ءبىز نەگە «اللو» دەيمىز؟

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - ءار حالىقتىڭ وزىندىك سويلەۋ مانەرى، ءسوز قولدانىسى بار. ءبىز كۇندەلىكتى قولدانىستاعى اۋىزەكى ءسوزدىڭ ءوزىن جەتكىلىكتى بىلە بەرمەيمىز. ونىڭ ۇستىنە ءار نارسەگە ەلىكتەگىش، تەز قابىلداعىش كەلەمىز.

ءسويتىپ، وزگە تىلدەردەن ءسىڭىرىپ العان سوزدەر دە كوپ. ونى تىپتەن زامانا كوشى، سانگە بالايمىز كەپ. ايتپاقشى بولعانىمىز - تەلەفون تۇتقاسىن كوتەرگەندە ايتىلار تەرمين. نەسىن جاسىرايىق، «اللو» دەگەن ءسوزدى ءجيى قولدانۋ قانىمىزعا ابدەن ءسىڭىپ كەتتى بۇل كۇندە. باي تىلىمىزدەن ءبىر اۋىز جاقسى بالاما تابىلماعانى ما سوندا؟ ال بۇل ۇعىمدى بىزدەن باسقا ەلدەر وزىنشە ۇيلەستىرىپ، ىڭعايىنا قاراي قولدانىپ ءجۇر.

ماسەلەن، اعىلشىندار «حەلوۋ» دەسە، قىتايلار «ءۋاي» دەيدى. ورىستار «اللو» دەگەندى وزدەرىنە ۇيلەسىمدى سانايدى. اراب ەلدەرى «نام» دەگەندى قولدانىپ جۇرسە، تۇركيا «ەفەنديم» نەمەسە «بۋيرۋن» دەيدى ەكەن. كارىستەر «يوبوسەيو»، موڭعولدار «بايناۋۋ» مەن «سونسودج باينا» دەيدى تۇتقانى كوتەرگەندە.

ۇيعىرلار بولسا «اسسالاۋماعالايكۋم» دەگەندى كوپ قولدانادى. كوپتەن بەرى مازالاپ جۇرگەن ويىمدى جولداستارىما ايتقانىمدا ولار كوتەرىلگەن ماسەلەگە قاتىسىپ پىكىرلەرىن ءبىلدىردى. بىرەۋى: «ءبىز مۇسىلمان ەلىمىز «اسسالاۋماعالايكۋم» دەگەن ورىندى»، - دەسە، ەندى بىرەۋى: «ارا- تۇرا قولدانىپ جۇرگەن «تىڭداپ تۇرمىن»، «ءيا» دەگەن سوزدەر ءجون سياقتى»، - دەدى. بۇل ۋاجبەن كەلىسپەۋشىلەر دە بولدى. «تىڭداپ تۇرمىن» دەگەن ونشا ۇيلەسىمدى ەمەس. ونسىز دا تۇتقانى كوتەرگەندە تىڭداپ تۇراسىڭ.

ونى قوڭىراۋ سوعۋشى ايتپاساڭ دا بىلەدى. ال، «ءيا» دەگەن ءسوزدى ءار ءتۇرلى اۋەنمەن ايتساڭ ءار ءتۇرلى ماعىنا بەرەدى. سوندىقتان بۇل دا كەلىڭكىرەمەيدى. «اسسالاۋماعالايكۋم» ەرلەردىڭ اۋزىنان شىعاتىن ءسوز بولعانمەن، ايەلدەرگە ۇيلەسىمسىز. وسىلاي، ءار قايسىسى ءار جاققا تارتىپ، ءبىر ۇيعارىمعا كەلە المادى. قازاق ەلىنىڭ مەملەكەتتىك رامىزدەرى سياقتى، وزىندىك تىلدىك نورمالارى بولۋى كەرەك. قىتايداعى قازاق ءتىلدى راديودا جۇمىس ىستەيتىن اقىن، جۋرناليست سەرىك ءابىل ۇلىنا ءاردايىم تەلەفون شالعانىمدا، ول كىسى ۇنەمى «اۋ» دەيتىن. وسى ءبىر ءسوزدىڭ توركىنىنە ۇڭىلەر بولساق، بۇل ءبىزدىڭ باياعىدان كەلە جاتقان تۇرمىس- داعدىمىزعا سايكەس كەلەتىن سىڭايلى. اسا كورنەكتى ەتنوگراف، پروفەسسور اقسەلەۋ سەيدىمبەكتە قوڭىراۋ كەلگەندە «اۋ» دەپ سويلەسەتىنىن جۇرت ايتىپ ءجۇر.

ەرتەرەكتە قازىرگىدەي تەلەفون بولعان جوق. تەك اراعا ادام جىبەرىپ حات- حابار الىسىپ وتىرعان. قىرداعى مال جوعالتقان باقتاشىلار انا جوتادان مىنا جوتاعا ايقايلاپ ءجون سۇراسقان. سوندا بەرگى جاق پەن ارعى جاق ءبىر- بىرىمەن «اۋ» دەپ باستاپ ءسوزىن جالعاستىرعان. قىر قازاعىنىڭ ءمان- جاي سۇراسۋداعى قاجەتتىلىگىنەن تۋعان وسى ءسوزدى بۇل كۇندە تەلەفون تۇتقاسىن كوتەرگەندەگى تەرمينگە اينالدىرساق ءجون سەكىلدى. ايتسە دە ءالى كوپتىڭ تالقىسىنا سالىپ، باسقا بالاما ىزدەستىرگەن دە ارتىقتىق ەتپەيدى. ازىرگە تەلەفون تۇتقاسىن كوتەرگەندە ايتىلاتىن العاشقى سوزگە ساي كەلەتىن تەرمين تابا قويعامىز جوق. بۇعان ءسىز نە دەر ەدىڭىز؟

بەكتۇرعان لاقادىل

kazgazeta.kz