ءومىردىڭ ءوزى شىعارما: «دىمقىل» اڭگىمە

نۇر- سۇلتان. قازاقپارات. دا ۇستاز ءبىر كۇنى وڭاشا شاقىرىپ الىپ بىلاي دەدى:

- سەن سوڭعى كەزدە ءتاپ- ءتاۋىر اڭگىمە جازۋدىڭ شەبەرى بولىپ الدىڭ. ماعان كەڭەس بەرشى! ءبىرلى- جارىم اڭگىمەمدى مەن جۋرنالعا ۇسىنىپ ەدىم، رەداكسياداعىلار «تىم قۇرعاق ەكەن» دەپ جاريالاماي وتىر. انا جىگىتتەردى «دىمقىل» ەتۋ ءۇشىن اڭگىمەمە سۋ قوسايىن با، الدە، بارىنە ءجۇز گرامنان اراق بەرىپ، تاماقتارىن سۋلايىن با؟

الۋ مەن بەرۋ

مەملەكەتتىك سىيلىقتى ءۇش مارتە العان اتاقتى جازۋشى دا ۇستاز ەڭ العاشقى العان ءبىر عانا وردەنىن تاعاتىن. ءبىر كۇنى اكادەميكتەن شاكىرتتەرى سۇرايدى:

- ءسىز نەگە بىرەۋىن عانا تاعاسىز؟ ءبارىن قاز- قاتار ءتىزىپ، تاعۋعا نەگە بولمايدى؟

سوندا اكادەميك ءسال جىميىپ بىلاي دەپ جاۋاپ بەرگەن ەكەن:

- بۇل سىيلىقتى مەن العانمىن. ال، قالعاندارىن وكىمەت ماعان ءوزى بەرگەن.

جازمىشتان وزمىش جوق

راسۋل عامزاتوۆتىڭ «مەنىڭ داعىستانىم» سىندى الەم ادەبيەتىنىڭ نەبىر جاۋھارلارىن مونعولشاعا اۋدارعان تالانتتى جازۋشى م. سەدەندورج اراق- شاراپ ىشسە بولدى، ەكپەتىنەن جاتىپ ۇيىقتاۋدى ادەتكە اينالدىرعان ادام ەدى. جاقىن دوس- جاراندارىنا دا سولاي كەڭەس بەرەتىن. ماس كەزدە شالقايىپ جاتىپ ۇيىقتاۋ وتە قاۋىپتى. بۋرياتتىڭ اتاقتى جازۋشىسى دورج بانزاروۆ سودان ولگەن. ءىشىپ الىپ شالقايىپ جاتقان ادام ءارى ماس، ءارى ۇيقىعا قاتتى بەرىلەدى دە ءوز قۇسىعىنا ءوزى شاشالىپ قاقالادى، وسىلاي ءولىپ كەتەدى، سوندىقتان ماس كەزدە مىندەتتى تۇردە ەكپەتتەپ جاتۋ كەرەك دەيدى ەكەن.

اسقان دارىندى اقىن، اعارتۋشى تۇلعا مەزگىلسىز ولگىسى كەلمەيتىن، ومىرگە قۇشتار جان ەدى. كوز كورگەندەردىڭ ايتۋلارىنا قاراعاندا، سەدەندورج مارقۇم و دۇنيەلىك بولعان سول ءبىر قارعىس اتقان ءتۇنى ەكپەتىنەن جاتىپ، قۇس جاستىققا تۇنشىعىپ ولگەن كورىنەدى.

ولىمنەن قاشقان كۇننىڭ وزىندە جول بويىنان توسىپ تۇراتىن اجالدان قۇتىلمايتىن پەندە ءۇشىن راسىندا، «جازمىشتان وزمىش جوق» ەكەن عوي.

توبە

ءبىر توپ جازۋشى شاحتەرلەر قالاسىنا بارىپ، كەن ورنىمەن ءجىتى تانىسۋ ءۇشىن جەتى قابات جەر استى دەرلىكتەي ءۇش ءجۇز مەتر تەرەڭدىككە تۇستىك. ماڭدايىندا شامى بار كاسكى كيىپ، ۇزىن ءدالىزدى بويلاپ تارتىپ كەلەمىز. كەنەت الدەكىمنىڭ اعاش توبەنى دۇڭك ەتكىزىپ سۇزگەنى، قىنجىلا بوقتاعانى ەستىلدى. ۇزىنتۇرا داشنيام شىعار دەپ، بۇرىلىپ قاراسام، سوسوربارام ەكەن.

سول- اق ەكەن، بارلىق شام بىردەن سوعان ءتۇستى دە، ءبارى كۇلىپ جىبەردى. بارلىعى ۇزىن بويلى بىرەۋدى كورگىلەرى كەلسە كەرەك.

نەگە ىشىمىزدەگى ەڭ الاسا جىگىت توبە ءسۇزدى ەكەن دەگەن وي زۋ ەتتى. قيسىنعا كەلەتىن دە سياقتى. بۇگىنگە دەيىن ول ءۇشىن ءدال وسىنداي الاسا جەر كەزدەسپەگەندىكتەن ەڭكەيۋدىڭ قاجەتى بولماعان دا شىعار. ال، وزگەلەرىمىز بۇرىن تىم قۇرىعاندا ءبىر رەت بولسا دا ماڭدايىمىزدى ءىسىرىپ كورگەن قۋلارمىز عوي.

بەدەل

الەم جاستارىنىڭ فەستيۆالىنە بارا جاتقان جولدا دەلەگاتسيا باسشىسى ماسكەۋگە جەتكەنشە جازۋشى چيميدكە داۋىس كوتەرۋمەن بولدى. چيميدتىڭ بار كىناسى ازداپ ءىشىپ قوياتىنى بولسا كەرەك. «ول جاققا جەتكەن ساتتە سەنى دەرەۋ كەرى قايتارامىن» دەپ ءتىسىن قايراپ قويادى.

ۆوكزالعا كەلىپ تۇسە قالعاندا مونعول دەلەگاتتارىن ءبىر توپ رەسمي تۇلعالار كۇتىپ الادى. سوۆەت دەلەگاتسياسىنىڭ باسشىسى مارشال باتوۆ ەكى ەزۋى ەكى قۇلاعىندا قۇشاق جايىپ ۇشىپ كەلە جاتقانى كورىنەدى. ونى كورگەن ءبىزدىڭ باسشىمىز دا جالما- جان ەكى قولىن ەكى جاققا كەرىپ تاستاپ، ءبىزدىڭ ارامىزدان سۋىرىلىپ شىعىپ، جۇگىرە جونەلەدى. ءبىراق، قارت مارشال باستىقتى كوزىنە دە ىلگەن جوق. ونىڭ قاسىنان زۋ ەتىپ ءوتىپ بارىپ:

- چيميد! - دەپ، جازۋشىنى باس سالىپ قۇشاعىنا الادى.. .

ەرتەڭىنەن باستاپ، الگى باستىعىمىزدىڭ قاھارى ءىزىم- عايىم جوعالىپ، جازۋشىنى كەرى قايتارۋ تۋرالى اڭگىمەنىڭ شەتىن شىعارۋدى دا قويدى.

سىپايگەرشىلىك

الپىسىنشى جىلداردىڭ باسىندا كيەۆ قالاسىندا وقىعان ستۋدەنتتەر ۇلكەندى سىيلايتىن تىم كىشىپەيىل جاندار بولعان سەكىلدىمىز. بيزياا، سەتسەن، پاۆاا دەگەن ەڭبەك مايدانىنان كەلگەن جاسى ۇلكەن ستۋدەنتتى «ءۇش ءتىسقاققان قۋ» دەن اتاپ، بيزياانى ستۋدەنتتەر كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى ەتىپ سايلاپ العانبىز.

بۇرىن مەملەكەتتىك جاۋاپتى قىزمەتتە بولعان بيزياادان ستۋدەنتتەر قاتتى يمەنەتىن. قاسىنداعى ەكى «ءتىسقاققان قۋى» دا ونى وتە سىيلايدى. ونى بىردە بولعان قىزىق توبەلەس تە ايقىنداپ بەردى. سەتسەن مەن پاۆاا ءبىر كۇنى كەشكە قاتتى ءجۇز شايىسىپ، اياعى توبەلەسكە ۇلاسقاندا بيزياا ۇرسىپ اقىل ايتقان سوڭ جونگە كەلىپ، ۇشەۋى جاتىپ قالادى. بيزياا ۇيقىعا كەتەدى. تاڭەرتەڭ تۇرىپ قاراسا، الگى ەكەۋىنىڭ ءبىر- ءبىر كوزى ءىسىپ، كوگەرىپ كەتىپتى.

- بۇلارىڭ نە، جىگىتتەر؟ ! - دەپ، بيزياا ويبايعا باسسا كەرەك.

ونى كەيىن سەتسەن بىزگە بىلاي ءتۇسىندىردى: «پاۆاانىڭ ايتقانىن ويلاعان سايىن ىزىعا بۋىلىعىپ ۇيقىم قاشتى. كورپەممەن باسىمدى تۇمشالاپ الىپ ۇيىقتاعان بولىپ جاتتىم. بيزياا كىتاپ وقىپ جاتتى دا شام ءسوندىردى. ءبىرازدان كەيىن قورىلعا باستى. پاۆاانى تىڭداسام ول دا ۇيىقتاپ قالعان سەكىلدى. ورنىمنان تۇرىپ وعان قاراي باسپالاپ جەتتىم. سول قولىممەن سيپالىپ ءجۇرىپ بەتىن تاپتىم دا، وڭ جۇدىرىقپەن ءبىر پەردىم. دەرەۋ سەكىرىپ بارىپ توسەگىمە جاتا قالدىم. پاۆاا ۇيقىلى- وياۋ ىڭىرسىپ، مەنى ءبىر بوقتاپ الدى دا ءۇنسىز قالدى. بيزياا دا ويانعانداي بولدى.

ەندى، شۋ شىعاتىن شىعار دەپ كۇتتىم. پاۆاادان دا ەش قيمىل بايقالمادى، بيزياانىڭ قورىلداپ جاتقانى ەستىلدى. پاۆاانىڭ جىنعا تيگەن ءسوزىنىڭ سىباعاسىن بەرگەنىمە قۋانىپ مەن دە ۇيىقتاپ كەتتىم. اياق استىنان بولمەنىڭ توبەسى قۇلاپ تۇسكەندەي بولدى دا، كوزىمنەن وت جارق ەتكەندەي بولدى. اتىپ تۇرسام، قاپ- قاراڭعى. پاۆاانىڭ توسەگىنىڭ پۋرجيناسى سىقىر ەتە تۇسكەندەي بولدى. قانىم باسىما شاپشىپ شىعا كەلىپ ەدى، بيزياا جوتەلگەندەي بولعان سوڭ سابىرعا كەلىپ توسەگىمە قايتادان جاتىپ قالدىم» .

نەتكەن سىپايگەرشىلىك دەسەڭشى، ءا!

***

جاگدالىن لحاگۆا

1942- جىلى مونعوليانىڭ دورنوگوۆ ايماعىنىڭ حوۆسگول ەلدى مەكەنىندە تۋعان. 1966 - جىلى كيەۆتە پوليتەحنيكا ينستيتۋتىن، 1987 - جىلى ماسكەۋدە ادەبيەت ينستيتۋتىن بىتىرگەن. 1960 - جىلدان ادەبيەتپەن اينالىستى. 1991 - جىلى مونعوليا جازۋشىلار وداعىنىڭ سىيلىعىن الدى. ورتالىق گازەتتەردە ادەبيەت، ونەر بولىمدەرىن باسقاردى. ورىس جانە يسپان تىلدەرىنەن اۋدارعان بىرنەشە كىتابى جارىققا شىققان. ونىڭ ىشىندە قازاق اقىنى ولجاس سۇيلەيمەنوۆتىڭ ولەڭدەرى بولدى. كوپتەگەن كينو تۋىندىلاردىڭ، تەلەكينو جانە تەلەپەسالاردىڭ اۆتورى.

اۋدارعان: قۋاندىق شاماحاي ۇلى