شاكارىم ليريكاسىنداعى الەۋمەتتىك ءومىر شىندىعى

None
None
استانا. قازاقپارات - ءسوز ونەرى، تىرشىلىك اعىمى، زامان تىنىسى، قوعام قۇرىلىسى، حالىقتىڭ تۇرمىس- تىرشىلىگى، ادەت- عۇرپى تۋرالى تاماشا پوەزيا توپتاماسىن قالدىرعان شاكارىم قۇدايبەردى ۇلىنىڭ قازاق ادەبيەتىندە الاتىن ورنى ەرەكشە.

دانىشپان اقىن ابايدان ۇلگى- ونەگە الىپ، فيلوسوفيالىق جانە ەستەتيكالىق تۇسىنىكتەر تۇجىرىمداعان، اقىندىقتىڭ، ادامگەرشىلىكتىڭ الىبى شاكارىمنىڭ بىزگە قالدىرعان باي مۇراسىنان ءنار الۋ ءبىزدىڭ مىندەتىمىز.

«قاپى وتكىزبە ءومىردىڭ ءبىر ساعاتىن،

وكىنىشى قالمايدى كەتسە اعاتىڭ،

كۇنى- ءتۇنى تىنىم كورمە، عىلىم ىزدە،

قالسىن دەسەڭ، ارتىڭدا ادام اتىڭ»، - دەيدى بابامىز. شاكارىم قۇدايبەردى ۇلى ءوزىنىڭ ليريكالارىندا ادام بالاسى ءۇشىن نە كەرەكتىڭ بارىنە تولىق تۇسىنىك بەرىپ، حالقىنا بار جاقسىلىقتىڭ جولىن كورسەتكەن اقىن.

شاكارىم ولەڭدەرىندە «حالقىم»، قازاعىم، تۋعان ەلىم» دەگەن ۇعىمدار ءجيى ۇشىراسادى. قاي شىعارماسىن الساق تا، حالقىنىڭ مادەنيەتى، وقۋ- ءبىلىم الۋ، شارۋا تۇرمىسى جاعىنان ايتا كەلىپ، بىرلىگى جاراسقان ەل بولۋعا شاقىرادى.

ءدال ابايدىڭ ايتقان «قالىڭ ەلىم، قازاعىم، قايران جۇرتىم» دەگەن ولەڭىندەگى ويدى شاكارىم دە حالقىنا جەتكىزەدى.

«ءبىر ۇرتى ماي، ءبىر ۇرتى قاندار دا بار،

قوي تەرىسىن جامىلعان جاندار دا بار،

جازاسىزدى جازالاپ اتاق الىپ،

اق جۇرەكسىپ جۇرەتىن پاڭدار دا بار»، - دەپ كۇيىنسە دە، اقىن ايتۋدان، ونەر شاشۋدان جالىقپايدى، ويتكەنى «مەن قايعى جەدىم عوي، قاپى ءوتتى دەدىم عوي، قازاعىم قام ويلان، سەن دە ادام ەدىڭ عوي» دەپ، قينالا تىلەك ارتىپ تۇرعانى بايقالادى.

حالقىن دوستىققا، جولداستىققا، قايىرىمدى بولۋعا، ادامگەرشىلىككە ۇندەي وتىرىپ، ادامنىڭ ءبىر- بىرىنە قاتىناسىن، مىنەز- قۇلقىن اشىپ، ۇنامسىز جاقتارىن اشكەرەلەۋدە شاكارىم تەرەڭدىكتى، عۇلامالىقتى بايقاتادى. ومىرگە كوز جۇگىرتە وتىرىپ، بايلىعىنا ماستانىپ، كەدەيلەردى كەمسىنە قارايتىن ادامداردى وتكىر سىناپ، ەكىجۇزدى ادامداردى ساتيرالىق يۋمورمەن اشكەرەلەيدى. بۇل ويلار اقىننىڭ «قازاعىم، قام ويلان، سەن دە ادام ەدىڭ عوي»، «جۋاندار»، «پارتيا ادامدارى»، «باي مەن قوناق»، «باي مەن كەدەي» ت. ب. ولەڭدەرىندە اسا دانىشپاندىقپەن ايتىلادى.

شاكارىم اتا- بابالارىمىز، شەشەن- ءبي، جىراۋلارىمىز، دانىشپان اباي سياقتى اقىندارىمىز ايتقان وسيەتىن تۋرا، ناقتىلاپ ايتاتىن كەلەسى تاقىرىبى - ەڭبەك تۋرالى. اباي، ىبىراي سەكىلدى ەڭبەكتىڭ قادىرىن تۇسىنۋگە شاقىرعان «مال جيناپ»، «پىسكەن مەن شيكى» دەگەن ولەڭدەرىندە «شيكى» دەپ ەڭبەك قادىرىن بىلمەگەن جاتىپ ىشەر باي بالالارىن ايتسا، «پىسكەن» دەپ وتىرعانى تۋعاننان ەڭبەكپەن شۇعىلدانعان، ەڭبەك ارقىلى العا ۇمتىلعان، حالقىنا قىزمەت ەتكەن، ادامگەرشىلىگى مول، جۇرەگى كىمگە بولسا دا جىلى جاندار.

سوندىقتان «ەڭبەك ەتسەڭ ەرىنبەي، تويادى قارنىڭ تىلەنبەي» دەگەن پىكىردى شاكارىم دە حالقىنا ۇران ەتىپ جازعان. وسى ەڭبەك جاستاردى ونەر- بىلىمگە، عىلىمدى مەڭگەرۋگە اپاراتىن تۋرا جول، اداستىرماس اقىل، تابار تابىسىڭنىڭ قاينار كوزى دەپ تۇسىندىرەدى. انشىلىك، اقىندىق، ءبىلىمپازدىق، سازگەرلىكتى دە مەڭگەرگەن شاكارىم جاستاردان وسى ونەردەن قۇر قالماۋىن تالاپ ەتەدى. «جاستار»، «اقىندار»، «ناسيحات» ت. ب. شىعارمالارىندا عىلىم- ءبىلىمنىڭ ءومىردىڭ كىلتى ەكەنىن ەرەكشە ايتادى دا، ەستەتيكالىق سۇلۋلىقتان - ونەر، ءان مەن كۇيدەن بوس قالماۋدى «ۇيرەنۋگە قىلما نامىس، ۇيرەتۋگە بولما كور» دەپ تۇجىرىمدايدى.

قانداي ولەڭ جازسا دا حالقىنىڭ قامىن ويلاپ، بولاشاعىن بولجاپ، اقىل ايتىپ، جول سىزعان شاكارىم ليريكالارىندا الەۋمەتتىك شىندىقتى كورسەتۋى - قازىرگى جاستارعا دا، دامىپ كەلە جاتقان عاسىر قوعامىنا دا قاجەتتى وسيەت، ناقىل ۇعىم دەپ ۇعامىز.

«ماسساگەت»

سوڭعى جاڭالىقتار