ورالحان بوكەي. شۇعىلا - اڭگىمە

None
استانا. قازاقپارات - - مۇقا- اۋ، مۇقا! اتتاردى شەشسەك قايتەدى. كۇن ەڭكەيىپ قالدى عوي. - در...ر...ر...ر... جامانداتقىر شاعىرقاسقانىڭ بولدىرىپ قالعانىن كورمەيمىسىڭ جەكپەي جاتىپ- اق. وسىمەن دوعارساق دەيسىڭ بە؟ مىنا قالعان جەردى شاۋىپ تاستامادىق پا.. .

- ءجا، قويشى سونى. ەرتەڭ دە كۇن بار عوي. جاۋىن جاۋماي، جىلقىلى اۋىلعا بارىپ قايتايىق تا. - بريگادير بۇرقىراپ جۇرمەسە.. . - ءاي، مۇقا- اي، بۇرىنعىداي ەمەس، جاسقانشاق بولىپ كەتكەنبىسىڭ، قالاي. نورماڭدى اسىرا ورىندادىم. قىلاتىنىڭدى قىلىپ ال دەپ شالقاڭنان تۇسەتىن تەنتەكتىگىڭ قايدا؟ - شەشسەك شەشەيىكشى. مەنىكى تيىن- تەبەن بولسىن دەگەن عوي، باۋىرىم. سەن سەكىلدى ءسۇر بويداق ەمەسپىن، بالا- شاعام بار، كوك قارىن قولعا قاراپ وتىرعان. در.. . ر.. . ر.. . اپىر- اي، وسى كەر دونەننىڭ باس اساۋى باسىلماي- اق قويدى. قۇر... ر... ر.. . دەيمىن. ءاي، نۇرلان، ۇستاشى مىنا ءيتتىڭ باسىن. انا جولى ەڭىرەپ ءجۇرىپ تاپقان ەرىمدى شاعىپ ەدىڭ، ەندى قامىت- سايماندى بۇلدىرگىڭ كەلىپ تۇر دا. قۇر... ر... ر... وي، يت. اكەتتى. مۇقتار ابزەلدى سىپىرا بەرەم دەگەندە، كەر بەستى باسىن كەكەڭ ەتكىزىپ وقىس تارتىنىپ قالدى. ساعالدىرىعى سالىنباعان جۇگەن بەستىنىڭ باسىنان سىپىرىلىپ، نۇرلاننىڭ قولىندا قالا بەردى. - ءاپ بالەمدى. نۇرلان! شىق الدىنان، قايىر! قاسقىر جەگىر، بابىڭدى تابارمىن ۇستاسام. موينىنا ىلىنگەن قامىتتىڭ سالپىلىنان ۇركىپ، ەسى شىققان جاس ات قۇيىنداي ۇشىرىپ لاعا جونەلدى. - وي، ەندى ول ۇستاتپايدى. - وتتاما! ءبىر كورگەن اساۋىم بۇل ەمەس. اۋسەلەسىن بايقايىن مۇنىڭ. قالعان اتتى شەشە بەر. مەن الگى ارام قاتقىردى تىراعايلاتىپ اكەلەيىن. ەردى سىندىرعاننان بەرى اشۋىما اشۋتاستاي ءتيىپ ءجۇر ەدى، كوزىنە كوك شىبىن ۇيمەلەتىپ...

مۇقتار ادەتىنشە ءتىسىن شاقىر- شاقىر قايراپ- قايراپ جىبەردى. وقشاۋ كۇتىمگە الىپ، ءمىنىس اتىم دەپ جۇرەتىن قاراكەرگە قارعىپ ءمىندى دە، قۋىپ بەردى قاشاعاننىڭ سوڭىنان. نۇرلان اتتاردى شەشىپ تە ۇلگەرگەن جوق، كەربەستىنى قاراگەردىڭ باۋرىنا الىپ، سابالاپ كەلە جاتقان مۇقتاردىڭ قاراسى قىلاڭ بەردى. كەربەستى بايعۇس ابدەن بولدىرعان. اق كوبىگى شىعىپ، پىر- پىر ەتەدى تاناۋى. كىبىرتىكتەپ، كوسىلىپ شابا المايدى. قاراكەر ءالى تىڭ. باستىرمالاتا ءبۇرىپ قاشاعاننىڭ كوبىكتەنگەن جاياسىنان تىستەپ- تىستەپ الادى. وندايدا بەستى ادەتىنە باسىپ تەپپەك بولادى. بوكسە جاقتى بوس كوتەرىپ تاستاعانى بولماسا، دارمەن جوق تۇياق سەرپۋگە. - ءما، ساعان، قاشامىسىڭ! مىنە، مىناۋ مەن ءۇشىن، مىناۋ ەر ءۇشىن! قولىنداعى شاشاقتاپ تاستاعان دىراۋ بيشىكتى ىسىلداتىپ، وڭدى- سولدى وسقىلايدى بەستىنى. - اكە- اۋ، مۇقا، ءولتىرۋشى مە ەدىڭ. مال بالاسىنا وبال ەمەس پە. - تاياق وتپەسە، مال ەكەش مال دا اسپەنسىپ الادى. ءتىپتى باسىنىپ.. . وسىدان كوردىم، اكري. انەۋگۇنى ەردى سىندىرعاندا، باۋىزداپ تاستار ەدىم، سەن كيلىكتىڭ تاعى دا. اكري، قايران قازاقى ەرىم- اي دەسەڭشى. تىقپالاپ اكەپ ۇيىرگە قوستى. سورپا تەرى شىققان بەستى دىمى قۇرىپ، ۇزدىگىپ تۇر. ءدىر- ءدىر قاعادى. - وي، مۇقا، سەن دە جوقتان وزگەنى ۇمىتپايدى ەكەنسىڭ. سول ءبىر كەتەۋى كەتكەن ىڭىرشاقتى كوز قۇنىڭ قالعانداي داۋلاپ قويمادىڭ عوي. وتىز بەس سومعا العان جاڭا ەرىمدى بەرەيىن، ۇمىتشى، ءباتىر، سونى. - پلەبال، سەنىڭ وتىز بەس سومدىعىڭدى. ەندى ءبىر ءسوز قوزعاشى، تۋرا شىقشىتىڭدى بۇزام، ءبىلدىڭ بە، - دەپ، نۇرلانعا الا كوزىمەن سۇزە قارادى دا، قاراكەردىڭ ىشپەگىن سالىپ، ەرتتەي باستادى. نۇرلان ءارى قاراي ەشتەمە دەگەن جوق. سەكەم الا قالدى.

كەربەستى ەردى سىندىرىپ تاستاعاندا، مۇقتاردىڭ ەكى كۇندەي ءدان تاتپاي، بۇك ءتۇسىپ جاتىپ العانى ءالى ەسىندە. ايتەۋىر، تابيعاتى وزگەشە، ءاز جانىندا ءامىر جوق، تىلسىم جاراتىلعان جان- اۋ. - قامىت- سايماندى قالىڭداپ جاپ، سۋ ءوتىپ كەتەدى. ونسىز دا اتتاردىڭ تاماعىن ەزىپ، موينىن سوعىپ تاستاپتى. اتتانايىق، جاۋىن توپەلەگەلى كەلەدى. تۇستىكتەن جەلەمىك ەستى. اسپان قاراقۇرىقتانىپ، بۇلتتار جوڭكىلە باستادى. اۋە الاسارىپ، كوكجيەك جاقىنداپ كەتكەن سەكىلدى. بۇلار وسكەلەڭنىڭ باۋىرىنداعى قالىڭ سامىرسىنعا ىلىنگەندە، سانسىز تامشىلار جامىراي تاسىرلاپ قويا بەردى. بەينە ءبىر جەرگە شەگە قاعىپ جاتقانداي. - ايتتىم عوي، كۇن جاۋادى دەپ. ءجا، كوپكە ۇزاي قويماس، ايبىنى قاتتى كورىنەدى. ايالداي تۇرايىن. مۇقتار اتىنىڭ، باسىن ۇلارداي شۋلاعان ورمانعا بۇردى. - ءتۇز ەمەسپىز عوي ەرىپ كەتەتىن، اياڭداي بەرسەك نەتتى، مۇقا.. . - جەلپىلدەمە. نەسىنە اسىعامىز. «قاينىڭا دا بارارسىڭ، پۇشىق كۇيەۋ اتانارسىڭ» دەمەكشى. جىلقى اۋىلىنا دا بارارمىز، ەكى توستاعان ساۋمال دا ىشەرمىز. نۇرلان دوسىنىڭ بويكۇيەزدىگىنە نالىعانداي بەي- جاي، كەرەناۋ ءتۇستى اتتان. - شالدۋارسىڭ، مۇقا. - اكە- اۋ، ماعان كۇلەر بەتىڭ قايسى- ەي. سىرىڭكەڭ بار ما، وت تۇتاتايىق. باجا، بىلەمىسىڭ، تۇنەۋگۇنى سالتاق قۇلا ارىنداعاندا، سەنوكوسيلكەدەن سەكىرىپ ءتۇسىپ، قۇلاعىن بىتىر- بىتىر شايناعانىڭدى. ونىمەن تىنباي كوزىن نۇقىپ قالىپ، اعارتىپ جانە جىبەردىڭ. ءيت اۋرەڭ شىعىپ، ەكى جۇما كومىر شايناپ بۇرىكتىڭ ەمەس پە، مۇندار. جوقتان وزگەگە قاباعىڭ قار جامىلىپ، كىرەۋكەلەنە قالاسىڭ. باعى زاماننىڭ باقسىسى راۋىشتەس سەندەي كوك پەرىگە بالدىزىمدى بەرگىم جوق. - المايمىن ءتىپتى. - سەنىكى بويى جەتپەگەن ەتتى ساسىق دەپ كىنالاعان مىسىق بولدى عوي. نۇرلان مۇقتاردان مۇشەل جاس كىشى. ءبىراق توسەكتە دە، توسكەيدە دە ءبىر جاتىپ، قوساقتاعان قۇلىنداي ءبىر جۇرگەندىكى مە قۇرداستان بەتەر قاتتى قالجىڭداساتىن. نەندەي اۋىر، ءزىلدى سوزدەر ايتىلسا دا، رەنجۋدى، كەك تۇتۋدى بىلگەن ەمەس- تى. ولاردىڭ بۇل ءازىل- وسپاعى وزدەرىنە وزگەشە جاراسىپ تا تۇراتىن- دى. - مۇقا، قۇرساقتا جاتقاندا- اق كوك جىندى بولعان، دەسەدى ەل، راس پا؟ ..

- البەتتە، - دەدى شىمىرىكپەستەن - شەشەمنىڭ قۇرساعى تار سوقتى بىلەم. تۋلاپ قالىپ التى ايدا تۋا سالدىم. سوندا تاتەم: «بۇل جىلبىسقى ءبارىبىر ادام بولمايدى» دەپ، سىرعاقتاپ ەمىزبەپتى. بەيشارا اكەم: «ءالى وسىنىڭ قولىنا قارايسىڭ» دەپ، تۇلكى تىماعىنا ساپ، بايلاپ قويادى ەكەن كەرەگەگە. كەر باققاندا بەس جاسىما دەيىن مەشەل بولعان ەكەم. اكەلەردىڭ ورنى بولەك قوي.. . - انەۋ ءۇستىن مۇك باسىپ جاتقان قاراعايدى كوردىڭ بە. قاراشى ءوزىڭ. مىنە، بىلاي.. . - ە، ونى جاڭا كوردى دەيسىڭ بە. ودان دا ەرتەك ايت، نە وتىرىك ايت، ءسوز بولسىن. قاراپ وتىرعانشا قاجاي وتىر دەگەن ەمەس پە.. . كۇننىڭ تولاستار سىڭايى جوق. ۇدەپ سالدى. - جوق، سەن تۇكتى دە بىلمەيسىڭ. التايدىڭ قارا تاسى ءيىيدى ماعان. سەن بار عوي، ەردىڭ انا سۇلاپ جاتقان قاراعايدىڭ حيكاياسىمەن ساباقتاس ەكەنىنەن بەيحابارسىڭ.. . ءيا، سەندەر ءۇشىن ءبارى ەرتەك. «كەرقۇلا اتتى كەندەبايدان» باسقا نە بىلەسىڭ، ءتايىرى.. . تىلسىمسىڭ- اۋ، قاندى اعاش.. . موماقانسۋىن.. . ھا.. . ھا.. . اكري. - ءدوي دالاداعى قۋ اعاشتى تىلدەگەن ادامعا نە جورىق. - جوق. وتتاپسىز! بىلمەيسىڭ ونى.. . مۇقتار ءتىسىن ەگەپ- ەگەپ جىبەردى. ات جاقتى بەتى سۋالىپ، مۇڭايا قالدى. جيەگى قىزارىپ، قانتالاپ تۇراتىن بوتا كوزى بۇرىنعىدان دا الارىپ، جاساۋراپ شىرىك قاراعايدى تەسىپ بارادى. تەرەڭ كۇرسىندى. كۇن اق جاۋىنداتىپ الدى. سىركىرەپ تۇر. سۇپ- سۋىق وكپەك سالقىن لەپ بار اۋادا. سامىرسىننىڭ ۇشار باسىنان مۇنتازداپ ارشىعان بالقاراعاي دومالاپ ءتۇستى. ءتيىننىڭ ولجاسى بولۋ كەرەك قۇلاتىپ العان. مۇقتاردىڭ كەرە قارىس جازىڭ ماڭدايىنا كىرەۋكە سىزىق تارتىلىپ، بۇلت ىلىكتى. ماناعى جايدارى مىنەزى جىم- جىلاس جوق بولعان. قۇنىسىپ وتىر. قۋشيىڭقى باسپاق دەنەسى ادەتتەگىدەن بەتەر سەمىپ، كۇيكەنتايداي- اق بولىپ، ءبۇرىسىپ قالعان. مويىن ءسىڭىرى ادىرايىپ، قورقىنىشتان ەلەس اكەلەدى بايقاپ وتىرعان ادامعا. نۇرلان اڭ- تاڭ. «مۇقتار مۇنداي بوتەن مىنەز كورسەتپەۋشى ەدى عوي. رەنجىتىپ العان جوقپىن با» دەپ، ىشتەي قىلپىلداپ وتىر. - جوق، وتتاعان ەكەنسىڭ، - دەدى مۇقتار الدەن سوڭ توماعاسىن سىپىرعان بالا بۇركىتتەي شاڭق ەتىپ. - بىلمەيسىز. سەندەر ءۇشىن ءبارى ەرتەك.

- نەنى، مۇقا.. . قويشى، بۇلاي قاراماشى كىسىگە. - قاراعايدىڭ دەيمىن، تاريحىن بىلمەيسىڭ دەيمىن. نايىڭ بار ما؟ ءولتىردى عوي اكەمدى.. . دا، ءبارى ەرتەك، ءبارى ماقتان. - سەنىڭ اكەڭدى نەمىستەر ولتىرمەپ پە ەدى,: - دەپ، نۇرلان ادەتىنشە ازىلگە شاپتىرىپ ەدى، مۇقتاردىڭ ءتۇسى بۇزىلىپ، ءبىر اعارىپ، ءبىر سۇرلانىپ وتىرعان سوڭ، قويا قويدى. ىشىنەن: «و نەسى ەكەن» دەدى. - جوق، وتتاپسىز. - جۇمباقتاماي ايتىڭىزشى. تەك بۇلىنبەڭىز. قورقامىن. سىزگە مۇنداي مىنەز جاراسپايدى. (نۇرلان «سەننەن» «سىزگە» كوشكەنىن ءوزى دە سەزگەن جوق. ) - سول كىربىڭدى ۋاقيعا ەسىمە تۇسسە، ەت جۇرەگىم قان جىلاپ، ءوزىم دە شوشىنامىن. ءيا، نە كورمەدىك.. . ءبىز سوعىستىڭ تاۋقىمەتىن تارتىپ، بۇتىمدى تەرى شالبار قاجاپ جۇرگەندە، سەندەر قىزىل شاقا بالا ەدىڭدەر. ەر جەتىپ، بىزبەن جاعالاسىپ، شاۋجايعا جارماسىپ جۇرگەندەرىڭ مىناۋ. «وسى كۇننىڭ بالاسى الاسا تۋادى، ۇلكەندەرمەن تالاسا تۋادى» دەۋشى ەدى سارسەن اقساقال. تەگى، راس- اۋ. تىڭدا، جارقىنىم، ەرتەك ايتايىن. دۇرىس، اكەمدى جاۋ ءولتىردى. بوداۋسىز كەتپەگەنىن سەزەمىن. 1942 -جىلدىڭ جىلاۋىق قوڭىرقاي كۇزىندە قارا قاعاز كەلدى عوي. «قارا قاعازدى» مەيىرىمسىز دەپ نەگە كىنالايمىز وسى. «ءسىزدىڭ بالاڭىز ەرلىكپەن قازا تاپتى» دەپ قارلىعاشتاي شىرىلداپ كەلىپ، تۋعانىڭىزدان حابار بەرگەنى مە جازىعى. كۇناكار قاعاز ەمەس، حالىقتى قاسىرەتكە بايلاعان نەمىس باسقىنشىلارى عوي. سول قاعاز كەلگەن كۇنى، قارىنداسىم ءاليما ەكەۋىمىز تاڭ اتقانشا جىلاعان ەدىك- اۋ. تاتەم سازارىپ، دىم سىزبادى. ىمىرت جابىلا، بىزگە تاماق دايارلاپ، توسەك سالىپ بەردى دە، شىعىپ كەتتى ءۇن- ءتۇنسىز. ءبىز شۋلاپ، بوتاداي بوزداعاندا، «جىلاماڭدار» دەپ تە ايتقان جوق. قارا سۋ ۇرتتاماستان جاتىپ قالدىق. وكسىپ- وكسىپ، ۇركەر اۋا كوزىمىز ءىلىنىپ، ۇيقتاپ كەتىپپىز. كۇن كوتەرىلە تۇرساق، تاتەم تاعى جوق. ۋماج كوجەنى تەمىر پەشتىڭ ۇستىنە قويىپتى. تاسىپ توگىلىپ، ءۇي ءىشى قوڭىرسىپ، قولقانى اتىپ تۇر. كوزىمىز دومبىعىپ قالىپتى. تاتەم ءبىزدىڭ قاتارىمىزعا جاتىپ كوز شىرىمىن السا كەرەك، سوندا مەن جيىلماي قالعان توسەكتەگى جاستىقتىڭ ءۇش جەرى سۋلانىپ قالعانىن كوردىم. بىزگە بىلدىرمەي تاتەم دە جىلاعان- اۋ كىرپىگى ايقاسپاي. سوعىس تا ءبىتتى. ەلدە باردىڭ ەرنى قيمىلداپ، قالاق- قۇلاق تىرلىك كەشىپ جاتتىق ءبىز دە. ءاليما ەكەۋىمىز مەكتەپكە بارعان بولىپ ءجۇرمىز. سەن بىلمەيسىڭ عوي. بەرتىن كوشىپ كەلدىڭدەر ەمەس پە. بىزگە كورشى فازىل دەگەن نوعاي تۇراتىن. اۋىل ونى سارت دەيتىن- دى. اكەم ەكەۋى مايدانعا ءبىر كۇنى اتتانىپ ەدى- اۋ. سول فازىل سوعىستان ءبىر اياقسىز ورالدى. تىزەسىنەن جوق. بالداقپەن جۇرەدى. اۋىلدىڭ داربازا اۋىز بالالارى «شويناق» دەۋشى ەدىك. ءبارى دە ەسەرلىك قوي. ءبىر ايانىشتىسى، ول سوعىستا جۇرگەندە، ءۇي- ءىشى تەگىس شەشەك اۋرۋىنان ءولىپ قالدى. عاليا دەگەن شايقالماعان سارى اۋىز جۇمىرتقاداي قىزى بولۋشى ەدى. ناركەس كوزدى، اۋىلدىڭ گۇلى ەدى. ول دا بۇقتىرماعا كەتىپ ءولدى عوي. ءيا.. . تاقتايمەن شەگەلەپ تاستاعان ەسىك- تەرەزەنى جۇلىپ تۇرىپ: «مايدانعا باردىم، ۇيگە كەلدىم. - كرەست. قۇتىلماي- اق قويدىم- اۋ بۇل كەساپاتتان» ، - دەپ، قابىرعاسى قايىسىپ، قاتتى بوسادى. نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن، سول فازىلدى سۋقانىم سۇيمەي- اق قويدى. ەرتەڭدى- كەش ءبىزدىڭ ۇيدەن شىقپايدى شىرعالاپ. بايقايمىن، تاتەمنىڭ سول «شويناققا» دەگەن ءىلتيپاتى وڭ سەكىلدى. قاشان كەلسەم دە، بالداعىن جامباستاپ، ءتور الدىندا سۇلاپ جاتقانى. تاتەمنىڭ شايى دا ءاپ- ساتتە بۇرق- سارق قايناپ كەتەتىن سەكىلدى. ءبىر رەتتە فازىل ماعان:

- اكەڭ جىگىتتىڭ بوزتايلاعى ەدى. سەن شىرىگەن جۇمىرتقاسى بولعانبىسىڭ، نەمەنە. امانىڭدى ءيت جەپ كەتكەن بە؟ - دەدى. - مۇمكىن، ساعان.. . سىزگە تارتقان شىعارمىن. شىدەرلەگەن اتتاي ءبىزدىڭ ءۇيدى اينالسوقتاپ.. .- اشۋعا تۇنشىعىپ ءسوزىمنىڭ اياعىن بىتىرە المادىم. ەسىكتى ءبىر تەۋىپ شىعا جونەلدىم. اكەم: «ەكى بالاما كوزىمنىڭ تىرىسىندە قالدىرعان ەسكەرتكىشىم بولسىن» دەپ، ەگىپ كەتكەن قوس قايىڭنىڭ تۇبىنە بارىپ ۇزاق جىلادىم. قىزعانىشتان جۇرەگىم ۋداي اشىپ، ءتىسىمدى قايراي بەرەم. بايقايمىسىڭ، نۇرلان، قازىر دە قايرايمىن عوي ءتىسىمدى، ءيا. ادام ءبىر ادەتتەنىپ السا، قويا المايدى ەكەن. كۇن جۇما بولاتىن. ءبىز تۇستەن كەيىن وقيمىز. كەشقۇرىم ساباقتان قايتسام، شارباقتا فازىلدىڭ بار كيىمى جايۋلى تۇر. «جۇما كۇنى كىر جۋا ما ەكەن» . جۇرەگىم سىزداپ قويا بەردى. «مىنانى جۋعان تاتەم- اۋ» . كوزىم قانتالاپ، باسىم زەڭگىپ، دۇنيە دوڭگەلەك اينالدى. بارىستاي اتالىپ باردىم دا، فازىلدىڭ بار كيىمىن جەرگە اتىپ ۇردىم. باجىلداپ جىلاپ ءجۇرمىن. بالاعاتتاپ ءجۇرمىن. اياعىما سالىپ تاپتاپ ءجۇرمىن. اۋىز ۇيدەن تاتەم شىقتى جۇگىرىپ: - مۇقتار، نە بولدى، ساياشىم. ۇيات ەمەس پە؟ - دەپ يلەنگەن كيىمدەردى الماق بولدى. - وڭباعانسىڭ، تاتە! وڭباعانسىڭ!- بار پارمەنىممەن كەۋدەدەن يتەرىپ جىبەردىم. ماڭدايىمنان سۇپ- سۋىق تەر بۇرق ەتە ءتۇستى. تاتەم ەڭىرەگەن كۇيى ۇيگە كىرىپ كەتتى. بالداعىن اندەتىپ فازىل كەلدى. ءلام دەگەن جوق. «نە ىستەر ەكەن» دەگەندەي بەدىرەيىپ ماعان قارادى دا تۇردى. كويلەكتى جۇلىپ الىپ بەتىنە بىلش ەتكىزدىم. ءوز- وزىمنەن ەسەپ العان جوقپىن. بۇقتىرمانى بويلاپ جۇگىرىپ كەلەمىن...

جۇرەگىم اپالاس- توپەلەس. ءبۇيتىپ ءتىرى قورلىق كورگەنشە ولەيىن دەپ تە ويلادىم. جان ءتاتتى عوي، شىركىن. امبەسىندە سۋ دا سۋىقتاۋ بولدى.. . قىس ءوتىپ، جاز شىقتى. جەر ارقاسى كەڭىگەن. ولمەگەن لەندە مامىردىڭ شۋاقتى نۇرلى اۋاسىمەن تىنىستادى. التاي تابيعاتى ءدۇر سىلكىنىپ، توتىداي تۇرلەنىپ تۇر. سيىرمەن بىرگە جونعا كوشتىك. سول ءبىر كىركىلجىڭنەن كەيىن فازىل ءبىزدىڭ ۇيگە اتتاپ باسپايتىن بولعان. تاتەم ماعان قاتتى رەنجىدى. «ايامايسىڭ. ول ءعارىپ ەمەس پە» ، - دەيدى. وندا مەن قياڭقىلانىپ: «ەندەشە، قاتىن السىن» دەيمىن. ول سيىر جايادى. مىنا قاراكەردىڭ ەنەسىن فازىل ءمىنۋشى ەدى ءبىر كەزدە. جانۋار ءبىر- اق رەت قۇلىندادى دا، قايتىپ ۇيىرگە قوسىلماي ساياقسىپ كەتتى. قاراكەر سەكىلدى ءجۇرىستى، جالى مايدا، سۇمبىلە بولاتىن. بەدەۋ بولعان سوڭ با، ەتكە مىقتى، ارۋ، ارىنداۋ دەگەندى بىلمەيتىن. سول جىلى جاسىن ءتۇسىپ ءولدى عوي. بۇل تاعدىر كەپەشىن تەرىسكە ءبىر كيسە بولمايدى ەكەن، قانشا تىراشتانعانىڭمەن. فەرما باستىعى شاقىرىپ الىپ: - الا جازداي بوستان- بوس سالپاڭداعانشا، انا شەشەڭە قولعابىس تيگىزبەيمىسىڭ. فازىلدىڭ جانىنا ءبىر كىسى كەرەك. سيىر باق سونىمەن، - دەگەنى. ءسويتىپ، فازىلعا قانداي جۋىمايىن، قارادا بوي، قاردا ءىزىن كورمەيىن دەسەم دە، ءبىر ءجىپسىز بايلاۋ ماتاي بەردى مەنى وعان. ول سونشاما جاقىن تارتىپ باۋىرىنا باسسا دا، وسقىرىپ، تۇزدىعىم جاراسپادى. كۇرەڭ قاباق ءجۇردىم. «فازىل ءسانياعا ۇيلەنگەلى ءجۇر ەكەن» دەگەن ەلدىڭ پىش- پىش وسەگى مە، جوق بولماسا بالالار كەرمالداسقاندا: «فازىل سەنىڭ ءاتيىڭ، فازىل سەنىڭ اكەڭ» دەپ مازاقتاعانى جانعا باتا ما.. . قايدام.. . ول سيىردىڭ مىنا جاعىندا جۇرسە، مەن وداعايلاپ انا جاق شەتىنە شىعىپ كەتەمىن. مايداننان اكەلگەن اق قالايى قۇتىسى بار ەدى. - كەل، مۇقتار. شولدەدىڭ عوي، تاڭدايىڭدى ءجىبىت. - راقمەت. سۋ بار عوي شولدەسەم، - دەيمىن دە، شاۋىپ وزەككە ءتۇسىپ كەتەمىن. ءدال وسى وسكەلەڭنىڭ باۋىرىندا جايىپ جۇردىك سيىردى. ول كەزدە بۇل جەر پايەك ەمەس، شابىلمايتىن. كۇن بۇگىنگىدەي توپەلەي جونەلدى. تابىندى وسى تەرىستىڭ ىشىنە يىردىك تە، انا سۇلاپ جاتقان قاراعايدىڭ قارسىسىنداعى سامىرسىنعا قورعالادىق. موينىمدى جاعاما تىعىپ، ءۇن- ءتۇنسىز وتىرمىن. نايىن بۋداقتاتىپ فازىل دا ءۇنسىز وتىر. اۋىر وي ۇستىندە. نوسەر قۇيىپ تۇر. نايزاعاي جارق- جۇرق ەتىپ، اسپان الەمىن توستەن وسىپ جىبەرسە، بوزداپ قويا بەرەدى. شاتىر- شۇتىر ەتە ءتۇستى. دۇنيەنىڭ ءبارى جاپ- جارىق بولىپ كەتتى. ءبىر پالە گۇرس ومىرىلدى. قاپەلىمدە نە بولعانىن سەزبەي قالدىق. ىرگەمدە تەرىس قاراپ وتىرعان فازىل وقىس ۇمتىلىپ، مەنىڭ القىمىمنان الا الپامساداي دەنەسىمەن بۇركەي جىعىلدى. دانەڭە تۇسىنبەدىم. سەزبەدىم. ءبىر مەزەتتە ەسىمدى جيسام، ەڭگەزەردەي بوپ فازىل ءالى جاتىر ۇستىمدە. سۋقانىم كەتتى. بۇلقىنىپ ەدىم، قانعا بوككەن دەنە بىلق ەتىپ اۋناپ ءتۇستى. ەكى كوزى اقشىرايىپ، قان- قان ەرنى جىبىرلايدى:

- اتتەڭ- اي!- ىشقىندى. جان ءتاسىلىمىن بەردى. ءبىراق بەت- الپەتى اسا ريزاشىلدىقتىڭ، نەندەي ءبىر جۇمباقتى قۋانىشتىڭ شاپاعاتىن شاشىپ، ۋىلجىپ جاتتى. اجارى اتقان تاڭداي سارعايىڭقى. ءارى قۇپ- قۋ. - اعا.. . ا.. . ا.. . اتىپ تۇرىپ، تۇرا قاشتىم. جان دارمەن ۇشىرتىپ كەلەمىن. اياعىمدى بۇتاق شالىپ، ەتپەتتەي قۇلايمىن. دال- دۇلىم شىقتى. ارتىمنان فازىل قۋىپ كەلە جاتقان سەكىلدى. ول مەنى كىنالاپ جاتقان سەكىلدى. بۇرىلۋعا جۇرەگىم داۋالامايدى. تەك قانا العا.. . كىم كورگەن مۇنداي ايانىشتى ءولىمدى. وسى وسكەلەڭنەن سوناۋ سۇلۋشوقىنىڭ يىعىندا وتىرعان سيىر فەرماسىنا جەتكەنشە جۇگىردىم، وكپەمدى قولىما الىپ، انا بۇعىپ جاتقان قاراعايعا جاي ءتۇسىپ، سودان ىرشىعان بۇتاق فازىلدىڭ قاراقۇسىنا تيگەن ەكەن. ەگەر فازىل مەنى باۋىرىنا باسا جىعىلماسا، عۇمىرىم وسى جەردە بىتەتىن. ويتكەنى مەن سول قاراعاي جاق تۇستا وتىرعانمىن. سول كۇنى فازىلدىڭ دەنەسىن ويعا اپارىپ قويماق بولىپ، زۋزامەن الىپ ءتۇستى اۋىلعا. مەن دە بارىپ توپىراق سالدىم. نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن، تاتەم ەگىلىپ كوپ جىلادى.. . ولگەندە، دەنەڭدى ۇيدەن الىپ شىققاندا، ارتىڭدا داۋىس قىلىپ جوقتاپ قالار تۋىسىڭ جوق بولسا، قانداي قيىن. فازىلدىڭ جاماعات- اعايىندارى جوق- تى، قارا باسى. ءبىراق ونىڭ ارتىنان تاتەم، ءاليما ۇشەۋىمىز جىلاپ قالدىق. اۋىل- ايماقتىڭ ادامدارى تاتەمە كەلىپ: «فازىلدىڭ يمان بايلىعىن بەرىپ، الدىنان جارىلقاسىن» دەپ كوڭىل ايتادى. شىن پەيىلىمەن كۇيزەلىپ، كۇرسىنىپ ايتادى.. مەن ءۇشىن فازىلدىڭ ءولىمى اسا ايانىشتى بولدى. ءتۇتىنىن سوندىرگەن مەن سەكىلدىمىن. ول مەنىڭ ءومىرىمدى ۇزارتىپ، پەندەنىڭ جاۋىنان ءبىر، ءتىلسىز جاۋدان ەكى قورعاپ قالدى. ومىرمەن قوشتاسار اقىرعى مينۋتىندا نە ايتقىسى كەلگەنىن، «اتتەڭ- اي» دەگەن وكىنىشتى اھ ۇرعان ءسوزدىڭ استارىندا نە قالعانىن باجايلاي المادىم. مۇمكىن، جايساڭ جانىن تۇسىنبەگەن ماعان دەگەن وكپە- نازىن ايتقىسى كەلگەن شىعار. مۇمكىن، تاتەمدى.. . مەن ول كىسىنىڭ ارۋاعى الدىندا، ءتىپتى بۇكىل اكەلەر الدىندا بورىشتى ەكەنىمدى بىلەمىن («اكەنىڭ جاقىندىعى جەزدەدەي- اق» دەگەندەردىڭ وزەگىن ءورت جالاسىن) .

ءبىراق قايتىپ، قالايشا وتەرىمدى بىلمەيمىن سول بورىشتى. بار قولىمنان كەلگەنى ءار جىل سايىن سۇلۋشوقىنىڭ شىڭىنا شىعىپ: «باقىل بول، فازىل اعا!» دەپ ايعاي سالامىن. سوندا مەنىڭ جارىقشاقتانعان داۋسىمدى التايدىڭ قۇز- اڭعارلارى، مىنگەسىپ- ۇشقاسقان سىلەمدەرى ءبىر- بىرىنەن قاعىپ الىپ: «باقىل بول، فازىل اع.. . ا.. . ا.. .» دەپ قايتالاي بەرەدى، قايتالاي بەرەدى.. . فازىلدان قالعان دۇنيە جوق. تەك كوزىمنىڭ قاراشىعىنداي ساقتاعان ەرى بار ەدى، ونى دا كەر يت سىندىردى عوي. ءيا.. . - وي، سەن جىلاپ وتىرمىسىڭ؟ .. - كىم، مەن بە؟ - نۇرلان سەلك ەتە ءتۇستى. كوڭىلى بوساپ «باقىل بول، فازىل اعا.. .» دەپ كۇبىرلەپ وتىرعانىن ءوزى دە اڭعارماپتى. «مۇقتاردىڭ كىم ەكەنىن بىلمەيدى ەكەنمىن- اۋ، ءبىر جاتىپ، ءبىر تۇرسام دا. ءسىز وسىنداي كەۋدەڭىز مۇڭ مەن سىرعا تولى جۇمباق ادام با ەدىڭىز، مۇقا. كىم بىلگەن» . نۇرلاندى وسىنداي ءتاتتى سەزىم تەربەپ وتىر. ول ءدال وسىنداي «ەرتەك» تىڭداپ، ءدال وسىنداي تولقىپ كورگەن جوق- تى.

- جاۋىن تولاستاپتى عوي. اتتانايىق. ەكى جولاۋشى اتقا قوندى. جاۋىننان سوڭعى ورمان سورعىپ، بۋسانىپ تۇر. سۋعا مالشىنعان ءشوپ كەرزى ەتىكتەرىن جىلتىراتىپ تاستادى. باعاناعىداي ەمەس اقشىلتىم تارتىپ، شاربىلانا باستاعان بۇلتتار تۇمانعا اينالىپ، باياۋ قالقىپ بوسىپ بارادى شىعىسقا. جايلاۋدىڭ سالقىنتىم تىمىرسىق بارقىت كەشى ۇيىدى. كەمپىرقوساق تۋىپتى. وسكەلەڭنىڭ باۋىرىنان باستالىپ، سۇلۋشوقىعا تىرەلگەن شۇعىلا دۇنيەنى نۇرعا بولەپ تۇر. - انانى قاراشى، - دەدى نۇرلان. - سەنىڭ جۇگىرىپ وتكەن جولىڭ ىسپەتتى، مۇقا. وسكەلەڭنەن باستالىپ، سۇلۋشوقىعا ءتۇيىسىپ تۇرعانىن. - ءيا، راس- اۋ، - دەدى دە اۋىر كۇرسىندى. قاعىلەز ادامنىڭ مۇڭعا بەرىلگەنى وزگەشە وعاش كورىنەدى. بۇلار تاۋدىڭ يىعىنا شىققاندا، شۇعىلا ارمەن قاراي جىلىستاپ كەتكەن- ءدى. جاقىنداعان سايىن، اسەم ساعىم بۇلدىراپ الىستاي بەرەدى. - جۇمىر باستى پەندەنىڭ ءوزى دە وسى شۇعىلا سەكىلدى- اۋ، - دەدى مۇقتار قاراكەردىڭ باسىن تەجەپ، - كەيبىرى جارق ەتىپ دۇنيەنى قىزىل ارايعا بولەپ ءبىراز تۇرادى. سوسىن.. . سوسىن ولەدى. باسقاسى كەلەدى ومىرگە. بويىنان نۇر ءبولىپ شىعاراتىن جاقسى ادامدار ماڭدايىمىزعا نەگە سىيمايدى ەكەن وسى. الدە جانىمىزدا ونداي ادامدار كوپ، ءبىراق ەلەپ- ەسكەرمەي ءجۇرمىز دە ونى. وڭ بەتى ىشىندە ابزال ادامدار كوپ تە بولار. قايدام.. . دىزگىن ۇشىمەن كەلىپ، دىزگىن ۇشىمەن كەتەتىن عۇمىرى قىسقالار - ءبىر وڭكەي جاقسىلار.. . .. .انە، كيىز ءۇيدىڭ توبەسى كورىندى.


سوڭعى جاڭالىقتار