ەمحاناداعى ەكەۋ
بولمە اياداي عانا: جالعىز تەرەزە تۇسىندا جاتقان ناۋقاستىڭ كەرەۋەتى كولدەنەڭ قويىلعان؛ ال ءدال كىرەبەرىس جاقتا جاتقان ادامنىڭ توسەگى قابىرعاعا تىگىنەن قويىلىپتى؛ قاقپاقتارى جۇلىنعان ەكى تۋمبوچكا ەكى توسەكتىڭ ورتاسىندا، ەدەنگە توسەلگەن ەسكى اعاشتاردىڭ شىرىك ءيىسى ەسىك اشىلىپ جابىلعاندا قولقانى قابادى.
ەكى ناۋقاس تا توسەككە تاڭىلعان. توردەگى الپىستى القىمداپ قالعان، جالپاق جاۋىرىندى، كەڭ يىقتى ەر اعاسى كۇن ۇزاققا تەرەزەگە قاراپ تەلمىرىپ جاتادى دا قويادى. تومەنگى توسەكتەگى جىگىت ەلۋگە جاڭا تولعان، سوزىلمالى اۋرۋدان ابدەن ارىپ، جۇدەگەن، قابىرعالارى ارسا-ارسا، ون ەكى مۇشەسى سيديىپ، جاتقان ورنىنان باسىن دا كوتەرە المايتىن حالدە...
بولمەدەگى جالعىز تەرەزەگە كۇننىڭ نۇرى قيالاي تۇسەدى. توردەگى ناۋقاس كۇننىڭ شۋاعىنا بەتىن توسىپ، ارا-تۇرا «ۋھ» دەپ تەرەڭ كۇرسىنىپ قويادى. تومەندەگى ناۋقاسقا سوزالاڭ ساۋلە مۇلدەم جەتپەيدى، ول دا ارا-تۇرا «ەھ» دەگەن دىبىس شىعارادى. مۇندا جاتقالى ءبىرتالاي ۋاقىت بولسا كەرەك، ەكەۋى وقتىن-وقتىن ءبىر-بىرىمەن تىلدەسەدى.
- سىرتتان نە كوردىڭ بۇگىن؟ - دەيدى تومەندەگى ناۋقاس.
- بالالار بالىق اۋلاپ، اسىنعان تور دوربالارىنا بالىق تولتىرىپ الىپ كەلە جاتىر. ءبارى ءماز. كوشەنىڭ ار جاق بەتىنە سارىالا تاكسي توقتادى. ىشىنەن بالا جەتەكتەگەن ءبىر كەلىنشەك ءتۇستى. قالادان كەلە جاتقان بولۋى كەرەك شاماسى، - دەدى توردەگى ادام.
تومەندەگى ناۋقاستىڭ سۇراعى كۇندە قايتالانادى.
- بۇگىن نە كوردىڭ؟
- كوشەدە ەكى كەمپىر كەتىپ بارا جاتىر. پەنسيا العان بولۋى كەرەك. سومكەلەرىنە ازىق-تۇلىك تولتىرىپ الىپتى...
- سىرتتا نە بولىپ جاتىر؟
- ادامدار ارلى-بەرلى ساپىرىلىسىپ ءجۇر. بۇگىن بازار عوي. انەبىر ەركەك سەمىز وگىزشەنى جەتەكتەپ كەلەدى. ونىڭ ارتىنان بالاسى جاس شىبىقپەن «وك، وك» دەپ ايداسىپ كەلە جاتىر...
- سىرتتا نە كورىنەدى؟
- قاتتى جەل تۇرىپ تۇر. مىنا ءبىر قىز مۇلدەم جەڭىل كيىنگەن ەكەن. كويلەگىنىڭ ەتەگىن جەل كوتەرىپ، ءابىرجىپ بارادى. ال انا جىگىت ۇيالى تەلەفونمەن سويلەسىپ تۇر. ءسىرا، عاشىعىمەن سويلەسىپ تۇرعان بولۋى كەرەك. قاتتى جەلدى ءتىپتى ەلەڭ قىلار ەمەس...
ەمحاناداعى ەكەۋدىڭ اڭگىمەسى وسىلاي جالعاسا بەرەدى.
تومەندەگى ناۋقاس جاتىپ الىپ ويلانادى. «وسى قۇدايدا ادىلەتتىلىك بار ما؟ مەن عوي ەسىكتىڭ كىرەبەرىسىندە جاتىرمىن. اناۋ تورگە جايعاسقان. ونىڭ ۇستىنە ءدال تەرەزەنىڭ الدىندا جاتىر. پاتشا سياقتى. سىرتتاعىنىڭ ءبارىن كورەدى. ءبارى ونىڭ كوز الدىندا. مەن بايعۇستا قارايتىن تەرەزە دە جوق. تەمىر توسەككە تاڭىلىپ جاتىسىم مىناۋ. جارىق دۇنيەنىڭ قىزىعىن كورۋ دە ماڭدايىما جازباي تۇر. ەكەۋمىز دە بىردەي ناۋقاسپىز. مىناعان سونشا ارتىقشىلىق بەرگەنى قالاي قۇدايدىڭ؟!.
ءاي، ءومىر دەگەن كىلەڭ وسىلاي ادىلەتسىزدىككە تولى عوي. اياق-قولىم، دەنى باسىم ساپ-ساۋ كەزدە جازىلماس دەرتكە ۇشىراپ، بىرەۋگە تەلمىرەم دەپ استە ويلاپپىن با؟.. مەن بەيباق مىنا دۇنيەگە كەلگەلى نە كوردىم، نە ءبىتىردىم؟ بالا بولدىم. جىگىت بولدىم. ۇيلەندىم. بالالى بولدىم. ناعىز ءومىردىڭ قىزىعىن كورەم بە دەگەنىمدە قاتىنىم بالانى الىپ توركىنىنە كەتىپ قالدى.
«مىنەزىمىز جاراسپادى» دەيدى. مەندە مىنەز دەيتىن مىنەز دە جوق قوي. ەشقاشان بىرەۋلەر سياقتى ءىشىپ الىپ، بايبالام شىعارىپ، ۇرىسقان دا ەمەسپىن. تاپقان-تايانعانىمدى الىپ كەلىپ، الاقانىنا سالدىم. نەسيەگە العان ءۇيدى قاتىننىڭ اتىنا جازعانىم بەكەر بولعان ەكەن. ەكى ورتادا ءيا ءۇي جوق، ءيا بالا جوق، دالادا قالدىم. قالاي مىنا ءبىر جامان دەرت جابىستى، سولاي جاقىن-جۋىق، دوس-جاران دەگەندەردىڭ توبەسى دە كورىنبەي قالدى. ەندىگى جاتىسىم مىناۋ: تىم بولماسا تەرەزەگە ءبىر اۋىق كوز سالىپ، سىرتتا بولىپ جاتقان تىرشىلىكتى قىزىقتاعاننىڭ ءوزىن دە كوپسىندى عوي بۇل قۇداي!..
مارقۇم شەشەم «جالعىزدىڭ جارى - قۇداي» دەپ قاقساي بەرەتىن ەدى؛ سويتكەن قۇداي دا مەنەن تەرىس اينالدى ما، بۇل دۇنيەدە جاپادان جالعىز قالدىم. اناۋ مەنەن گورى باقىتتى: قارايتىن تەرەزەسى بار، قىزىقتايتىن سىرتقى الەمى بار؛ مەندە سونىڭ ءبىرى دە جوق... وسىنداي دا بولا ما؟! وسى دا ادىلەتتى مە؟!.».
- سىرتتاعى تىرلىك نە بولىپ جاتىر؟ تومەندەگى ناۋقاس توردەگىگە اقىرىن ءتىل قاتتى. داۋىسىندا اشى وكسىك، ەپتەگەن ىزا بار.
- وي، بۇگىن كۇن تاماشا بولىپ تۇر. جەمىس اعاشتارى ءبۇر جارىپ، گۇلدەۋگە جاقىن. كەنەت اۋا رايى وزگەرىپ، كۇن سۋىتىپ، ۇسىك ۇرىپ كەتپەسە بيىل جەمىس مولىنان بولاتىن سياقتى. اناۋ ورىك اعاشى گۇلدەپ تە ۇلگەرىپتى. جولدىڭ بەرگى بەتىندەگى شيە قۇداي قالاسا جەمىسىن ءۇيىپ-توگىپ بەرەدى-اۋ شاماسى...
وسى سوزدەردى ايتقانشا بولعان جوق، توردەگى ەركەكتىڭ كەۋدەسى ءبىر كوتەرىلىپ، ءبىر باسىلىپ، ءبىر كەزدە قۇمىققاننان ءۇنى شىقپاي قالدى. تومەندەگى ناۋقاس ونىڭ سىرقاتى سىر بەرگەنىن كەشتەۋ اڭدادى.
انا بايعۇس ارى-بەرى اۋناقشىپ، ءبىراز تىپىرشىپ جاتتى. كەزەكشى دارىگەردى شاقىراتىن نۇكتە تومەنگى ناۋقاستىڭ ءدال جانىندا، قول سوزىم جەردە ورنالاسقان ەدى. توردەگى ەركەك ءبىر مەزەت اۋا جەتپەي تۇنشىعا باستادى. اۋەلى قاقالىپ-شاشالىپ، بىردەڭەنى مۇرىن استىنان مىڭگىرلەگەندەي بولعان؛ سالدەن سوڭ ىشقىنعان، جان ۇشىرعان كەيىپتە ءدىرىل قاعا باستادى. اياق-قولدارى ەبەدەيسىز ەربەڭدەپ كەتتى. سودان سوڭ ۇزىنىنان سۇلاي ءتۇسىپ، ءدىر-ءدىر قاعىپ ءبىرشاما جاتتى.
تومەندەگى ناۋقاس كوزىنىڭ قيىعىمەن توردەگىنىڭ يەگىن كوككە قاراي اقىرىن قاققانىن، سوسىن ماڭگىلىككە جانى جاي تاپقانىن كوردى. ءبىراق قول سوزىم جەردەگى نۇكتەنى باسپادى.
«ونىڭ اۋرۋى مەنىڭ اۋرۋىمنان ارتىق ەمەس. جانى قىسىلىپ، مۇرنىنىڭ ۇشىنا كەلسە - اللانىڭ ۇكىمى بولار. ءبارىمىز بۇل دۇنيەلىك ەمەسپىز. دەمەك، قۇدايدىڭ بۇل سورلىنىڭ ماڭدايىنا جازعانى - وسىلاي جان تاپسىرۋ. ونىڭ ۇستىنە بۇل مەنەن گورى تىرشىلىكتىڭ قىزىعىن ءبىراز كوردى عوي. توردەگى توسەكتە جاتتى. مەن قۇساپ وتكەن-كەتكەن مەدسەسترانىڭ ەتەگىنە تەلمىرگەن جوق. مەن سياقتى دارمەنسىزدىكتىڭ ءدامىن تاتقان جوق. اللا الدىنان جارىلقاسىن!» دەپ ىشتەي كۇبىرلەپ، قوزعالماي جاتىپ الدى.
كەزەكتى ءدارى شانشۋعا كەلگەن مەدسەسترا توردەگى ناۋقاستىڭ قيمىلسىز جاتقانىن كورىپ:
- دارىگەردى شاقىرىڭدار! مىنا ناۋقاس دەم المايدى. دارىگەردى شاقىرىڭدار! - دەپ بار داۋىسىمەن ايقاي سالدى. بۇل كەزدە ءبارى كەش ەدى...
توردەگى ەر ادامنىڭ ءمايىتىن دارىگەرلەر مورگقا الىپ كەتتى. تومەندەگى ناۋقاس توردەگى كەرۋەتتەگى توسەكتىڭ جايمالارىن اۋىستىرىپ جاتقان كاستيليانشاعا ورىن اۋىستىرۋدى ءوتىندى. ارىقشا كەلگەن، ءالجۋازداۋ كاستيليانشا جىگىتتى سۇيەمەلدەپ توردەگى توسەككە جايعاستىردى. ول توسەككە شالقاسىنان جايعاسقان بەتتە بىردەن سىرتقى تەرەزەگە كوز تاستادى. كورشى عيماراتتىڭ ەڭسەلى قابىرعاسىنان باسقا سىرتتان ەشتەڭە كورىنبەيدى ەكەن.
- جاڭا ولگەن كىسى قالايشا سىرتتاعى بالىق اۋلاعان بالالاردى، پەنسيا العان كەمپىرلەردى، جەلدەن ىعا جۇگىرگەن قىز بەن ۇيالى تەلەفونمەن سويلەسكەن جىگىتتى، گۇلدەگەلى تۇرعان جەمىس اعاشتارىن كوردى بۇل جەردەن؟ - دەپ جىگىت شاراسىز ءتىل قاتتى.
كاستيليانشا قىز وعان اڭىرىپ، تاڭعالا قاراپ قاپتى.
- ونىڭ ەشتەڭە كورۋى مۇمكىن ەمەس! ول بايعۇس سۋقاراڭعى سوقىر بولاتىن، - دەدى.
ەمحانا بولمەسىندەگى ءولى تىنىشتىقتى توردەگى توسەكتەگى جىگىتتىڭ وكىرە جىلاعان داۋىسى عانا بۇزىپ كەتتى...
نۇرتورە ءجۇسىپ
«ايقىن»