تالعات تەمەنوۆ: ۇلتتىق مەنتاليتەت بولماي، ناعىز كينو جاساۋ مۇمكىن ەمەس

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - كينو مەن تەاتر ونەرى - ۇلت بولمىسىنىڭ، مادەنيەتىنىڭ ايناسى. «بۇگىنگى قازاق كينەماتوگرافياسى قالاي دامىپ كەلەدى، تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا ءتۇسىرىلىپ جاتقان كينولار حالىقتىڭ رۋحاني مۇددەسىن قاناعاتتاندىرا الىپ جاتىر ما؟» دەگەن ساۋالدار توڭىرەگىندە وسى سالانىڭ «ىستىعىنا كۇيىپ، سۋىعىنا توڭىپ» جۇرگەن بەلگىلى كينو جانە تەاتر رەجيسسەرى، كينودراماتۋرگ، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى، «ش. ايتماتوۆ اتىنداعى حالىقارالىق سىيلىقتىڭ يەگەرى»، پروفەسسور تالعات دوسىمعالي ۇلى تەمەنوۆتى اڭگىمەگە تارتقان ەدىك.

- ءسىز ۇزاق جىلدار بويى تەاتر ورداسىن، كينو ۇجىمدارىن، ج و و- ىن باسقاردىڭىز، ەندى استاناداعى اكادەميالىق تەاترعا كەلىپ جۇمىس اتقارىپ جاتقان جايىڭىز بار. بۇل تەاترعا تاجىريبەلى باسشى، بابىنداعى رەجيسسەر رەتىندە قانداي وزگەرىستەر ەنگىزىپ جاتىرسىز؟

- ق. قۋانىشبايەۆ اتىنداعى اكادەميالىق تەاتر ەلدىڭ ورداسى استانادا ورنالاسقاندىقتان، جوعارى ساپالى بولعانى ءجون. ول ءۇشىن تەاتردىڭ كاسىبي، تۆورچەستۆولىق دەڭگەيىن كوتەرۋ كەرەك. بۇل - تەاتردىڭ رەپەرتۋارىن جاڭارتۋ كەرەك دەگەن ءسوز. تەاترىمىزدىڭ وزىندىك تاريحى بار بولعاننان كەيىن، قازىرگى رەپەرتۋارىندا ءبىراز قويىلىمدار بار. ءبىراق، سولاردىڭ ىشىندەگى جاقسى شىعارمالاردى قالدىرىپ، تازالاۋ كەرەك. بۇل اكادەميالىق تەاتر بولعان سوڭ وندا دەڭگەيى تومەن سپەكتاكلدەر بولماۋى كەرەك، بۇعان جاڭادان تىڭ قويىلىمدار سونداي-اق، ءوزىمىزدىڭ، شەتەلدىڭ كلاسسيكالىق قويىلىمدارى قاجەت. بۇلاردىڭ ءبارى بىزدە قازىر بار بولعانىمەن، كوركەمدىك دەڭگەيدى بارىنشا كوتەرۋگە تالپىنۋعا ءتيىسپىز. بۇگىنگى تاڭداعى ماسەلەنىڭ ءبىرى - تەاترىمىزدا ۇلكەن بۋىن، ورتا بۋىن تالانتتى اكتەرلەر جەتكىلىكتى بولعانىمەن، اكادەميالىق تەاتر ورتالىعىنا جاڭا بۋىن جاس اكتەرلەر شوعىرىن الىپ كەلۋدى كوزدەپ وتىرمىز.

ونان كەيىن اكتەرلار تاجىريبە الماسىپ، كاسىبي دەڭگەيلەرىن وسىرە ءتۇسۋ ءۇشىن تەاترىمىز ەل ءىشى جانە شەتەلدىك مادەنيەت ورتالىقتارىمەن ءجيى قارىم-قاتىناستا بولۋى كەرەك. گاسترولدىك ساپارلاردى ءجيى ۇيىمداستىرىپ تۇرۋدىڭ پايداسى مول. ق. قۋانىشبايەۆ اتىنداعى مەملەكەتتىك اكادەميالىق قازاق مۋزىكالىق دراما تەاترىنىڭ 2015-جىلدىڭ 12-17- مامىر ارالىعىندا الماتى قالاسىندا گاسترولدىك ساپارى ءوتتى.

بۇل ساپاردىڭ ماقساتى - الماتى تۇرعىندارىنا استانانىڭ مادەنيەتىن پاش ەتۋ جانە دە ەكى تەاتردىڭ ءبىر-بىرىمەن تاجىريبە الماسۋىنا سەپتىگىن تيگىزۋ بولاتىن. شەتەلگە باراتىن گاسترولدىك ساپار جوسپارلارىمىز دا بار. الداعى ۋاقىتتا رەسەيدىڭ كۋزباسس قالاسىنا گاسترولمەن بارامىز دەگەن ويدامىز. الداعى قازان ايىندا مەنىڭ «تىراۋلاپ ۇشقان تىرنالار» ليريكالىق درامامدى بۋرياتيا رەسپۋبليكاسىنىڭ ۋلان-ۋدە قالاسىندا وتەتىن فەستيۆالعا قاتىستىرۋ جوسپاردا تۇر.

- ءوزىڭىز بىلەسىز، بيىلعى جىل قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعى، سونداي-اق، ۇلى جەڭىستىڭ 70 جىلدىعى. وسى ۇلكەن شارالارعا وراي ساحنالانعان قانداي جاڭا سپەكتاكلدەر بار؟

- قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىنا وراي دۋمان رامازاننىڭ پەساسى بويىنشا بولات ۇزاقوۆ «ابىلايحاننىڭ ارمانىن» قويدى. ال مەن جەڭىستىڭ 70 جىلدىعىنا قاراي ۆ. ەجوۆتىڭ «تىراۋلاپ ۇشقان تىرنالار» ليريكالىق دراماسىن قويدىم. ايتا كەتۋ كەرەك، اتالعان تۋىندى ورىس دراماتۋرگى ۆالەنتين ەجوۆتىڭ «بۇلبۇلدار ءتۇنى» شىعارماسى جەلىسى بويىنشا ساحنالاندى. قازاق تىلىنە اۋدارعان تانىمال تەاتر سىنشىسى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ يەگەرى، پروفەسسور اشىربەك سىعاي بولاتىن. رەجيسسەرلىق نۇسقاسىن مەن ۇسىندىم.

ۇلى جەڭىستىڭ 70 جىلدىق مەرەيتويى قارساڭىندا ساحنالانعان «تىراۋلاپ ۇشقان تىرنالار» اتتى ليريكالىق دراما جەڭىستەن كەيىنگى سوۆەت سولداتتارىنىڭ ومىرىنەن سىر شەرتەدى. قويىلىمدا باس كەيىپكەر پەرنەبەك بورانبايەۆ پەن نەمىس قىزى ينگانىڭ اراسىنداعى كەزدەيسوق ماحاببات تاقىرىبىن كوتەرەدى. وسى ارالىقتا ادامزاتقا ورتاق قاسيەت - ماحاببات پەن جاۋىزدىق، ادامگەرشىلىك پەن سىيلاستىق، وشپەندىلىك پەن سۇيىسپەنشىلىك، ساعىنىش پەن مەيىرىمدىلىكتىڭ ۇشقىنىن سپەكتاكل بارىسىنان كورسەتۋگە كۇش سالدىم. سونىمەن قاتار، ۇلپان سەرىكبول قىزى رەجيسسەرلىگىمەن قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى تىلەكتەس مەيراموۆ «مايدان اندەرى» اتتى مونوسپەكتاكلدىڭ پرەمەراسىن ۇسىندى. بۇل شىعارمانىڭ اۆتورى - بەلگىلى جازۋشى روللان سەيسەنبايەۆ.

- ءسىز كينو مەن تەاتردى قاتار الىپ جۇرگەن ونەر يەسىسىز. سوندىقتان، ءسوزدى قازىرگى قازاق كينوسىنا قاراي بۇرساق. بۇگىندە قازاق كينوسى تۋرالى سىن كوپ ايتىلىپ جاتادى. بۇل تۋرالى نە ايتاسىز؟

- كينو زاڭى مادەنيەت تۋرالى زاڭنىڭ ءبىر تارماعىندا. بۇل زاڭ بار بولعانىمەن تولىق ەمەس، سونى كەمەلدەندىرۋىمىز كەرەك. كينو تۋرالى زاڭ كينوعا قىزمەت ەتكەندە عانا ول زاڭدىق قىزمەتىن اتقارادى. تۇسىرىلگەن كينو مەملەكەتتىڭ، قوعامنىڭ قولداۋىمەن عانا كوسەگەسى كوگەرەدى. ءبىزدىڭ كينو كوممەرتسيالىق دەڭگەيگە جەتكەن امەريكالىق كينو ەمەس. ال الەمنىڭ كوپتەگەن ەلدەرىنىڭ كينوگەرلەرى مەملەكەتتىڭ قولداۋىمەن ءوز ماقساتتارىنا جەتەدى. قازىرگى رەجيسسەرلەردىڭ كوبىسى سەريال ءتۇسىرىپ ءجۇر. كوركەم فيلم تۇسىرگەندەرى نەكەن-ساياق. سوندىقتان دا ولاردا تاجىريبە جاعى كەم قالىپ جاتادى.

جالپى، رەجيسسەرلىك دەگەن ول اقىندىق سياقتى «اكەنىڭ قانىمەن، انانىڭ سۇتىمەن» كەلەتىن نارسە، تۋما تالانتتى قاجەت ەتەدى. كينو رەجيسسەرلىكتىڭ شارتى - تاجىريبەسى مول، ينتەللەكتىسى جوعارى بولۋ. وسى كۇنى ءبىر كىتاپتى اياعىنا جەتكىزىپ وقىماعانداردىڭ كينو ءتۇسىرىپ جاتقانىنا قايران قالامىن.

قازىرگى سەريالداردا وزدەرىنشە ساتيرا قوسقان بولىپ، اجەلەرىمىزدى مازاق قىلادى، انالارىمىزدى كۇلكىگە اينالدىرادى. ءبىز انالارىمىزعا كۇلەتىن بولساق، قانداي حالىق بولعانىمىز؟ رەجيسسەر اۋىلدى نەمەسە قالانى ءتۇسىرسىن، مىندەتتى تۇردە كينو كەيىپكەرىندە ۇلتتىق مەنتاليتەت، بوياۋ بولۋ كەرەك. كەيىپكەردە ۇلتتىق حاراكتەر بولۋى قاجەت. ۇلتتىق حاراكتەر بولماي، ۇلتتىق كينو جاساۋ مۇمكىن ەمەس. بۇگىنگى كەيىپكەرلەردىڭ كوبىسى ءدۇبارا. ۇلتتىق حاراكتەر دەگەن نە؟ كەشەگى تۇسىرىلگەن «قىز جىبەك»، «مەنىڭ اتىم قوجا»، «تاقيالى پەرىشتە» سىندى اتاقتى كينولارداعى كەيىپكەرلەردە سول ۇلتتىق حاراكتەر بار بولعان سوڭ كورەرمەن كوڭىلىنىڭ تورىنەن ورىن الدى ەمەس پە؟

بيۋدجەتتەن كينوسەريالدارعا بولىنگەن اقشانىڭ كولەمى قاناعاتتاندىرارلىق بولماعاندىقتان كوركەمدىك دەڭگەيى تومەن كينولار شىعادى. ال ەكراندا ءبارى شەتەلدىڭ كينوسى. ءوزىمىزدىڭ كينوگەرلەر تۇسىرگەن فيلمدەردى قاراساڭ شەتىنەن نەمقۇرايلى تۇسىرىلگەن، ارتىندا ۇلكەن وي جوق، ادامگەرشىلىك پوزيتسيانى تابۋ مۇلدە قيىن.

- ءسىزدىڭ جەكە شىعارماشىلىعىڭىز تۋرالى ايتار بولساق، سەناريىن ءوزىڭىز جازعان «سۋداعى ءىز» اتتى سەريال ءتۇسىرىپ جاتىر ەكەنسىز. تاعى قانداي جاڭالىقتارىڭىز بار؟

- « سۋداعى ءىز» اتتى كينوم تۋرالى ايتار بولسام، سەناريىن ءوزىم جازعانمىن، 12 سەرياسى ءتۇسىرىلىپ دايىن تۇر، سونى اياقتاۋعا 5 ميلليون تەڭگە جەتپەي توقتاپ قالدى. قازىر «قازاق فيلمنىڭ» تاپسىرىسىمەن «كىشكەنتاي حانزادا» دەپ اتالاتىن كينونى قولعا الىپ ءتۇسىرىپ جاتىرمىز. وزەكتى مازمۇنىنا توقتالار بولساق، جەتىمدەر ءۇيىنىڭ التى جاسار تاربيەلەنۋشىسىنىڭ قارتتار ۇيىندەگى اتامەن كەزدەسۋى. بۇل نەگىزىنەن قوعامداعى پروبلەمانى كوتەرگەنىمەن، گۋمانيزمگە تولى، ادامگەرشىلىگى مول، ادامدى ءسۇيۋدىڭ نە ەكەنىن كورسەتەتىن كينو بولادى دەگەن ويدامىز.

- تالعات دوسىمعالي ۇلى ءسىز تاجىريبەلى تەاتر جانە كينورەجيسسەر رەتىندە بولاشاقتا تاريحي فيلم ءتۇسىرۋ ويىڭىزدا بار ما؟

- « توميريس»، « زارينا پاتشايىم تۋرالى اڭىز» دەگەن ەكى دايىن سەناريىم تۇر. وعان قوماقتى قارجى كەرەك بولىپ وتىر. بولاشاقتا بۇل ماقساتىمىزعا جەتەمىز دەگەن ويدامىز. ال ءوزىمنىڭ ارىپتەستەرىم رەجيسسەرلار جاسى بولسىن، جاسامىسى بولسىن كينو ونەرىنىڭ ۇلتىمىز الدىندا ارقالاعان تاريحي جۇگى سالماقتى ەكەنىن تۇسىنگەنى ءجون. ويتكەنى، كينو مەن تەاتر - جەتكەن مادەنيەتىڭنىڭ، ءومىرىڭنىڭ ايناسى. ءبىزدىڭ جاساعان ءاربىر كادرىمىز كورەرمەندى ىزگىلىككە، ادامدى سۇيۋگە ۇندەيتىن بولسا ەكەن دەيمىن.

- ۋاقىت ءبولىپ اڭگىمەلەسكەنىڭىزگە راحمەت!

سۇحباتتاسقان: بەيسەن سۇلتان ۇلى

( 2015 )