ورالحان بوكەي. بۋرا - اڭگىمە

استانا. قازاقپارات - بۋرا قازاقباي اۋىلىن تالاق تاستاپ، قاشىپ شىقتى. حايۋان دا اڭساپ، ۇزاقتى ءتۇن تەلمىرىپ، سارعايا اتاتىن تاڭداي سازدى ساعىنىشتىڭ بەسىگىندە تەربەلە الادى ەكەن.

حايۋان دا ەگىزدىڭ سىڭارىنداي كەشە عانا تىلەرسەك تىستەسىپ، بۇلا بوپ وسكەن كەلەسىنەن ءبىر- اق كۇندە كوز جازىپ، ايىرىلىپ قالعاندا، قىساستانا شايپاۋلانىپ، الباتىعا لاعىپ كەتەدى ەكەن. بۋرا وتكەنىن - سول وكىنىشسىز وتپەلى وتكەنىنىڭ قيماس قىمعۋىت شاقتارىن ىزدەپ، ۇزاقتى كۇنى شالقار ساحارانى كەزەتىندى.
شۋداسى جەلپىلدەپ، ماڭ- ماڭ باسىپ، بەلگىسىز بۇلىڭعىر دا بۋالدىر ۇلپىلدەك ءۇمىتتىڭ جەتەگىندە شەرۋ تارتاتىن. الپامساداي الىپ سىرتقى پوشىمىنا قاراپ، دۇنيە ورتەنىپ كەتسە دە، ەلەڭ ەتىپ ەسكەرىپ ساناققا دا، ساناتقا دا پارىقتامايتىن ءتورت اياقتى كۇيىس قايىرعىش تۇلىكتى عانا ەلەستەتە الار ەدىڭ كوز الدىڭا. ءبىراق بۋرا ءتىپتى دە كاپەرسىز، دۇڭگەن ماقۇلىق ەمەس. ول ءيىسى جانۋارعا ءتان ءتىلسىز ءارى تۇسىنىكسىز قينالىستى باسىنان قىسقا كۇندە قىرىق رەت كەشەر ەدى. تۇيە اتاۋلى جىلاۋىق دەگەن ۇعىمعا سايىپ، بۋرانىڭ توستاعانداي بۇلتيعان ءمولدىر كوزىنە تەسىلسەڭىز، كەشكى الاۋداي شاپاقتانعان شاراسىنىڭ جيەك- جيەگى تىم قۇرىسا شىلانعانىن دا بايقاي المايسىز. بۋرا «اعايىندارىنان» ايىرىلىپ دۋماندى شاقتارىن تولاستاتقانىمەن، نە جىلاعان، نە بوزداعان ەمەس. قاراعان باسى بۇرلەپ، كوك تەبىندەنگەننەن بەرى، ساياقسىپ اۋىلعا جولاماي ءجۇر. اۋىلعا جولاماي جۇرگەنى - وسىناۋ ءتاي- ءتايلاپ اياقتاندىرىپ، ۇكىلەپ وسىرگەن تۋعان اۋىلىن مەنسىنبەگەندىگى مە. جو- جوق. ول بۇل اۋىلداي جانناتتى جەردى دۇنيەنىڭ قاي- قاي تۇكپىرىنەن دە تابا الماق ەمەس. بۋرا بۇل اۋىلدان تەك سوڭعى كەزدە عانا ابدەن تۇڭىلگەن. تۇڭىلمەس ەدى - ەكى كوزىن مولدىرەتىپ قويىپ، ەنەسى - ىنگەندى سويىپ جەدى. تۇڭىلمەس ەدى - اۋىلدا ءبىر شوق ۇركەردەي قاراڭ- قۇراڭ بولىپ جۇرگەن اعايىن- تۋعاندارىن بۇقتىرمادان وتكىزىپ، ارعى اۋىلعا ايداپ جىبەردى. «وسىنشاما باقانداي قۋىپ، بوسقىنداتاتىن، تەلىم- تەلىمدەرىن شىعارىپ الاپەستەي الاستاعاندا، نە جازدى ادامدارعا؛ جازىعى عاسىرلار بويى تابانىنان تاۋسىلىپ تىرشىلىك جۇگىن ارقالاپ كەلگەنى مە؛ سىرتى ءجۇن، ءىشى بوق حايۋان اتالاتىن تۇيەنىڭ بۇل پانيدەن كورمەگەنى بار ما ەدى؛ اتتەڭ- اي، ولاردىڭ ءتىلى جوق، ادامداي جەتىلگەن ويى جوق.. .
ايتپەسە.. . ايتپەسە جالپاق جاھاننان كورىپ- بىلگەنىن تاۋ بۇلاعىنداي تاسقىنداتىپ سىر عىپ شەرتەر مە ەدى؛ اقىل مەن ار- وجداندى ادامدارعا- اق بەرسىنشى؛ قىشىما جەگىزىپ جامان اشىنىڭ بوكتەرىنە ەمىن- ەركىن قويا بەرسە ەتتى؛ ءتىپتى اجەتكە جاراۋدان قالسىن- اق؛ توپانداي توزدىرىپ، زامان جەلىنە ۇشىرماي قارا باسىن قالدىرسا ەتتى» . بۋرا بۇلايشا استە دە سەزىنگەن جوق ءوزىن. ەگەر ءدال وسىلايشا ويلاپ باعامداسا، تۇيسىگىنە تۇيسە، بۇل كۇيگە دۋشار بولماس قوي. وكىنىشتىسى دە سول عوي، مومىندىعى عوي، ەسىنىڭ جوقتىعى ءارى دارمەنسىزدىگى عوي. ەندەشە، ەسى بارلارعا نە جورىق... حايۋان ەكەش حايۋان دا اڭساپ ساعىنا الادى ەكەن... التى اي قىس اۋىل قايداسىڭ دەمەگەن. بۋرا، جاز تۋىپ، كوك شىعا، ادەپكى ادەتتەرىنشە تاۋعا تارتقان. التايدىڭ ەتەگىن تابيعات كەڭ، مولىنان پىشكەن. قىرىق رۋدىڭ ەلى جينالسا دا، قويىن - قونشى مەن قويناۋ- قويناۋى جىم- جىلاس قىلعىپ قوياتىن. ۇشار باسىنان اعاراڭداعان قارى مەن اق تۇبىتتەنگەن بۇلتى ارىلمايتىن اسقار التايدىڭ ەتەگى جايساڭ، جادىراڭقى، ارقانىڭ دالاسىنشا ەركىن كوسىلىپ جاتاتىن. تاۋ بوكتەرىندەگى قالىڭ ءنوپىر قاراعاي دا قاپتاي قاۋمالاي كەلىپ، كىلت كومكەرىلەتىن؛ سوڭعى ءبىر جىلدارى جۋىق ماڭداعى اعاش اتاۋلى ءمىن تەلىپ، قۇيرىق- جالدان ايرىلعان جىلقىداي- اق تاۋدىڭ قاپتالىنا قاراي ۇركە قاشىپ كەتىسكەن. ويدا تۇرىپ تاۋ توسكەيىندەگى ورمانعا كوز تاستاساڭ، باعزىداعى سىپىرا جىنىستىڭ ىرىگەن سۇتتەي بولەك- سالاق قالعان ىرىمتىگىن اڭعاراسىڭ. التايدان ىزىڭداعان جەتىمەك جەل ۇزىلمەيتىن.
جەلەمىك ەسسە بولدى، اقسەلەۋ جامىلعان دالا ءتوسى قىبىرلاپ، ورامالىن بۇلعاپ تۇرعان سانسىز قىز- كەلىنشەككە تىم ۇقساپ كەتۋشى ەدى. كەي رەتتە بۇل دالا اساۋ تولقىندى التىن اعىسقا، اسىعىس اعىسقا ۇقسايتىن. التايدىڭ وسىناۋ ءبىر جالپاق قويناۋى دا كوبىنەسە بوستان- بوس، يەسىز يەن- تەگىن مەلشيىپ جاتار ەدى. جاز شىعىپ، ەل جايلاۋعا كوشكەن ساتتەردە عانا بويىنا قان جۇگىرىپ، سەرپىلىپ- سەرگيتىن. وقتا- تەكتە كەزىگەتىن شوقاتتار بولماسا، تاۋ ەتەگىنە ىلىنگەنشە مىناۋ دالا تۇلدىرسىز، بەدىرەيگەن بەتپاق. اندا- ساندا ەسكى تامنىڭ، نە وباشىقتىڭ ومىرايعان ورنى عانا كوزگە تيەك بولار. ايتپەسە توقتىنىڭ اباعىسىنداي؛ ءتىپتى جاۋىر اتتىڭ قاپتالىنداي اعاراڭداپ، ويدىم- ويدىم بوپ سورتاڭدانىپ كەتەتىن قىلىعى دا بار بۇل ولكەنىڭ. تۋعان جەرىنىڭ وسى ىسپەتتى بىردە جايساڭ دا جاساڭ، بىردە كەنەزەسى كەپكەن اڭىراقاي ديدارى. بۋرانى جالىقتىرىپ، مەزى ەتىپ كورگەن جوق. كەڭ دالانىڭ سۋىعىنا توڭىپ، ىستىعىنا كونگەن حايۋان تىرشىلىك كەشكەن جەرىن سۇرەڭسىز سۇستى كۇي جايلاپ، جۇتىنعان جۇرتتىڭ تىقىرى تايانعان سايىن شيىرشىق اتىپ، جاۋىنعا تيگەن قىل ارقانداي شيراپ الاتىن. قازىر دە قۇتىن قاشىرماي جاپىرايعان جوتانى تابانىنىڭ استىنا تاستاپ، ماڭ- ماڭ باسىپ بارادى. 12

ءتور جايلاۋعا قاراي سۋىرتپاقتانىپ كەتە بارعان سوقتىرماسى كوپ سوقپاقپەن بۋرانىڭ تۇڭعىش رەت ءجۇرۋى ەمەس- ءتى. جالعىز قۇربى- قۇرداسسىز ءجۇرۋى عانا. ول بۇدان بۇرىنعى وت- وتتاپ، سۋ ءىشىپ وتكەن جىلدارىندا، بۇل جولمەن تەك جايراڭداي باسىپ، تايراڭداپ قانا وتكەن. كوك شىعا، مۇقىم ەل جاپا- تارماعاي جايلاۋعا كوشكەندە، بۇلار دا توبىن جازباستان اتتانىساتىن. كوشكە كونىككەن كارى كونىكتى اتاندار بولماسا بۋرا- تايلاقتارعا كوبىنەسە تيىسپەيتىن ەدى. ال بۇلار قايىرۋ- قولدى قاجەتسىنبەي- اق، بۇتا- قاراعاننىڭ باسىن شالا، وسكەلەڭگە لىپىپ وزدەرى جەتىپ باراتىن. سوسىن قوڭىر كۇز تۋىپ، ەل ويعا اۋا كوشكەندە، تاعى دا كەلگەن سوقپاعىمەن ىرعالا باسىپ، قايتقان تىرناداي اۋىلعا شۇباتىلاتىن. ال جازداي جوننىڭ سونىسىن جەپ تويىنعان تۇيەلەردىڭ باسى كوز كورىمنەن مەن مۇندالايتىن. جۇك ارتا- ارتا ابدەن ىعىر قىلىپ، مىلجا- مىلجاسىن شىعارىپ تاستاعان اتان مەن ىنگەندەردىڭ وركەشىنە دەيىن جاۋىننان كەيىنگى جاۋقازىنداي ەدىرەيىسە قالاتىن. ول دا ءبىر داۋرەن ەكەن- اۋ. بۋرا تاسشوقىنىڭ اسۋىنا كەلگەندە، ءجۇرىسىن ىرىكتى. وسى تۇسقا ەنەسى دە ايالداپ، مۇنى ءبىر دەم ەمىزىپ الاتىن. الدە سول بوتا شاعى ەسىنە ءتۇستى مە، الدە كۇنى بويعى يزەڭ- يزەڭ ءجۇرىس ەرقاشتى ەتىپ شارشاتتى ما، ۇزاق ايالدادى. بۇيدا جىرىم- جىرىمىن شىعارعان تاناۋى ساڭىرايىپ، ءار ءشوپتىڭ باسىن ءبىر شالعانى بولماسا، بىردە- ءبىرىن ءسۇيسىنىپ جەمەدى. قۇرىقتاي موينىن سوزىپ، ەندىگى اساتىن الىپ اسۋعا ۇزاق تەلمىردى. سوسىن باسىن سامارقاۋ بۇرىپ ارتىنا قارادى.
تاسشوقىنىڭ قامشىلار جاق ىقتاسىنىندا ەسكى قىستاۋ بار. قىستىگۇنى مۇندا ءبىر قورا قوي قىستايدى دا، جەر قارايا، تاۋدىڭ ارعى بەتىنە اسىپ كەتەتىن. ەندى بۋرا وسى قوراعا بەتتەدى. ءبىر وتار قويدىڭ قىستايعى قيى تاۋ بولىپ ءۇيىلىپ جاتىر. ءار تۇستا شانانىڭ شاناعى مەن قاناتى، ءتۇبى ويىلعان بوتەلكە مەن ەسكى شەلەك، كەرزى ەتىكتىڭ قونىشى جوق باسى شاشىلىپ، ونسىز دا يەسىز قاڭىراپ تۇرعان قىستاۋدى سۇرقايلاندىرىپ جىبەرگەن. سارسىعان سازداۋدىڭ ساسىق ءيىس- قوڭىسى قولقانى قابادى. بۋرا مايپاڭداي باسىپ تەرەكتەن ىرىپ جاساعان ناۋاعا بارادى. كۇن كوزىندە قالىپ، ابدەن قاڭسىپ، ىرسيىپ- ىرسيىپ ايرىلىپ كەتكەن ەكەن. تۇندەگى نوسەردىڭ سارقىنى بولار، ءسۇتسىز شايداي توبىلعى ءتۇستى سۋ ءبىر جاق باسىندا ىركىلىپ تۇر. ناۋانىڭ ەكىنشى جاق باسىندا ەسكىدەن ەري- ەري ابدەن قاق بولىپ قاتىپ قالعان تۇزدىڭ جۇرناعى بار. اشىلاعان تۇيە موينىن بىلق ەتكىزىپ بوساتىپ، باسىن ناۋاعا تاستاي سالدى. قارا ماي سىڭگەن بە، ايتەۋىر، ساپاسىزدانىپ بۇزىلعان اشى بۋرانى تۇشىركەندىرمەدى بىلەم، ەرنىن جىبىرلاتىپ باسىن ىرعاپ- ىرعاپ جىبەردى دە، پىسقىردى- اي كەپ. بۇدان سوڭ ۇڭىرەيىپ- ساڭىرايعان قوراعا بەت الدى. تۇندەگى جاۋىن قوي باتپاقتاپ تاستاعان كوڭنىڭ بەتىندە قارا- قۇرىم بوپ قاپتاي قونىپ وتىرعان سارباس شىبىندار تۇيەنىڭ جالپاق تابانى بىلش- بىلش تيگەندەي جاۋ قۋعانداي ىزىڭ ەتىسىپ، ەكىنشى ءبىر جەرگە بارىپ قونىسادى. قورانىڭ ۇستىنە قالىڭ الابوتا مەن شاباتا ءوسىپتى. قىستان قالعان ساباننىڭ سوياۋلارى جاتىر. بۋرا تۇك تاپپاعانداي ۋىقتاي موينىن سوزىپ، الگى سوياۋ- سوياۋ ساباندى كۇرت- كۇرت شايناپ ءبىراز ايالدادى.
ەندى ءبىر ماۋرىتتە جەلقوم قاجاي- قاجاي اق جەمىن شىعارىپ، ارتىنشا اقشۋلان ءجۇن ءوسىپ، وتتىڭ ورنىنداي ويىمدانعان قاپتالىن اعاش ءۇيدىڭ بۇرىشىنا ۇيكەپ- ۇيكەپ الدى دا تاسشوقىنىڭ باسىنا بەت تۇزەدى. تاسشوقىنىڭ باسىنا بەت تۇزەگەن بۋرا الىستان قاراعاندا، قىبىرلاپ بارا جاتقان الىپ قوڭىز ىسپەتتى، مىناۋ ىشتەن تىنىپ بويكۇيەز جاتقان بەل- بەلەستىڭ ەندىگى ءبىر تىرشىلىگى، بار ءۇمىت- ارمانى سەكىلدى؛ بايانى جوق ەكى تالاي ءپانيدىڭ ۋاقىت، زامان اعىسىنا دەگەن ەڭ اقىرعى، ەڭ ءزىلدى اشۋ- كەگىن دە سول قارا بۋرا ارقالاپ بارا جاتقانداي ەدى. تۇيە ءوزىنىڭ بۇل داۋىرگە ءالى دە كەرەكتىگىن، قازىرگى قاقپاي كورىپ قاڭعىرۋى شارۋاشىلىق باسشىلارىنىڭ كەلتە ۇعىم- تۇسىنىكتەرى ەكەنىن قايدان ءبىلسىن. دۇلەي قىساستىق ابدەن مەڭدەپ العان سوڭ قايتقان كوڭىل، كەساپاتى مول كەكتى ءجۇرىستى تاڭداپ العان. تۋعان جەر، وسكەن ەلگە رەنجىگەن حايۋان تۇگىل، ەر- ازامات تا، وسىنداي ساندالباي قاشىپ- پىسۋدىڭ، جوراسىز جورتۋدىڭ تالاي- تالاي ءدامىن تاتقان عوي.
بۋرا تاسشوقىنىڭ كەزەڭىنە ىلىنگەندە كۇن ەكىندىككە تاياعان. ەندى وسى كەزەڭنەن ءتور جايلاۋدىڭ بەرگى بەتى شىم- شىمداپ باستالادى دا ءۇيىر- ءۇيىر قاراعايدى بوكتەرىپ العان سانسىز بەل- بەلەستەر ارمەن قاراي سوزىلىپ، مىنگەسىپ- ۇشقاسىپ كەتە بارادى. ءتور جايلاۋدا نايزادايىن شانشىلعان قۇزار، شاقپاق تاستى جاقپارلار جوق. بورتەك- بورتەك، قۇراقتى دوڭدەر عانا. بۋرانىڭ ۇزاق- سونار ءيتىڭ- ءيتىڭ ءجۇرىس الا باستاعان بويى سەرگىپ سالدى. قارايرىقتىڭ وزىنەن- ءوزى شاپتىعىپ، تۇلان تۇتىپ بۇلقىنا اققان بۇلاعىنان سۋ ءىشىپ الدى. بۇلاق بويىن قۋالاي وسكەن بالدىردى بىتىرلاتا شايناپ، ءبىر ءسات تۇرعان. ءبىراق كوپ ايالداعان جوق. ءار ويپاڭدا ءشوپ شىقپاي سارعىلتتانىپ جاتقان ەسكى جۇرتتى، كيىز ءۇيدىڭ ورنىن يىسكەلەپ ءسايىر جاسادى. بۇل ەسكى جۇرتتان جوق ىزدەگەندەي اينالسوقتاپ كوپكە دەيىن جىراقتانا المادى. ۇياسىنا قىزارا ءبورتىپ باتىپ بارا جاتقان كۇن دە، ساي جاقتاعى قۇرباقانىڭ شۇرىلى دا، ورماندى باسىنا كوتەرە اۋپىلدەگەن ەلىك تە - ءبارى- ءبارى دە الاڭ قىلعان جوق. ەلپەكتەي باسىپ كيىز ءۇيدىڭ ورنىن يىسكەلەي بەردى، يىسكەلەي بەردى. كۇنگە كەۋىپ سارتاپ بولىپ قالعان ات بايلايتىن ماما اعاشتىڭ باسىندا جاربيعان ءبىر- ەكى قارعا وتىر ەدى. سەندەرگە نە جوق، قۇستىڭ قورى، دەگەندەي ۇشىرىپ جىبەردى دە، كەڭسىرىگىن قاسىدى.

قارا بۋرانىڭ ەسىنە الدەنە تۇسكەندەي، ارتىنا قايتا قايرىلىپ، ەسكى جۇرتتىڭ ورنىنا كوز ساتا تاعى دا قاراعان.. . «انەۋ، جەر وشاقتىڭ وتى بىقسىپ قايتا تۇتانا باستادى، انەۋ، باقانعا كەرمە تارتىلدى دا، بىرىنەن- ءبىرى وتەتىن ون بەس ات قاتارىنان بايلاندى: انەۋ، كوگەندەگى قوزىنى قاراڭىز - قوزىنى؛ انە، كيىز ۇيدەن تۇيەشى ءابىش شىقتى، قولىندا بۇيداسى بار. ءبىراق بۋرا وسىناۋ ءبىرسىن- ءبىرسىن جاڭعىرىپ بارا جاتقان كولحوزدى اۋىلدان تەك قانا ءوز توبىن - ءوز تۋىسىن تاپپادى. الدەقايدان، قالىڭ قورىمداردىڭ اراسىنان جاس بوتانىڭ ءالسىز ءۇنى ەستىلگەندەي بولدى» . سەلك ەتە قالعان بۋرا تاناۋىن جىبىرلاتىپ، پىسقىرىپ ەدى، الگىندەگى عايىپتان پايدا بولعان بار كورىنىس، سىڭسىعان ءۇن ءىزىم- عايىم جوعالدى. ساعىنىشتاي سارعايعان ەسكى جۇرت قانا جاتىر.. . تاۋ ءىشى سالقىن تارتايىن دەدى. تۇستىكتەن مايدا جەل تۇرىپ، قىزعالداقتىڭ باسى يزەڭدەدى. بۋرا جايلاۋداعى ەسكى جۇرتتى دا مىسە تۇتپادى. قوڭىلتاقسىپ شىرعالاي الماي تاۋ باسىنا تارتقان- دى. جاسىنان تايراڭداپ وسكەن جەرى عوي؛ ءار بۇتا- قاراعانى، تاۋ- تاسى تانىس؛ كوزگە جىلى ۇشىراپ تۇراتىن ىستىق. ايتسە دە بۋرا بۇگىن ءبىر وقىس قيمىل جاساعان. جىل سايىن ءۇيىر- ءۇيىر بوپ توپتالىپ كەپ، توپىرلاپ ءماز- مەيرام تىلەكپەن ەمىن- ەركىن ارالاپ جۇرسە دە، مىناۋ تاۋدىڭ باسىنا شىقپاپتى. ءوز قىزىقتارى وزدەرىندە: ەتەكتىڭ سوڭى وتى تۇرعاندا، تاۋ باسىنان نە السىن. ەگەر جالعىزدىق جانىڭدى جەگىدەي جەپ، سۇلىكتەي سورىپ مەڭدەپ السا، ادام دا ءوز- وزىنەن ماڭگىرگەندەي الباتى لاعىپ، بەتى اۋعان جاققا ساندالا بەرمەي مە؟ تۇيەنىڭ باسىندا دا ءدال وسىنداي سارساڭ حال بار- تىن.
ەكى تىلەرسەگى تالىپ، موينى ۇزىلەردەي ۇيىپ تۇرسا دا، بار قۋاتىن تارك ەتىپ تاۋ باسىنا شىقتى. تاۋ باسىنا شىعىپ ەدى، ويداعى ەل اياعىنىڭ استىندا قالدى. انە، بۇلتاقتاي اعىپ بۇقتىرما جاتىر. سۋى اققۇلا. انە، قالىڭ مۇنارعا شومىپ تۋعان اۋىلى، وسكەن ەلى جاتىر. بۋرا تۋعان اۋىلىن كوپتەن بەرى كورگەن جوق ەدى. بۇرىنعىداي ەمەس ءبۇرىسىپ، جۇتاڭ تارتىپ كەتكەن سىقىلداندى. مۇمكىن، اۋىلدىڭ جوق- جۇتاڭدىعى ءوزى ىشىندە تايراڭداي باسىپ جۇرگەندە، سەزىلمەگەن دە شىعار. مۇمكىن، ءوز كوڭىلىنە، بوق جەگەن يتتەي قايتقان كوڭىل- كۇيىنە سايىپ، بازارلى اۋىلدىڭ بارىن كورە الماي تۇرعان شىعار. بۋرا وي- قىرداعى بار الەمگە ءجىتى، سەرگەك كوز تاستادى. موينىن سوزىپ، ءتورت قۇبىلاعا بىردەي ۇزدىگە تەلمىرگەن. اپىر- اي، بۇرىن نەگە بايقاماعان. مىنا ۇلىتاۋدىڭ باسىندا كوشتىڭ سارتاپتانعان جولى بار ەكەن - اۋ. بۇل قايدان باستالىپ، قاي- قايدا كەتەتىن جول. بۇل كىمنىڭ جولى، نەنىڭ جولى، كىمدەر جۇرگەن جول. عاجاپ- اۋ، قۋ- مەكيەن، يەن- تەگىن تاز باستى تاۋدا ۇزىننان- ۇزاق قۇر جىپتەي شۇباتىلىپ كەتە بەرگەن كوشتىڭ سىلەمى بار. نەبىر ىقىلىم زامان وتسە دە، كومەسكىلەنبەي، ءشوپ شىقپاستان سايراپ جاتقان سۇرلەۋ بۋرانىڭ بۇرىندى- سوڭدى كورگەن جولدارى ىسپەتتى ەمەس، وزگەشە ەدى. بۇل سۇرلەۋمەن بۋرانىڭ ءوزى دە، كەشەگى تورعايداي توزىپ كەتكەن اعايىن- تۋعانى دا جۇرگەن جوق. بۇل جولمەن باعزى داۋىردەگى اتان- ىنگەندەر ءجۇرىپتى، سولار سالعان جول. سولاردىڭ ارقا ەتى ارشا، بورباي ەتى بورشا بولىپ، جالپاق تاباندارى سارتاپتاعان جول. ءيا، ولار سوندا دا جۇمىر باستى پەندەلەرگە قىزمەت ەتىپ، جۇمىر باستى پەندەلەردىڭ قايعى- قۋانىشىن ارقالاپ وتپەپ پە ەدى وسى سۇرلەۋمەن. وسى سۇرلەۋمەن سول ءوز- وزدەرىمەن قىرقىسا بەرەتىن ادامداردى تالاي- تالاي الىپ قاشقان جاۋ قولىنا تاستاماي، اناسىز جەتىم قالعان ءسابيدىڭ تاڭدايىنا ۋىز ءسۇتىن تامىزعان دا، ارۋاعىڭنان اينالدىم، ارۋانالار، سەندەر ەدىڭدەر عوي. «جوسىلعان جول، ءبىز قۇرىدىق، سەن قالدىڭ. ءبىراق تۇيە سالعان، تۇيەدەن قالعان بەلگى ەكەندىگىن ەرسى ساناماي ەسكە الارمىسىڭ.. .» .
بۋرانىڭ، ايتەۋىر، ءبىر جەرى سىزداعانداي، كوز جانارى شاتىناپ، تاۋ باسىنداعى باعزى كوشتىڭ جولىمەن ءارى- بەرى سەندەلىپ ءجۇرىپ الدى. ءتىپتى جاتا قالىپ اۋناعىسى دا كەلدى. تارپاڭ- تارپاڭ تاپتاعىسى، جاڭارتقىسى كەلدى مە.. . ەگەر ۇستىنە اۋىل- ايماقتىڭ جۇگىن تۇگەل ارتىپ، مىناۋ قان تامىرىنداي ەسكى سۇرلەۋمەن نەلەر قيىرعا تارتساڭ دا ميزەمەس ەدىم دەگىسى كەلدى- اق. اتتەڭ، دەي المايدى عوي حايۋان. كۇن ۇياسىنا قونىپ، تىنعان. ءبىراق تۇيە تۇرعان تاۋ باسىنان التىن الاۋىن جيىپ العان جوق. مازداتادى. بۋرا كوش جولىمەن سەندەلىپ كوپ ءجۇردى. وتتاۋعا دا زاۋقى شاپقان جوق. بۋرا ەسكى كوش جولىن ۇزاق، تىم- تىم ۇزاق يىسكەدى دە، ەسەيگەن شاعىندا تۇڭعىش رەت بوزدادى. ۇزاق بوزدادى. ول بۇلايشا بوتا شاعىندا عانا ءبىر رەت بوزداعان. وندا دا ەنەسىن جايلاۋعا اشى ارتىپ كەتىپ، ەكى كۇن زارىعا كۇتكەندە قارنى اشقاندا بوزداعان. سۇرلەۋدى يىسكەپ، بوزداپ تۇرعان تۇيەنىڭ كوزىنە مولتىلدەپ جاس ىركىلدى. بۇل دا بۇدان سانداعان جىل بۇرىن شىققان ءمولدىر دە ساپ تازا كوز جاسىنىڭ ەكىنشى قايتالانۋى. .. .ونىڭ بوتا شاعى تىم- تىم ەركە توتاي قىلىقتى باستالعان- دى. العاش دۇنيەگە كەلگەندە، مۇنى ەنەسىنەن شاراناسى كەپپەي جاتىپ بولەك الىپ، وڭ جاققا قۇرىپ تاستاعان قىزىل باتەس شىمىلدىقتىڭ ىشىنە كوتەرىپ كىرگىزگەن. ون كۇن بويى ەش الامانعا كورسەتپەي، وڭاشا ۇستاعان. تۇيەشى ءابىشتىڭ تارعىل قاتىنى ۇزاقتى كۇن ماڭىنان كەتپەي باعىپ- قاققان.
تىرتيعان بوتا قاراقاتتاي كوزىن جاۋدىراتىپ ءتاي- ءتاي باسقاندا، وزەگى ءتۇسسىن دەپ، اتان قويدىڭ تەگەنەدەي قۇيرىعىن ەرىتىپ ءىشتىرىپ ەدى. بوتا العاش رەت دالاعا شىققاندا، ماۋجىراعان ماقاتتى توسىرقاپ تۇرماي، ءالسىز بۋىندارىن ءدىر- ءدىر ەتكىزىپ ويناقشىپ الىنشە تىراڭداعان ەدى. موينىنان قۇشاقتاپ، باسىنان سيپالاعان تۇيەشى ءابىش پەن تارعىل كەمپىردىڭ قولامتاداي ىستىق قولدارى بۋرانىڭ ماڭگى باقي كومەسكىلەنبەيتىن باقىتتى شاعى عوي. داۋرەن- اي دەسەڭشى.. . تۇيەنىڭ كوزىنەن بۇرشاقتاپ اققان جاس كوش جوپىنا سىرت- سىرت ءۇزىلىپ ءتۇسىپ جاتقان، ءتۇسىپ جاتقان. ەنەسىن جونعا اشى ارتىپ اكەتكەن ءتۇنى جاڭا عانا اياقتانعان قارا بۋرا اداسىپ قالىپ ەدى. بوز ىنگەندى ىزدەپ بوزداپ ءجۇرىپ، قايىڭدى قالىڭ توعايدىڭ اراسىنا كىرىپ كەتىپتى. اي سۇتتەي جارىق بولاتىن. تاعاتسىز ۇشىپ- قونعان شىمشىق زارەنى الادى. انىق قورقىنىش بيلەگەن بوتا بوزداۋدى قويىپ، باس ساۋعاسىنا كوشكەن. ءبىراق ۇشقالاق شىمشىق تا، جىن قاققانداي سەكەكتەي بەرەتىن قويان دا - ءتىپتى تابيعاتتىڭ بۇرىندى- سوڭدى كورىپ- بىلمەگەن نەبىر كەرەمەتتەرى بوتانى تىم وگەيسىتپەي، تاڭعاجايىپ تۇسكە اينالىپ، ەت ۇيرەنىسىپ كەتىپ ەدى. ءبىر مەزگىلدە بوتانىڭ قىلشا موينىنا تۇنگى اۋانى تىلگىلەي جىلانشا ىسىلداپ كەلگەن قىل ارقان ورالدى دا، تەگەۋرىندى كۇشپەن جۇلقا تارتىپ بۇراپ ءتۇسىردى. بوتا ودان ءارى نە بولعانىن بىلمەيدى. القىمىنان شەڭگەلدەي قىسقان تىلسىم كۇشتىڭ قۇدىرەتىنە باعىنىپ، جان ءتاسىلىم بەرۋگە ىرىقتانعان. ونىڭ ەسىندە قالعانى: مۇنى تۇزاقتاعان جۇمباقتى ادامدار ءابىش ەمەس، باسقا جۇرت ەكەنى عانا.. . ەسىن جيىپ، كوزىن اشقاندا، الگى جەزتىرناقتى قولدار اۋىرتىپ كەتكەن موينىن ءابىشتىڭ جۇمساق الاقانى سيپاپ وتىر ەكەن. قۇلاعىنا تاعى دا ءوز يەسىنىڭ تۇسىنىكتى كۇبىر- كۇبىر سوزدەرى شالىندى. «.. .بوتاقانىم.. . قايتىپ قانا باۋىزداماق سەنى.. . سەنىڭ جىلبىسقا ەتىڭ قىستان شىعارا ما.. . تاس جۇرەكتەر- اي، بوتانىڭ ەتىن جەگەنشە، بالانىڭ ەتىن جەمەيمىسىڭ.. . جاۋىزدار- اي!.. « . تۇيەنىڭ كوزىنەن بۇرشاقتاپ اققان جاس كوش جولىنا سىرت- سىرت ءۇزىلىپ ءتۇسىپ جاتقان، ءتۇسىپ جاتقان...

الىستان تالىپ جەتكەن تۇنگى سارىن مىناۋ مەيىزدەي قاتىپ- سەمىپ جاتقان مەڭىرەۋ تاۋ- تاستىڭ بويىنا قان جۇگىرتكەندەي، جان بىتىرگەندەي بولدى. تاۋ يىعىنا سىبىرلەپ تۇرعان قارا كوك مۇنار پەردەسى دە ءبىر ءسات جەلپ ەتىپ، جەلپىنىپ قالعانداي بولدى. بۇل جىلقىشىنىڭ ايعايى، كۇزەتشىنىڭ ايتاعى، نەمەسە ءتۇن قۇسىنىڭ سۇڭقىلى ەمەس، تىم- تىم بيىكتەن ءۇزىلىپ ەستىلگەن اسەم ءاننىڭ ەكپىندى قايىرماسى سەكىلدى.. . ءتۇن تۇندىگىن ءدىر ەتكىزگەن مۇڭدى اۋەز. تاسشوقىنىڭ قىر ارقاسىنان شىمىرلاپ شىعىپ، مۇقىم تاۋ اۋلەتىن الديلەپ تۇر. ءۇپ ەتكەن جەل جوق. تىمىق. سىمپىلداي ۇشقان ۇيرەكتەردىڭ باتباعى، شەگىرتكەنىڭ شىرىلى، ەشكىشەكتىڭ ءۇنى جىم بولعان؛ شەرمەندە ءان اۋەلەگەن سايىن، تۇنشىعىپ قالا بەرەدى، قۇمىعا بەرەدى. التاي سامالىنداي قوڭىر، ءارى مايدا، ءارى مۇڭدى، تەرەڭ تەبىرەنىس، وكىنىشتى قاياۋعا تولى جاياۋ ادامنىڭ جايىمەن شىرقاپ سالعان اۋەز داۋسى ىسپەتتى اسەم ءۇن. تاۋ قاراۋىتىپ جاتىر. تاۋ سەلت ەتپەستەي سىلتىدەي تىنىپ جاتىر. ورمان تىلسىم، ورمان ءۇنسىز. ورمان ۇدەمەلى ۇنگە دەن قويعان. ورمان ويلانىپ تۇر. تاۋ.. . تاكاپپار تاۋ مىناۋ قۇدىرەتتى ءۇن الدىندا كەربەز باسىن الدەقاشان يگەن. مىناۋ مۇڭدى داۋىس ازا بويىڭدى قازا ەتەدى. ساي- سۇيەگىڭدى سىرقىراتا بوزداعان ءۇن ءتىپتى قارابايىر تۇيەلەردىڭ قاراپايىم بوزداۋىنداي ەمەس، باسقا سونى، تىڭ داۋىس- تىن. ءسىز بۇل ءۇندى ەش اۋەنگە ۇقساتا الماس ەدىڭىز. بۇل جۇرەكتىڭ، ساعىنىشتىڭ، اڭساردىڭ ارداقتى زارى ما.. . جو- جوق. بۇل - اۋىر وكپە- نازدىڭ، ەركەلىكتىڭ انشەيىن ءام زەرىككەندە شىعاراتىن جارىقشاق ءۇنى مە.. . جو- جوق. الدە جوقتاۋ شىعار. ولاي دا ەمەس. بۇل - ەرتەڭگى اتار تاڭنىڭ بۇلىڭعىر بۇلاڭ قۇيرىق بولاشاعىنىڭ ءتۇڭىلىس مۇڭى. جان ءتاسىلىمى الدىنداعى، ۇرپاقتارى الدىنداعى ءىش قۇسا قايعىنىڭ شەمەندەلگەن شەرمەندە زاپىرانى ەدى. ءيا، بۇل بوزداۋ - بىرەگەي استە قايتالانبايتىن بوزداۋ. مىناۋ كۇڭىرەنە، زارلانا شىعىپ كەشكى اۋاعا شىمىرلاپ تاراپ جاتقان ۇندە «ەلىم- ايدىڭ» دا، «بالتالى، باعانالى ەل امان بولدىڭ» دا، «قورلاننىڭ» دا، «جانبوتانىڭ» دا، ءتىپتى قاۋقارسىز قاعىلەز ءان «مەڭدى قىز» بەن «ايشاجاننىڭ» دا اۋەنىنە ۇقساستىعى جوق، باسقا ءبىر قۇدىرەتتى، توسىن كۇي ىسپەتتەس. تاۋ قارا بارقىندانىپ، ءتۇن تۇندىگى جابىلىپ كەلە جاتىر ەدى.
بۋرا كوش جولىندا سەڭ سوققانداي سەندەلىپ، ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىنا دەيىن بوزداپ جۇرگەن.. . قارا بۋرانىڭ ۇدايى ءبىر جىل جوعالۋى قازاقباي اۋىلىنا وزگەرىس ەنگىزگەن جوق. قىزىلقايىڭدى مىنبەلەي وتىرعان ءبىر تايپالى ەل سوناۋ ءبىر ەتەك- جەڭدەرى جيناقى ءۇيىرىلىپ وتىرعان شاقتارىندا، تۇيە تۇگىل، تۇيمە جوعالسا دا، ءاپ- ساتتە ەستىپ، ۋ ىشسەڭ رۋىڭمەن دەگەندەي، اتتان سالا ىزدەپ، ۇزاتپاي تاۋىپ الاتىن. كەيىنگى كەزدە ءۇي سانىنىڭ ورەسكەل كوبەيۋى، شارۋانىڭ شاناعى شالقي مولايۋى ما، ءبىرى ءولىپ قالسا دا، اراعا اي سالىپ ەسىك اشىسپايتىن قىلىق پايدا بولعان. قارا بۋرانىڭ ۇشتى- كۇيدى عايىپ بولعانى - تەك ءابىشتىڭ عانا ارقاسىنا ايازداي باتاتىن. جاسىنان تۇيە باعىپ ۇيرەنىپ قالعاندىعىنان با، وسى اۋىلدان سول ەسكى كوز تۇلىكتىڭ قاراسى وشكەندە، تومىرىق مىنەزىنە باسىپ، اۋىل اعالارىن جەتى اتاسىنان ءتۇسىپ سىباپ العان. قايتىپ جۇمىسقا دا شىقپادى. جۇمىسقا شىق دەپ بريگادير ءوزى ىزدەپ كەلەدىمەن ءبىراز ايالداپ ەدى، ءتىپتى ولار مۇنىڭ اۋلاسىنىڭ تۇبىمەن جۇرمەيتىن بولدى. ءابىشتىڭ جانىن قيناعان وسى جايت ەدى. ەجەلدەن سۇيەككە ءسىڭدى قىرسىقتىعى بار قيقار شال توبەمدى مەن دە كورسەتپەيىن بۇلارعا دەگەندەي، سەگىزكوزىم سىرقىراپ ءجۇر، - دەپ، كادىمگىدەي توسەك تارتىپ، سارجامباس بوپ جاتىپ العان. وقتا- تەكتە نەمەرەسى كەلىپ: - اتا، قارا بۋرا تاسشوقىنىڭ باۋىرىندا ءجۇر دەيدى. تورقۋىسقا ءوتىپ كەتىپتى دەيدى، - دەگەن دۇڭك- دۇڭك حابار جەتكىزەتىن. ءوزى ىزدەپ شىقسام با دەپ تە سان رەت وقتالعان. قۇرعىر اياق ارتار كولىگى جوق بولعان سوڭ، بولىمشە باستىقتارىنا ات سۇراپ بارۋعا ارلانىپ، قورىنا بەرەتىن. بىردە نەمەرەسى: - اتا، قارا بۋرانى قاسقىر جەپ كەتىپتى، - دەدى. توسەكتەن شاپتىعا اتىپ تۇرعان شال شىقشىتىن شاتىناتىپ: - كوكىمە، اقىرزاماننىڭ بالاسى. قارا بۋرا ەكەۋىمىز ءوز اجالىمىزدان ولمەسەك، ءيت- قۇسقا جەم بولمايمىز، - دەپ، قاتتى زەكىپ تاستاعان. بۋرا بۇل شاقتا نارىننىڭ قۇمداۋىنا ءوتىپ كەتىپ ەدى.
قاڭتار ايى تۋىپ، كۇن ابدەن سۋىپ العان. الاقانشىقتانا سۋسي ۇيتقىعان بوران بىرنەشە كۇننەن بەرى ءىشىن تارتىپ، ىشقىنا سوعىپ تۇر. ىقتاسىنى جوق ىسقاياق جەردىڭ سامالاداي- سامالاداي شيلەرى، جەل قاققان سايىن، مۇڭلى ءۇن شىعارىپ، ىزىڭ- ىزىڭ شۋلايتىن. سيىر تاڭدايلانا كۇپسەلەنىپ قالعان كۇرتىك قار بۋرانىڭ جالپاق تابانى تيگەن سايىن، مورت- مورت وپىرىلىپ سىنادى. سۋىق قانشا قىسقانىمەن كوپكە دەيىن ىرىق بەرمەي، سۇيەككە قارىسىپ ءجۇردى. كوبىنەسە جەر شالىپ، بۇتا- تالدىڭ باسىن ءسۇزىپ قايتاتىن دا، ازداپ بولسا دا قاقتاما كۇنگەي دەگەندەي نارىننىڭ تەمىرجول جاق بەتكەيىندە جۇرەتىن. نارىننىڭ بۇل جاعى كەڭ توسكەي بولۋشى ەدى، امبەسىندە قالىڭ ءشيلى، تەبىندىككە شۇيگىن كەلەتىن تەپسەڭ. سوناۋ ءبىر جىلدارى وسى وڭىردەن كەن اشىلىپ، تەمىر جول تۇسپەك بولعاندا، بۋرا نە بارى تايلاق ەدى. تايلاق، ءالى جاس، بەلى كەتەدى دەگەن جوق. مۇنى دا ابىشكە ۇستاتتىرىپ شاناعا ۇيرەتكەن. بۇل اعاسى اقباستاي ەمەس جۋاستاۋ بولدى دا، جۇمىسشى قولىنا تەز كوندىكتى. تەمىرجولعا قاجەتتى قۇمتاس، بورەنەنى، سوسىن زىلدەي- زىلدەي رەلستەردى سۇيرەپ جانتالاسقان. سوندا قازاقباي اۋىلىندا بوتادان وزگە قوقاڭ ەتكەن تۇيە قالدىرماي، تۇگەلدەي دەرلىك تەمىرجولعا ايداعان. سوندا قارا بۋرانىڭ اعايىن- تۋعاندارى اتتاي ءبىر جىل بويى مىناۋ ۇزىننان- ۇزاق شىعىسقا جارىسا جوسىلىپ كەتە بەرگەن تەمىرجولدىڭ اۋىرتپالىعىن قىلشا موينى تالشا بولىپ تارتقان. تەگىندە، مۇنان سوڭ تۇيەلەر مۇنداي اۋىر ەڭبەككە جەگىلگەن جوق. اقىرعىسى ەدى بۇل. قارا بۋرا جاسىنان مومىنداۋ بولدى دا، پىشىلمەي قالدى. لاعنات مۇنىڭ ۇلكەنى ەدى. اقپان ايى تۋعان سايىن، اۋزىنان اق كوبىگىن اعىزىپ جارايتىن. ال جىندانىپ السا، مىناۋ ءوڭىردىڭ تايلى- تاياعىن قالدىرماي تىرقىراتا قۋاتىن. ءبىر جىلى فيەۆرال ايىندا اسا قاتتى قۇتىرىپ ەدى. ەجەلدەن سالقىن قاندى قارا بۋرا اقباس قۇساپ شاپتىعا جاراعان جوق. اۋزىنان اق كوبىگىن اعىزىپ، بۋ- بۋلاپ ءوز بەتىنشە تىنىش جۇرەتىن.
سوۆحوزدىڭ باس زووتەحنيگى بۇلاردىڭ قاسىنان قاپەرسىز جەلە جورتىپ وتە بەرگەندە، اقباس قاپەلىمدە تۇرا قۋعان. زووتەحنيك اتى دامەلى جۇيرىكتىڭ ءبىرى ەكەن، كوپكە دەيىن قۇيرىق تىستەتپەي ۇزاپ كەتتى. ءبىراق ەكىلەنە ورشەلەنىپ العان اقباس قۋىپ جەتۋگە اينالعان. ال قۋىپ جەتسە، كەۋدەسىمەن ءبىر ۇرىپ مۇرتتاي ۇشىرادى دا، قوس تىزەسىمەن ەزىپ، ۇستىنە جاتىپ الار ەدى. ابىروي بولعاندا، زووتەحنيك قاراسۋدىڭ كوك تايعاق بوپ قاتىپ جاتقان مۇزىنان تاعالى اتپەن تاسىر- تۇسىر قۇيىن- پەرەن شاۋىپ وتە شىقتى. اقباس تا قايمىعار ەمەس. كوك قاسقا مۇزدان ماي تابانى تايىپ وتە المايتىنىن الدىن- الا سەزدى مە، ەكپىندەي كەپ انەيىمەن قوس تىزەرلەي قالدى. ارتقى ەكى اياعىن تالتاق ۇستاپ قوس تىزەرلەي قالعان تۇيە، اۋەلگى ەكپىنىمەن ارعى بەتكە زىر ەتىپ وتە شىقتى. اقباستان مۇنداي ەرەن ەرلىك كۇتپەگەن ول جانى شىعىپ ورمانعا قاشتى. ول قاشىپ قۇتىلا المايتىن ەدى. اقباس ءبارىبىر قۇتقارماس ەدى. زووتەحنيك وسىنى سەزدى. استىنداعى اتىن ساۋىرىنا ءبىر ساپ قويا بەردى دە، بويى كوككە تىرەلگەن ءزاۋلىم تەرەكتىڭ باسىنا مىسىقشا تىرمىسىپ شىعىپ كەتتى قاس قاعىمدا. اقباس بۋرا تەرەككە كەپ ۇزاق ۇيكەلدى. كوككە قارادى. جىنىن شاشىپ جەر تارپىدى. سوسىن تەرەكتىڭ تۇبىنە جايىمەن شوگىپ، سەن شىداساڭ مەن شىدادىم دەگەندەي، جايباراقات كۇيسەپ كەتكەن. ءابىش اۋىرىپ اۋداندىق اۋرۋحانادا جاتىر ەدى.
زووتەحنيكتى قۇتقاراتىن باسقاداي لاجدىڭ جوقتىعى بولدى ما، اقباس بۋرانى اتىپ ءولتىرىپ، زووتەحنيكتى اعاش باسىنان ءتۇسىرىپ العان. ال قارا بۋرا بولسا مۇنداي تەنتەكتىكتەن بويىن اۋلاق ۇستايدى. نەگە ەكەنى بەلگىسىز، وسى جىلدىڭ قاڭتار ايىندا بۇعان دا توتەنشە جەلىك پايدا بولدى. ەكى اپتا قۇراي باسىن تىستەمەي، ءوز- وزىنەن جاراعان، كوزى شەليىپ، قۇردىڭ ارتىنشا قىزارا بەرىپ اينالىپ شىعىپ كەتتى. ءبىر جىل ۇدايى جالعىز ءجۇرىپ، ابدەن ءىش قۇسا بوپ جالىقتى ما، الدە ارىندى اشۋدىڭ قىساستىعىنا باستى ما، ءتىسىن قايراپ، اۋزىنان دامىل- دامىل اق كوبىگىن اعىزاتىن. شولاق قۇيرىعىن تاعاتسىز ساباپ، ەكى بۇتىن كەزەك قايشىلاپ كوبىكتەندىرىپ، ۇنەمى بۋى بۇرقىراپ بۋسانىپ جۇرەتىن. باسىن جەرگە سالماستان قايقايتقان قالپى بۋ- بۋلاپ، ەرتەدەن قارا كەشكە دەيىن دامىل تاپپاي بەزەكتەي بەرەدى. كوزىنە كولدەنەڭ كوك اتتى كورىنسە، الدەقاشان شايناپ تاستار- دى. وكىنىشكە وراي، مىناۋ مەكيەننەن وزىنەن باسقا ۇشقان قۇس، جۇگىرگەن اڭ تاپپادى. بۋرا اعاسىنشا جىنداندى. ءبىراق اقباس اتان انشەيىن ءپاتۋاسىز، مۇڭسىز- قامسىز ەرىككەننەن ەركەكسىنىپ قۇتىرىنسا، بۇل جالعىزدىقتىڭ زارى ابدەن وتكەندىكتەن شامىرقانعانداي، شامدانعانداي.
بىرنەشە كۇن اۋزىنا ءنار سالماعاندىقتان شىعار - ەكى كوزى شۇڭگىل تارتىپ، ىشىنە كىرىپ كەتكەن- دى. قارنى قابىسقان. بىلتىرعى جىلدىڭ ءجۇنى قىرقىلماي، جاڭا جۇنمەن ارالاسىپ، ءيتتىڭ قۇيرىعىنشا سابالاقتانىپ قالعان. بۋرا، اسىرەسە، بۇگىنگى كۇنى ەس جيا الماي شابىندى. بۋ- بۋى دا كوبەيىپ الاسۇرعان. قىستىڭ تۇساۋداي عانا قىسقا كۇنى جاڭا عانا كوتەرىلگەن ەدى، ەندى، انە، باتىپ بارادى. دالا مەلشيىپ، ماڭگى ءولى كۇيگە ەنگەندەي سارىنسىز جاتىر. تۇندەگى يتشە ۇلىعان الاقانشىق بوران جاڭا عانا تولاس تاۋىپ، ساپ بولعان. شابىنعان بۋرا اق كەبىندى ايقارا جامىلىپ، كوسىلە ءتۇسىپ جاتقان دالادان قىبىر ەتكەن جان ىزدەدى. قۇنىعا، كوزىن قارىقتىرا ۇزاق ىزدەدى. تاپپادى. شاپتىعىپ جەر تارپىدى. بوزدايىن دەپ ەدى، كومەيى كوبىككە تولىپ، ءۇنىن شىعارا المادى. جىلايىن دەپ ەدى، تۇلاقتاي كونى كەۋىپ قالعان كوز جانارى شىلانعان جوق. ولەيىن- اق دەپ ەدى، كوپتى كورگەن كومپىس سىرنە جان كونبەدى. ەندى قايتپەك؟ ەندى قايدا بارماق؟ اۋىلعا ما؟ قۇداي كورسەتپەسىن.. . اقباستاي اتىپ تاستار. اتىپ تاستار...
بۋ- بۋ.. . بۋ- بۋ.. . ەندى قايتپەك - گۋ- گۋ.. . گۋ- گۋ.. . گۋ - پاروۆوزدىڭ ىشقىنا بوزداعان داۋسىن قۇلاعى شالدى. ءبىراق ونى پوەزد دەپ ويلاعان جوق. ايتەۋىر، داۋىس شىعادى عوي. تانىس داۋىس ءوزى. بۋرا سولاي بەتتەدى. ءتۇتىنىن بۋداقتاتىپ سونادايدان قاراۋىتقان پوەزد تاڭدايىن تاقىلداتىپ الىنشە ۇشىرتىپ كەلەدى. ۇستىنە تيەپ العان اعاش، كومىر، تەمىر- تەرسەگى بار ۆاگوندار جۇلدىزشا اعىپ، بۋراعا قاتارلاسا بەردى. ۇرىنارعا قارا تابا الماي، ساندالباي كۇيدە جۇرگەن ول پوەزدىڭ وكپە تۇسىنان اتوي سالدى. ءتىپتى وزىنەن زور الپاۋىت كۇش ەكەنىن، قان قاقساتىپ كەتەتىنىن ەسكە العىسى جوق. بار كۇش- قۋاتىن جيىپ، موينىن ءيىپ الىپ تۇرا شاپتى. ولگەن- تىرىلگەنىنە قاراماي شاپتى. اۋزىنان اققان اق كوبىك جەرگە مۇز بوپ تۇسەدى. قوس تاناۋىنان بۋى بۋداق- بۋداق اتقىلاپ، تارپاڭداپ كەپ تاپتاپ تاستاماق بولدى، مىناۋ زۋ- زۋ، گۋ- گۋ ەتكەن ءداۋ قارانى. شاپتىعىپ كەپ كەۋدەسىمەن ءبىردى قويىپ ەدى، ءوزىن سوناداي جەرگە يتشە بۇراپ لاقتىرىپ جىبەردى دە، ءبىر قىشقىرىپ زىتىپ وتىردى. بۋرانىڭ كەۋدە سۇيەگىنىڭ بىت- شىتى شىقتى. ەزۋىنەن قاندى كوبىك اعىپ، ءبىرازعا دەيىن تىرباڭداپ جاتتى. بۇدان سوڭ اياعىن قاتتى ءبىر سەرپىپ، جان ءتاسىلىم بەردى. ءبىراق قاز باۋىر بۇلتتار قالعىعان كوگىلدىر اسپاننىڭ سۋرەتى تۇسكەن قيمىلسىز قارا كوزدەن جىپ- جىلى جاس، تازا ءارى كۇناسىز جاس اعىپ جاتتى.. .
وزەگى تالىپ ورتەنىپ ءجۇرىپ، ورگە سۇيرەپ جەتكىزگەن بالانىڭ اياۋلى اناسىنا قول جۇمساعانىن كورگەنىڭىز بار ما؟ «ءوز قولىڭدى ءوزىڭ كەسەمىسىڭ» دەپ، ىشتەي ەگىلىپ، قورلانا جىلاماۋشى ما ەدى. سوندا ارداق انانىڭ كوز جاسىن تاڭدايىڭا تامىزىپ تاتىپ كورسەڭ عوي. قارا بۋرانىڭ قازىرگى ءحالى ءدال وسىنداي ەدى. دالانى دا ءبىر ءسات قايعى باسقانداي، تۇيەسىز جەتىمسىرەپ قالعانداي ەدى. قازاقباي اۋلىنىڭ ەڭ سوڭعى تۇيەسى وسىلايشا ءيت جەمى بولىپ قازاعا ۇشىراعان. توسەك تارتىپ جاتقان ءابىش شال بۋرانىڭ پوەزعا ۇرىنىپ ولگەنىن ەستىگەن سوڭ، بولىمشە باسقارۋشىسىنا بارىپ كولىك سۇراعان. - حايۋان بولسا دا پايداسى كوپ ءتيىپ ەدى. سۇيەگىن دالاعا قالدىرماي، جەتكىزىپ الايىن. تىم قۇرىسا شۋداسى كادەگە جارار، - دەپ ەدى، باستىق:- كىسى دە ءولىپ قالادى. سول جىندى تۇيەنى اتتى ۇركىتىپ اۋىلعا اكەلەمىز بە، - دەپ، ءمىز باقپاعان. مەسەلدەسى قايتقان ءابىش شال جۇگەنىن ارتىنا ۇستاپ، قۇر قول كەلدى ۇيىنە. ءبىراق قارا بۋرانى شال ۇمىتقان جوق- تىن. قاردىڭ شەتى تەسىلىپ، كۇن جىلىنا، نەمەرەسىن ەرتىپ نارىن قۇمىنا جاياۋ اتتانعان. تۇيەنىڭ شىبىن قونىپ، ساسي باستاعان دەنەسىن جەر قازىپ كومگەن.
ارقالاي كەلگەن دىڭگەكشەسىنە «بۇل جەرگە پوەزعا سوعىلىپ ولگەن قارا بۋرا كومىلدى» دەگىزىپ جازدىردى دا، تۇيەنىڭ باسىنا سايعاق ەتىپ ورناتتى. ءبىراق سيالى قارىنداشپەن جازىلعان نەمەرەسىنىڭ شيمايى، ەكى- ءۇش رەت جاۋىن جاۋعان سوڭ، ءوشىپ قالعان ەدى. بۇل تۇستان كۇنىنە ەكى رەت وكىرىپ- باقىرىپ، ءوز قۇدىرەتىنە ءوزى ماساتتانعان پوەزد وتەدى. سول پوەزدىڭ ىشىندە راقات ءارى جايلى ورىندا تەربەتىلىپ وتىرعان پەندەلەر سوناۋ قۇبا بەلدە قارايعان جالعىز قازىققا كوز سالمايتىن. كوز سالسا دا زەملەمەردىڭ ورناتقان دىڭگەگى دەپ ويلار ەدى. ولار مىناۋ تەمىر جولعا، اسىرەسە، كىمنىڭ تەرى كوپ توگىلگەنىن بىلەر مە. ولار قازاقباي اۋىلىندا كورمەگە قويار ءبىر تۇيە قالماي، قۇرىپ كەتكەنىن دە بىلە بەرمەيدى. ءيا، ولار بەيقام، مۇڭسىز- قامسىز ومىردە، كۇندەردىڭ كۇنى.. . قارا بۋرانى دا ەسىنە الار.. . بۇل تۇستان تاڭدايى تاقىلداپ پوەزد وتكەن سايىن، ءبىر رەت بوزداپ كەتەتىن. ءاي، ول جەر جاستانعان بۋرانى جوقتاعانى دەيسىڭ بە؟ .. پوەزد اسىعىس زۋلاپ بارادى.. . توقتاتاتىن كۇش جوق!