بەيبىت سارىباي. «ولگەن كىسى» - قازاقى سوزدەر
قازان اينالاسىنداعى، وشاق باسىنداعى ادامداردىڭ ابىڭ- كۇبىڭ اڭگىمەلەرى اتامىز جايلى. قوناعاسىنا سويىلاتىن مالدى ءجايعاپ سالعان قاساپشى كوكەمىز پىشاعىن قايراپ تۇرىپ:
- قانشاعا كەپتى؟ - دەدى.
- سەكسەن التىدا دەدى- اۋ دەيمىن، - دەدى مال سويىسىپ جاتقان جىگىتتەردىڭ ءبىرى.
- جوق، بۇل كىسىنى اپامدار ديىرمەنشى اتانىڭ قۇرداسى دەيتىن. ديىرمەنشى اتامىز بيىل سەكسەن ۇشكە كەلەر ەدى عوي. دەمەك، بۇل كىسى دە سەكسەن ۇشىندە قايتتى، - دەپ تۇزەتۋ ەنگىزدى ىشەك- قارىن ارشۋعا دايىن وتىرعان جەڭگەمىز.
- ديىرمەنشى اتاڭنىڭ ءوزىنىڭ تۋعان كۇنى ناقتى ەمەس قوي، ول كىسى دە قىتاي پاسپىرتىنداعى جاسىمەن ايتىپ ءجۇردى، - دەپ قاسارىستى ماناعى جىگىت، وڭاي جەڭىلە سالعىسى كەلمەي.
وسىدان باستالعان داۋ- داماي جىلقىنىڭ ەتى جىلىكتەنىپ بولعانعا دەيىن جالعاستى. ءبارىنىڭ ايتارى سول، سەكسەن ءۇش پەن سەكسەن التىنىڭ ماڭايى. قاي جاسىندا قايتسا دا بۇلارعا ءبارىبىر ەمەس پە. تاق ءبىر مولدەكەڭ كەلىپ اتالارىڭنىڭ جاسىن انىقتاپ بەرىڭدەر دەگەندەي، تالاستى دا قالدى. قايتسىن ەندى، وزدەرىنىڭ باسى وسىندايدا قوسىلادى ەمەس پە. قوسىلا قالعاندا قاۋقىلداسىپ قالعىلارى كەلەدى دا. بۇلاردىڭ ونبەس داۋىن ۇساق- تۇيەك جۇمىستاردى ىستەپ، بارىپ كەل، شاۋىپ كەلدىڭ شارۋاسىمەن جۇرگەن ءشارباتتىڭ بالاسى تىيدى. ول ازىلگە سۇيەپ:
- وي، بەكەرگە شاۋىلدەپ قايتەسىزدەر، نە دە بولسا قۇدايدان ءبىر جاس كىشى ەمەس پە، - دەدى.
- استاپىراللا، مىنانىڭ ايتىپ وتىرعانى نە تاعى؟ - دەدى كۇلجاميلا تاتە مۇرنىن ءبىر تارتىپ قويىپ.
- قۇداي قانشادا سوندا؟ - دەدى، «جىلقى قالاي شىعىپتى، ءتورت ەلى قازى بار ما» دەپ اردەڭەنى تەكسەرىپ جۇرگەن وسەن اتا.
- بىلمەيمىن، ايتەۋىر اتامىزدان ءبىر جاس ۇلكەن.
- قالاي سوندا؟
- وي، قالاي سوندا، قالاي سوندا دەپ قويمادىڭىزدار عوي، سولاي سوندا. قازاقتا ءسوز بار ەمەس پە، حالىق قۇدايدان ءبىر جاس كىشى دەگەن. سونى ايتىپ وتىرمىن.
- وي، اكەڭنىڭ اۋزىن ۇرايىن، سەن دە ايتپايتىندى ايتىپ. بار ىسكاميكى تاسى وناندا.
باسقا جاقتى قايدام ءبىز جاقتا ولگەن كىسى دەيدى. ورىستار پوحورون دەيدى ەمەس پە. كەزىگە كەتكەندەردىڭ «قايدا بارا جاتىرسىڭ، قايدان كەلە جاتىرسىڭ» دەگەن سۇراقتارىنا «ولگەن كىسىگە بارا جاتىرمىن، ولگەن كىسىدەن كەلە جاتىرمىن» دەپ جاۋاپ بەرەدى.
كوشەنىڭ باسىندا تۇراتىن ءارىپباي اعانىڭ كەمپىرى جولاي ءوتىپ بارا جاتىپ كۇشان اپانىڭ بالاسىنا: - ءاي، شەشەڭدى شاقىر، ولگەن كىسىگە بارماي ما ەكەن؟ - دەپ سۇرايدى.
كۇشان اپانىڭ كىشى بالاسى: - بارىپ العان، - دەپ شورت كەسەدى. اگاراكي قايتىس بولعان كىسىنى جەرلەپ جاتقاندا سول ماڭداعى ءبىر جىگىتكە بىرەۋ ىزبانداپ قالسا، انا جىگىت تە تەلەفونىن الا سالىپ: - سوسىن حابارلاسايىنشى، ولگەن كىسىدە ءجۇر ەدىم، - دەپ قىسقا قايىرادى.
وسى تىلمەن ايتقاندا ءبىزدىڭ اپامىز دا ولگەن كىسىگە بارىپ كەلگەن ەدى. اينالايىن اۋىل ادامدارى مەيىرىمدى عوي، ءولىمدى دە وزدەرى ۇيىمداسىپ جونەلتەدى. ەشكىم قۇرىقول بارمايدى. اپامىز دا سول جارتى پاكەتپەن بارىپ، ءبىر پاكەتپەن قايتىپتى. ءبىز داستارحان باسىندا ءشاي ءىشىپ وتىرعانبىز. داستارحان باسىندا ۇشەۋ ەدىك. مەن بار، كانيكۋلعا كەلگەن اپكەم بار، اپكەمە ەرە كەلگەن قالالىق كۋرستاسى بار ۇشەۋمىز شايدان جىبەرىپ وتىرعانبىز. اپام جاۋىنعا سۋلانعان سىرت كيىمىن شەشىسىمەن پەش تۇبىنە وتىرا كەتتى. اپكەم:
- اپا، كەلىڭىز، تاماق ءىشىڭ، - دەدى.
اپام ءجاي عانا:
- وزدەرىڭ ىشە بەرىڭدەر. مەنىڭ قارنىم توق، ولگەن كىسىنىڭ ەتىن جەپ كەلە جاتىرمىن...- دەدى.
اپكەمنىڭ كۋرستاسىنىڭ كوزى الايىپ كەتتى. اپاما ءبىر، بىزگە ءبىر قارادى. ءبىز تۇك بولماعانداي وتىرمىز. ولگەن كىسىنىڭ ەتىن جەسە نەسى بار، كەشە مالىن سويعاندا كورگەنبىز، سەمىز شىققان. قوناق قىز كوپكە شىدامادى. جۇرەگى كوتەرىلدى- اۋ دەيمىن، لوقسىعانداي بولدى دا دالاعا تۇرا جۇگىردى.
اپامنىڭ ولگەن كىسىنىڭ ەتى دەگەنى ساداقادا جەگەن ەتى عوي. انا قىز نە ويلادى ەكەن دەيمىن.
ارادا جىلدار وتكەندە ءبىز قالاعا كوشتىك. پايداعا اسادى- اۋ دەگەن دۇنيەلەردى الىپ، باسقالارىن قالدىرىپ كەتتىك. كەرەك- اۋ دەگەندەرىن كورشى- كولەم ءبولىسىپ الدى. سوندا دەيمىن- اۋ، نەبىر زاتتاردى قالدىرساق تا، وسى ءبىر ولگەن كىسى دەگەن ءسوزدى وزىمىزبەن بىرگە الا كوشىپپىز- اۋ.
ءبىزدى قويشى، وسى قالادا تۋىپ، قالادا ءوسىپ كەلە جاتقان بالالارىم دا ولگەن كىسى دەيتىن بولىپتى. ۇيگە كىرىپ بارىپ: - اتاڭ قايدا كەتكەن؟ - دەسەڭ، - ولگەن كىسىگە كەتتى، - دەپ قاراپ تۇرادى.
وسى ءبىر ولگەن دەگەن ونشا ەمەس ءسوزدى ءبىزدىڭ جاقتا كەيدە كەرى ماعىناسىندا دا پايدالاناتىن كەزدەر بولادى. كەرەمەت دەگەن ماعىنادا. «ءما، مىناۋ ولگەن ماشينا ەكەن»، - دەپ جاتادى. بىرەۋ ءبىر نارسەنى كەرەمەتتەي قىلىپ جاساسا دا ىرزاشىلىقتارىن: - ءما، ءولتىرىپسىڭ- ەي، - دەپ ءبىلدىرىپ جاتادى. ءبىراق وسى ءبىر ولگەن دەگەندى جاقسى ماعىناسىندا ايتقاندا سوزىڭقىراپ ايتادى. ولگەەەەن دەگەن سياقتى عوي.
اكەمىز باسى بوس ادام بولعاننان كەيىن كەيدە اندا- مۇندا بارىپ كەلىپ تۇرادى. ەندى ۇيدە جاتا بەرگەننەن كەيىن زەرىگەدى عوي. قالاداعى دوستارىنا بارىپ، از- كەم اڭگىمە ايتىپ، ماۋقىن باسىپ كەلەدى. قايدا باراسىڭ، قايدان كەلدىڭ دەپ سۇراپ جاتپايمىز. كەيدە ايتىپ كەتەدى، كەيدە ايتپاي كەتەدى. اناۋكۇنى تاعى ءبىر جاققا شىعىپ كەتكەن. ءبىز سۇرامادىق. نەمەرەلەرى سۇراسا كەرەك. ولگەن كىسىگە كەتتىم دەپ كەتىپتى. ءبىر كەزدە قاسكەلەڭدەگى اعام كەلدى. الدىنان جۇگىرىپ شىققان قارىنداستارىنان: - ۇيدە كىم بار؟ - دەپ سۇرادى.
ولار: - اكەم بار، انام بار، تاتەم بار، - دەپ جاۋاپ بەرىپ جاتتى.
- اتالارىڭ قايدا؟ - دەدى.
- ولگەن كىسىگە كەتتى، - دەدى بۇلار. اعام دا قۋ عوي:
- ولگەن كىسىگە كەتتى ما، الدە ولگەەەەن كىسىگە كەتتى ما؟ - دەدى. قايدان بىلەيىك.
اۆتوردىڭ جەكە پاراقشاسىنان الىندى