قىتاي رەكوردىن جاڭارتقان قۇلا تۇلپار

None
None
نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - قىتايدا تۇراتىن قانداسىمىز ماناپحان باجەنەي ۇلىنىڭ «قازاقتىڭ ات سپورت ويىندارى جانە زەرتتەۋلەر» اتتى احمەت بايتۇرسىن الىپبيىمەن جازىلعان كىتابى قولىما ءتيدى.

قازاقتىڭ التاي بەتىندەگى ات ونەرىن زەرتتەۋشى، ءوزى دە وسى ات سپورتى ويىندارىنىڭ تاربيەشىسى، اتبەگى، باپكەر اعامىزدىڭ بۇل ەڭبەگىن الداعى ۋاقىتتا دا كريل الىپبيىنە ءتۇسىرىپ بەرىپ وتىراتىن بولامىز. ەسكەرتە كەتەتىن ءبىر ءجاي، تىلدىك ەرەكشەلىكتى ساقتاي وتىرىپ، اڭگىمەنى ەش وزگەرىسسىز، قاز- قالپىندا بەرۋدى ءجون كوردىم. ءارى اۆتوردىڭ كەلىسىمىنسىز وزگەرتۋگە قۇقىمىز دا جوق. تەك تاقىرىبىنا ءسال وزگەرتۋلەر ەنگىزىلدى. ونىڭ ءوزى وقيعانىڭ قاي ەلدە ءوتىپ جاتقاندىعىن وقىرمان قاۋىمعا ءتۇسىندىرۋ ءۇشىن جاسالدى. (ءتۇپنۇسقاداعى تاقىرىپ «مەملەكەتتىك جارىستا جاڭا رەكورد جاراتقان قۇلا تۇلپار»)

كىتاپتى كريل الىپبيىنە تۇسىرگەن سايتتىڭ ( Argymaq.kz) باس رەداكتورى ەرجان جاۋباي.

**

جىلقى جاندى، اتقۇمار، حالقىمىز «جۇزدەن جۇيرىك، مىڭنان تۇلپار» تاڭداپ، ماپەلەپ باپتاپ، سالتاناتتى مەرەكەلەر مەن مەرەيلى تويلاردا سايگۇلىكتەرىن سايلاپ، بايگەگە قوسىپ، بايگەدەن قارا ءۇزىپ، قالىڭ جۇرتىن تاڭداي قاقتىرعان تۇلپارلارىن ءان قىلىپ ايتىپ، داستان قىلىپ جىرلاپ، اڭىز ەتىپ ايتىپ كەلەدى.

حالقىمىزدا «جاقسى ات - ەر قاناتى» دەيتىن اتالى ءسوز بار. سول سايگۇلىكتەر قيلى- قيلى زامانداردان بەرى قازاق حالقىنىڭ جان سەرىگى بولىپ، ءۇمىتىن اقتاعان، سونداي- اق كوكپار، قىزقۋار، الامان بايگە شابىستارىندا ەر جىگىتتىڭ دە داڭقىن اسىرىپ كەلگەندىگى شىندىق. انە، سولاردىڭ ءبىرى بۇكىل مەملەكەتتىڭ ات بايگە سايىسىندا اعا جۇلدەگەر بولىپ، جاڭا رەكوردتى جاراتىپ، حالقىمىزعا اتاق- ابىروي اپەرىپ، ەلدىڭ ماقتانىشى بولعان - قۇلا تۇلپار.

ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسى، تەكەس اۋدانى، شيلىوزەك اۋىلى، سۋاسۋ قىستاعىنىڭ مالشىسى جاڭاباي داۋلەتحان ۇلى اكەسىنەن جاستاي جەتىم قالىپ، اناسىنىڭ تاربيەسىندە ەرجەتكەن. ول بالا كەزىنەن اتقۇمار بولىپ، بايگە دەسە دەلەبەسى قوزىپ، «شىركىن، مەندە دە بايگە ات بولسا» دەپ ارماندايتىن ەدى. وسىلايشا ءسابي كەزىنەن اۋدان كولەمىندەگى باپكەرلەر مەن سىنشىلاردان جالىقپاي ۇيرەنەدى. ۇيرەنۋ بارىسىندا العان بىلىمدەرىنەن ەستەلىك قالدىرىپ، ۇيرەنگەن بىلىمدەرىن ءوزارا سالىستىرىپ، قاۋىزىن تاستاپ، ءدانىن الۋعا قۇلشىنادى. ادەتتەگى ۋاقىتتا بولسىن، بايگە سايىستاردا بولسىن، ۇيرەنگەنىن ءىس جۇزىنەن بىرلەستىرۋگە ءمان بەرىپ، تۇيگەنىن باپكەرلەر مەن سىنشىلارعا ايتىپ، تاجىريبە الماستىرىپ، جەتەرسىز ورىندارىن تولىقتاپ وتىرادى. وسىنداي جالىقپاي ىزدەنۋمەن بىرگە كوپ ەستۋ، ءامالياتتىڭ سىنىنان وتكىزۋ ارقىلى جۇيرىك جىلقى جونىندەگى ويى تەرەڭدەي تۇسەدى.

ول وسى ويدىڭ جەتەگىندە مۇڭعىلكۇرە اۋدانى مەن تەكەس اۋدانىنىڭ، بايگە جارىستارى مەن مال بازارلارىنا بارىپ، كەلگەن جىلقىلاردى كورەدى. ءبىراق ولاردىڭ ەشقايسىسى سىنىنا تولمايدى. كۇندەردىڭ بىرىندە مال بازاردان قايتىپ كەلە جاتقاندا ءبىر كوشەدە ۇيعىر اقساقالدىڭ بويى بيىك، ادەمى قۇلا اتتى ارباعا جەگىپ كەلە جاتقانىن كورەدى. ول ارباعا جاقىنداعان سايىن جوعالتقان نارسەسىن تاۋىپ العان ادامشا اتتىڭ سىنى جونىندەگى ۇيرەنگەنىن قايتا- قايتا وي ەلەگىنەن وتكىزىپ، ارباداعى قۇلا اتتان كوز الماي قاراپ قالادى. ۇيعىر اقساقال:

- ات جوعالتىپ، تانىپ تۇرسىڭ با؟ جۇمىسىڭ بولماسا جولىمنان قالتىرما! - دەپ رەنجيدى. وي- قيالى قۇلا اتتا عانا قالعان جاڭاباي ويىنان سەرگىپ:

- اقساقال، كەشىرىڭىز، ءسىزدى كۇتتىرىپ قويدىم، مەن ات ساتىپ الايىن دەپ ارالاپ ءجۇر ەدىم. ارباداعى اتىڭىزدى كورىپ، ساتساڭىز الامىن با دەپ تۇرمىن، - دەگەندە اقساقال:

- اتىم جاقسى ات، ءوزى جۇيرىك، ەگەر الامىن دەسەڭ ساتامىن، ءبىراق باعاسى جوعارى بولادى، اتتى اربادان شىعارىپ، ءمىنىپ كور، كەيىن «اتتەگەن- اي!» دەپ جۇرمە، جاقسىراق سىناپ كور - دەيدى. جاڭاباي اتتى ءمىنىپ كورگەننەن كەيىن، سۇراعانىن بەرىپ، ساتىپ الادى.

قۇلا اتتى قىستاي باعىپ، كوكتەم شىعاردا اناسىنىڭ ورنالاستىرۋى بويىنشا ات باپكەرلەرى مەن سىنشىلاردى ۇسىنىس ەتىپ، ساتىپ العان ات جونىندەگى كەڭەستەرى مەن ۇسىنىستارىن، تالاپتارى مەن تاربيەلەرىن الۋدى ماقسات ەتەدى. ولار قۇلا اتتى كورگەننەن كەيىن:

- جاڭاباي، سەن مال تانيتىن بولىپسىڭ، اتىڭ بايگە ات ەكەن، بايگە اتتىڭ بەلگىلەرى تولىق بەينەلەنىپتى. قۇلا ات ورتا، الىس ارالىقتاعى بايگەدە كەلەمىن دەپ تۇرعان ات ەكەن. جەتىم بالا، جەسىر ايەلدىڭ ەڭبەكتەرى جانىپ، ماڭدايىنا بىتەيىن دەپ تۇر ەكەن. قۇلا ات ەلگە اتاق- ابىروي، سەندەرگە داڭق اپەرەدى. ءبىزدىڭ ايتقاندارىمىزدىڭ دۇرىس- بۇرىستىعىن ءامالياتتا كورەرمىز، - دەيدى. سونىمەن اتتى باۋلىپ- باپتاۋ جونىندە تومەندەگىدەي كەڭەستەر بەرەدى:

1. بايگە اتتى قالىپتى ەتىنەن تۇسىرمەي، سونداي- اق سەمىرتىپ جىبەرمەي، جارىس الدىندا اتتى بەلگىلى ارالىققا جۇرگىزىپ، جاتتىقتىرۋ كەرەك. الدىمەن ءبىرقانشا كۇن بايگە اتتى سار جەلىسكە سالدىرىپ جەلدىرۋ، ودان كەيىن بىرتە- بىرتە بەلگىلى ارالىققا ەركىن قويا بەرۋ، ارالىعى 5 كم بولسا بولادى. وسىلاي جاتتىعۋ جۇرگىزگەندە اتتىڭ تىنىس الۋى جاقسارىپ، بۇلشىق ەتتەرى مەن سىڭىرلەرى شىنىعادى. اتتى كۇن ارالاتىپ جاتتىقتىرۋ كەرەك. بايگە اتىنان تەر الۋ دا اتتىڭ جاعدايىنا قاراي لايىقتى بولۋى كەرەك. سەنىڭ اتىڭ ءناسىلدى جىلقى تۇقىمى ەكەن. تەردى وتە كوپ الساڭ اتىڭ السىرەپ كەتەدى. بايگە اتتى جاتتىقتىرۋ كەزىندە بىرتىندەپ ىلگەرلەۋگە كوڭىل ءبولىپ، جەم- ءشوپتى قالىپتى بەرۋگە ادەتتەندىرۋ ءتيىس. جاتتىعۋدا قالىپتان تىس زورلاپ، قامشىعا سۇيەندىرمەۋ كەرەك. قالىپتان تىس زورلاۋ بايگە اتتى كەرەكتەن شىعارادى. بايگە اتقا مىنەتىن شاباندوزدى جاقسى تالداۋ ءتيىس. شاباندوز اتقا ەركىن، ورنىقتى وتىراتىن، قاعىلەز، سەرگەك، جىگەرلى، قايراتتى بولۋى، اتتى باسقارۋعا مىقتى بولۋى، ءوزى مىنگەن اتتىڭ ەرەكشەلىگى مەن دارالىق قاسيەتىن تولىق يگەرۋى ءتيىس. قورقاق، الاڭعاسار، شالاعاي، ورنىقسىز شاباندوزدى بايگە اتىنا مىنگىزۋگە بولمايدى.

2. بيىل اۋىلداعى ات بايگە جارىسىنا قاتىناسساڭ سەن كيلومەتر ارالىققا عانا قاتىناس. اتىڭ جاڭادان جارىسقا قاتىناسقالى وتىر. جاڭا قاتىناساتىن اتتى قاتتى قيناماۋ كەرەك. سونداي- اق، جەكە ادامدار وتكىزگەن ات بايگەسىنە قاتىناسپاعانىڭ ءجون. ويتكەنى جەكە ادامدار بايگە وتكىزەتىن جارىس الاڭدارى ويلى- قىرلى، جەرى تەگىس ەمەس، جارىس ارالىعى ۇزاق بولىپ، ونى وزدەرى بەلگىلەيدى.

سەن دە وسى تاجىريبە ساباقتى قابىلداۋىڭ قاجەت. ەگەر دۇنيەگە قىزىعىپ، جەكە ادامدار وتكىزەتىن بايگە جارىستارىنا پارىقسىز قاتىناسساڭ اتىڭ زورىعىپ، كەرەكتەن شىعادى. ەندى ءارتۇرلى دارەجەلى وكىمەت، كاسىپتىك ورىندار وتكىزەتىن ات بايگە جارىستارىنا تولىق قاتىناسساڭ بولادى. ويتكەنى ءار دارەجەلى وكىمەتتەر ۇيىمداستىرعان ات بايگە جارىستارى جۇيەلى، رەتتى، ولشەمدى جۇرگىزىلەدى. بايگە الاڭدارى تەگىستەلەدى. بايگە الاڭى اينالما فورما بولىپ، كورەرمەندەر كورىپ وتىرادى. ءوزىڭ دە كورەرمەندەر قاتارىندا اتىڭنىڭ قارقىنىن كورىپ وتىراسىڭ، بايگەلەردى بەس- التىدان قويا بەرىپ، سوڭىندا ۋاقىتقا قاراپ ناتيجەسىن شىعارادى. اتىڭ دا قينالمايدى، ءارى داۋ- داماي بولمايدى. سەنىڭ اتىڭ اۋىل، اۋدان، ايماق، وبلىس، مەملەكەت جارىستارىنا قاتىناسىپ، جاقسى ناتيجەگە قول جەتكىزىپ، وزىڭە داڭق، حالىققا اتاق- ابىروي اپەرىپ، قادىرلى بولسىن.

سونىمەن بىرگە، اتىڭ اۋدان كولەمىندەگى ات بايگەسىندە بايگەدەن كەلىپ، كوزگە كورىنسە، بۇرىن اتتارى بايگەدەن كەلىپ جۇرگەن ءىشىنارا ادامداردىڭ كوزدەرى قىزىعادى. ولار سەنىڭ اتىڭدى بايگەدەن كەلتىرمەۋ ءۇشىن ءارقانداي ىستەردى ىستەۋى مۇمكىن. سوندىقتان وزىڭە مىقتى، قىراعى بول، اتىڭدى قورعاۋدا ەرەكشە ساق بولۋىڭ كەرەك» - دەپ ات باپكەرلەر مەن سىنشىلار جاڭابايعا ەرەكشە كوڭىلمەن، كوپتەگەن قۇندى پىكىر مەن اقىل- كەڭەستەرىن بەرەدى. جاڭاباي:

- سىزدەر مەنىڭ ۇستازىمسىزدار، سىزدەردىڭ بەرگەن تاربيەلەرىڭىزدە ەش ۋاقىتتا ەستەن شىعارمايمىن، سىزدەردىڭ ايتقاندارىڭىز بويىنشا ىستەيمىن، - دەپ اسەرلەنگەنىنەن كوزىنە جاس الادى.

سونىمەن جاڭاباي اۋىل بويىنشا وتكىزىلەتىن بايگەگە دايىندالادى. ات بايگە جارىسى بەلگىلەنگەن ۋاقىتتا باستالادى. ول اتىن 5 ك م- لىك جارىسقا تىزىمدەتەدى. 5 ك م- گە جارىساتىن اتتار بايگە الاڭىن 3-رەت اينالعاندا بەس- التى ات ءبىر توپ بولىپ ەڭ الدىنا شىعادى. قۇلا اتى وسى الدىڭعى توپتىڭ ىشىندە جۇرەدى. بايگە الاڭىن 4-رەت اينالعاندا قۇلا ات باسقا اتتاردى ارقان بويى ارتقا تاستاپ، بايگەلەر الاڭدى 5-رەت اينالعاندا ات يەلەرى رۋلارىن شاقىرىپ ۇراندايدى. قۇلا ات ايعاي شىققاندا ءتىپتى دە دەلەبەسى قوزىپ، باسقا بايگەلەردى 100 مەتردەي ارتقا تاستاپ، شاڭىنا ىلەستىرمەي كومبەگە جەتەدى.

قۇلا ات سايىستا ەرەكشە كوزگە تۇسكەندىكتەن كورەرمەن قاۋىمنىڭ نازارىن ايرىقشا اۋدارادى. بۇل كىمنىڭ اتى؟ قايدان شىققان؟ تەگى قاي جەردىڭ جىلقىسى ەكەن دەپ، اۋىلداستارىنىڭ تاڭدايىن قاقتىرادى. سونىمەن ەل قۇلاعى ەلۋ دەگەندەي قۇلا اتتىڭ داڭقى اۋدان كولەمىنە تەز تاراپ، بايگە قۇمارلار ارت- ارتىنان كەلىپ، قۇلا اتتى ساتىپ الۋشىلاردىڭ دا ارتى ۇزىلمەيدى. قۇلا اتتىڭ باعاسى دا ورلەي بەرەدى.

ءبىراق جاڭاباي سارىلا كۇتكەن ارمانىنا قول جەتكىزگەندەي بولىپ شاتتانادى. قۇلا اتتىڭ باعاسى قانشالىقتى ورلەسە دە قولىنان شىعارماۋ بەكىمىنە كەلەدى. جاڭابايدىڭ ارداقتى اناسى مەن قۇرمەتتى ۇستازدارى، جاڭابايدىڭ وسى بەكىمىن قولداپ- قۋاتتايدى.

قۇلا ات اۋىلدان، اۋدان بويىنشا وتكىزىلەتىن بايگە جارىسىنا قاتىناسۋعا تالدانادى. اۋدانداردا وتكىزىلگەن بايگە جارىسىنىڭ 10 ك م- لىك ارالىقتاعى جارىسقا قاتىسادى. جارىس باستالىپ، بايگە الاڭىن 3-رەت اينالعاندا الدىڭعى توپتاعى اۋدان كولەمىندە اتاعى شىققان بايگەلەرمەن قاتارلاسىپ، 6-7-رەت اينالعاندا باسقا اتتاردى 50 مەتردەي ارتقا تاستايدى. بايگە الاڭىن 8-9-رەت اينالعاندا 100 مەتردەي الدىندا بولىپ، بايگە الاڭىن 10-رەت اينالعاندا قارقىنىن ءتىپتى دە تەزدەتىپ، باسقا بايگەلەردەن كومبەگە 150 مەتردەي بۇرىن كەلىپ، كورەرمەن قاۋىمدى تاڭقالدىرىپ، تاڭداي قاقتىرادى. قىزۋ تالقى قۇلا بايگەگە شوعىرلانادى.

اۋدان قۇلا بايگەنى التىن مەدال جانە مول سىيلىق بەرىپ ماراپاتتايدى. وسى كەزەڭ بايگە اياقتالىسىمەن اتقۇمار قالتالىلار قۇلا بايگەنى ساتىپ الۋ ءۇشىن باعاسىن بىرىنەن ءبىرى جوعارلاتىپ، قۇلا اتتىڭ باعاسى بۇرىن- سوڭدى ەستىپ كورمەگەن شىڭعا شىعادى. وسىنداي جاعدايدا جاڭاباي قۇلا اتتىڭ باعاسى سونشالىقتى ورلەسە دە العاشقى بەكىمىن وزگەرتپەيتىندىگىن قايتالايدى. جاڭابايدىڭ وسىنداي ۇستانىمىنا ريزا بولعان ۇستازدارى، بەدەلدى اقساقالدار ونىڭ اتاق- ابىرويعا، اقشا مەن دۇنيەگە قىزىقپايتىن كىسىلىك قاسيەتىنە ريزا بولىپ قولداپ- قۋاتتايدى.

1990 -جىلى ماۋسىمدا ىلە ايماعى 8 اۋدان، ءبىر قالا بويىنشا وتكىزگەن «ىلە تۇلپار مەرەكەسىندەگى» ات بايگەسىندە، 5 ك م، 10 ك م بايگەدە اعا جۇلدەگەر بولىپ، التىن مەدال الىپ، مول زاتتىق سىيلىقپەن سىيلانادى.

1991 -جىلى ماۋسىمدا ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسى بويىنشا مەملەكەتتىك 4-كەزەكتى از ۇلتتار ءداستۇرلى سپورت جيىنىنىڭ ات بايگە جارىسىنا شيڭجياڭ ۇيعىر اۆتونوميالى (ش ۇ ا ر) رايونى اتىنان قاتىناسۋعا بايگە ات تالداۋ قيمىلى توعىزتاراۋ اۋدانىندا وتكىزىلەدى. جارىستىڭ 5, 10 ك م بايگە جارىسىندا قۇلا بايگە اعا جۇلدەگەر بولىپ، مەملەكەتتىك ات بايگە جارىسىنا قاتىناسۋعا تالدانادى.

مەملەكەتتىڭ 4-كەزەكتى از ۇلتتار ءداستۇرلى سپورت جينالىسىنىڭ ات بايگە جارىسى ىشكى موڭعۇل اۆتونوميالى رايونى كوكحوت قالاسىندا وتكىزىلەتىن بولدى. بۇل سايىسقا ىشكى موڭعۇل اۆتونوميالى رايونى ات بايگە كومانداسى ۋاكىلدەر ۇيىرمەسى، شيزاڭ زاڭزۋ اۆتونوميالى رايونى ات بايگە كومانداسى ۋاكىلدەر ۇيىرمەسى، فينحاي حۋيزۋ اۆتونوميالى رايونى ات بايگە كومانداسى ۋاكىلدەر ۇيىرمەسى، گانسۋ ولكەسى ات بايگە كومانداسى ۋاكىلدەر ۇيىرمەسى، ش ۇ ا ر ات بايگە كومانداسى ۋاكىلدەر ۇيىرمەسى قاتىناستى.

جارىس ءتۇرى: 1000 م، 3 ك م، 5 ك م، 10 كم ، جارىس 1991 -جىلى تامىزدىڭ 2, 3, 4 كۇندەرى وتكىزۋ بەلگىلەنەدى.

ش ۇ ا ر اتىنان قاتىناساتىن ات بايگە كوماندامىز، شىلدەنىڭ باسىندا جارىس ورىنى كوكحوت قالاسىنا بارىپ، جاتتىعۋدى جالعاستىرعان ەدى. 2- تامىز كۇنى تۇستەن بۇرىن 1000 مەترلىك جارىس باستالىپ، جارىستىڭ اعا جۇلدەگەرىن ىشكى موڭعۇل ات بايگە كومانداسى الدى. تۇستەن كەيىن 2 ك م بايگە جارىسىندا اعا جۇلدەگەرلىكتى جانە دە ىشكى موڭعۇل ات بايگە كومانداسى الدى.

تامىزدىڭ 3-كۇنى تۇستەن بۇرىن 5 ك م بايگە سايىسىندا اعا جۇلدەگەرلىكتى جالعاستى ىشكى موڭعۇل ات بايگە كومانداسى جەڭىپ الدى.

ءبىزدىڭ باپكەرلەر جوعارىداعى ءۇش تۇردەگى بايگە جارىسىندا ەكىنشى، ءۇشىنشى بولدى. جارىس بارىسىندا بايگەلەرىمىزدىڭ دەنە قۋاتىنىڭ وتە السىرەپ كەتكەندىگى بايقالدى. ءبىزدىڭ بايگە كوماندامىز ىشكى موڭعۇل كوكحوت قالاسىنا ءبىر اي بۇرىن بارعان بولسا دا ول جەردىڭ جەم- شوبىنە ۇيرەنبەگەندىكتەن ول جەردىڭ ءشوبىن جۋىپ بەرۋگە تۋرا كەلدى. اتتارىمىز جارىس باستالعاننان كەيىن بايگە الاڭىن بىرەر اينالعانشا الدىندا ءجۇرىپ، كەيىن بىرتە- بىرتە شەگىنگەندىگى وتە ايقىن كورىندى.

قۇلا ات 5 ك م بايگە سايىسىندا بايگە الاڭىن 3-اينالعانعا دەيىن بايگە اتتاردىڭ الدىندا ءجۇرىپ، 4-اينالىمنان باستاپ قارقىنى باياۋلاپ، اقىرىندا قاتاردان شىعىپ قالدى.

وسىنداي جاعدايدا ش ۇ ا ر- لىق ۋاكىلدەر ۇيىرمەسىنىڭ باستىعى، شيڭجياڭ اسكەري رايونىنىڭ ورىنباسار ساياسي كوميسسارى ساۋدانوۆ قاتارلى باسشىلار جيىن اشىپ: «ءۇش التىن مەدالدى ىشكى موڭعۇل ات بايگە كومانداسى جەڭىپ الدى، ەرتەڭ تۇستەن كەيىنگى التىن مەدالدى الۋ ەڭ ماڭىزدى. ەگەر ات بايگە كوماندامىز التىن مەدال الا الماسا، شيڭجياڭداعى ءار ۇلت حالقىنا قانداي جاۋاپ بەرەمىز؟ بۇل ماسەلەدە بارلىعىمىزدىڭ جاقسى ويلانۋىمىزعا، تەرەڭ تولعانۋىمىزعا تۋرا كەلەدى. سوندىقتان ەندى قالعان ءبىر كۇندى مىقتى ۇستاپ، اتتارعا قاجەتتى زاتتىق نارسەلەردى بارىنشا تولىقتاپ، باپتاپ- باۋلۋدى كۇشەيتىپ، بارلىعىمىز وسى ءبىر كۇندە جاپالى كۇرەس جاساپ، مەكەنىمىزگە قۋانىشتى مەرەيمەن ورالاتىن بولايىق» - دەپ نۇسقاۋ بەردى.

وسى ورنالاستىرۋعا ساي، ءبىز قۇلا اتتى 3-تامىز كۇنى تۇستەن بۇرىننان باستاپ، ون نەشە شاقىرىم شالعايداعى ورماننىڭ ىشىنە اپارىپ، سول جەردە جايىلتىپ، جەمىنىڭ ءتۇرىن، ساپاسىن جاقسارتىپ، اتقا قاراۋعا بىرنەشە ادام ورنالاستىردىق.

تامىزدىڭ 4-كۇنى تۇستەن كەيىن 10 ك م ەڭ سوڭعى شەشۋشى جارىس باستالاتىندىعى جاريالاندى. جارىسقا قاتىناساتىن اتتار توپتارعا ءبولىندى. ءبىزدىڭ قۇلا اتىمىز ءبىرىنشى توپقا ءبولىنىپتى. بايگە الاڭىنا كىرگەن قۇلا اتىمىز سىرتقى بەينەسى جاقسارىپ، جۇندەرى جىلتىراپ سەرگىپ قالعانداي كورىندى. بار ءۇمىتىمىز وسى قۇلا بايگەدە عانا قالعان ەدى. ءبىز الدىڭعى ەكى كۇندىك بايگە جارىستا التىن مەدال الا الماي ۇيالساق جانە ءبىر جاقتان بايگە الاڭىنداعى ون نەشە مىڭ كورەرمەننىڭ ايعايى ءبىزدىڭ باسىمىزدى كوتەرتپەي قويعان ەدى. سوندىقتان قۇلا بايگەمىز جارىسقا تۇسەر الدىندا، ۇيىرمەدەگى جولداستاردى بايگە الاڭىنا دەيىن اينالدىرا ورنالاستىردىق. ەگەر قۇلا بايگەمىزگە قۋات بەرىپ، بايگەدەن كەلەتىن بولسا، ءبىز دە ەلگە كەتكەن ەسەمىزدى قايتارماقشىمىز.

تورەشىلەر ءبىرىنشى توپ جارىسىنىڭ باستالعانىن حابارلادى. جۇرەگىمىز دۇپىلدەپ، ابىرجىپ تۇرمىز. تورەشىلەر بەلگىسى بەرىلىسىمەن تۇلپارلار وقتاي اتىلدى. قيان- كەسكى سايىس باستالدى. بايگە الاڭىن 2-رەت اينالعاندا قۇلا بايگەمىز ىشكى موڭعۇلدىڭ ەكى اتاقتى بايگەسىمەن بايگەلەردىڭ ەڭ الدىندا ءبىر بىرىنە جول بەرمەي قاتارلاسىپ وتىردى. بايگە الاڭىن 3-4-رەت اينالعاندا قۇلا بايگەمىزدىڭ قارقىنى ۇدەي ءتۇسىپ، ىشكى موڭعۇلدىڭ ەكى اتاقتى بايگەسىنەن قامشى سالىم الدىعا شىقتى. 5-رەت اينالعاندا قارقىنى ءتىپتى دە تەزدەپ، ارقان بويى الدىعا شىعاپ، ارت جاقتاعى اتتاردى قۋىپ جەتتى.

بايگە الاڭىن 6-رەت اينالعاندا، ارتتا قالعان فيڭحاي ات بايگە كومانداسىنىڭ جالىن كۇزەگەن قۇلاگەر بايگەسىمەن ءبىر- بىرىنە جول بەرمەي 600 مەتر ارالىققا دەيىن قاتارلاسىپ بارىپ، ءبىزدىڭ قۇلا بايگەمىز اقىرى فيڭحاي ات بايگە كومانداسىنىڭ قۇلاگەرىن ارتقا تاستاپ، وزىپ شىقتى.

بايگە الاڭىن 8-رەت اينالعاندا قۇلا بايگەمىز باسقا اتتاردى 150 مەتردەي ارتقا تاستاپ، ءتىپتى دە تىڭ تەبىن كورسەتتى. وسى ورايدا بايگە الاڭىنداعى ۇيىرمەدەگى جولداستار ايعايعا باستى. ايعاي شىققانان كەيىن قۇلا بايگەمىز 10-رەت بايگە الاڭىن اينالعاندا باسقا اتتاردى شاڭىنا ىلەستىرمەي، باسقا بايگەلەردەن 200 مەتردەي بۇرىن كومبەگە جەتتى.

شيڭجياڭنان بارعان جولداستار ەرەكشە اسەرلەنىپ، شاتتانعاننان ءبىرىن- ءبىرى قۇشاقتاپ، جىلاپ، ۇرانداسىپ كەتتى. ۇزاققا دەيىن قۋانىشتارىن باسا الماي مارە- سارە بولدى.

سونىمەن قۇلا بايگەمىز مەملەكەتتىك ات بايگە جارىسىندا ەرەكشە تىڭ تەبىن كورسەتىپ، اعا جۇلدەگەر بولىپ، التىن مەدال الدى. ەڭ ۇلكەن اتاق- ابىروي مەملەكەتتىڭ جارىس مەكەمەسى «قۇلا بايگە 10 ك م جارىستا مەملەكەتتىڭ بۇرىنعى رەكوردىن جاڭالادى» دەپ جاريالادى.

قۇلا بايگەمىز مەملەكەتتىڭ ات بايگە جارىسىنىڭ 10 ك م رەكوردىن جاڭالاعان «قۇلا تۇلپار» بولىپ تانىلدى. رايوندا وسى حاباردى جاريالاعاندا باسەڭدەپ قالعان قۋانىش مەرەيلەرى قايتا كوتەرىلدى. شيڭجياڭنان بارعان جولداستار شاتتانىپ، ايعاي- شۋعا باسقاندا ىشكى موڭعۇل كورەرمەندەرىنىڭ دىمى ىشىنە ءتۇسىپ، جىم- جىرت كۇيدە تاراي باستادى.

قۇلا تۇلپاردىڭ 10 ك م بايگەدەگى جاڭالاعان رەكوردى - 13 مينۋت 34 سەكۋند، 84 تاكت (مىسقال) ەدى. قۇلا تۇلپاردى مەملەكەتتىڭ ءارقايسى ورىندارىنان كەلگەن تىلشىلەر ءبىر ساعاتتاي سۋرەتكە ءتۇسىرىپ، قۇلا تۇلپاردى باپتاۋ- باۋلۋ جونىندەگى تاجىريبەلەردى ۇعىستى. قولعا كەلتىرگەن ناتيجەمىزگە ريزا بولعان ۇيىرمە باستىعى ساۋدانوۆ قاتارلى باسشىلار ۇيىرمە مۇشەلەرىنە:

«سىزدەر شيڭجياڭداعى ءار ۇلت حالقىنا اتاق- ابىروي اپەردىڭىزدەر، قۇلا تۇلپارىمىز ەڭ ماڭىزدى ەكى التىن مەدال العانمەن تەڭ بولدى. سونداي- اق، مەملەكەتتىڭ ات بايگە تاريحىندا ماڭىزدى ورىن الدى» ، - دەدى تەبىرەندى.

بۇل تابىستان حابار تاپقان ش ۇ ا ر- داعى پارتيا كوميتەتى مەن حالىق ۇكىمەتى ءبىزدىڭ قولعا كەلگەن جەڭىستەرىمىزگە ەرەكشە ريزا بولىپ، ۋاكىلدەر ۇيىرمەمىزگە قۇتتىقتاۋ تەلەگرامماسىن جىبەرىپ، بارلىق ۋاكىلدەر ۇيىرمەسىندەگى جولداستاردان حال سۇرادى. ۋاكىلدەر ۇيىرمەسى ءۇرىمجى قالاسىنا قايتا ورالعاندا ۇيىرمەنى اسا سالتاناتتى مەرەيمەن قارسى الدى. رايوندىق حالىق ۇكىمەتى اسا دابىرالى جيىن اشىپ، وسى كەزەكتى مەملەكەتتىك بايگە جارىسىندا قوماقتى ناتيجەگە قول جەتكىزگەن سپورتشىلار مەن تاربيەشىلەرگە مول سىيلىق بەرىپ ماراپاتتادى.

ۋاكىلدەر ۇيىرمەسىندەگى بايگە كوماندالارىمىز وبلىسقا قايتا ورالعاندا ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسىنىڭ ءبىرىنشى كەزەكتى از ۇلتتار ءداستۇرلى سپورت جينالىسى سالتاناتپەن اشىلدى. قۇلا تۇلپار وسى كەزەكتى سپورت جيىنىنىڭ ات بايگە جارىسىنىڭ 10 ك م، 20 ك م سايىسىنا قاتىناسىپ، ەكى التىن مەدالعا قول جەتكىزىپ، ءبىر تۇيە، ءبىر ات سىيلىق الىپ ماراپاتتالدى.

قۇلا تۇلپار مەملەكەتتىڭ ات بايگە جارىسىنىڭ التىن مەدالىن الۋمەن بىرگە 10 ك م- لىك مەملەكەتتىك رەكوردتى جاڭارتتى. سونداي- اق، ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسىنىڭ ات بايگە جارىستارىندا دا قوس- قوستان التىن مەدال الىپ، شيڭجياڭداعى، وبلىسىمىزداعى ءار ۇلت حالقىنا اتاق- ابىروي اپەردى. ول سپورت تاريحىندا وشپەستەي ەڭبەك ءسىڭىردى. قۇلا تۇلپاردى باعىپ- قاعىپ، باپتاپ- باۋلىعان، تاربيەلەگەن ەسەلى ەڭبەك كورسەتكەن داڭققا بولەگەن جاڭاباي داۋلەتحان ۇلىنىڭ دا اتاق- ابىرويى مەن مەرەيى ءوسىپ، امان- ەسەن قورجىندارى تولىپ، اۋىلىنا ورالعاندا اۋىلداستارى دا قۋانا قارسى الىپ، توي جاساپ دۋمانداتىپ جاتتى...

ماناپحان باجەنەي ۇلىنىڭ «قازاقتىڭ ات سپورت ويىندارى جانە زەرتتەۋلەر» كىتابىنان

Argymaq.kz

(2015 - جىل)
سوڭعى جاڭالىقتار