مۇقاعالي ماقاتايەۆ. ارۋ انا - پوەما
الا بەستى يەسى - اتى قۇرمان،
(ول ەمەس- تى بۇل تويعا شاقىرىلعان) .
جانىن العان جاتقاننىڭ قاراقشى ەدى.
التى بولىس الباندى زاپى قىلعان.
قاراقشى ەدى مال تاپقان ات جالىنان،
قارعىس اتقان ءومىرى قاتپا قىلعان.
جورتىپ وتكەن قۇرماننىڭ جولدارىنان
جويقىن- جويقىن الەمەت اقتارىلعان.
سۇراپىلداي سۇستى ەدى سۋىق تاعى،
بۇرىس جولدان تاعدىرى بۇرىلتپادى،
قۇراق ۇشىپ قۇرماننان قورقاتۇعىن
تۋعان ەلدىڭ سىقىرلاپ ۋىقتارى.
مەكەنى جوق، ەلى جوق تۇراق قىلعان.
جەردى توسەك، جۇلدىزدى شىراق قىلعان.
كەزبە ءومىرى دەلبە ەتىپ كەر كەدەيدى
كەز كەلگەن قيىرلارعا لاقتىرعان.
كۇرمان سول توي ىشىندە ايالدادى،
(بايگى اتتار ورالۋعا تاياۋ قالدى) .
باي وتىرعان توبەگە بەتىن تۇزەپ،
كانىگى كاززاپ ءبورى اياڭدادى،
باردى دا، بايعا بىلاي باياندادى.
- بايەكە، وزادى اتىم، ءباس تىگەمىن،
تۇلپارىڭدى تۇعىرىم باستى مەنىڭ.
التى بولىس الباندى دۇرلىكتىرىگى،
قۇنانىندا بايگى العان تاس تۇلەگىم.
- و، ساۋەگەي، اۋليە، كورىپكەلىم،
قۇدايدان قۇجات الىپ كەلىپ پە ەدىڭ؟ !
قاستەرلەپ، قانات بايلاپ جىبەرسەڭ دە،
تۇلپاردان تۇعىر وزباس، جەلىكپەگىن!
قايدان ءبىلدىڭ ات الدە باپ شابارىن،
قالاي- قالاي بوسەسىڭ، قاتپا جانىم؟ !
ءجونىڭدى ايتقىن اۋەلى، ەلىرمە ولاي،
قايدان جۇرگەن پەندەسىڭ، ءباتشاعارىم؟
- جۇرتىم - جەر، رۋىم - كوك، دالادا ءوستىم،
قورلىك كورىپ بايلاردان، نالا كەشتىم.
ءباس تىگەمىن، بايەكە، بايگەمدى بەر.
بايگەمدى بەر، وزادى الا بەستىم.
ءباس تىگەم دە، قالاساڭ، جامبى اتامىن،
قيىرعا قوي كيىكتى، قانداتامىن.
شىعارشى شىمىر دەنە پالۋانىڭدى،
اياعىڭنىڭ استىنا اۋناتامىن!..
اتىپ تۇردى قۇر بەلبەۋ، ساپتاما ەتىك،
(الىپ ۇرىپ، كەتپەكشى اتتاپ ءوتىپ) .
اپىل- عۇپىل قۇرمان دا ۇستاي الدى،
قولىن قارۋ، كەۋدەسىن قاقپاق ەتىپ.
قوس دۇلەي ۇمار- جۇمار تۇيدەكتەلدى،
سىعادى قابىرعانى كۇيرەتكەلى،
باي نامىسىن قورعاعان پاقىرىڭدى
ءاپ- ساتتە- اق قۇرمان پەرى يلەپ بەردى.
الىپ ۇردى الدىنا، شىداتپادى،
جولبارىستاي اتىلىپ، ءبىر اتتادى.
قىز- كەلىنشەك قىمسىنىپ، بەتىن شىمشىپ،
ءمارت جىعىلعان پالۋاندى ۇناتپادى.
بارلىق نازار قۇرماندا، تاڭ كورەدى،
سۇمبەدەي سۇڭعاق بويلى، پاڭ دەنەنى.
.. .وسى ساتتە ويپاتتا ۇزدىك- سوزدىق،
شۋاتىلعاپ شۋداداي شاڭ كەلەدى.
جۇرت دۇرلىگە ويىسىپ، ۇراپدادى،
ارۋاقتارىن شاقىردى، تۇرا المادى.
قويۋ شاڭنان ءۇزىلىپ جالعىز قارا
جالعىز دارا ويناقتاپ، قىلاڭدادى.
جالعىز قارا ءۇزىلىپ سۋىرىلدى،
قارا جولدىڭ اپشىسى قۋىرىلدى.
ايتىپ- ايتپاي نە كەرەك، سول بايگەدە
تۇلپارلاردىڭ ەنەسىن تۇعىر ۇردى.. .
دۇرلىكتىرىپ، تاڭدانتىپ رۋلى ەلدى،
الا بەستى سورەگە بۇرىن كەلدى.
باي الدىندا الا اتپەن ويقاستاعان
جۇرت جابىلا قاراپ ءجۇر جىرىندى ەردى.
- بايەكە، بايگەم قايدا، اتىم كەلدى،
باس بايگەنى بايلانۋ قاقىمدا ەندى.
.. .بۇعىباي نوكەرلەرىن جيىپ الىپ،
ءوزارا سويلەسۋدى ماقۇل كوردى.
- جولاۋشى تويسىن مەنىڭ جۇعىنىما،
قىز بەرمەيمىن كەدەيدىڭ تۇعىرىنا.
سارى اتاندى ءباس قىلىپ مال بەرىڭدەر،
جەتەر سول دا پاقىردىڭ عۇمىرىنا.
جالعىز اتتى جولاۋشى قارا قاسقا،
ادۋىندى نەمە ەكەن الاقاشپا.
ەلىمە كۇشىك كۇيەۋ بولام دەسە،
اتىن اكەپ بايلاسىن ماماعاشقا.
جاقىنىم بولام دەسە جاتسىنباعان،
استىنداعى الاسىن ساتسىن ماعان.
قۇيىن قۋعان كەلىمسەك كەر كەدەيدى
اللاسى اسىرا دەپ تاپسىرماعان!
ەسىتىپ مۇنى قۇرمان جالىنبادى،
جالىنبادى جانە دە قابىنبادى.
سيپاي سوققان سامالعا بەتىن توسەپ،
الا اتتىڭ ارقاسىندا دامىلدادى.
- بايەكەڭە ايت، ەستىسىن، قۇرمان- اتىم،
زاۋقىم جوق زاڭدى ولجادان قۇر قالاتىن.
تابيعاتتىڭ تاۋدا وسكەن تاعىسىمىن،
تاقىر كەدەي مەن ەمەس قۇل بولاتىن.
كەسىر باي كەسە المايدى قاناتىمدى،
بار مالىنا بەرمەيمىن الا اتىمدى.
زاڭدى ولجامدى الدىما تارت كولدەنەڭ،
بايىڭا ايت، تاۋىسپاسىن تاعاتىمدى.
سۇر قاشتى حابارشىدان سۋماڭداعان،
سىبىر مەن ۇرەي جەتتى «قۇرمانداعان».
قۇرمان ەسىم قۇلاققا تيگەنىندە،
بايدىڭ دا مىسى قۇرىپ، تۇر قالماعان.
- بايەكە، ەكى ايتپاعان تۇقىمىڭىز،
ءتونىپ تۇرعان تۇلەيدى تۇقىرىڭىز.
جەتىم قىزدى ارتىنا مىنگەستىرىپ،
قىزىل كوزدى پالەدەن قۇتىلىڭىز.
ەلدەن بەزگەن ەسەرسوق، سوقپا قۇرعىر،
ارىستانداي ايبات قىپ شاپقالى تۇر.
قارعاپ قويعان قۇدايدىڭ شاتپاعى ءبىر،
الا اتىڭمەن اداسىپ وتقا كىرگىر.. .
تالقان بولدى بۇعىباي تاس قامالى،
جۇلقا تارتىپ تاسبيعىن تاستادى ءارى.
جەڭىپ العان جەندەتكە باس بايگەگە
قىز بەرۋدەن قالمادى باسقا امالى.
.. .تاماشالاپ توبىر توپ دۋىلدايدى،
قول ۇشىن بەرىپ بىرەۋ بۇرىلمايدى.
ەي، ولەپات ءيت ءومىر، ەستيسىڭ بە؟
تورعا تۇسكەن تورعايىڭ شىرىلدايدى.
كوزىڭ قايدا، كوك اسپان، كورەمىسىڭ،
جارىلساڭشى، وسىعان كونەمىسىڭ؟
قارا قۇس كەپ قارلىعاش بالاپانىن
قاعىپ كەتىپ بارادى قورەگى ءۇشىن.
ار- نامىسى جانشىلىپ، قاراڭ قالىپ،
زارلايدى ون بەس جاسار جامال نالىپ.
تۋىلماعان نارەستە!
مىنگەستىرىپ،
ءبىر جىرىڭدى بارادى اناڭدى الىپ.
ومىرگە كەلمە، ءسابي، شاقىرمايمىن،
شىقپاعان كۇنىم بولشى، اھ ۇرمايمىن.
قاراقشىعا مۇراگەر بولعاننان دا،
قاپىمدا قالعانىڭدى ماقۇلدايمىن.
قارا جەر جەمساۋىندا نالا باردا،
وسىلاي قۇس ىلەدى قارا قارعا.
سور- جامال سوراسى اعىپ زارلانادى،
زاڭىنا زامانانىڭ شارا بار ما؟
- اعاجان، اجىراتشى اق- قارانى،
جەتىمەك ەم، ءومىردىڭ اق تابانى.
ارىزداسىپ قالايىن اتىڭدى بۇر،
ارتىمدا سورلى باۋىر قاپ بارادى.
كەشە عانا ەكەۋمىز گۇل قاراپ ەك،
اعاجان، اناۋ قىرعا ءبىر قاراپ ءوت!
بولايىق ءبىرىمىز - قۇل، ءبىرىمىز - كۇڭ،
اعاجان، ەكەۋمىزدى بىرگە الا كەت!
- اعاجان، سولاي بۇرشى اتىڭ باسىن،
ارتىمدا قاپ بارادى اقىلداسىم،
شەر جۇرەك، شەرمەندە ءبىر عازيز ەدى،
قۋارىپ، قۇسا كەشىپ، اھ ۇرماسىن،
اعاجان، سولاي بۇرشى اتىڭ باسىن!
قىز داۋسىن قۇرمان تىڭداپ جەلكەسىمەن،
زەكيدى وقتا- تەكتە كەلتەسىنەن.
قوس قۇلاعىن قايشىلاپ الا بەستى،
قوياندايىن جىمادى جەر توسىمەن.
- ءتايت ءارى، نەتكەن اشى سۇم داۋىسىڭ!
مەن بە ەكەن جىرتاتۇعىن كۇڭ نامىسىن؟ !
بەرىلمەگەن قوس قۇلاق ەر جىگىتكە
ايەلدىڭ باقىرعانىن تىڭداۋ ءۇشىن.
ءوز- وزىنەن تاۋسىلىپ وشكەنى نە؟ !
اناڭ قىز، اتاڭ ۇل بوپ وسپەدى مە؟ !
اعاسى نەس- س.. . الدە سول اكە- شەشەڭ
ءبىرى ەرىم، ءبىرى ايەلىم دەسپەدى مە؟ !
قاشاننان قاس ادەتىن ۇمىتپاپتى،
قاراقشى جاتاعىنا سۋىت تارتتى.
قىزا- قىزا ورتەنىپ شوقتانعان كۇن
نارتتاي جانىپ، باتۋعا جۋىقتاپتى.
سارىلا ويلاي- ويلاي ءيى قانعان،
تۇنشىقتى جامالداعى تۇيىق ارمان.
كۇن باتتى. ال باتىستا تالاۋرانىپ
تاپجىلماي جاتىپ الدى ۇيىعان قان.
اۋىزدىقپەن الىسقان الا بەستى،
اپىراي، قايدا سەنىڭ قاراڭ ءوشتى؟ !
قۇزار تاۋ، قۇلاما وزەن، نۋ قاراعاي،
سىپىرىپ ساي- سالانى سامال ەستى.
بۇلىقسىپ بىلدىر بۇلاق سايدا اۋنادى،
بۇرالىپ بۇيرا تالدار ايدى الدادى.
قاراعاي سىبدىرىمەن قالعىپ- مۇلگىپ،
سۋىپ تۇر الا بەستى بايلاۋداعى.
شىڭىراۋدان ءۇن شىقتى شىرىلداعان:
- ءولدىم- اۋ.. . ءولدىم,.. اپا,.. كۇنىم قاراڭ!..
قاراقشى، سۇم قاراقشى.. . زاتىڭ قۇرسىن!
ءولدىم، اپا.. . ەستىمەي جاتىرمىسىڭ؟ ..
اي كەتتى ءبىر ورنىڭدا شىر اينالىپ،
توياتتاپ توبەدە وتىر قۇماي بارىپ.
الگىندەگى جاپ- جاسىل اشىق اسپان
الەمەت بوپ بارادى لايلانىپ.. .
سابيلىك ءسوندى.. . تاۋدا قالا بەردى.. .
ەي، ءومىر، بالاڭ ەمەس جامال ەندى!
ارمان- ءومىر، امانات تەك وزىڭە،
الدىڭا اشۋلى ارۋ- انا كەلدى!
قۇزدا
- ءۇش جىل ءوتتى، باس يەم، تۇتقىندادىڭ،
ومىرىڭنەن ەش دەرەك ۇقتىرمادىڭ.
بولتىرىكتەي باعاسىڭ بەيباعىڭدى،
ۇرلاپ اكەپ جازىقسىز جۇرتتىڭ مالىن.
- جاپ اۋزىندى! - دەپ قۇرمان شاتىنادى.
قاتىن دەگەن پەندەنىڭ اقىماعى.. .
سابىر، سابىر، جارقىنىم، قالاساڭ، جۇت،
سەن - ءبىر اتان، مەن - ءشولدىڭ جاپىراعى.
جالمارسىڭ دا جۇتارسىڭ، تۇرىپپىن عوي،
جاس كۇنىمدى كارى ەتتىڭ، سۋىتتىڭ بوي.. .
تاعدىر قوسقان ءتاڭىرىم ەمەس پە ەدىڭ،
ادامشا تىلدەسۋدى ۇمىتتىڭ عوي.
جالتارمايمىن، جارقىنىم، جالاقتاما،
كورەتىنىم سەنى مەن الا ات قانا.
مەن دە وزىڭدەي ادامنىڭ بالاسىمىن،
تەڭگەرمەيسىڭ كولدەگى شاباققا دا.
ەلىڭ بار ما، ءامىرشىم، ەلىڭ قايدا؟
ەل- جۇرتىڭ، دوس- باۋىرىڭ، تەڭىڭدى ويلا.
قاشاڭعى قاراقشى بوپ كۇنەلتەمىز،
ادامشا كۇن كەشەيىك، بەلىڭ بايلا!
- سەندەي زارجاق كورسەمشى بۇل جاسىمدا،
اپىراي، ىشتەن وقىپ تۋعانسىڭ با؟ !
ءسابي كەرەك! تەك سوندا ءجون تۇزەيمىن،
تۋماعان تۇل قاتىن دا ۇرعاشى ما؟ !
نوسەرى جوق داۋىلداي بۇرقاناسىڭ.. .
پەرزەنت كەرەك جانە دە ۇل تاباسىڭ!
تاعدىرىمدى تاۋ- تاستا قۋالاعان
اتام قازاق مەنەن دە ۇرپاق السىن!
ەلىم شەتىن كورەمىن قاي بەتىممەن،
جاپا شەگەم، جان كۇتەم ايلا ەتۋمەن. .. .
اق پاتشانىڭ ورداسى وپات بولىپ،
بۇ كۇنى شارۋا كۇيرەپ، باي كەتىلگەن.
وسى ەدى سەنەن بۇككەن سىرىم عانا،
بوسۋدا ەلىڭ قىتايعا، قىرىمعا دا،
اڭىسىن اڭديىق تا، كۇن كەشەيىك،
ءسوزىڭدى ماعان ەندى شىعىنداما.
* * *
ءتورتىنشى قىس تاۋداعى، ۇڭگىردەگى،
اي سىعالاپ، نۇر شاشىپ كۇن كىرمەدى.
ءتورتىنشى رەت تۇنشىعىپ مۇز استىندا
بۇلىقسىعان بۇلاق- كۇي كۇمبىرلەدى.
ءتورت جىل بولدى تاۋ- پەرى تارلان ۇكى
تاستا وتىرىپ، تاپجىلماي مىڭگىرلەدى.
ءتورت جىل ءوتتى، ال جامال دىم بىلمەدى.
اقيرەتتەي اياز تۇر جالاڭ قاعىپ،
ۇڭگىرىنە قيسايدى جامال بارىپ.
جولبارىستاي توياتتاپ قۇرمان جاتىر،
جورتۋىلى جازدايعى تامامدالىپ.
«وسى ۇڭگىردە مىڭ رەت وكسىدىم- اۋ،
وسى ۇڭگىردە مىڭ رەت ارامدالىپ.
ەركەك بىتكەن ەگەردە بولسا وسىلاي،
جالعانداعى نەعىلعان جامان حالىق. .. .
ءولتىرىپ قاشسام با ەكەن.. .
قايدا بارام؟ ..
قارسى الار اتا- انام جوق ايمالاعان.. .
ءجون سىلتەپ، جول كورسەتەر ءبىر پەندە جوق.
الدە سۋ، الدە قۇزدا، سايدا قالام.
اق پاتشا دەگەنى كىمى تاعى؟ !
قۇداي ءبىلسىن، وزىندەي ۇرى تاعى.. .
وي، سۇمدىق- اي، پەندەلەر جۇمىر باستى
قالايشا ەلى- جۇرتىن ۇمىتادى؟ !
«بوسۋدا ەلىڭ قىتايعا، قىرىمعا دا؟ !» -
دەدى- اۋ ماعان، وي، توبا.. . زۇلىم جاڭا.
اڭ مەن قۇس اجداھانىڭ مەكەنىندە
ولەم بە جابايى بوپ، شىنىندا دا؟ !
جالعان- اي، تىنىسىمنىڭ تارىلعانى- اي!
باقىتسىز باسىم قارا جامىلعانى- اي.. .
قالعىپ كەتتى.
كەلەدى شىڭعا ورمەلەپ،
شاتىناپ شاناعىنان جارىمجان اي.
قۇزار تاۋ، قۇلاما قۇز، بوز جوتانى
استىنا اپ اياز بەيباق بوزداتادى.
سايلاردا سايتان بوران كوكپار تارتىپ،
كوكەسىن قورقىنىشتىڭ قوزداتادى.
قۇزداردا پەرى جورتىپ، جىن اۋنايدى،
شىناردا توزاق وتى الاۋلايدى.
بوراننان ساۋعا سۇراپ قاراعايلار،
جەزوكشە كەلىنشەكتەي بۇراڭدايدى.
جارق ەتپەي جانىنداعى اسىل ءۇمىت،
جالت ەتپەي جانارىندا جاسى بۇعىپ.
توتىسى يەسىز تاۋدىڭ ەركە بۇلاق
قالىپتى مۇز استىندا جاسىرىنىپ.
سەتىنەپ بارا جاتىر ءتۇن جيەگى،
اق باسىن اتا تاۋ دا تۇنگە يەدى.
ۇرەيلى ۇڭگىردەگى ماي شام عانا
ءۇمىتسىز اۋرۋداي ىلميەدى.
حاندايىن توياتتاعان حانشاسىنان،
قورىلداپ قۇرمان جاتىر شالقاسىنان.
كەڭسىرىگىن كەنەپ ءبىر جىبەرگەندە،
دەمىنەن تاس ۇگىلىپ، شاڭ شاشىلعان.
ۇستىنە اسقار تاۋدىڭ تاسىن ءۇيىپ،
جامال جاتىر جانى - ءورت، باسى - كۇيىك.
زامان- اي، ءولى ۇيقىنىڭ وزىندە دە،
قالىپتى تاڭىرىنە باسىن ءيىپ.
الا ات تۇر ۇيقىلى- وياۋ، كۇركەشىكتە،
ول دا تۇتقىن، باسى بايلاۋ، كىلت ەسىكتە.
قارا تاعدىر ۇشەۋىن ۇمار- جۇمار،
اكەلىپ قاماعانى- اي ءبىر تەسىككە.
تاڭ اتتى، كۇن دە شىقتى قۇلاقتانىپ،
(تىرشىلىك ءوز مىندەتىن ءجۇر اتقارىپ) .
جىلايدى قاپاستاعى قايران بۇلاق
قايرىمسىز الدەكىمگە مۇڭ اقتارىپ.
و، تاۋلار، تاۋلار، تاۋلار باسى بۇلت،
تىندىڭ با ءتۇنى بويى تاسىڭ ۇلىپ؟
تۇنىمەن اسىر سالعان پەرىلەرىڭ
قالدى ما شىڭ- قۇزىڭا جاسىرىنىپ؟ !
تۇندە عانا تۇر ەدىڭ سۇراپىلداي،
تاسىڭ قالعان قالايشا ۋاتىلماي؟ !
ەندى مىنە، ايازىڭ اپپاق شىنى
ماڭدايدان شەرتىپ قالسا سىناتىنداي.
- ال، قاتىن، موسىڭدى ءىل، اسىڭدى قوي،
تىسقا شىق، تۇنگى الەمەت باسىلدى عوي.
نە دەگەن بەتپاق ەدى سالداقى ءتۇن،
ادامنىڭ بەرەكەسىن قاشىردى عوي.
تۇر، قامدا تىرلىگىڭدى، جارامايدى،
جاتقاندى اللا پەندەگە بالامايدى.
اسىڭ ءازىر بولعانشا مىلتىعىمدى اپ،
ءبىر ارالاپ كەلەيىن قاراعايدى.
ىققان اڭ تۇنگى داۋىل تۇنەگىنەن
پانالايدى توعايدى، بىلەمىن مەن.
بۇيرىق بولسا، سەرگيىك جاس سورپا ءىشىپ،
سىباعامىز بار شىعار بۇل ومىردەن.
جامالعا قارادى دا قيىق كۇلىپ،
.. .ول كەتتى بەردەڭكەسىن يىققا ءىلىپ.
جامال بەي- جاي، كوتەردى ازەر باسىن،
ۇيىپ جاتىپ توسەكتە، ۇيىپ تۇرىپ.
ءتۇن وتەدى، قايتادان كۇن كەلەدى،
كۇن وتەدى، تاعى دا ءتۇن كەلەدى.
عازيز جامال توسەككە ءسۇت بوپ ەنىپ،
ايران بولىپ ەرتەسى تۇرەگەلەدى.
ول بايلاۋلى قۇلىندى جەلى- كۇنگە،
ەكىتالاي ەنشى جوق ەرىگىندە.
جانىن جەگەن جالعىز وي جامالداعى:
"وسى مەن ءتىرىمىن بە، ءولىمىن بە؟ !»
ويلايدى دا، وزەگى ورتەنەدى،
وزىنە ءوزى ءىبىلىس، جەركەنەدى.
عازيز جاننىڭ وتكەنى بۇگىن بولىپ،
بۇگىنگىسى سورلىنىڭ ەرتەڭى ەدى.. .
تولعاق
بولار- بولماس جەلبىرەپ بوز جالاۋى،
شىڭ باسىندا ءبىر نۇكتە قوزعالادى.
تالما تۇستە تالاۋراپ ورتەنگەن كۇن
سەكسەۋىلدىڭ شوعىنداي قوزدانادى.
ءوشىرىپ، ءومىر دەيتىن شىراي قالىپ،
باس يمەكشى ولىمگە قۇلاي بارىپ.
تاۋ تاعىسى پەندەنى كۇزەتكەندەي،
توبەسىنەن تونەدى شىر اينالىپ.
قۇز جارتاستىڭ قۇلاما قياسىندا،
بالاپاندار شۋلايدى ۇياسىندا.
شىنىمەنەن، ەي، جامال، مىنا ءومىردى
اجالدىڭ اقىمىنا قياسىڭ با؟ !
قاراشى جان- جاعىڭا عاجاپ قانداي،
بار تىرلىك ساعان قاراپ ناز اتقانداي.
تىيىل مىناۋ ويىڭنان، تياناق تاپ،
الباستىعا- اجالعا مازاق بولماي.
قاراشى اناۋ ماساتى ساي- سالانى،
ساعان قاراپ كۇناسىز جايقالادى.
ساعان ارناپ، ەي، جامال، سەزەسىڭ بە؟
سان رەت بۇلبۇل ءانىن قايتالادى.
قارا ورمانعا قاراشى قالعىپ تۇرعان،
قايرىمدىلىق كۇتەدى بارلىق قىردان.
ءسىڭلىڭ- بۇلاق انەكي، جىلاي- جىلاي
سىنعىر ءۇنىن سىلق ءۇزىپ، قارلىقتىرعان.
بولار- بولماس جەلبىرەپ بوز جالاۋى،
شىڭ باسىپدا ءبىر ەلىم قوزدانادى.
شىڭ باسىندا، انانىڭ قۇرساعىندا،
باستالماعان ءبىر ءومىر قوزعالادى.
ءبىر ءومىر تۇر قۇرساقتا ويانعالى،
(وپات بولدى جامالدىڭ وي- ارمانى) .
قۇشاعىنا قۇز قانشا تارتقانىمەن،
ەكى بىردەي ءومىردى جويا المادى.
اق كەبىنىن اجالدىڭ جامىلمادى،
اق شىراعى ءولىمنىڭ جاعىلمادى.
قايتا ورالىپ عايىپتان عازيز انا
جاتاعىنا كەلدى دە دامىلدادى.
قۇرمان وتىر، وتىر ول سەسى بيىك،
قۇراپ وتىر جاس تالدان بەسىك ءيىپ.
- جارقىنىم، نەمەنەگە تۇنجىرايسىڭ؟
ۇرىدان ۇرپاق قالسا، نەسى كۇيىك؟ !
نەسىنە تۇنەرەسىڭ، اھ ۇراسىڭ؟ !
تۇنەرمە، تۇڭگيىققا باتىراسىڭ.
قيادان قىرانىمدى ۇشىرماسام،
قارا جەر قارس ايرىلىپ قاقىراسىن!
نەسىنە تۇنەرەسىڭ، اھ ۇراسىڭ؟ !
- بەلگىلى ەندى سەنەن اينىماسىم،
ەي، باتىر، قاشان ماعان قايرىلاسىڭ؟
ەندى ماعان ەل شەتىن كورسەتپەسەڭ،
مەنەن دە، سابيدەن دە ايرىلاسىڭ.
قاراما ونداي كەيىپپەن ۇناتپاعان،
ءيت ەمەن بوساعاڭدا شۋاقتاعان.
يەسىز تاۋدىڭ ەلىگى ەمەسپىن عوي،
كەز كەلگەن جىرالاردا لاقتاعان.
عاشىك ەتىپ عالامدى كەلبەتىنە،
جاز جامىراپ بولعان كەز جەر بەتىنە.
اسپاننىڭ استىنداعى الىپ بەسىك
اسقار تاۋ ابدىراپ تۇر تەربەتىلە.
جالاڭ اياق سامال ءجۇر ساي- سالادا،
شىڭىلداعان شىڭدار ءبىر قايسار اعا.
بۇلدىراعان بۇلاقتار - بۇيىعى ءىنى،
جاسىل ءوڭىر، جالپاق جاز - جايساڭ انا.
بۇل ايماقتان كۇن نۇرىن ايامايدى،
ساعىم بولىپ جەلپيدى، ايالايدى.
جەر بەتىندە تىنىشتىق بولسا ەگەر،
وسىناۋ تاۋعا كەلىپ سايالايدى.
شىڭدارىندا نايزاعاي دامىلداعان،
قۇزدارىڭدا قورقىنىش مامىرلاعان.
تالما تۇستە تاۋ ارۋ ۇيقىداعى،
بوز كورپەسىن بويىنا جامىلماعان.
.. .تالما ءتۇس.. .
تاستوبەگە كۇن شىعادى،
تار ۇڭگىردە الدەكىم تۇنشىعادى.
ەت جۇرەگىن قۇرماننىڭ ەزىپ ۇستاپ،
ارىن كەلىپ الدەنە شىمشىلادى.
ول ۇڭگىرگە بەتتەيدى، باتا المايدى،
- ءارى كەت! - دەپ ارى ونى باقاندايدى.
بەرەكەسىن قاشىرعان بەرمەستەردىڭ
بەرەن- مىلتىق، مىنەكي، وت المايدى.
قۇراق ۇشىپ قۇرمان تۇر، ەلەڭدەيدى،
قۇلىن داۋسى جامالدىڭ بەبەۋلەيدى.
ول ومىردەن تۇسكەن ءبىر پەندە ەدى عوي،
پەندە ەدى عوي.. . اپىراۋ، نەگە ولمەيدى؟ !
عازيز جامال قۇلىنداي شىڭعىرادى،
قۇز شاتىناپ، تالىقسىپ، شىڭ جىلادى.
بەبەۋلەگەن بەيباقتىڭ بەيمازا ءۇنى
تاس جىگەرىن قۇرماننىڭ قۇم قىلادى.
ءبىر تۇسەدى اتىنان، ءبىر مىنەدى،
(نە سىيلايدى تاعدىرى، كىم بىلەدى؟ !)
تايىنشاداي تەڭسەلىپ تەنتەك بولعاڭ،
تەلمىرەدى، ءبىر ساتكە دىلگىرەدى.
ءبىر دەل- سالدىق باسىپ تۇر تاۋ- الىپتى،
بار تىنىشتىق وسىندا قامالىپتى.
قۇجىر- قۇجىر جارتاستار ۇمسىنادى،
ۇعاتىنداي ۇلى ءبىر جاڭالىقتى.
سامال دا جوق سايداعى سىبىرلاعان،
قالت كىدىردى قۇراق تا قىبىرلاعان.
قۇزدان قۇزعا سول ساتتە جاڭعىرىعىپ،
ءۇنى شىقتى ءسابيدىڭ شىرىلداعان.
تاڭ- تاماشا تابيعات اڭىرادى،
تاڭ- تاماشا تاۋدىڭ دا تاعىلارى،
قۇربىسىنىڭ ۇنىنە قۇلاق اسىپ
قۋانىپ تۇر ارقاردىڭ اق لاعى.
"ءيا، اللا، كوردىم بە، كورمەدىم بە؟ !
ءيا ءتاڭىرىم، بەردىڭ بە، بەرمەدىڭ بە؟ !
شىرىلداعان ۇنىڭنەن اينالايىن،
شىنىمەنەن ومىرگە كەلگەنىڭ بە؟ !
قىزىم بولساڭ، قىرىمدا قۇرالايسىڭ،
ۇلىم بولساڭ، ۇلى ءبىر مۇرادايسىڭ.
ەستيسىڭ بە، ەسى جوق، ەي، دۇنيە،
مەنەن نەگە ءسۇيىنشى سۇرامايسىڭ؟ !
قىزىم بولسا، قىرمىزى قىزعالداعىم،
ۇلىم بولسا، تۇنەكتى بۇزعان جالىن.
باقىتىڭدى وسى ءبىر، ەي، دۇنيە،
قي ماعان، قىرىن قاراپ قىزعانباعىن!"
شاراسىندا شاتىناپ، كوزى جايناپ،
كوڭىلىندە داۋىل تۇر، سەزىم ويناپ.
الاقانعا ارمانىن الدى داعى،
ءوزى كەستى كىندىگىن، ءوزى بايلاپ.
جابا قويىپ بەتىنە ورامالدى،
جامال تىندى، تىم- تىرىس بولا قالدى.
قۇرمان جالعىز جەيدەسىن دار ايىرىپ،
قۋانىشىن قۇنداقتاپ وراپ الدى.
"قاشان مەنىڭ تاعدىرىم تىنىم كوردى،
قان قاقساتقان ءبورى ەدىم رۋلى ەلدى.
ۇرپاعىم بار، دۇنيە، ەندى مەنىڭ،
ەستيسىڭ بە، ەي، ءومىر، ۇلىم كەلدى.
جالعىز ەدىم تاستا وسكەن شىرشادايىن،
جابىرقاۋشى ەم داۋىلدا سىنسا قايىڭ.
سۋ بوپ كەتپەي نەگە تۇر قوس شىراعىم،
نۋ بوپ كەتپەي نەگە تۇر قۋ سامايىم؟ !
جانارىڭنان اينالدىم، جانىم جامال،
جارىم بولىپ ماڭگىلىك جانىمدا قال!
كەلەشەگىڭ، باقىتىڭ كەلدى، مىنە،
كوگەرشىنىم، كوتەرىل، قابىلداپ ال!
شولپاپىم بوپ شوقتانعان تاڭ اتاردا،
اق قاناتتى قۇسىم بول الاقاندا.
ءتاڭىرىم بول تابىنىپ، باس يەتىن
ۇشىپ شىعار ۇيا بول بالاپانعا.
جاپىراقسىز، بۇتاقسىز قۋ باس ەدىم،
جالعىزدىقپەن جالعاندا سىرلاس ەدىم.
ەي، دۇنيە، نەگە سەن قۋانبايسىڭ،
كۇيىڭ كەلمەي كۇيىگىپ تۇر ما سەنىڭ؟ !"
* * *
ارقانداۋلى الا تۇر شىبىنداعان،
كۇيبەڭ- كۇيبەڭ قۇرمان ءجۇر قىبىرلاعان.
كوكەيىندە ءبىر وي ءجۇر شىمىرلاعان:
"ادام تەك ازاپ ءۇشىن تۋىلماعان،
ءومىر جوك ەڭ وزگەرتىپ قۇبىلماعان.
وكىنىشپەن وتكەرگەن ساتتەرىم- اي،
ءومىر، سەنىڭ وزىڭنەن قۇنىمدى الام!"
الىپ كەلدى الا اتتى ارقانداعى،
(قابىل بولسىن قاشانعى قارت ارمانى. )
بەردەڭكەسىن سوققىلاپ قارا تاسقا،
ءۇڭعىسىن ۋاتتى دا، تالقاڭدادى.
".. .جانىپ بارام، جامالجان، جانىپ بارام،
قاراقشى دەپ ات قويدى حالىق ماعان.
قارابەت بوپ ماڭگىلىك قالسام داعى،
ەكەۋىڭدى ەلىمە الىپ بارام!"
سولاي باستاپ سەزىمى قارالى ەردى،
(قانداي جازا بولسا دا بارا كوردى) .. .
قۇلازىعان قۇزار تاۋ بوركىن بۇلعاپ،
قوقىس ۇڭگىر قوشتاسىپ قالا بەردى.
ءوز ءومىرىن وتكەرگەن وگەي قۇرمان
وزگە ءومىردى ەلىنە الا كەلدى.
"قان قاقساتقان كەشەگى رۋلى ەلدى،
مەكەندەگەن تاۋ- تاستى جىرىڭدى ەدى.
قالاساڭدار قاعىڭدار، باسىم مىنە،
ەسەنبىسىڭ، ەل- جۇرتىم، ۇرىڭ كەلدى.. .
قانداي مەنىڭ ايايتىن تاعدىرىم بار،
سۋعا تاستاپ ءيا وتقا جاندىرىڭدار.
تەك ءبىر عانا تىلەگىم، اعايىندار،
ۇرپاعىمدى ارتىمدا قالدىرىڭدار!
الدىڭدا تۇر، اعايىن، قاڭعىباسىڭ،
قالاساڭدار، مىنەكي قاندى باسىم.
امانات قىپ اراڭدا قالدىرامىن،
جاڭا ءومىردىڭ جازىقسىز قارلىعاشىن.. ."
سالتانات قۇرماعانمەن سالقىندا ءوسىپ،
التىن بەسىك ەل ءىشى، التىن بەسىك.
جاڭا ءومىردى ءبىز وسىلاي باستاپ ەدىك،
تەنتەگىمنىڭ قىلىعىن حالقىم كەشىپ.
قالعامىز جوق وپىق جەپ، ويرانداپ وق،
باي دا جوق، باسىمىزدا بايلاۋ دا جوق.
ەل قاتارلى كۇنەلتتىك ەركىمىزبەن،
ەگىن سالىپ، مال باعىپ، جايلاۋدا بوپ.
تارىك ەتىپ بار كۇشىن، بار امالىن،
ورىندادى ول ەلىنىڭ قالاعانىن.
قايتا تۋعان، ومىرگە قايتا كەلگەن،
جەر قايىسپاي قايىسپاس قارا نارىم.. .
ەپيلوگ
- انا، ارمىسىڭ!
- ۋا، بار بول، بالام، ساۋمىسىڭ؟
ءسال سابىر ەت، قاراعىم،
ىنىشەگىڭ قالعىسىن.
دالادا وسكەن ەمەس پە بابالارىڭ،
تالپىنادى دالاعا ىنىشەگىڭ.
.. .پاي، پاي، قانداي مىنا ءبىر سامالا كۇن!
ەسەن- ساۋسىڭ، قاراعىم، تىنىش ەلىڭ؟ ..
سايرادى جاسىل باقتىڭ كەنتى - بۇلبۇل،
ۋىز ءسابي ۇيقىدا ەلتىدى قۇر.
تەنتەك سامال اجەيدىڭ ءشاي جاۋلىعىن
بۇلك ەتكىزىپ، ابايلاپ جەلپىدى ءبىر.
جاپىراقتار جايىلعان الاقانداي،
جاۋدىرەيدى بۇتاقتان، تاعات الماي.
جاسىل ءجاننات. اق ۇرپىك اجەي وتىر،
ۇيادان جاڭا شىققان بالاپانداي.
سايالاتىپ سامال تۇر جاسىل باقتى،
(اق جاۋلىعى اجەيدىڭ قاسىن جاپتى.
كارىلىككە ءالى دە باس ۇرماپتى،
اقشا ءجۇزىن ءالى ءاجىم جاسىرماپتى) .
مەن دە وتىرمىن، القىزىل اينالام گۇل،
اينالام گۇل. جالپاق جاز. جايناعان نۇر.
سالاۋاتپەن سال اجەي جالت قارادى،
قوس جاناردىڭ قۋاتى تايماعان ءبىر.
- وڭاشا وسى باققا كۇندە كەلەم،
بالام، سەنى وسىننان كۇندە كورەم.
"ءتۇسى جىلى، تۇڭىلمە" دەيدى عوي جۇرت،
ءتۇسىڭ جىلى بالا ەكەن، بىلمەگەن ەم.
- كۇندە ءتۇستى وسىندا وتكەرىپ ەم،
مەن دە ءسىزدى وسىننان كوپ كورىپ ەم.
ۇلكەن ادام بولعاسىن، سالەم بەرىپ،
پارىزىمدى وتەيىن دەپ كەلىپ ەم.. .
- كۇندە وسىننان شۇبىرىپ ەل دە وتەدى
قالماعان- اۋ كىشىلىك ەلدە، تەگى.. .
ءجون- ءجون، بالام، ءاماندا وسىلاي بول،
سالەمدەسىپ جۇرگەنگە نەڭ كەتەدى؟ !
.. .اڭگىمەدەن اڭگىمە قوزدى- اي دەرسىڭ،
سەرى سامال تەرەكتى قوزعاي بەرسىن،
الدەقايدا اسىققان جۇردەك پويىز
بوتاسى ولگەن ىنگەندەي بوزداي بەرسىن.. .
ۋىز ءسابي ۇيقىدا بالبىراسىن،
جايىپ قۇشاق ءجاننات باق البىراسىن.
ەرتەگىدەي ءومىرىن ەسكە اپ اجە،
ەت جۇرەگى ەزىلىپ، قان جىلاسىن.. .
(ساۋال قويدىم اجەيگە تۇرعان بويدا) ،
- قۇرمان شە، كۇرمان.. . اجە، قۇرمان قايدا؟
- وق ءتيىپ قان مايداندا قايتىس بولعان،
سورى ءبىر ارىلماعان قۋ ماندايعا.. .
سول تۇڭعىشىم وسىندا دارىگەر- دى،
قالعاندارى، قايتەيىن، ءبارى دە ءولدى.
قايسىبىرىن ايتايىن، قالقام، ساعان،
بىلەسىڭ عوي كەشەگى ابىگەردى.. .
مىنا بىرەۋ نەمەرەم.. .
قارعام مەنىڭ!
شۇكىرشىلىك اللاعا، ارماندا ەدىم.
ايتا بەرسە، قالكام- اۋ، ارمان كوپ قوي،
بۇل ومىردە ارمانسىز جان بار ما ەدى.. .
مۇقاعالي ماقاتايەۆ
