مۇحامەدجان تازابەك: نيەت ناقتى، ىقىلاس قاتتى بولماي، رامازان ءساتتى بولمايدى

استانا. قازاقپارات - بارشا مۇسىلمان قاۋىمى اسىعا كۇتكەن رامازان ايىنا ءبىر كۇن قالدى. مىڭ ايدان قايىرلى سانالاتىن ايدا قانداي امالدار جاساعان دۇرىس؟ ورازا تۋرالى نە بىلەمىز؟ اۋىز بەكىتۋدىڭ رۋحاني جانە مەديتسينالىق تۇرعىدان پايداسى قانداي؟

وسى جانە وزگە دە ساۋالدار توڭىرەگىندە اقىن، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، «اسىل ارنا» تەلەارناسىنىڭ ديرەكتورى مۇحامەدجان تازابەكپەن اڭگىمەلەسكەن ەدىك.

ورازا - اللا مەن قۇلىنىڭ اراسىنداعى سىر

- مۇحامەدجان اعا، قۇران كارىمنىڭ اسىل اياتتارى تۇسە باستاعان قاسيەتتى رامازان ايى كەلدى. وسى رەتتە   سايت وقىرماندارىنا قاسيەتتى ايدىڭ سيپاتى مەن ەرەكشەلىگى جونىندە تارقاتىپ ايتىپ بەرسەڭىز...

- اسكەردە ساپتا تۇرعان ساربازدارعا ساناۋلى سەكۋند ەركىن تۇرۋعا بۇيرىق بەرىلسە، ارقالارىن كەڭگە جايىپ، شاتتانا كەتپەي مە؟ سول سەكىلدى، اللا تاعالا دا ءوزىنىڭ قۇلدارىنا ونى ەكى ايدىڭ اراسىنان جانىنىڭ تىنىشتىعى، رۋحىنىڭ راحاتى بولاتىن رامازان دەگەن ۇلكەن نىعمەت ايىن سىيلاعان. رامازان - قادىرىن ءتۇسىنىپ اياق باسقان ادامعا رۋحاني باۋ-باقشا!

ورازا - قۇلشىلىق امالداردىڭ ىشىندەگى ەڭ ءبىر قۇرمەتتىسى ءارى ىزگى امالداردىڭ ەڭ ءبىر قادىرلىسى. سەبەبى، ورازا مۇحاممەد (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) ۇمبەتىنە دەيىن ءومىر سۇرگەن بارلىق قاۋىمعا پارىز بولعان. ەگەر ورازا ادامزات ءۇشىن مۇنشالىقتى ماڭىزدى بولماسا، بارىنە بىردەي پارىز ەتىلەر مە ەدى؟! اللا تاعالا قۇراندا: «ەي، يمانعا كەلگەندەر! تاقۋالىق ەتۋلەرىڭ ءۇشىن، سەندەردەن بۇرىن وتكەندەرگە پارىز ەتىلگەندەي، سەندەرگە دە ورازا پارىز ەتىلدى»، - دەپ بۇيىرادى.

رامازان ورازاسىن اللادان ساۋابىن ءۇمىت ەتىپ ۇستاعان ادام وسى كۇنگە دەيىنگى بۇكىل كۇنالارىنان تازارادى دەلىنگەن حاديستە. بۇل ايدا ادامزاتتىڭ حاس جاۋى - شايتان كىسەندەلىپ، بىزگە جاقسىلىققا وزگەرۋگە، اعايىن-تۋىستىڭ جۇرەگىنە ىزگىلىكتىڭ ءدانىن ەگۋگە زور مۇمكىندىك تۋادى. رامازاننىڭ كۇنىندە دە، تۇنىندە دە اللاعا الاقان جايعان ادامنىڭ ەشبىر تىلەگى قايتارىلمايدى. قۇنى 83 جىلعا تەڭ كەلەتىن ادامنىڭ ءبىر جىلدىق نەسىبەسىن بويىنا كوتەرگەن قادىر ءتۇنى وسى ايدىڭ ىشىندە جاسىرىلعان. رامازان ءار شاڭىراققا بەرەكە مەن باقىت تارتۋ ەتەدى. قابليسا جىراۋدىڭ ايگىلى جىرىندا باقىتقا «قايدا باراسىڭ؟» دەگەن سۇراق قويىلعاندا بىلاي دەپ جاۋاپ بەرۋشى ەدى عوي:

- باقىت قايدا باراسىڭ؟

- تاراۋىق ناماز وقىعان،

كوڭىلىنە ايات توقىعان،

نيەتتى ەلگە بارامىن.

- باقىت قايدا باراسىڭ؟

- سارەسى، ساحار ىشەتىن،

حاق جولىنا تۇسەتىن،

يماندى ەلگە بارامىن.

كىم رامازاننىڭ ورازاسىنا شىن ىقىلاسىمەن نيەت قىلسا، ول ادام حاديستە كەلگەندەي توزاقتان قۇتىلدى دەگەن مارتەبەگە يە بولادى. كىم رامازانعا جەتىپ، ءۇمىتىن ۇكىلەپ، ساۋابىنا دەگەن ۇلكەن سەنىممەن ورازاسىن وتەسە، وعان ەشكىم ويلاماعان قايتارىم مەن ەسەپسىز سىي بار. كىمنىڭ سوڭعى امالى ورازا بولىپ، جان تاپسىرسا، ونى ءجاننات كۇتىپ تۇر.

ەرتەڭ قيامەتتە ادام ناعىز كومەككە مۇقتاج كەزدە رامازان ورازا ۇستاۋشىعا شاپاعاتشى بولادى ءارى پايعامبارىمىز (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) ورازا قۇلدىڭ ءوزىن وتتان قورعايتىن قالقانى دەگەن.

رامازان ايى كەلگەندە اسپاننان ارنايى ءبىر ۇندەۋشى پەرىشتە ءتۇسىپ: «ەي، جاقسىلىق جاساۋشى! مىنە ساعان، مۇمكىندىك! ەي، كۇناعا نيەتتەنگەن، توقتا!» دەپ ايتادى ەكەن.

ورازانىڭ وزگە قۇلشىلىقتاردان ۇستەمدىگى سول، ونىڭ ساۋابىن اللادان وزگە ەشكىم بىلمەيدى. ويتكەنى، ورازا - اللا مەن قۇلىنىڭ اراسىنداعى سىر. ادامنىڭ راببىسىمەن اراسىنداعى سىرىنا سىرت كوزدىڭ سىنى ارالاسپايدى. ال، پەندەنىڭ اللا ءۇشىن ورازا ۇستايمىن دەگەن ىقىلاسىنا قۇدايدان وزگەنىڭ نازارىنا ىلىگۋ سىندى رياكەرلىك - بوتەن نيەت كىرىسە المايدى. سول ءۇشىن دە اللا تاعالا بارلىق عيبادات ىشىنەن ورازانى اتاپ: «...ال، ورازا مەن ءۇشىن، ونىڭ سىيىن ءوزىم بەرەمىن»، - دەپ، ەشبىر جاراتىلىس بىلە المايتىن ەرەكشە سىيدى ۋادە ەتكەن.

«نيەت ناقتى، ىقىلاس قاتتى بولماي، رامازان ءساتتى بولمايدى!»

- اللا تاعالا پەندەلەرگە مىندەت ەتكەن بەس پارىزدىڭ ءبىرى - ورازا تۇتۋ. ورازانى دۇرىس ۇستاۋدىڭ بەلگىلى شارتتارى بار ما؟

- كەز كەلگەن قۇلشىلىق قابىل بولۋ ءۇشىن تالاپ ەتىلەتىن ەكى شارت بار. ءبىرى - اللا رازىلىعى ءۇشىن بولۋ كەرەك، ەكىنشىسى - قۇران مەن سۇننەتكە ساي اتقارىلۋى ءتيىس. ەڭ الدىمەن، ورازامىزدى اللا رازىلىعىنان باسقا نارسەلەردەن تازارتايىق. ياعني، ءبىز ورازانى دەنساۋلىقتى جاقسارتۋ نەمەسە ادامدارعا جاقسى كورىنۋ ءۇشىن ەمەس، اللانىڭ بۇيرىعى، وتتان قالقان بولاتىندىعى، ءجانناتقا جەتكىزەتىندىگى ءۇشىن ۇستايمىز. نيەت ناقتى، ىقىلاس قاتتى بولماي، رامازان ءساتتى بولمايدى!

ورازانىڭ سىرتقى شارتتارى - تاڭنان كەشكە دەيىن اس پەن سۋدان، جىنىستىق قاتىناستان تىيىلۋ بولعانىمەن، بۇل قۇلشىلىقتىڭ دانالىعى تەرەڭدە جاتىر. ناپسىلەر كىسەندەلىپ، شاقۋاتتار تىزگىندەلەتىن رامازان ايىنىڭ ەڭ ۇلكەن ءمانى دە، شارتى دا - ءوزىڭدى تاربيەلەۋ.

مىنا ءبىر قىزىقتى قاراڭىزدار، انشەيىندە، ءبىر ساعات تەمەكى تارتپاسا تۇرا المايتىن، ناسىباي اتپاسا نازداناتىندار رامازاندا ءبىر اپتا نەمەسە ءبىر اي بويىنا ناشار ادەتتەرىن تاستاپ جاتقانىن كورەمىز. نەگە؟ سەبەبى، لاعىنەتى شايتاننىڭ ازعىرۋى ازايادى. سوندىقتان، رامازاننىڭ ساۋابىن تولىق الۋدان توساتىن تاقۋالىققا تاڭسىق ارەكەتتەردى تاستاۋعا تۋىپ تۇرعان مۇمكىندىكتى جىبەرىپ المايىق.

ادام ورازا ۇستاعاندا ءىشىپ-جەۋدەن عانا باس تارتپايدى، ونىڭ ءتانى كۇنادان، حارامنان تىيىلادى. كوز تىيىم سالىنعانعا قاراۋدان، قۇلاق وسەك-اياڭ، جالا، جامان ءسوز، وتىرىك ەستۋدەن، قول ارامدى ۇستاۋدان، كۇنا جاساۋدان، اياق تىيىم سالىنعان جەرگە بارۋدان، اسقازان تاماقتان، ءتىل وتىرىك پەن عايباتتان، وي جاماندىقتان، جىنىستىق اعزالار زينادان باس تارتادى. ياعني، مۇسىلمان تەك جاقسى سويلەپ، ورازاسىن بۇزباۋعا بارىن سالادى.

ەل اراسىندا «رامازاندا توي وتكىزبەيىك» دەگەن پىكىر قالىپتاسىپ جاتىر، مۇنىڭ ءوزى قاسيەتتى ايعا دەگەن قۇرمەتتەن تۋىنداپ وتىرعان تۇسىنىك. ارينە، رامازاندا توي جاساۋعا بولمايدى دەگەن قاعيدا جوق، بۇل جەردە داستارقاندا ادال استىڭ بولۋى كوزدەلەدى.

پايعامبارىمىز (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن): «ورازا كەزىندە كىم وتىرىك ايتۋىن جانە وتىرىكتى امالعا اسىرۋىن توقتاتپايتىن بولسا، ونداي ادامنىڭ تاماعى مەن سۋسىنىنان باس تارتقانىنىڭ اللا ءۇشىن قاجەتى جوق» (بۇحاري)، «سەندەردەن بىرەۋ ورازا بولعان كۇنى جامان سوزدەر ايتپاسىن، داۋسىن كوتەرمەسىن. ال، ەگەر بىرەۋ ونى بالاعاتتاسا نەمەسە توبەلەسكىسى كەلسە، وندايعا: «راسىندا، مەن ورازامىن!»، - دەسىن» دەگەن (بۇحاري، مۋسليم).

پارىز ەتىلگەن ورازانىڭ قۇندىلىعىن سيپاتتاۋعا ءتىل، كەرەمەتىن سەزىنۋگە سانا جەتپەيدى. ءاربىر سەكۋند سايىن الەمدە التى ادام قايتىس بولادى ەكەن. ال ءبىز وتكەن رامازاننان بيىلعى رامازانعا قاراي ادىمداپ قادام جاساپ كەلەمىز. رامازانداي ۇلى ايعا جەتىپ تۇرىپ ءارى شاماسى كەلە تۇرا، ونىڭ ورازاسىن ۇستاۋدان قۇر قالعان ادام بارشا جاقسىلىقتان دا ماقرۇم قالۋ قاۋپى بار.

«ورازانى وتكىزىپ الۋ - ورنى تولماس وكىنىش»

- حالىق اراسىندا «ورازانىڭ باسىندا ءۇش كۇن، ورتاسىندا ءۇش كۇن، سوڭىندا ءۇش كۇن ۇستاسا بولادى» دەگەن پىكىر ءجيى ايتىلادى. بۇل قانشالىقتى دۇرىس؟

- ءبىر قىزىق اڭگىمە ەسىمە ءتۇسىپ وتىر. ءبىر يمام باۋىرىمىزعا جاس جىگىت كەلىپ: «اعا وسى ورازانى جەڭىل ۇستاۋدىڭ جولدارى بار ما ءوزى؟» دەپ سۇراق قويىپتى. سويتسە الگى يمام: «ءيا بار عوي، ارينە، باسىندا ون كۇن، ورتاسىندا ون كۇن، سوسىن سوڭىندا ون كۇن ۇستايسىڭ بولدى. ارعى جاعىندا نە قالدى دەيسىڭ؟!»، - دەگەن ەكەن.

ءيا، وسىنداي پىكىردى قۇلاعىمىز شالىپ جاتادى. بۇل ورازانىڭ جازدىڭ اپتاپتى ىستىقتى كۇندەرىنە تاپ كەلۋىنە بايلانىستى بولسا كەرەك. جۇرەكسىنگەن كوپ ادامنىڭ رۋحى سىنىپ، ءناپسىسى نازدانىپ، نيەتتەرى قۇبىلادى. دەگەنمەن، رامازان قارساڭىنداعى جۇما ۋاعىزدارىندا يمامدارىمىز بۇل ءادىستىڭ جانساق ەكەندىگىن ايتۋدا. ياعني ەشكىم ايدىڭ باسىندا، ورتاسىندا، سوڭىندا ءۇش كۇن ۇستاپ رامازاننىڭ ورنىن تولتىرا المايدى. سەبەبى، عالىمدار «ەگەر ادام ورازانىڭ ءبىر كۇنىن ورىندى سەبەپسىز قازا قىلىپ السا ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن لايىقتى تۇردە وتەي المايدى» دەگەن. بۇل دەگەنىڭ وتەۋ مۇمكىن ەمەس دەگەن ءسوز ەمەس، ءبىراق، قانشا قازاسىن وتەسە دە ءدال رامازان ايىنداعى ساۋاپقا تەڭ كەلە المايدى دەگەن ءسوز.

پايعامبارىمىزدىڭ حاديسىندە قيامەتتە اۋزىن ەرتە اشىپ قويعان ادامداردىڭ قان تامىرلارىنان ءىلىنىپ، ازاپ شەگىپ جاتقانداعى جان-ايقايى باياندالادى. ەگەر، اۋىز اشۋعا نەمقۇرايلىلىق تانىتقاننىڭ جاعدايى وسىنداي بولسا، ورىندى سەبەپسىز رامازاننىڭ باسىندا، ورتاسىندا، اياعىندا ءۇش كۇن ۇستاپ، قالعان كۇندەرىن قازا ەتكەن ادامنىڭ ءحالى نە بولماق؟

ورازانى وتكىزىپ الۋ - ورنى تولماس وكىنىش. ورازا تۇتپاۋعا ءوزىڭدى الداپ، ءتۇرلى سەبەپ-سىلتاۋ تاۋىپ الۋعا بولادى. مىسالى، «كەشكە دەيىن جۇمىستا وتىرامىن، اش بولسام، باسىم ىستەمەي قالادى» دەگەن سىلتاۋلار بار. كوفە ءىشىپ، ماڭدايىڭ ءجىپسىپ وتىرعاندا دا باسىڭ ىستەمەيتىن ۋاقىتتار بولادى. ون ساعات ۇيىقتاپ تۇرساڭ دا، ميىڭ مەڭ-زەڭ بولىپ جۇرەتىن كەزدەر بولادى. سىلتاۋ بىتپەيدى عوي، ال كەلەسى ورازاعا امان جەتەمىز بە، جوق پا، ونى اللا بىلەدى. كۇننىڭ ىستىقتىعى ءۇشىن ۋايىمداپ، وعان بولا ىستىعىڭىز كوتەرىلمەسىن. ىستىق كۇننىڭ الپىس گرادۋس اپتابىندا دا سالقىنداتقىشى مەن جەلدەتكىشى جوق ساحابالار ەش شاعىم ايتپاي ورازانى ۇستاعان بولاتىن. ءبىراق، ولاردا بىزدەگىدەي «كونديتسيونەر»، «دۋش»، قىسقاسى «كومفورت» جاعداي بولعان جوق. سويتسە دە، ولار رامازان ايىن اڭساپ كۇتەتىن. باسقا جاعىنان الساق، «ءجاننات قيىندىقتارمەن قورشالعان» دەلىنگەن حاديستە. قيىندىق كۇشەيگەن سايىن ساۋاپتىڭ دا ەسەلەنەتىنىن ءبىلىڭىز.

ال كەيبىرىمىزگە «بيىل ورازا ەڭ ۇزاق مەرزىمگە ءتۇسىپ تۇر، ءاي شىداي المايمىن-اۋ» دەگەن وي مازا بەرمەي جاتقان بولار. عالىمدار ادامنىڭ قارنىندا ءوز دەنەسىن 2 تاۋلىك بويى الىپ جۇرۋگە جەتكىلىكتى دەڭگەيدە تاماق بولاتىنىن دالەلدەگەن ەكەن. وسى تۇستا «وندا نەگە ادامنىڭ قارنى اشادى؟» دەگەن زاڭدى سۇراق تۋادى. راسىندا، نەگە؟ ەستەرىڭىز دە مە؟ الگى يتكە جاسالعان تاجىريبە بار ەدى عوي. كۇنىگە ءبىر كاندەنگە جۇيەلى تۇردە ءبىر ۋاقىتتا تاماق بەرىلەدى. بىردە ءيتتىڭ تاماعىن تەسىپ، ىشىنە تۇتىك سالادى دا، كۇنىگە ءدال سول ۋاقىتتا بەرەتىن تاماقتى اكەلمەي قويادى. سول كەزدە ءيت تىپىرشىپ، مازاسىزدانا باستايدى. ال الگى تۇتىكتەن ءسول تامشىلايدى. ياعني ادام بەلگىلى دەڭگەيدە ءبىر ۋاقىتتا جۇيەلى تۇردە تاماقتانىپ ۇيرەنىپ قالعاندىقتان قارنى اش بولماسا دا، اسقازانىنا ءسول ءبولىنىپ، ول ميعا قارنىنىڭ اشقاندىعى تۋرالى جالعان اقپارات بەرەدى ەكەن. دەمەك ادام اشىعىپ بارا جاتقاندىقتان ەمەس، ەڭ اۋەلى جۇيەلى كەلەتىن تاماقتىڭ كەلمەي قالعاندىعىنان قينالادى. ەڭ باستىسى «تاماق ءىشۋىم كەرەك ەدى» دەگەن وي اشتىققا شىداتپايدى ەكەن. اسىلىندا، اللا تاعالا ادامعا شاماسى كەلمەيتىن نارسەنى جۇكتەمەيدى!

نەگىزى جوعارىدا ايتقانىمىزداي مۇنداي پىكىر ورازانىڭ ۇزاق ءارى ىستىق ۋاقىتقا تاپ كەلۋىنىڭ سالدارىنان تۋىنداعان بولسا كەرەك. سوندىقتان مەن ءوز تاراپىمنان ورازانى جەڭىل وتكىزۋگە ارنالعان بىرنەشە كەڭەس ايتا كەتەيىن:

بىرىنشىدەن، ورازانىڭ العاشقى 3-4- كۇنى عانا شامالى اۋىرلاۋ تيگەنىمەن، ادام اعزالارى اشتىققا ۇيرەنىپ كەتەدى دە، كەيىنگى كۇندەرى جەڭىل وتەدى. ەڭ باستىسى، اللا رازىلىعى ءۇشىن دەگەن نيەتتى تۋرالاساڭىز، اللا وڭايلاستىرادى.

ەكىنشىدەن، رامازاندا ءسىز مۇلدە اش جۇرمەيسىز، تەك كۇندىز ىشەتىن تاماعىڭىزدىڭ رەجيمى تۇنگە اۋىساتىنىن ەسكەرىڭىز.

ۇشىنشىدەن، قۇلشىلىق ايىندا ەش نارسەگە الاڭداماي، ورازانى جەڭىل وتكىزۋ ءۇشىن جازدىق كەزەكتى ەڭبەك دەمالىسىن وسى ايعا الىپ، باسقا شارۋالاردى كەيىنگە شەگەرۋگە تىرىسىڭىز.

تورتىنشىدەن، دەنساۋلىعىندا اقاۋى بار ادامدار الدىن-الا ەم-دوم قابىلداسىن.

بەسىنشىدەن، قاتتى ىستىقتا سالقىن سۋ قۇيىنىپ، دەنەنى سالقىنداتىپ الۋعا بولادى.

التىنشىدان، تۇزدى تاعامداردان الىس بولىپ، سارەسىدە سۋدى كوپ ءىشىڭىز.

جەتىنشىدەن، تاماقتاردىڭ كالوريا تەپە-تەڭدىگىن ساقتاڭىز.

سەگىزىنشىدەن، ساپارداعى ادامداردىڭ، ەگەر بالانىڭ دەنساۋلىعىنا زيان كەلەتىنىنە قاۋىپتەنسە جۇكتى ءارى ەمىزۋلى بالالارى بار ايەلدەر جانە باسقا دا ءۇزىرلى سەبەبى بار ادامداردىڭ رامازاندا ورازا ۇستاماۋىنا رۇقسات ەتىلگەن. ولار قازاسىن كەيىن سالقىن كۇندەردە وتەي الادى.

- جالپى، ورازا تۇتقان ادام اۋزىن نەمەن اشقان دۇرىس؟ بىرەۋلەر قۇرمامەن اشۋ كەرەك دەسە، ەندى بىرەۋلەر سۋمەن اشقاننىڭ ساۋابى مول ەكەنىن ايتادى. قۇرمانىڭ قاسيەتى تۋرالى نە ايتاسىز؟

- پايعامبارىمىز (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) ورازاسىن اشقاندا بىرنەشە (جاڭا پىسكەن) قۇرما جەيتىن، ەگەر ول تابىلماسا، اۋزىن كەپكەن قۇرمامەن اشاتىن، ول دا بولماسا، اۋىز اشاردا بىرنەشە جۇتىم سۋ ىشەتىن بولعان.

قۇران تۇسكەن عاسىردان بۇگىنىمىزگە دەيىن سۇننەت بوپ جەتكەن قۇرما مەن سۋ ‒ ءوزارا كەرەمەت ۇيلەسەتىن ءنار كوزدەرى. ورازانى اشقان كەزدە قۇرما نەمەسە سۋدى پايدالانۋ ‒ وتتەگىنى ميعا دەرەۋ جەتكىزىپ، ادام اعزاسىن زاقىمدانۋدان (شوك حالىنە ۇشىراۋدان) ساقتاپ، قان قىسىمىنىڭ بىردەن ءتۇسىپ كەتۋىن بولدىرمايدى ەكەن.

سونداي-اق، ورازا كەزىندە ادامنىڭ اسقازانى بوس بولادى ەمەس پە؟ قارىننىڭ قاتتى اشۋى سەبەپتى، ورازا ۇستاۋشى ادام، ەگەر، كۇن باتىسىمەن كوپ تاماق جەيتىن بولسا، ءوز دەنساۋلىعىنا زيان كەلتىرۋى مۇمكىن. دەمەك، ورازا ۇستاعان ادامعا از مولشەردەگى، ءبىراق جىلدام كۇش-قۋاتىن بەرەتىن ءارى تەز قورىتىلاتىن تاعام قاجەت بولادى. مىنە، وسى تۇرعىدا قۇرما جەمىسى ەڭ قۇندى سانالادى. سەبەبى، قۇنارلىلىق كوزى بولىپ تابىلاتىن قۇرما ‒ اعزانى (گليۋكوزا مەن فرۋكتوزا تۇرىندەگى) قانتپەن قامتاماسىز ەتىپ، ادامعا قۋات بەرەدى. ەگەر، اسقازان بوس بولسا، قۇرما ‒ تاعامنىڭ ورنىن الماستىرادى، ال قارىن بوس بولماسا، قۇرما ‒ اسقازاننان تاعام قالدىقتارىن شىعارادى.

مەديتسينا تۇرعىسىنان قاراعاندا، اۋىز اشاردا ءدال وسى قۇرمانى پايدالانۋ وتە پايدالى. سەبەبى، اش قارىندا قۇرمانى جەۋ ‒ اسقازاندى كەلەسى تاعامداردى قابىلداۋعا جۇمساق تۇردە دايىندايدى، ياعني، كەلەسى تاعامداردى جەڭىل قابىلداۋىنا جاعداي جاسايدى ەكەن. جاڭا پىسكەن قۇرما قۇرامىندا سۋ مولشەرىنىڭ كوپ (%65-70) بولۋى ورازا ۇستاۋشىنىڭ اۋىز اشار ۋاقىتتا كوپ سۋ ىشپەۋىنە جاعداي تۋعىزادى. دارىگەر ماماندار قۇرامى فرۋكتوزاعا باي قۇرمانى جەگەن السىرەمەيدى ءارى شارشامايدى دەپ تە ايتىپ جاتادى.

«رامازان - 30 كۇندىك مەدرەسە، رۋحاني مەكتەپ»

-  ورازانىڭ مەديتسينالىق تۇرعىدان جانە رۋحاني تۇرعىدان پايداسى قانداي؟

- رامازاننىڭ رۋحاني قۇندىلىقتارىنا كەلسەك، بۇل-  ەڭبەك پەن سابىرلىلىق ايى. ناعىز كۇش پەن جىگەرلىلىكتىڭ كورىنىس تاباتىن كەزى. بۇل -  مۇسىلماننىڭ جەرگە يىلگەن ماۋەلى اعاشتاي جەمىس بەرەتىن ماۋسىمى. السىزدىك پەن جالقاۋلىقتىڭ، ۇيقى مەن ءتان تىنىشتىعىنىڭ ايى ەمەس. رامازان - 30 كۇندىك مەدرەسە، 30 كۇندىك ەم-دوم قابىلداۋ، رۋحاني مەكتەپ سەكىلدى. كىم قۇرانعا جاقىنداپ، قۇلشىلىعىن ارتتىراتىن بولسا، مەدرەسەنى ۇزدىك بىتىرگەنمەن تەڭ. قازاقتىڭ «اۋرۋ قالسا دا، ادەت قالمايدى» دەگەن سوزىندە ءبىر شىندىق بار. ادام 30 كۇن ارنايى، ءارى جۇيەلى تۇردە ءوزىن تاربيەلەيتىن بولسا، ول ارەكەتتەر ادامنىڭ ادەتىنە اينالىپ كەتەدى. 30 كۇننەن كەيىن ءارى قاراي ءسال دەمەۋ بىلدىرسەڭىز، سول 30 كۇندىك تاربيە ناتيجەسىن كەلەسى ورازاعا دەيىن ساقتاپ جۇرە الاسىز.

كۇندىزىن اللانىڭ باقىلاۋىندا ەكەنىن ۇمىتپاي ءارى ىنتا-جىگەرمەن قارۋلانا وتىرىپ، ورازاسىنا كىر شالدىرماي، كوزىنىڭ قاراشىعىنداي ساقتاۋ، تىلىنەن جامان ءسوز شىقپاۋىن بارىنشا قاداعالاۋ، جاقسى سوزگە ءۇيىر بولۋعا داعدىلانۋ، بولماسا ۇندەمەۋ، تۇندەرىن پايعامبار (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) سۇننەتىنە ساي، نامازبەن، زىكىرمەن جانە قۇران وقۋمەن وتكىزۋ - مۇسىلمان رۋحىن تاربيەلەيدى.

جالپى، جاماندىققا باستايتىن - ادامنىڭ ءناپسىسى عوي. ءناپسىڭ اشكوزدىككە، ارتىق سويلەۋگە، تاكاپپارلىققا، مەنمەندىككە، وزىمشىلدىككە يتەرمەلەيدى. ال ءناپسىنىڭ تىزگىنى - ورازا. سەبەبى، اشتىق سەكىلدى ناپسىگە قاتتى تيەتىن نارسە جوق. اش بولسا، راحاتتانىپ كۇنا جاسايتىندار سيرەك. بىلىڭىزدەر، كوبىنە كۇنا توقشىلىقتا جاسالادى. «جوقتىق نە جەگىزبەيدى، توقتىق نە دەگىزبەيدى» دەگەندەي عوي. كىمدە-كىم «تۇلعامدى قالىپتاستىرامىن، ءوزىمدى تازالاپ، ىشكى-سىرتقى دۇنيەمدى تۇزەتۋ رەتىندە اللانىڭ ماعان جىبەرىپ وتىرعان نىعمەتى» دەپ وسى ورازا كەزىندە تىيىلاتىن بولسا، ول ادام مىندەتتى تۇردە پايداسىن كورەدى.

ەكىنشى قىرىنا، ياعني، مەديتسينالىق تۇرعىداعى پايداسىنا دا توقتالايىن. عىلىم مەن مەديتسينانىڭ دامۋىمەن ورازانىڭ ادام اعزاسىنا تيگىزەر سانسىز پايداسى كۇن سايىن اشىلىپ جاتىر. نەگىزىندە، اشىعۋ - ادام اعزاسىنا سەرپىن بەرەتىن قۋات. جالپى، ادام اعزاسىنا سىرتتان تاعام تۇسپەگەن جاعدايدا بويداعى بارلىق قۋات ورگانيزمدى زياندى ميكروبتاردان، قالدىقتاردان، ىسىك اۋرۋلارىنان تازالاۋعا باعىتتالادى. جانە ادام ميىنىڭ ەڭ جاقسى جۇمىس ىستەيتىن كەزى - اش بولعان ءساتى ەكەن. قازاق «اۋرۋ - استان» دەپ تەككە ايتپاعان.

ورازا كەزىندە ىشكى قۇرىلىسقا جينالىپ قالعان مايلار ەرىپ، ادامنىڭ يممۋنيتەتى كۇشەيەدى. سونىمەن قاتار، قان قىسىمى تومەندەپ، جۇرەك تىنىعادى جانە قانداعى حولەستەرين مولشەرى تومەندەپ، جۇرەك-قان تامىرلارى اۋرۋلارىنا دەگەن قاۋىپ-قاتەر ازايادى. عالىمدار اشىعۋ ارقىلى قان قۇرامىنداعى قانتتىڭ، اسقازان ءسولى قىشقىلى مولشەرىن ەشقانداي ءدارى-دارمەكتىڭ كومەگىنسىز تومەندەتۋگە بولاتىندىعىن تولىق زەرتتەپ شىقتى. بۇگىنگى دامىعان مەديتسينا كوپتەگەن اۋرۋلاردىڭ باستى سەبەبى - دەنەنىڭ اۋرۋعا قارسى تۇرۋ يممۋنيتەتىنىڭ السىرەۋى نەگىزىنەن باۋىرعا كۇش ءتۇسۋ دەپ بىلەدى. ال ورازا بولسا، ءبىر اي بويى باۋىردىڭ باياۋ جۇمىس ىستەپ، تىنىعۋىنا مۇمكىندىك جاسايدى. سونىمەن قاتار، ورازانىڭ قانت ديابەتى، اسقازان جاراسى، بۇيرەك-قۋىق، بۋىن اۋرۋلارىنا تاپتىرماس ەم ەكەندىگىن بۇگىنگى مەديتسينا دالەلدەپ وتىر.

الايدا، ءبىز ورازانى، دەنساۋلىقتى جاقسارتۋ نەمەسە ارتىق سالماقتان ارىلۋ ءۇشىن ۇستامايمىز. ورازا نيەتى تەك ءبىر اللا رازىلىعى ءۇشىن بولىپ، ونىڭ ەرتەڭگى ساۋابىن ءۇمىت ەتىپ، اللانىڭ ازابىنان قورقا وتىرىپ ۇستالىنعاندا عانا قابىل بولىپ ءارى دەنساۋلىعىڭىزعا دا وزدىگىنەن اسەر ەتە تۇسەدى.

ءوزىمنىڭ ورازا ۇستاپ كەلە جاتقانىما جيىرما جىلداي بوپ قالدى. رامازان ايىندا، ءوزىمدى وتە تىڭ سەزىنەمىن. باسىم وتە جاقسى جۇمىس ىستەيدى. سەبەبى، قۋات ءبىر اللادان ەكەنىن سەزىنەمىن.

- ورازا ايىندا ءپىتىر ساداقا، زەكەت بەرۋدىڭ ماڭىزدىلىعى نەدە؟

- كۇنا مەن قاتەلىكتەن پاك ءارى ءادىل راببىمىز مۇقتاجداردى ايت كۇندەرى تىلەنىپ جۇرۋدەن قۇتقارۋ ءۇشىن جانە ول ورازا كەزىندە جىبەرىپ العان قاتەلەردى وتەۋى ءۇشىن مۇحاممەدتىڭ (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) ۇممەتىنە ءپىتىر ساداقانى مىندەتتەگەن. مۇسىلمان نامازىندا ءبىر قاتەلىك جىبەرسە، قوسىمشا رەتىندە تاعى ەكى رەت كەمشىلىگىن تولتىرىپ، ءساھۋ ياعني، كەشىرىم ساجدەسىن جاسايدى عوي، ءپىتىر ساداقانى دا ءساھۋ ساجدەسىنە ۇقساتۋعا بولادى. ءساھۋ ساجدە نامازدىڭ كەمشىلىكتەرىن تولتىرعانداي ءپىتىر ساداقا دا ورازانىڭ كەمشىلىكتەرىن تولتىرادى. ەسەسىنە، ورازادان شىققان مۇقتاجدار دا ازىق-تۇلىكپەن قامتاماسىز ەتىلەدى. ءارى ءپىتىر ساداقاسىنىڭ ۇلى دانالىعى سول، كەدەي - كەپشىكتەر مەن جارلى-جاقىبايلار دا ورازادان كەيىنگى ايت مەيرامىندا داستارحان جايىپ شاتتىققا بولەنەدى.

ياعني، ءپىتىر ساداقاسىن رامازان ايىنىڭ اياعىنا تامان بەرگەن ابزال. «كىم ونى ايت نامازىنا دەيىن بەرسە، قابىل بولعان زەكەت بولادى. ال كىم ونى (ايت) نامازدان كەيىن بەرسە، وندا ول تەك ساداقا سياقتى عانا بولادى»، - دەلىنگەن حاديستە.

- بيىل ءپىتىر ساداقانىڭ مولشەرى قانشا تەڭگە بولماق؟

- قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى ءتورالقاسىنىڭ شەشىمىمەن، بيىلعى جىلعى ءپىتىر ساداقانىڭ ەڭ تومەنگى مولشەرى 200 تەڭگە بولىپ بەكىتىلىپ وتىر.

رامازان - جومارتتىق ءۇشىن ەڭ جاقسى ماۋسىم. اللا ەلشىسى (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) بۇل ايدا جاقسىلىقپەن ساداقا جاساۋدا جەلدەن دە جىلدام بولعان. ساداقانى اللا رازىلىعىن ىزدەگەن ءاربىر ادام جىلدىڭ كەز كەلگەن ۋاقىتىندا بەرە الادى. ال زەكەت شاماسى جەتكەن ادامنان بەلگىلى ءبىر مولشەردە تالاپ ەتىلەتىن قۇلشىلىق سانالادى. ءبىراق، مۇسىلمان ساۋاپتار ەسەلەنەتىن، اللانىڭ راحىمى جاۋاتىن رامازاندا زەكەتىمدى نەمەسە ساداقامدى بەرەمىن دەسە، بۇل قۇپتاۋعا، قىزىعۋعا بولاتىن امال دەر ەدىم.

مامىر ايىنىڭ جيىرما بىرىندە استانادا وتكەن قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى ءتورالقاسىنىڭ جيىنىندا باس ءمۇفتي ەرجان قاجى مالعاجى ۇلى: «ءار پەندە ساۋاپتى امالىمەن، تاقۋالىعىمەن اللانىڭ الدىندا دارەجەسى ارتادى. جومارت، جاناشىر ازاماتتاردى، كاسىپكەرلەردى كومەككە مۇقتاج ادامدارعا قامقورلىق كورسەتۋگە، ماسەلەن، سۋ تاسقىنىنان ءۇيسىز، شاراسىز قالعان وتانداستارىمىزعا قايىرىمدىلىق جاساۋعا، تابيعي اپات سالدارىنان بۇزىلعان كوپىر مەن جولدى جوندەۋگە ۇلەس قوسۋعا، جەتىم مەن جەسىرگە مەيىرىمدىلىك تانىتىپ، قاراۋسىز قالعان قارتتارعا كوڭىل بولۋگە شاقىرامىن»، - دەگەن بولاتىن. ەرجان مايامەروۆ اتاپ وتكەن وسىنداي يگى ىستەر قاسيەتتى رامازاندا كەڭ ەتەك السا ەكەن دەگەن تىلەگىم بار.

«ءبىر رامازانى ەكىنشى رامازانعا ۇقساعان ادامنىڭ ءحالى قالاي بولماق؟»

- اللانىڭ راقىمىنا بولەنۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن باسقا قانداي يگى ىستەر جاساعان دۇرىس؟

- رامازان -  قۇلشىلىقتىڭ ناۋقانى. مۇسىلمان وسى ايدا يمان كەمەسىمەن ساۋاپتاردىڭ تەڭىزىنە ساياحاتقا شىعادى. سەبەبى، اللا قادىرلى ەتكەن ايدا قۇلشىلىق ءۇشىن بەرىلەتىن ساۋاپتار ەسەلەنەدى. سوندىقتان، ەڭ الدىمەن دۇعا ەتۋگە جانە وتە كوپ تاۋبە جاساۋعا تىرىسقان ءجون. پارىز نامازدارعا ىجداعاتتىلىق تانىتىپ، تاراۋىق، تۇنگى ناماز سەكىلدى قوسىمشا قۇلشىلىقتارعا دا كوڭىل بولسە جاقسى. قۇران مەن رامازان -  تىعىز بايلانىستى، رامازان ايتىلعاندا قۇران قاتار اتالادى ەمەس پە؟ بۇحاري مەن مۋسليمدەگى حاديستە اللا ەلشىسىنىڭ (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى) وسى ايدا ادامداردىڭ ەڭ جومارتى بولاتىندىعىن جانە اسىرەسە، وعان جەبىرەيىل كەلگەندە ەرەكشە جومارت بولاتىندىعى ايتىلادى. ال جەبىرەيىل رامازاننىڭ ءار تۇنىندە كەلىپ، اللا ەلشىسىنە قۇران ۇيرەتەتىن.

ياعني، وسى ايدا قۇران وقۋدى بىلمەيتىن باۋىرلارىمىز ۇيرەنەدى، وقي بىلەتىندەر اللانىڭ ءسوزىن تولىق وقىپ شىعۋمەن اينالىسادى، ساداقا بەرەدى. قۇلشىلىقتا توقمەيىلسۋ تانىتپاي، وزىنەن جوعارىلارعا قاراپ وسە بەرۋ كەرەك. اقىرەتتە نۇردان ءتاج كيگىسى كەلگەن اتا-انا بالالارىنا قۇران ۇيرەتسە، يسلام تالاپتارىن تۇسىندىرسە، تۋىستارىمەن قارىم-قاتىناستى نىعايتىپ، كورشىگە جاقسىلىق جاساسا، اۋرۋدىڭ حالىن سۇراسا، رەنجىسكەندەردى تاتۋلاستىرسا، اللانىڭ قۇلشىلىقتاعى بىرلىگىن تۋعان-تۋىستارىنا جەتكىزسە، نۇر ۇستىنە نۇر. ناماز باستاۋعا داۋالاماي جۇرگەن ادامدار ءدال وسى ماۋسىمدا ساجدەگە باس قويسا جەڭىل بولماق. جۇماعى نە توزاعى كۇيەۋى بولعان ايەل كىسىلەرگە جارىمەن قارىم-قاتىناسىن تۇزەۋدىڭ ورايى كەلىپ تۇر. اسىرەسە، بالالارىمىز ءۇشىن بارىمىزدى سالايىق! ويتكەنى ءسابي اسەرى - ەڭ ءتاتتى، ەڭ كۇشتى. ولاردىڭ بولاشاقتاعى قۇلشىلىقتارى، يسلامعا دەگەن كوزقاراسى وسى العاشقى اسەردەن باستالادى.

جەر بەتىندەگى ءاربىر ادامنىڭ ارمانى، ورىندالماي جۇرگەن تىلەگى بار. بۇل اي تىلەكتەر قايتارىلمايتىن ۇلكەن قاسيەتكە يە بولعاندىقتان، اللاعا قول جايىپ، سىرلاسۋدان شارشاماڭىزدار. قادىر ءتۇنى جاسىرىلعان رامازاننىڭ سوڭعى تۇندەرىن قۇر وتكىزىپ الۋ دا قاسىرەت. ادامنىڭ ءبىر جىلدىق ريزىعى بەلگىلەنىپ، تاعدىرى جازىلاتىن ءتۇندى جولى بولماي جۇرگەن باۋىرلارىمىز پايدالانسا ەكەن.

كەيدە رامازاندى ۇشاق الاڭىنا بالايمىن. ادەتتە ۇشاق جەردەن قۋات الىپ، جوعارى كوتەرىلەدى عوي. سول سەكىلدى ادام دا رامازاننان ءنار الىپ، شايتاندار كىسەندەلگەن ۋاقىتتا قۇلشىلىقتارىن ءبىر جۇيەگە كەلتىرىپ السا، جىل بويى سول قالىپتى ساقتاپ قالماق.

«ءبىر كۇنى ەكىنشى كۇنىنە ۇقساپ ءوتىپ جاتقان مۇسىلمان ۇتىلىپ» جاتىر دەگەن ەكەن عالىمدار. ال ەندى ءبىر رامازانى ەكىنشى رامازانعا ۇقساپ، قۇلشىلىقتا ەشبىر ءوسۋسىز ءوتىپ جاتقان ادامنىڭ ءحالى قالاي بولماق؟ ويلانىپ كورىڭىز. تەك ۇزدىك جەڭىسكە جەتەتىن، باقىتسىز جەڭىلىس تاباتىن بىرنەشە كۇندەر مەن تۇندەردەن تۇراتىن قاسيەتتى ايدىڭ ساۋابىنان قۇر قالماساق يگى... تالاي ءۇمىتتى تۋ ەتىپ كەلەتىن رامازان زۋ ەتىپ وتە شىعادى.

- تاعىلىمدى اڭگىمەڭىزگە راحمەت!

گۇلميرا شارحان قىزى

bnews.kz