مەن سەنى قارسى المايمىن، كوكتەم! - ەسەنعالي راۋشانوۆ
العاشقى جىر جيناعى «باستاۋ» دەگەن اتپەن 1980 - جىلىندا جارىق كوردى.
كەيىن ۇلت بوستاندىعى، تۋعان دالا تاريحى تۋرالى جازىلعان «كەلىنتوبە»، «شولپان جۇلدىز تۋعانشا»، «عايشا ءبيبى»، «قارا باۋىر قاسقالداق» اتتى جىر كىتاپتارى جارىق كورگەن.
«عايشا ءبيبى» درامالىق داستانى حالىقتىق پوەزيا قاينارىنان ءنار العان، جاڭالىق ورىسىمەن، كەمەل كوركەمدىگىمەن ەرەكشەلەنگەن قۇندى شىعارما.
پروزالىق تۋىندىلارىنان «نۇردان جارالعان» رومانى، قۇستار تابيعاتىن ءسوز ەتكەن ەتنوگرافيالىق نوۆەللالارى بار. كوپتەگەن ولەڭ، پوەمالارى ورىس، ليتۆا، ۋكراين، بولگار، چەح، وزبەك، قىرعىز تىلدەرىنە اۋدارىلعان. وزبەك تىلىنەن ورتاعاسىرلىق مۇرا «تەمىر جارعىلارىن»، حامزا نيازي ولەڭدەرىن قازاق تىلىنە ءتارجىمالاعان.
2012 - جىلى قارعا جازىلعان سونەت. كوكتەم كەشىكتى
كوڭىل جابىرقاۋ. كوكتايعاق
كوشە تالدارى كوككە قول جايعان كوپ بەيباق
كوپ كەرەك ەمەس الماتىعا دا، ماعان دا
ءسال عانا مەيىرىم، از عانا شۋاق جەتپەيدى-اق.
شارشاڭقى كوڭىل، شاشىراعان وي تارىداي،
وتەر مە ەكەنبىز جىلىلىققا ءبىر جارىماي.
قادەكەڭ كەتتى، تۇماعاڭ كەتتى وتكەن جىل،
ءتۇسىم بولسا ەكەن وسىنىڭ ءبارى، ا، قۇداي.
دۇنيە جاڭا ەدى، قالايشا جىلدام كونەردى
سەن مۇنداي ەمەس ەدىڭ عوي بۇرىن، الماتى
سەن مۇنشا سۋىق ەمەس ەدىڭ عوي، نە بولدى؟
قوش دەيتىن كەز دە كەلەدى-اۋ ەرتەڭ فانيگە
قينالماي ولسەم دەپ ارماندايسىڭ، قور بولماي
قينالماي ولسەم ... (تاپ قازىر ەمەس، ارينە).
***
مەنىڭ اڭقاۋ تاتەمدى،
مەنىڭ ادال تاتەمدى،
مەنىڭ اۋرۋ تاتەمدى
الداپ كەتكەن قارا جۇرەك، كەلدىڭ بە؟
كورىنبەسەڭ بولار ەدى سەن مۇلدە،
كوپ جۇباتتىم شىداشى دەپ مەن ونى،
تەز كەلەر دەپ ساعان قۇلاي سەندىم دە.
كۇلگەنىڭدى، گۇلدەرىڭدى ساعىندى ول،
جايراڭ قاعىپ جۇرگەنىڭدى ساعىندى ول.
قاشان عانا ەريدى دەپ سۇرايتىن،
قاڭتار بايدىڭ قاتىپ- سەمگەن قارى مول.
جىبىمەدى، ەرىمەدى ءسىرى قار
كەزدى بوران قارا تاپپاي ۇرىنار
ەشكىم سەنى اق تاتەمدەي كۇتكەن جوق
كۇتپەيدى دە، ءبىلىپ ال.
سىبىرلادى ول ەرنىنىڭ ۇشىمەن
ساعان ايتار ءسوزى بار-دى، تۇسىنەم.
سەنى قاشان كەلەدى دەپ سارىلا
تەرەزەگە قاراپ جاتتى قىسىمەن.
سوڭعى كۇنى توڭىرەگىن جاي بارلاپ،
"قاشان؟" دەدى ماعان قاراپ قايران قاپ
...كەلىپ تۇرسىڭ تۇك بىلمەگەن بولىپ سەن
ءبارى بىتكەن كەزدە مىنە، جايراڭداپ.
مەن سەنى قارسى المايمىن، كوكتەم.
بۇل ۇكىمەت بەلگىلەپ بەرگەن مەرەكە
قۋان دەيدى، تويلا دەيدى ول ماعان،
جوق سياقتى تۇك قايعىم.
الماتىڭىز تولعان دۋمان، تولعان ءان،
بۇل نە دىردۋ - ۇقپايمىن.
قۋان دەيدى، تويلا دەيدى جۇرتقا ۇساپ،
كۇنا دەيدى جىرلاماۋ.
مەنىڭ جانىم قىرىق جاماۋ، قىرىق پىشاق،
ونى بىلەر كىم بار- اۋ؟!
وڭاشانى ۇناتام،
داريعاشىل داراقىلاۋ عاسىردا.
قازاقستان ەمەس شىعار مىنا وتان،
قازاق ەمەس شىعارمىن مەن، راسىندا.
بىرگە كۇلىپ سەندەرمەن،
ودا جازسام قايتەر ەدى وللا دەپ.
بۇرىلعىم- اق كەلگەنمەن،
ءبىر قىرسىق بار، جىبەرمەيدى سول نالەت.
نالەت ءبىزدىڭ جۇرىسكە.
ورىندالمايتىن تىلەك
توقتات، اجە، قيسساڭدى وسى ماڭدا،
كەرەمەت توي بار دەگەن توسىن الدا.
جايىق جاققا جاز كەلسىن، ءسۇيىنشى دە،
تولەگەن مەن جىبەكتى قوسىپ ال دا.
جايدى جاعالبايلىلار كەرەگەنى
قوندى سازعا التى قاز توبەدەگى.
سەنىڭ بالاڭ بولمايمىن ويتە بەرسەڭ،
نەگە ولەدى جىبەكتىڭ تولەگەنى؟
دۇرىلدەسىن جايىقتىڭ قىرات- قىرى،
ولەدى دەپ ايتپاشى جىلاپ ءتۇبى
ەڭ بولماسا جالعىز ءتۇن كوڭىلدى ءوتسىن،
جالعىز ءتۇنى، وي اللا، ءبىر- اق ءتۇنى.
***
قالاي تەز ءوتتى، زۋ ەتتى قالاي بوتام- اي
كەپ- كەشە ەدى عوي ءبارى دە سونىڭ و، توبا- اي،
ىڭعايعا بىردەن قۇلاي سالاتىن بوپ بارام،
جىلاي سالاتىن بول الدىم تاعى وپ- وڭاي،
اجەم سەكىلدى.
جىلاي سالام دا جىرتىعىم جامان بۇتىندەپ
بۇتىندەمەسەم بۇگىن ولەردەي كۇپىر بوپ
ىرىم ەتەمىن. ىرىمىم قىرىن كەتەدى
قىرىن كەتسە دە سەنە بەرەمىن شۇكىر دەپ،
اجەم سەكىلدى.
بايىز تاپسامشى، شالابىم بەكەر شايقاماي،
ەسكى دۇعانى قايتالاي بەرەمىن، قايتالاي.
وقتالىپ كەلىپ تىرىلەرگە ارناپ ايتپاققا
ولگەندەرمەنەن سويلەسىپ كەتەم بايقاماي،
اجەم سەكىلدى.
بىلمەيمىن، باستا بەرمەستى نەگە سۇراعام،
جان- جاعىم تۇگەل شىتىرمان جولدار شۇباعان.
الىسقا قاراپ وتىرام سوسىن كۇن سالىپ
كەلەردەي قايتىپ كەلمەسكە كەتكەن... ءبىر ادام ...
اجەم سەكىلدى.
***
1974 - جىل، الماتى
اباي داڭعىلىمەن،
جۋىنىپ ءساۋىردىڭ جاڭبىرىمەن
كەلە جاتتىق جىر وقىپ جىگىت پەن قىز
تازا ەدىك قوي كۇنادان، كۇدىكتەن ءبىز
تۇمانبايدى سۇيەمىز ەكەۋمىز دە،
ەكەۋمىز دە ۇكىلى ۇمىتتەرمىز.
اسەم ءانى، قىلىعى نەگە تۇرادى؟!
ارۋ ەدى ول، جولىندا ولەتىن- اق.
كوپ ۇزاماي تۇرمىسقا شىعىپ كەتتى،
تۇمانبايدى اياپپىن مەن اقىماق.
اياعام جوق ءوزىمدى، جىردى ايادىم
و، نە دەگەن قاتال ەد، گۇل بايانىم.
ءبىر بايبىشە ءجۇر بۇگىن الماتىدا،
سىرى كەتپەس سىنسا دا سىرلى اياعىم.
بار مىنىمەن، بار ساۋلە، بار مۇڭىمەن
جاستىق بىزدەن الىستا قالدى بىلەم.
گۇل شوعى، تال بۇرىمەن،
تازا اۋا، تاڭ نۇرىمەن.
ءساۋىردىڭ جاڭبىرىمەن
جۋىنىپ باياعىداي
سەندەر قىدىرىڭدار ەندى اباي داڭعىلىمەن
مەن دەمالامىن.
***
قاش، قاش بالا، قاش بالا، قاش، قاراعىم،
تاستا ءبارىن.
بۇل پالادەن ەسەن- ساۋ قۇتىلۋدىڭ
ەشكىم ءالى تاپقان جوق باسقا امالىن.
جالعىز كوزدى،
جالماۋىز باستى،
جەز تىرناقتى،
تەمىر تۇياقتى،
وت تىنىستى،
كوك قۇرىشتى،
ديۋ تەكتەس بىر ءنانسوق قۇج كەلەدى.
سەن سەكىلدى بالاپان ىزدەگەنى،
مەنى بولسا ەرتە ۇستاپ الىپ كەتتى
قاراكەسەك سول پالە مۇز دەنەلى.
ونىڭ اتى - جالعىزدىق. ول دەگەنىڭ -
ومان داريا بويىندا شولدەگەنىڭ
ءومىر باقي ول قۋىپ، سەن قاشاسىڭ
ەڭ ابزالى بىلمەگەن، كورمەگەنىڭ.
التىن تورعا تاپ بولىپ ءبىر كەرەمەت،
سۋىق ۇيگە كىرەسىڭ مۇلدە بولەك،
ەشتەڭە جوق، ولمەيسىڭ، تەك مەن قۇساپ
ولەڭشى بوپ كەتەسىڭ
(ءبىراق ول كىمگە كەرەك؟)
ينتەرۆيۋدەن سوڭ
نەسىن قازبالادىڭ،
وشكەم دە جوق، جوق جانە مازداعانىم،
قاتەلەردى جاساۋعا مەن جاساعان
ءبىر كىسىنىڭ عۇمىرى از، قاراعىم.
اقتالام نە دەپ بۇگىن،
باقا ۋايىمىم كوپ بولدى، بولەك مۇڭىم.
جاڭساعىم مەن ءمىنىمدى تۇزەتەرگە،
مەن بىلمەيمىن قانشا ءومىر كەرەكتىگىن.
ساتپاعان قۇستار عانا،
اسىرەسە، بوزتورعاي ۇشقان دارا.
مەنىڭ ەسسىزدىكتەرىمدى قايتالاۋدى
تىلەمەيمىن دوس تۇگىل دۇشپانعا دا.
كولدەن ءوتىپ، كولدەنەڭ شولدەن ءوتىپ،
ولمەگەنمەن ءوزىڭدى ولمەلى ەتىپ،
ەل جادىنان تەزىرەك ۇمىتىلساڭ،
ەشكىم بىلمەس، تانىماس جەرگە كەتىپ.
بىزدە نەندەي الىسقا سامعار كۇش بار،
ءبارى وتپەلى - ارزۋ، وي، ارمان قۇشتار.
قالاتىنى تۇك تە ەمەس - ءبىر قۇلپىتاس،
قونىپ ۇشار قاناتى تالعان قۇستار.
قازاقشا حايكۋ
جاڭا جىل
ارالايمىز قار باسقان باقشانى ءبىز
كوزىم الدى اق الەم، اپپاق دۇنيە،
ال كوڭىلدە باياعى ساپ- سارى كۇز.
قادىر ءتۇنى
ەسكە ءتۇسىپ ەسكى جايت الاڭدادىم
نە تىلەيدى ەكەنسىڭ بۇل ءتۇنى سەن
سونى ءبىلىپ ولسەم عوي - بار ارمانىم.
قىسقى كەش
تۇر بيىل ايازدى بوپ اقپان ۇداي
باعانا تاۋدا كورگەن جارالى قۇس
ءولىپ قالعان جوق پا ەكەن، ساقتا قۇداي.
كافە. ايىرىلىسۋ
جوق، ءبىرىنشى سەن كەتكىن. مەن وتىرام
ءبىرازدان سوڭ جانىما جاز كەلەدى
جازدىڭ ءجۇزى، ءبىراق تا نەگە تۇمان؟!
كوكتەمدە...
كوكتەم ماساڭ ءبىر ءماز بوپ، ءبىر وكىردى،
مەنىڭ انام قايتقان جىل ءدال وسىنداي
ارسىز جەلدەر تۇنىمەن ۇرەتىن- دى.
ەسەنعالي راۋشانوۆ
