ايكۇمىس اتاۋىنىڭ شىعۋى تۋرالى اڭىز
بۇل جوبا اياسىندا «بابالار ءسوزى»، «قازاق حاندارى»، «ەجەلگى قالالار تاريحى»، «حالىق قازىناسى» قاتارلى جاڭا ايدارلار اشىلدى.
«بابالار ءسوزى» ايدارى نەگىزىنە «مادەني مۇرا» باعدارلاماسى اياسىندا شىققان 100 تومدىق اۋىز ادەبيەتىنىڭ جىر-تولعاۋلارى، قيسسا-داستاندار، ءسوز ۇستاعان شەشەندەر مەن بيلەرىمىزدەن قالعان ناقىلدار، تاريحي جادىگەرلەر الىندى.
«قازاق حاندارى» ايدارىندا تاريحىمىزدا ەلىنە قورعان بولعان حانداردىڭ ءومىرى تۋرالى دەرەكتەر بەرىلەدى. ال «ەجەلگى قالالار تاريحى» ايدارىنا قازاق دالاسىنداعى وركەنيەتتىڭ ورداسى بولعان كونە قالالاردىڭ تاريحى تۋرالى جازبالار جاريالانادى.
«حالىق قازىناسى» ايدارى بويىنشا، قازاقستانداعى تاريحي، مادەني ەسكەرتكىشتەر، قازاق حالقىنىڭ سالت-داستۇرلەرى، قولونەر، قارۋ-جاراقتارى تۋرالى ماعلۇماتتار بەرىلمەك. جوبا ماتەريالدارى قازاق تىلىندە (قازاقشا جانە توتە جازۋمەن) اگەنتتىك سايتىندا جاريالانادى.
***
ايكۇمىس
ايكۇمىستى ءبىرى باي قىزى، ءبىرى كەدەي قىزى دەپ ايتادى. ايكۇمىس اتىنىڭ بۇلاي اتالۋىنىڭ وزىندىك سەبەپتەرى بار.
ايكۇمىس دۇنيەگە كەلەر الدىندا مال باعىپ جۇرگەن اكەسى دالادا وت جاعىپ وتىرادى. سول كەزدە ايدىڭ ساۋلەسىمەن ءبىر نارسە جارق ەتە تۇسەدى. بۇنى كورگەن مالشى «التىن تاپقان ەكەنمىن-اۋ»، دەپ قۋانىشقا بولەنەدى.
ءبىراق جاڭاعى نارسە سول مەزەتتە عايىپ بولادى. سوندا مالشى «ە، ايەلىم بوسانىپ، قىز بالا تاپقان ەكەن» دەگەن شەشىمگە كەلەدى. «ەندەشە، ونىڭ اتىن ايكۇمىس قويامىن»، دەيدى.
ونداعى ويى «قىز بولسا دا، ەل-جۇرتتى تاڭقالدىرعان تولعان ايداي سۇلۋ، قاراڭعى تۇندە جول كورسەتكەن ايداي جولباسشى، اقىلدى بولسىن جانە مەنىڭ قىزىم كۇمىستەي سىڭعىرلاعان كۇلكىدەن ايرىلماسىن» دەگەنى ەكەن.
ءبىراق جازمىش جولى قاتال. ايكۇمىس سۇلۋ اكە-شەشەدەن ەرتە ايرىلادى. جەتىم قىزدى باي توقالدىققا الماقشى بولادى. قىز بولسا: «بۇل قورلىقتان تەك قانا انام قۇتقارادى»، دەپ دالادا قالعان اناسىنىڭ مايىتىنە جول شەگەدى. شارشاپ-شالدىعىپ جەتكەندە جەتىم قىزدىڭ ءال-دارمەنى ءبىر-ەكى اۋىز ءسوز ايتۋعا جەتىپتى.
سونداعى ايتقانى:
الۋان دا-الۋان جۇيرىك بار،
تۇلپاردان تۋعان شۇبار بار.
تىڭداساڭىز ايتايىن
ءبىر-ەكى اۋىز ءسوزىم بار.
شەشەكەمە شىعارعان
بازاردان العان جەز ويماق
شەشەكەم ەدى گۇلجايناق (اقكوڭىل).
قاسىڭا كەلىپ زارلاعان
وزىڭنەن تۋعان بوزتايلاق.
مىنە، وسىنى عانا ايتىپ، قىزدىڭ دەمى ءۇزىلىپتى. بۇل جەر سول قىزدىڭ ايتپاق جۇمباق ويىمەن جۇمباق كۇيىندە «ايكۇمىس» اتالىپ قالا بەرىپتى.