەن سەنى قاي جەردە رەنجىتتىم ەكەن، ءا! ونداي يتتىگىم بار. ءبىراق ەسىمدە قالماپتى. قاشان؟ ايتشى، ەسىمە تۇسىرەيىن»، - دەدى.

- ءسىز مەنى بەسىنشى كلاس وقىپ جۇرگەندە، قاراشا ايىندا قاتتى وكپەلەتتىڭىز.

- قالاي؟

- جاڭگىر مۇعالىم شىعارماما ەرەكشە ريزا بولىپ: «سەن، قۇداكەلدين، بولاشاقتا ءسوزسىز جازۋشى بولاسىڭ»، - دەدى. ال كىتاپحاناشى اپاي: - جازۋشى بولاتىن ادام مىنا كىتاپتى ءسوزسىز وقۋ كەرەك، - دەدى. سودان الگى كىتاپتى باس الماي وقىپ بولعان سوڭ، جاتىپ كەپ اشۋلانايىن. مىنا بەردىبەك سوقپاقبايەۆ دەگەن جازۋشى مەنىڭ ءومىرىمدى قايدان بىلەدى. تۇگىن قالدىرماي جازىپ قويىپتى. جاڭىلدىڭ اتىن جانار دەپ وزگەرتىپتى، «قارا تۇرسىن» دەگەندى «قارا قوجا» دەپ وزگەرتىپتى. ءتىپتى، «مەنىڭ باستان كەشكەندەرىم» دەگەن اتىن «ءوزىم تۋرالى پوۆەست» دەپ الىپتى. ەندى مەن نە جازامىن، قالاي جازۋشى بولامىن؟ - دەپ جاتىپ اشۋلانعانىم ءسىزدى كورىپ ەسىمە ءتۇسىپ وتىر، - دەدىم.

قيقىلداپ كۇلىپ الدى دا:

- ە، وندا وكپەڭنىڭ تارقامايتىن ءجونى بار ەكەن. ءتىپتى، جاناردى دا قالدىرماپپىن، ءا. وبال بولعان ەكەن، قيانات جاساعان ەكەم. سودان ولەڭ جازىپ كەتتىم دەيسىڭ بە؟ ە، مەن دە ولەڭنەن باستاعام. اپىر-اي، ءا! وكپەڭدى ءبىر جازىپ بەرەتىن ءجونىم بار ەكەن. ەستە بولسىن. ەكەۋمىز تىم ەرتە كەزدەسكەن ەكەنبىز. مەن ۇمىتا بەرەمىن، كورگەندە امانداسىپ، ەسىمە سالىپ تۇر، - دەدى.

ءتۇن ورتاسىنا جاقىن جەلتوقسان مەن تولە ءبيدىڭ قيىلىسىنداعى ۇيىنە نەسىپبەك ەكەۋمىز شىعارىپ سالدىق. (ايتپاقشى، ەستەلىكتىڭ بىرىندە: بۇل ۇيدە بۇرىن ءانۋار ءالىمجانوۆ تۇردى دەپ جاڭساق ايتىلىپتى. ول ۇيدە بۇرىن الجەكەڭ - ءالجاپپار ابىشەۆ تۇرعان. ەلۋىنشى جىلداردىڭ سوڭىندا الجەكەڭنەن «كەك قايتارعىسى كەلگەن» تەنتەكتەر تەرەزە الدىنداعى اعاشتىڭ باسىنا شىعىپ، مىلتىقپەن كوزدەپ تۇرىپ اتقان. وق باسىنان جاناپ ءوتىپ، قابىرعاعا تيگەن. بەردىبەك اعامىز: قوناق بولمەنىڭ تورگى قابىرعاسىنداعى وقتىڭ ءىزىن كىلەممەن جاۋىپ قويعانىن، ول ءىزدىڭ كەيىنگى جىلدارعا دەيىن ساقتالعانىن بەكەڭنىڭ ءوزى الجەكەڭە ايتىپ بەرىپ، ورىنىن كورسەتكەن). سودان كورگەن سايىن بەكەڭ ماعان: - وكپەڭدى ءبىر جازامىن، - دەپ قوياتىن. ول كىسىنىڭ مەنى وزگەمەن شاتاستىرماۋىنا سول «قارا قوجا» سەبەپكەر بولسا كەرەك.

توقسانىنشى جىلدىڭ اياعىن الا «جۇلدىزدىڭ» پروزا بولىمىنە ساعات وننىڭ مولشەرىندە كەلە قالدى. شاشىن تاراي باستاعاندا:

- بەكە! «ولگەندەر قايتىپ كەلمەيدىنىڭ» قىسقارعان تاراۋلارىن تولىقتىرىپ بەرىڭىز. باسامىز، - دەدىم. كوزىن تىكە قاداپ:

- شىنىمەن باساسىڭ با؟ وندا ىزدەستىرىپ كورەيىن. ءاي، وسى سەنىڭ وكپەڭدى قايتارۋدىڭ ورايىن تاپتىم. مەنىڭ الپىس بەس- الپىس التىنشى جىلى جازىلىپ ءبىتىپ، تۋرا وسى «جۇلدىزعا» ۇسىنعانىمدا ۇرەيلەنىپ كەتىپ، جابىلىپ ءجۇرىپ جاپتىرىپ تاستاعان شاعىن پوۆەسىم بار. باتىر بولساڭ سونى باس. ءاي، باسپايسىڭ عوي، - دەدى.

- باسامىز! ءدال قازىر اكەلىڭىز. ايتپەسە ءسىز تاعى دا تاپتىرماي كەتەرسىز، - دەدىم.

- سەن مەنى ۇنەمى ىزدەپ جۇرگەن ادام سياقتى سويلەدىڭ عوي. ءاي، جارايدى، ايتىپ قالدىم عوي. قازىر اكەپ بەرەيىن، - دەدى.

سول ەكى ورتادا باس رەداكتور مۇحتار ماعاۋينگە كىرىپ، ءتۇسىندىرىپ، كەلىسىپ قويدىم. - نەندەي قيقىمەت بولسا دا باسامىز، - دەدى باستىعىم. جارتى ساعاتتىڭ ىشىندە بەكەڭ قايتىپ ورالدى. شىعارمانىڭ كولەمى شاعىن ەكەن. بىردەن وقۋعا كىرىستىم. قىزىعىپ تا، ءسۇيىنىپ تە تەز وقىپ شىقتىم. سوتسياليزمدى، اتوم سىناعىن، عارىشتىڭ تاۋقىمەتىن، ەكونوميكانى قۇرتقان «جاساسىننىڭ» كەسىرىن ەرتەگى فورماسىندا بىلدىرمەي تىلگەن ەكەن.

حيكايات بەردىبەك سوقپاقبايەۆتىڭ بارلىق شىعارماسى سياقتى وتە قاراپايىم ءارى بولماشى نارسەدەن باستالادى. «مەنىڭ اتىم - قوجاداعى» كەيىپكەردىڭ ءوزىن-ءوزى تانىستىرۋىن ەسكە سالادى. ءتىپتى، مۇنداعى كەيىپكەردىڭ اتى - بەردىبەك، ياعني جازۋشىنىڭ ءوزى. بالكوندا ۇيقىعا كەتكەن كەيىپكەردىڭ تۋرا كىندىك تۇسىنا ءبىر نارسە «توپ ەتىپ قۇلاپ تۇسەدى. سەلك ەتىپ شوشىپ ويانادى. قاراسا، الگى زات مىسىق تا، ەشتەڭە دە ەمەس، تيتىمدەي قۋىرشاق... جاندى قۋىرشاق بولىپ شىعادى... ءبىر كەزدە ول بەتىندەگى سكافاندردى اشىپ، قاقپاعى تومپاق اينەكتى ەكى قولىمەن جوعارى قاراي سىرعىتىپ جىبەرەدى... ء.يا، ءيا قۋىرشاق ەمەس، كادىمگى ءوزىمىز ءتارىزدى جانى بار ادام. بويىنىڭ ۇزىندىعى شامامەن، ءبىر سۇيەمنەن اسپايدى».

جازۋشى قۋىرشاقتىڭ ءىس-ارەكەتىن عانا ەمەس، ونىڭ سىرتقى ءتۇر- تۇلعاسىن دا شەگىنە جەتكىزە سۋرەتتەيدى. ادامداردىڭ ءىس-ارەكەتتەرى مەن مىنەز-قۇلىقتارىنداعى قيتۇرقىلاردى قۋىرشاق كەيىپكەرىنە تۇسىندىرەدى.

كەيىپكەردىڭ اتى - ەلدەسەر. ول ءوزىنىڭ قانداي تاپسىرمامەن كەلگەنىن، جازۋشىمىزدىڭ ۇيىنە قالاي تاپ بولعانىن باستان- اياق بايانداپ بەرەدى. كەزەگىندە ەرگەجەيلى دە ءوز ەلىن تانىستىرادى. ايتۋىنشا دامىپ- اق كەتكەن ەكەن. بىزشە ايتقاندا، كاپيتاليزمنىڭ دامىعان شىڭى - «شۆەيتساريالىق سوتسياليزم» كورىنەدى.

جازۋشى ەندى ەلدەسەردى پورتفەلىنە سالىپ الىپ، ونىمەن «سوتسياليزمنىڭ كەڭەستىك ۇلگىسىن» تانىستىرادى. كوشەدەگى كورىنىستەر ارقىلى انا ءتىلى، سالت-ءداستۇر، بۇزىلعان مەنتاليتەت، ۇلتتىڭ بۇلدىر بولاشاعى كوركەم شتريحتارمەن تۇسپالدانادى. تاۋەلسىز ازات ەل بولساق قايتەدى دەپ تە ارمانداپ قويادى.

ەندى ەرگەجەيلىلەر ەلىنە ساياحاتقا اتتانادى. وندا دا ەڭ الدىمەن قالامگەرلەر عيماراتىمەن تانىسادى.

«ءوزىم جازۋشى بولعاندىقتان بۇنداعى جازۋشىلاردىڭ ومىرىنە باسا نازار اۋدارۋىم زاڭدى شىعار. سول تاراپىنان ازىراق اڭگىمەلەپ بەرەيىن. ەرگەجەيلى ەلىندە بۇكىل جازۋشىنى ءبىر ورتالىققا باعىندىراتىن ۇيىم جوق. ءار ءتۇرلى باعىتتا، ءار ءتۇرلى سىپاتتا كوپتەگەن گازەت- جۋرنالدار شىعىپ تۇرادى. اقىن- جازۋشىلار، مىنە، سولاردىڭ توڭىرەگىنە توپتالادى. كىم نە جازام دەسە، ەركى. قالاماقى سول كىتاپتى ساتۋدان تۇسكەن پايدانىڭ مولشەرىنە قاراي تولەنەدى. قانداي كىتاپ بولماسىن اۋەلى از عانا تيراجبەن شىعارىلادى. جۇرت ۇناتىپ، تالاپ الىپ جاتسا، ءۇستىن- ءۇستىن شىعارىلا بەرەدى. جۇرت الماسا، ەسەلەپ باسىلمايدى».

ءدال قازىر باسىمنان كەشىپ وتىرعان بۇل كورىنىس ول كەزدە بارىمىزگە تاڭسىق ءارى جات ەدى. ەندى سول ەلدىڭ مەملەكەتتىك ساياسي جۇيەسىمەن تانىسادى. كىلتيپان وسى ارادان باستالادى. ويتكەنى...

«پارتيا بۇل ەلدە جوق. باسقارۋ قىزمەتىندەگى ادامداردىڭ بارلىعى تەك سايلانىپ قويىلادى»، - ەكەن.

شىعارمانى وقىپ وتىرعان مەن: «استافير-اللا!» - دەپ داۋىستاپ جىبەردىم.

بۇدان كەيىن اۆتوردىڭ اتوم بومباسىنا دەگەن ىشكى قارسىلىعى، كەڭەستىك ساياساتتىڭ زاردابى، ەكسپەريمەنتتىڭ كەسىرىنەن قىرىلعان ادامداردىڭ جان كۇيزەلىسى، قۋراعان دالا مەن تارتىلعان وزەندەر، سيقى كەتكەن قالا سۋرەتتەلەدى. بۇل كۇيزەلىس شىعارمادا:

«پرەزيدەنتتىڭ ءجۇزى ءبىر قۋارىپ، ءبىر سۇرلانادى... پرەزيدەنتتىڭ نە ايتىپ جاتقانىن بىلۋگە مەن دە ىنتىزار بولدىم. سويتسەم، بلەفۋسكۋ ەلىنەن حابار كەلگەن ەكەن. وندا ەلدى باقىتسىزدىققا ۇشىراتقان اپاتتىڭ نەدەن بولعانى جازىلعان. سوڭعى ۋاقىتتا بلەفۋسكۋ يمپەرياسىنىڭ باسشىلارى استانا تۇرعان جەردىڭ استىنان اتوم بومباسىن جاسايتىن زور قۇرىلىس - زاۆود سالعان كورىنەدى. سول زاۆودتا، ايتەۋىر، ءبىر سەبەپپەن جارىلۋ بولعان. ءۇش ميلليون حالقى بار ۇلكەن قالادان ەشقانداي تامتىق قالماعان»، - دەپ باياندالادى.

سونىمەن، كەيىپكەر ەلىنە قايتىپ ورالادى. جالپى، شىعارمانىڭ جەلىسى فانتاستيكالىق سيپاتقا قۇرىلعانىمەن، جازۋشى ءوز ەلىنىڭ سول كەزدە باسىنان وتكەرىپ جاتقان جاعدايىن سالىستىرا تۇيسىنۋگە مۇمكىندىك بەرە وتىرىپ اياقتالادى. الپىس- الپىس التىنشى جىلدارى مۇنداي باتىل پىكىر ايتۋ ورىس جازۋشىلارىنىڭ ءوزىنىڭ دە قولىنان كەلمەگەن تاۋەكەل.

دەرەۋ ۇيىنە تەلەفون شالىپ، قىسقا العى ءسوز جازىپ بەرۋىن، ايتپەسە مەنىڭ ءوزىم العى ءسوز جازاتىنىمدى ايتتىم: - ءوي، شىنىمەن وقىپ تاستادىڭ با، شىنىمەن ۇنادى ما؟ ەندەشە، جۇرت ساعان سەنبەس. ءوزىم جازايىن. ءدال قازىر مە. جارايدى، - دەپ تەز كەلىستى. تاعى دا جارتى ساعات وتكەندە شاعىن العى ءسوزدى اكەلدى. وندا:

«مەن بۇل پوۆەستى بۇدان شيرەك عاسىر بۇرىن جازعان ەدىم. شاعىن ءۇزىندىسى «قازاقستان پيونەرى» گازەتىندە (1966, № 24) جاريالاندى. «جۇلدىز» جۋرنالىنا بەردىم، باسپادى. سول كەزدەگى باس رەداكتور (اتىن ايتپاي-اق قويايىن) ماعان رەنىشپەن باجىرايا قاراپ: «باسا المايمىز، شىعارماڭىز يدەيالىق تۇرعىدان ءبىزدى قاناعاتتاندىرمايدى. قايداعى ءبىر ەرگەجەيلى ەلىن ءبىزدىڭ سوتسياليستىك ەلدەن ارتىق كورسەتەسىز. وسى جاراي ما؟»، - دەگەن ءتارىزدى سوزدەر ايتتى. تالاسىپ جاتۋدان پايدا جوعىن بىلەمىن، بيلىك كىمدە بولسا، سونىڭ ءسوزى دۇرىس.

مىنە، انا زامان وزگەردى، شىعارمامدى ءبىر ءسوزىن وزگەرتپەستەن «جۇلدىزعا» قايتا بەرىپ وتىرمىن. زامان دا، جۋرنالدىڭ اپپاراتى دا وزگەرگەن كەز. ناعىز ۇلكەن وزگەرىس، ۇلكەن توڭكەرىستەر ءالى الدا ەكەنىنە مەنىڭ سەنىمىم كامىل»، - دەپ جازىپتى.

كوزىنشە شىعارمانىڭ شەكەسىنە قولىمدى قويدىم دا، باس رەداكتورعا كىرىپ، وقىتپاي قولىن قويدىرىپ، بىردەن تەرۋگە جىبەرتتىم. مۇنىڭ ءبارىن سىرتتان كورىپ تۇرعان بەكەڭ ءۇنسىز باسىن شايقادى دا، باسپالداقتان تومەن تۇسە بەردى.

سونىمەن، «جۇلدىز» جۋرنالىنىڭ 1991 -جىلعى №4 -سانىندا - ءساۋىر ايىندا پوۆەست جاريالاندى. «قازاق ادەبيەتىنىڭ» سىن بولىمىنە ارنايى شاعىن ماقالا دايىندارمىن دەپ جۇرگەنىمدە قىزمەت اۋىستىردىم. قازاق پروزاسىندا كەزىندە يدەولوگيالىق قىسىمنان جاريالانباعان شىعارمالار از. ونىڭ ۇستىنە بەردىبەك سوقپاقبايەۆتىڭ شىعارماسى. ءۇنسىز قالماس دەپ تە ۇمىتتەندىم. سونداي ءبىر لەبىزدى بەكەڭنىڭ دە كۇتىپ جۇرگەنى انىق ەدى:

- بىرەۋ-مىرەۋ وقىپ پا ەكەن. تىنىشتىق قوي، - دەپ قالعانى بار بىردە.

سول تىنىشتىق، مىنە، تۋرا جيىرما بەس جىلعا سوزىلىپتى. اراعا تۋرا ءبىر جىل سالىپ بەكەڭنىڭ ءوزى دە بۇ دۇنيەمەن قوش ايتىستى. سابىرى توزعان دەدەكسىز جۇيكەگە بۇل دا جۇك. كىم ءبىلسىن، ول دا ءبىر تال تامىرىن شۇيكەلەگەن شىعار. قالاي دەگەنمەن دە، ەندى بەردىبەك تە قايتىپ كەلمەيدى.

ونىڭ سوڭعى شىعارماسى تۋرالى ەشكىمنىڭ بىلمەيتىنىنە، ەكى تومدىق جيناقتارىنا ەنبەگەنىنە، سىنشىلاردىڭ، ادەبيەت تاريحشىلارىنىڭ نازارىنا ىلىنبەگەنىنە، قايتالاپ ايتامىن، تاڭ قالامىن. تاڭ قالا ءجۇرىپ، شاكىرتىم ديانا ەرماعانوۆاعا عىلىمي تاقىرىپ رەتىندە ۇسىنىپ، رەفەرات جازدىردىم. ەندى وسى پىكىرىمدى بەردىبەكتىڭ ءتول گازەتى «قازاق ادەبيەتىنە» ۇسىنا وتىرىپ، ونىڭ جاريالانۋ تاريحىنا بايلانىستى جوعارىداعى جايدى وقىرماندار نازارىنا ىلىندىرە كەتكىم كەلەدى. ءۇمىتىم، وسى «ەرتەگى» جازۋشىنىڭ قىزى سامال سوقپاقبايەۆانىڭ كوزىنە ءتۇسىپ، ورىسشا اۋدارىلسا ەكەن دەپ تىلەيمىن.

دەمەك، بەردىبەك سوقپاقبايەۆ - «جازۋدى قويىپ كەتكەن جازۋشى» ەمەس، ايتارىن ايتىپ ولگەن جازۋشى.

«قازاق ادەبيەتى» گازەتى

سايتقا دايىنداعان: بەيسەن سۇلتان ۇلى